بنا بر روايت هر كس آيه آخر سوره كهف را بخواند، در هر ساعتي كه بخواهد، از خواب بيدار مي شود.

در كافي به نقل از امام صادق (ع) آمده:

ما من أحد يقرأ آخر الكهف عند النوم إلا تيقظ في الساعة التي يريد.( 1 )

كسي نيست كه هنگام خواب آيه آخر سوره كهف را بخواند مگر اين كه در هر ساعتي كه بخواهد از خواب بيدار مي شود.

و در روايتي ديگر از رسول خدا آمده :

من قرأ هذه الآية عند منامه: " قل إنما أنا  بشر مثلكم يوحي إلي أنما إلهكم إله واحد إلي آخرها " سطع له نور إلي المسجد الحرام  حشو ذلك النور ملائكة يستغفرون له حتي يصبح "( 2 )

هر كس هنگام خواب اين آيه را بخواند، از خانه او تا مسجد الحرام ستون نوري زده خواهد شد كه درون آن ملائكه تا صبح براي وي طلب مغفرت مي كنند.

پي نوشت ها:

1. كليني، كافي، تهران، اسلاميه، ج 2، ص 540.

2. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، قم، انتشارات اسلامي، - ، ج 1، ص 470 - 471.

پرسشگر گرامی، با سلام و سپاس از ارتباط تان با مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی و مذهبی.

در حدیث معتبری از امام صادق (ع) نقل شده كه حضرت فرمودند:« كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يُسَلِّمُ عَلَي النِّسَاءِ وَ يَرْدُدْنَ عَلَيْهِ السَّلَامَ وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) يُسَلِّمُ عَلَي النِّسَاءِ وَ كَانَ يَكْرَهُ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَي الشَّابَّةِ مِنْهُنَّ وَ يَقُولُ أَتَخَوَّفُ أَنْ يُعْجِبَنِي صَوْتُهَا فَيَدْخُلَ عَلَيَّ أَكْثَرُ مِمَّا أَطْلُبُ مِنَ الْأَجْرِ»؛ (1)

« رسول خدا (ص) بر زنان سلام مي‏كرد، و پاسخ سلام آنان را مي‏داد، امير المؤمنين (ع) نیز به زن ها سلام مي‏كرد و به آنان جواب مي‏داد، ولي از سلام كردن به زن هاي جوان كراهت داشت، و مي‏فرمود: مي‏ترسم صدايش در من حالتي ايجاد كند، و ضرري بيش از اجري كه مي‏خواستم نصيبم گردد».

از این روایت استفاده می شود كه سلام نمودن به زنان جوان مكروه است و حضرت، علت این كراهت را هم ذكر نموده و چنانكه شیخ صدوق (ره) ذیل این روایت متذكر شده باید بگوییم كه سخن معصومین (علیهم السلام) وجوه گوناگونی دارد و استنباط و كشف مراد واقعی امام (ع) به راحتی برای همه افراد ممكن نیست و درباره این جمله حضرت علی (ع) كه فرموده « ترس دارم كه ...» نیز وجوه مختلفی محتمل است؛ یعنی ممكن است منظور حضرت از اینكه فرموده: «مي‏ترسم صدايش در من حالتي ايجاد كند» فهماندن این حقیقت به دیگران باشد تا آن ها متوجه این مسئله باشند یا این كه ترس حضرت از این جهت بوده كه با سلام نمودن به زنان جوان ممكن است برخی گمان كنند كه امیرالمؤمنین (ع) از صدای زن های جوان خوشش می آمده و با دیدن این صحنه گمراه شوند (2) و خلاصه آنچه مسلم است این است كه حضرت علی (ع) از درجه عصمت بهره مند است و وجوهی كه با عصمت ایشان در تضاد باشد مطرود است.

اما درباره اینكه حضرت از كجا تشخیص می داده كه آن زن جوان است یا غیر جوان باید بگوییم:

 راه تشخیص این مسئله منحصر به نگاه كردن به چهره افراد نیست؛ بلكه ممكن است از طرز لباس پوشیدن، سرعت و كندی حركت و ... نیز متوجه این مسئله شد. علاوه بر اینكه افتادن نگاه به صورت افراد هم إشكالی ندارد و منافاتی با شأن و جایگاه حضرت ندارد.

اما درباره این فرض كه گفته اید: «ممكن است خانم های جوان به ایشان سلام می كردند و ایشان از صدای آن خانم تشخیص می دادند كه جوان است و جواب سلام ایشان را نمی دادند»  باید بگوییم كه در این روایت نیامده كه حضرت جواب سلام زن های جوان را نمی دانند؛ زیرا جواب سلام واجب است؛ بلكه آمده كه سلام نمی كردند و از انجام این امر مستحب و خیر به سبب خوف از إحتمالات مذكور خودداری می كردند و روشن است كه اگر زنان جوان، سلام می دادند با جواب سلام گفتن خوفی در كار نبود.

پی نوشت ها:

1. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، 1407 ه‍ق‌، ج‏2، ص 648.

2. شيخ صدوق‏، من لا يحضره الفقيه، قم، جامعه مدرسین، 1404ق، ج‏3، ص 469.

در بيان پاسخ ابتدا به اين نكته اشاره مي كنيم كه البته علم و آگاهي در نگاه كلي وجه تمايز با جهل  بوده و خود، فضيلت است، ولي فضيلت گاهي عام و گاهي خاص است. در اين باره به شواهدي اشاره مي شود.

 اما در حقيقت علم واقعي هم "نور"  است و هم "نافع و سود مند"، و نيز به عنوان ابزاري براي "تفقه" و آگاهي به مسايل دين معرفي شده است.

 در مورد جايگاه علم به طور كلي مي توان گفت:

اين واقعيت غير قابل انكار است تفاوت(فضيلت) بشر از يكديگر به امتيازهايي وابسته است كه در راس هرم آن، علم است يعني ويژه ترين امتيازي كه انسان ها در اجتماع از يكديگر خواهند داشت و موجب نزديكي يا دوري فاصله ها به هم يا از هم مي شود، علم است. آگاهي و دانشي كه موجب مي شود فرد ميان مردم خوش بدرخشد و همه توجه ها را به سوي خود جلب يا جهلي كه او را از سايرين طرد كند.

علم آن اندازه اهميت دارد كه در كتاب خدا و روايات بسياري وجه امتياز معرفي شده است اين علم شاقول كرامت و تراز شخصيت بشر است.

خداي متعال فرمود:

"أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ "(1)

يعني: آيا آن كس كه در همه ساعات شب به عبادت پرداخته، يا در سجود است يا در قيام، و از آخرت بيم ناك است و به رحمت پروردگارش اميدوار است، با آن كه چنين نيست يكسان است؟ بگو: آيا آن هايي كه مي ‏دانند با آن هايي كه نمي‏ دانند برابرند؟ تنها خرد مندان پند مي ‏پذيرند.

در اين آيه شريفه به وضوح ميان كساني  كه مي دانند و كسي كه نمي دانند تفاوت وجود دارد! در اين حالت سوال گونه قرآن بار معنايي خاصي وجود دارد.

 هر كسي اين آيه را بخواند متوجه مي شود كه ميان علم و جهل و دانا و نادان فاصله ها است كه جز با دانستن پر نمي شود.

با اين حال بايد دانست چه نوع علمي مورد اشاره و مقصود آيه شريفه است.

با مراجعه به تفاسير اين نكته را در مي يابيم كه مراد از ظاهر مطلق گونه علم در اين آيه و ديگر آياتي كه به فضيلت دانش اشاره مي كند،علمي است كه انسان را به خداي متعال نزديك كند! علمي كه آفاق تاريك را در نوردد و از مرزهاي ناداني عبور كند! علمي كه معناي توحيد را به آدمي بچشاند! علمي كه موجب شكوفايي حق شود! اين علم بر جهل غلبه مي كند و موجب امتياز و فضيلت مي شود.

در توضيح آيه شريفه " قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ " نوشته اند:

 در اين آيه شريفه علم داشتن و نداشتن هر دو مطلق آمده، و نفرموده، علم به چه چيز، و ليكن مراد از آن بر حسب مورد آيه، علم به خدا است، چون علم به خدا است كه آدمي را به كمال مي ‏رساند و نافع به حقيقت معناي كلمه است، و نيز نداشتنش ضرر مي ‏رساند، و اما علوم ديگر مانند مال هستند، كه تنها در زندگي دنيا به درد مي‏خورد و با فناي دنيا فاني مي‏گردد.

" إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ" يعني از اين تذكر تنها كساني متذكر مي ‏شوند كه صاحبان عقل اند، و اين جمله در مقام تعليل مساوي نبودن دو طايفه است، مي‏فرمايد: اين كه گفتيم مساوي نيستند، علت اش آن است كه اولي به حقايق امور متذكر مي‏ شود و دومي نمي ‏شود، پس برابر نيستند، بلكه آن ها كه علم دارند بر ديگران رجحان دارند.(2)

 روايتي از معصوم(س) وجود دارد كه علم را "نور" خوانده است و مي بايست خداي متعال آن را در قلب و دل كسي كه در پي آن است، قرار دهد.

"العلم نور يقذفه الله في قلب من يشاء"(3)                     

پس، هر علمي كه انسان را به خدا نزديك كند، نور است همان نوري كه در كلام معصوم مورد توجه ويژه قرار گرفته است كه آن را خداي متعال در قلوب كساني كه بخواهند و لياقت اش را پيدا كنند، قرار مي دهد.

حال اين علم از هر مسيري به دست آيد و هر چيزي بهانه اش باشد خيلي فرق نمي كند. مثلا دانشمندي از راه معادلات رياضي حقايقي برايش كشف مي شود كه اين كشف مي تواند او را در طاعت و عبادت اش ياري كند،به حتم چنين علمي داراي فضيلت است، زيرا پلي براي عبور و رسيدن به حقيقت شده است.

هم چنين ساير علوم مثل علوم تجربي روز (علم پزشكي،علم نجوم،علم فيزيك، علم شيمي،علوم مربوط به مهندسي و رياضي)هر كدام كه راه رسيدن به كمال و پلي براي عبور و دريافت مقصد باشد، به طور حتم داراي فضيلت است.  

با اين حال در روايات و در باره يكي از شاخه هاي علوم الهي كه همان "تفقه" در دين است به طور ويژه تعريف شده است.

رسول خدا(ص) فرمود:

"إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً فَقَّهَهُ فِي الدِّين"‏(4)

يعني هر گاه خداوند خير بنده‏اي را بخواهد او را در دين دانا مي‏كند.

در طول پاسخ اشاره شد كه عالمان به احكام دين، داراي فضيلتي ويژه اند.

 ثمره چنين علمي، بندگي خداي متعال است. به حق چنين انسان هايي به طور شايسته خداي را بندگي مي كنند.

البته همان طور كه بيان شد، نمي توان فضيلت ساير علوم را انكار كرد به شرط آن كه آفاق حقايق را در دل انسان آشكار كند.

اين يك قاعده كلي، كاربردي و پذيرفته شده در همه زمان ها است و مي بايست مورد توجه بشر قرار گيرد كه علمي نافع است كه علم واقعي باشد. علمي كه در كشف حقايق او را ياري كند، پس براي دست سودن به چنين علمي نبايد از پاي نشست.

انسان در اين مسير مي تواند از هر نوع علمي كه موجب تعالي اش شود، بهره گيرد. حال اين علم علم روز و بر خاسته از بستر تجربه و مربوط به رشته هاي مختلف باشد، يا كه نه، اين علم علم دين، علم شناخت به تكليف براي انجام وظيفه شرعي و در يك كلمه علم عبوديت باشد، زيرا كه اگر همان علم را به نيت كشف حقايق در يابد، به طور حتم نشانه هاي فراوان خدا شناسي را در تمام زواياي آن خواهد ديد و معرفت الهي را خواهد چشيد. علومي چون فيزيك، شيمي، رياضي، جغرافيا، تاريخ، طب .....و ساير علوم از اين دست هم مي تواند فضيلت باشد، به شرطي كه در مسير رسيدن به دنيا خرج نشود و او را زمين گير نكند.

 مثلا دانشمنداني كه از معادلات فيزيك و رياضي واز ساير علوم روز براي رفتن به فضاي لا يتناهي مدد مي گيرند،بي شك بيشتر از ما به اسرار هستي پي مي برند و اين يعني فضيلت! 

اضافه بر اين، شهيد مطهري در بحث فريضه علم، بدون تعصب و جانب داري از علمي خاص در باره حدود  علم و انواع آن مطالب جالبي بيان كرده است.

ايشان نوشته:

در قرآن راجع به تفكر و تعقل، مطلب زياد داريم.

اما مسئله ديگر مسئله علم و تعلّم است كه اين ديگر فراگيري است كه افراد از يكديگر فرا بگيرند. خيال نمي‏ كنم نيازي باشد كه راجع به دعوت اسلام به تعليم و تعلّم بحثي بكنيم، زيرا امر واضحي است. بايد در حدود علم اسلامي و تعليمات اسلامي بحث كنيم كه آن علمي كه اسلام دعوت مي‏كند چه علمي است، و الّا همين كه در اولين آيات وحي مي فرمايد:

"اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ. خَلَقَ الْانْسانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْاكْرَمُ. الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. عَلَّمَ الْانْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ "سوره قلم،آيات اول تا پنجم.

بهترين شاهد است بر عنايت فوق العاده اسلام به تعليم و تعلّم...

پس در اين جهت كه اسلام به ‏طور كلي دعوت به تعليم و تعلّم كرده است، يعني هدف اسلام و جزء خواسته‏هاي اسلام عالم بودن امت اسلامي است بحثي نيست....

در مسئله تعليم و تعلّم، عمده اين است كه ما ببينيم حدود اين مطلب چيست؟ من در يك سخنراني به نام "فريضه علم" ... بحثي را طرح كردم كه بعضي علم ها واجب عيني است؛ يعني خود آن علم به عنوان يك اعتقاد بر هر مسلماني لازم و واجب است، مثل معرفة اللَّه...

گذشته از واجب هاي عيني يك سلسله واجب هاي كفايي داريم، يعني واجب هايي كه بايد براساس تقسيم كار صورت بگيرد. نظير اين كه وجود پزشك(يا مهندس و...) لازم است، پس علم پزشكي واجب كفايي است، يعني واجب است به‏ طور وجوب كفايي كه در ميان مردم به قدر كفايت پزشك باشد كه بيماران به آن ها مراجعه كنند. پزشك كه بدون علم نمي‏شود و يا همين جور از زمين نمي ‏رويد، از آسمان هم كه نمي‏افتد...

پس ما تا اين جا به دو مسئله اشاره كرديم: يكي اينكه در تعليم و تربيت اسلامي به مسئله رشد فكري و تعقل اهميت فراوان داده شده، و ديگر اينكه به خود تعليم [نيز اهميت داده شده است‏] و تعليم هم يك حدود مشخص ندارد كه بگوييم علم كلام چطور؟ علم تفسير چطور؟ علم اخلاق چطور؟ فيزيك چطور؟ رياضيات چطور؟ اسلام نيامده كه علوم را مشخص كند و بگويد فيزيك بياموزيد يا نياموزيد، رياضيات بياموزيد يا نياموزيد، فلسفه بياموزيد يا نياموزيد. يك چيزهايي گفته     

كه آن ها را بايد انجام داد و آن ها توقف دارد به آموختن اين ها، پس بايد اين ها را آموخت.

در نتيجه و با نگاه كلي مي توان همه علوم را از هر نوع آن چون كه پرده هاي جهل را به كناري مي زند، فضيلت دانست و اين فضيلت وقتي در قاعده "نور" قرار مي گيرد كه انسان را به اوج ببرد، اما فضيلت خاص، مربوط به تفقه در دين و آگاهي از آن است.

پي نوشت ها:

1. سوره زمر، آيه 9.

2. طباطبايي سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني سيد محمد باقر، قم، انتشارات اسلامي، سال 1374 ه ش،چاپ پنجم، ج‏17، ص371

3. ملاصدرا، شرح أصول الكافي، تهران، انتشارات موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي،سال 1366ه ش، چاپ ا ول، ج‏4، ص 425.

4. شيخ مفيد،كتاب الأمالي،قم،انتشارات كنگره شيخ مفيد، سال 1413 ه ق، چاپ  اول، ص 158.

5. ر ك، مطهري مرتضي، مجموعه ‏آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ مكرر، ج‏22، از ص 530 تا ص 537. 

در بيان پاسخ ابتدا به اين نكته اشاره مي كنيم كه البته علم و آگاهي در نگاه كلي وجه تمايز با جهل  بوده و خود، فضيلت است، ولي فضيلت گاهي عام و گاهي خاص است. در اين باره به شواهدي اشاره مي شود.

 اما در حقيقت علم واقعي هم "نور"  است و هم "نافع و سود مند"، و نيز به عنوان ابزاري براي "تفقه" و آگاهي به مسايل دين معرفي شده است.

 در مورد جايگاه علم به طور كلي مي توان گفت:

اين واقعيت غير قابل انكار است تفاوت(فضيلت) بشر از يكديگر به امتيازهايي وابسته است كه در راس هرم آن، علم است يعني ويژه ترين امتيازي كه انسان ها در اجتماع از يكديگر خواهند داشت و موجب نزديكي يا دوري فاصله ها به هم يا از هم مي شود، علم است. آگاهي و دانشي كه موجب مي شود فرد ميان مردم خوش بدرخشد و همه توجه ها را به سوي خود جلب يا جهلي كه او را از سايرين طرد كند.

علم آن اندازه اهميت دارد كه در كتاب خدا و روايات بسياري وجه امتياز معرفي شده است اين علم شاقول كرامت و تراز شخصيت بشر است.

خداي متعال فرمود:

پرسشگر گرامي، با سلام و سپاس از ارتباط­تان با مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

1. چهارده معصوم نور واحد هستند و پاره تن هم می باشند و همگی در یك راستایند. البته رسول خدا راس این سلسله است و با ایشان كسی قیاس نمی شود و بقیه در فضیلت بعد از او و پیرو او و به رنگ او می باشند. این كلام علی بن ابیطالب است:

«انا عبد من عبيد محمد صلي الله عليه وآله؛ (1) من بنده ای از بندگان (و تربیت شده های) پیامبرم».

«ولقد كنت أتبعه اتباع الفصيل أثر أمه؛ (2)

من از ابتدای كودكی مانند طفل كه دنبال مادر می دود (و همه چیز را از او یاد می گیرد) در پی رسول خدا بودم».

بنا بر این چون حضرت زهرا و حضرت علی اسوه و الگویشان رسول خداست، كسی كه اینان را الگو قرار دهد ، رسول خدا را الگو قرار داده است.

2. در عین حالی كه رسول خدا الگو و اسوه مطلق است، ولی هیچ منعی ندارد كه امامان كه الگویشان به طور مطلق رسول الله است،  در بعض موارد و موضوعات ، به یكی از اجداد طاهرین خود یا انبیای گذشته كه در آن مورد برجستگی خاص و ظهور ویژه پیدا كرده، اقتدا كند. این نوع اقتدا را در عمل امامان و اولیا می بینیم كه بر آن تصریح كرده اند.

مواردی از این نوع اقتدا:

1.  نقل شده اسماعیل صادق الوعد كه از پیامبران بزرگ بود ، مورد ظلم دشمنان واقع شد و پوست سر و صورتش را كندند. ملكی از جانب خدا بر او هویدا شد و عرض كرد: من فرستاده خدا در خدمت شمایم كه در مورد این قوم هر امری كنی، اجابت كنم. او فرمود: من در این واقعه به حسین (فرزند رسول خاتم) اقتدا كرده ام. (3) 

2. روزی امام علی (ع) از مظلومیت سابقه دار خود سخن می گفت كه اشعث بن قیس منافق برخاست و گفت: چرا با شمشیر و نثار جان از حقوق خود دفاع نكردی ؟

امام فرمود: من را شش نفر از پیامبران در این روش ، الگو و مقتدا بودند (بعد به شرح این اسوه ها و عمل آنان پرداخت.) (4)

تعدادی از مبارزان مكه كه با ابن زبیر بیعت كرده بودند به حضور محمد بن حنفیه آمدند و او را به بیعت با ابن زبیر برای قتال با ظالمان به امام حسین (ع) فراخواندند و ایشان گفت:

من برای حفظ بقیه اهل بیت خود با یزید بیعت كرده و در این مورد به برادرم حسن بن علی اقتدا نموده ام. (5)

و امام زمان كه وقتی سخن از ظلمی كه به او رفت و میراثش غصب شد، می رود می فرماید:

«وفي ابنة رسول الله ( صلي الله عليه وآله ) ( 7 ) لي أسوة حسنة؛ (6)

در دختر رسول خدا (كه میراثش به یغما رفت و او صبر كرد) برای من اسوه و الگوی نیكویی است». 

بنا بر این الگو بودن حضرت زهرا در همه صحنه ها و در صحنه های خاص ، منافات با الگوی مطلق بودن رسول خدا ندارد.

در خود قرآن هم در يك جا مي فرمايد: حضرت ابراهيم اسوه شماست؛ در جاي ديگر رسول خدا را به عنوان  اسوه معرفي مي كند:

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ....»؛ (7)

«قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ في‏ إِبْراهيمَ وَ الَّذينَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّي تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ ...؛ (8) براي شما سرمشق خوبي در زندگي ابراهيم و كساني كه با او بودند وجود داشت، در آن هنگامي كه به قوم (مشرك) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غير از خدا مي‏پرستيد بيزاريم ما نسبت به شما كافريم و ميان ما و شما عداوت و دشمني هميشگي آشكار شده است تا آن زمان كه به خداي يگانه ايمان بياوريد!».

پی نوشت ها:

1. كلینی ، كافی ، تهران ، اسلامیه ، 1363 ش ، ج 1 ، ص 90.

2. محمد عبده ، خطب الامام علی (نهج البلاغه) ، قم ، دار الذخائر ، 1370 ش، ج 2 ، ص 157.

3. ابن قولویه ، كامل الزیارات ، قم ، انتشارات اسلامی ، 1412 ق ، ص 137.

4. محدث نوری ، مستدرك الوسائل ، بیروت ، مؤسسه آل البیت ، 1408 ، ج 11 ، ص 73.

5. ابن اعثم كوفی ، الفتوح ، بیروت ، دار الاضواء ، 1411 ق ، ج 5 ، ص 140-141.

6. سید بهاء الدین نجفی ، منتخب الأنوار المضيئة ، قم ، اعتماد ، 1378 ش ، ص 223.

7. سوره احزاب (33) آيه 21.

8. سوره ممتحنه، آيه 4.

پیش از بیان معنای حدیث مشهور پیامبر(ص) توجه به دو مطلب لازم است:

1- واضح است كه راه ارتباط و اتصال معنوی با غیب و رسیدن به درجات بالای انسانیت تنها مخصوص پیامبران نیست. قرآن كریم هم اتصال با غیب و ملكوت را ملازم نبوّت نمی‏داند. در كتاب آسمانی از افرادی سخنی به میان آمده كه از زندگی معنوی نیرومندی برخوردار بودند، با فرشتگان همسخن بوده و امور خارق العاده از آنان سر می‏زد، بدون این كه "پیامبر" باشند. بهترین مثال حضرت مریم دختر عمران و مادر حضرت عیسی(ع) است كه قرآن داستان‏های حیرت انگیزی را از او نقل كرده است.(1)

درباره مادر موسی (ع) قرآن می‏گوید: "ما به او وحی كردیم كه موسی را شیر بده و آن گاه كه بر جان او بیم كردی، او را به دریا بینداز و نترس و غمگین مباش كه ما او را به تو باز می‏گردانیم و او را از رسولان قرار می‏دهیم".(2) مادران حضرت عیسی و حضرت موسی(ع) پیامبر نبوده‏اند.

قرآن كریم در آیاتی چند راه الهام و رسیدن به مدارج عالیه انسانی و مقامات معنوی را بر همه كسانی كه باطن خویش را پاك كنند، باز گذاشته است؛ از جمله می‏فرماید: "آنان كه در راه ما كوشش كنند، ما راه‏های خود را به آنان می‏نمایانیم".(3)

در كلمات معصومان(ع) این موضوع به خوبی تشریح شده است.

پیامبر(ص) فرمود: "خداوند بندگانی دارد كه پیامبر نیستند، اما پیامبر بر آن‏ها رشك می‏برد".(4)

علی(ع) فرمود: "خداوند یاد خود را صیقل دل‏ها قرار داده است. دل‏ها بدین وسیله از پس كری، شنوا و از پس كوری، بینا و از پس سركشی و عناد، مطیع و رام می‏گردند".

همواره چنین بوده و هست كه خداوند در هر برهه‏ای از زمان و در زمان هایی كه پیامبری نبوده، بندگانی داشته است و دارد كه در سِرّ ضمیرشان با آنان راز می‏گوید و از راه عقلشان با آنان سخن می‏گوید".(5)

ملا صدرا، صدرالمتألهین می‏گوید: "وحی یعنی نزول فرشته بر گوش و بر دل به منظور مأموریت پیامبری، هر چند منقطع شده است و دیگر فرشته‏ای بر كسی نازل نمی‏شود... ولی باب الهام و اشراق هرگز بسته نشده و نخواهد شد. ممكن نیست این راه مسدود شود".(6)

2- نبوت بر دو قسم است:

الف) نبوّت تشریعی، یعنی پیامبرانی كه صاحب شریعت بوده‏اند و قرآن كریم از آنان به "اولوالعزم" تعبیر كرده است.

ب) نبوّت تبلیغی؛ كار این گروه از پیامبران، تعلیم و تبلیغ و ارشاد مردم به تعلیمات پیامبرانِ صاحب شریعت بوده است. غالب پیامبران از گروه دوم هستند؛ در فاصله میان پیامبران صاحب شریعت (مانند نوح و ابراهیم و موسی و عیسی(ع)) پیامبران دیگری آمدند كه مبلّغ و مروّج شریعت پیشین بوده‏اند.

هزاران نبی بعد از نوح آمدند كه مبلّغ شریعت حضرت نوح بوده‏اند، هم چنین بعد از انبیاء دیگر.

وحی عالی‏ترین مراتب هدایت است. وحی رهنمودهایی دارد كه از دسترس حسّ و خیال و عقل و علم بیرون است و چیزی از این امور جانشین وحی نمی‏شود. امّا وحیی كه دارای این ویژگی‏ها می‏باشد، وحی و نبوّت تشریعی است، نه تبلیغی.(7)

از مطالب فوق نتایج زیر به دست می‏آید:

برتری علمای امّت خاتم پیامبران(ص) بر انبیای بنی اسرائیل مربوط می‏شود به آن دسته از پیامبران بنی اسرائیل كه نبوّت تبلیغی داشته‏اند.

هم چنین باصرف نظر از مطالب فوق، برخی از دانشمندان خواسته‏اند حدیث پیامبر(ص) را این گونه تفسیر كنند: مقصود از "علما" در حدیث، امامان معصوم(ع) هستند و در روایات زیادی از ائمه(ع) به "علما" تعبیر شده است.(8)

پی‌نوشت‏ها:

1. مجموعه آثار، ج 3، (ختم نبوت)، مرتضی مطهری، ص 170، 169.

2. قصص (28) آیه 7.

3. عنكبوت (29) آیه 69.

4. مجموعه آثار، همان، ص 171.

5. نهج البلاغه، صبحی صالح، ص 342، خطبه 222.

6. مجموعه آثار، همان، ص 172، به نقل از مفاتیح الغیب، ص 13.

7. مجموعه آثار، همان، ص 154 و ص 174 - 173.

8. بحارالانوار، ج 35، ص 304، پاورقی شماره 6.

این تسبیح از عبادات ارزشمندی است كه رسول خدا(ص) به امر خدا به دخترش تعلیم و هدیه داد و در همه حال ارزشمند است و آثار مادی و معنوی فراوانی دارد.

و یكی از مهم ترین تعقیباتی كه بعد از هر نماز مستحب است و فضیلت و ثواب بسیار دارد، تسبيح حضرت زهراء (س) است؛ به اين ترتيب كه 34 مرتبه «اللَّهُ اكْبَرُ»، سپس 33 مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و بعد 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بگويد. مستحب است، نمازگزار پیش از آن ‏كه از جاي خود حركت كند و وضوي او باطل شود، رو به قبله تسبیحات را بگوید. (1)

البته در مواقع و حالات زیادی بر ذكر تسبیحات حضرت زهرا(س)سفارش شده است و فقط به بعد از نماز اختصاص داده نشده است كه در ذیل چند نمونه از آن احادیث را برای شما ذكر می كنیم.

اما نكته مهمی وجود دارد كه اگر قرار است طبق حدیث بعد از هر نماز این ذكر گفته شود و به تمام فضایل و ثواب آن به طور كامل برسید، این ذكر مقدم بر تمام اذكار مستحبه دیگر است و افضل و برتر از هزار ركعت نماز است.

شاید آن گوینده نخواسته بگوید كه این مقدمات در احادیث وارد شده است و امامان گفته اند این چنین باید گفت. بلكه چون این تسبیحات دارای ثواب فراوانی است و روحیه معنوی خاصی به انسان در دنیا و آخرت می بخشد بهتر این است كه این آمادگی ذكر تسبیح با صلوات و آیه الكرسی شروع شود.

البته در روايت حضرت كه فرمود از هزار ركعت نماز در هر روز بهتر است اشاره نشده كه بايد بلافاصله بعد از سلام نماز باشد. 

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ (ع) فِي كُلِّ يَوْمٍ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ صَلَاةِ أَلْفِ رَكْعَةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ (2)

توصيه به اين ذكر :

1- بعد از هر نماز :

- عن أبي عبد الله(ع): من سبح الله في دبر الفريضة قبل أن يثني رجليه تسبيح فاطمة، و أتبعها ب «لا إله إلا الله» مرة واحدة، غفر له‏ (3) هر كس عقب هر نماز واجب قبل از آن كه پایش حركت دهد این تسبیح را گفته و بعد از آن یك بار  "لا اله الاّ الله " بگوید ، آمرزیده می شود.

2- به هنگام خواب :

- من بات علي تسبيح فاطمة(س) كان من الذاكرين الله كثيرا. (4) هر كه به هنگام خواب تسبيح حضرت فاطمه (س) را به جاي آورد از كساني محسوب مي‏شود كه خداوند را ذكر كثير گفته‏اند.

 3- در هر حالت  :

-راوی می گوید امام صادق (ع) فرمود: چرا تسبيح حضرت زهرا (س) را نمي‏خواني؟ آن مرد پرسيد: تسبيح زهرا (س)چيست؟

امام (ع) فرمود: سي و چهار مرتبه الله اكبر، سي و سه مرتبه الحمد للَّه، و سي و سه مرتبه سبحان اللَّه مي‏گويي كه مجموعا صد مرتبه مي‏باشد.

راوي گفته: پس از مدّتي كه اين كار را انجام دادم، سنگيني شنواييم از بين رفت و بهبود يافتم. (4)

پی نوشت :

1. رساله توضيح المسائل مراجع 13 گانه، مسئله 1001.

2. كليني، الكافي اسلاميه، تهران ج 3، ص 343

3. برقی، محاسن ، تهران، اسلامیه، 1330 ش ، ج 1، ص 36.

4. محمد روحانی علی آبادی، زندگاني حضرت زهرا عليها السلام ، تهران، مهام، 1379 ش، ص 1012.

5. همان، ص 1012.

همان طور كه آيات قرآن كريم داراي مطلق و مقيد و عام و خاص و ...مي باشند ، احاديث معصومين (عليهم السلام) نيز داراي مطلق  مقيد و عام و خاص و .. هستند ،زيرا همان طور كه آيات قرآن كريم طبق ترتيب موضوعي تأليف نشده و مطالب و معارف آن درباره يك موضوع  خاص يك جا ذكر نشده ،سخن معصومان (علهيم السلام) درباره يك موضوع نيز يك جا بيان يا نقل نشده ، چه بسا عباراتي به صورت عام و مطلق ذكر شده ، تخصيص و تقييد آن به سبب بداهت آن قيد و شرط ذكر نشده است.

در باره حديث افتراق امت نيز همين نكته را بايد مد نظر داشته باشيم . روشن است كه مراد از هفتاد و دو فرقه اي كه در آتش جهنم وارد مي شوند، افرادي هستند كه حق را شناخته و حجت بر آن ها تمام شده باشد يا قادر به شناخت حق بوده اند، ولي از روي عناد و هوا و هوس از حق تبعيت نكرده باشند . دنبال شناخت و تبعيت از حق نبوده اند ،ولي افرادي كه از شناخت حق قاصر بوده اند ، گرچه به دنبال تبعيت از حق بوده اند، ولي در شناخت مصداق حق دچار اشتباه شده اند ،از اين حكم خارج هستند . جزء مستضعفاني هستند كه خداوند متعال درباره آن ها فرموده:

« فَأُوْلَئكَ عَسيَ اللَّهُ أَن يَعْفُوَ عَنهْم(1) ؛  پس آن ها هستند كه اميد است خداوند از آنان در گذرد».

البته اين حكم در صورتي است كه جزء منكران و تكذيب كنندگان اهل بيت (عليهم السلام) نباشند، زيرا گرچه ممكن است فردي قادر به شناخت حقانيت اهل بيت (عليهم السلام) نباشد. اما روشن است كه صرف عدم شناخت يك حق، مجوزي براي تكذيب آن نمي شود . نهايت امر اين است كه عقل انسان حكم مي كند كه بايد نسبت به تأييد يا تكذيب آن مسئله  ساكت باشند . افرادي كه فضائل و مقامات اهل بيت (عليهم السلام) را تكذيب و انكار كنند ،جزء

 فرقه هايي هستند كه استحقاق ورود به جهنم را دارند ، زيرا هيچ حجت و دليل معتبري براي  عمل نامشروع خود ندارند .

در برخي روايت  به جاي اصحابي ، اهل بيتي آمده است . از آنجا كه برخي اصحاب پيامبر به شدت در قرآن مذمت شده اند به طوري كه از برخي تعبير به منافق و فاسق و...شده است مراد پيامبر از اصحابي اصحاب خوب و با وفا مانند سلمان و ابوذر و...است

مطلب بعد اين كه بهترين شاهد بر گمراه بودن 72 فرقه ديگر مطالعه اعتقادات و كردار آنهاست . با كمي مطالعه و دقت پي خواهيد برد كه آنها بر خلاف دستور قرآن و سنت پيامبر عمل مي كردند . از جمله اين فرقه ها ، فرقه گمراه وهابيت است كه چه ضربه هاي سنگيني كه بر پيكره اسلام و مسلمين نزده است

 پي نوشت :

1. نساء(4) آيه 99

در روايات آمده است كه: گروهي از اهل بصره به خدمت امام علي‌بن‌موسي ‌الرضا (ع) رسيدند و در حضور امام دربارة عقايد و افكار يونس ‌بن‌عبد الرحمن (در‌حالي‌كه يونس‌بن ‌عبد الرحمن به دستور امام به اتاق كناري رفته بود و صداي آنان را مي‌شنيد) بسيار بد گفتند. حقيقت اين بود كه آنان به دليل كم‌ظرفيتي، مطالب يونس را در‌بارة امامت و ولايت برنتابيده و دچار كج‌فهمي شده بودند. امام پس از وداع و خروج اهل بصره، يونس را خواست و به او فرمود: «يَا يُونُسُ حَدِّثِ النَّاسَ بِمَا يَعْرِفُونَ وَ اتْرُكهُمْ مِمَّا لا يَعْرِفُونَ كأَنَّك تُرِيدُ أَنْ تُكذَّبَ عَلَي اللهِ فِي عَرْشِهِ؛ (1) اي يونس! با مردم به‌اندازة فهم و دركشان سخن بگو، و از بيان آنچه درك نمي‌كنند پرهيز كن، (در غير اين ‌صورت از نظر آنان) گويا تو قصد كرده‌اي بر خداوندي كه در عرشش بر همگان حكم مي‏راند، دروغ ببندي».

مقصود امام اين بود كه نسبت‌هايي كه آنان به تو مي‌دهند، ناشي از نبود درك كافي سخنان تو در امر امامت و مقام امام است؛ لذا در بیان و كلامت با توجه به مخاطب و مقتضای حال مواظبت كن تا مورد اهانت و كم ظرفیتی آن ها قرار نگیری. در بخشي از روايت معروف أربع مأة، امير مؤمنان (ع) مي‌فرمايد:

با مردم به آن مقدار كه توان فهم و شناخت دارند، معاشرت كنيد و از آنچه (تحمل دركشان را ندارند و) انكارش مي‌كنند، وانهيد و آنان را به روي خود و ما وانداريد؛ زيرا (فهم و پذيرش) امر ما دشوار و سخت است و به‌جز فرشته مقرب يا پيغمبر مرسل يا بنده‏اي كه خداوند دل او را به ايمان آزمايش كرده (و ايمانش پذيرفته) شده است، تحمل نتواند كند. (2)

پی نوشت:

1. ابي‌جعفر محمد‌بن‌حسن طوسي، إختيار معرفة‌الرجال،تصحيح مير داماد الأسترابادي، تحقيق السيد مهدي الرجائي ،سال 1404ق، چاپخانه بعثت - قم، ناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث،ص 487، ح 924.

2. ابي‌جعفر محمد‌بن‌علي‌بن‌حسين صدوق، الخصال، تصحيح علي أكبر الغفاري، سال 18 ذي القعدة الحرام 1403 - 1362،ناشرمنشورات جماعة المدرسين في الحوزة العلمية في قم المقدسة، ج 2، ص 610، ح 10.

در روايات آمده است كه: گروهي از اهل بصره به خدمت امام علي‌بن‌موسي ‌الرضا (ع) رسيدند و در حضور امام دربارة عقايد و افكار يونس ‌بن‌عبد الرحمن (در‌حالي‌كه يونس‌بن ‌عبد الرحمن به دستور امام به اتاق كناري رفته بود و صداي آنان را مي‌شنيد) بسيار بد گفتند. حقيقت اين بود كه آنان به دليل كم‌ظرفيتي، مطالب يونس را در‌بارة امامت و ولايت برنتابيده و دچار كج‌فهمي شده بودند. امام پس از وداع و خروج اهل بصره، يونس را خواست و به او فرمود: «يَا يُونُسُ حَدِّثِ النَّاسَ بِمَا يَعْرِفُونَ وَ اتْرُكهُمْ مِمَّا لا يَعْرِفُونَ كأَنَّك تُرِيدُ أَنْ تُكذَّبَ عَلَي اللهِ فِي عَرْشِهِ؛ (1) اي يونس! با مردم به‌اندازة فهم و دركشان سخن بگو، و از بيان آنچه درك نمي‌كنند پرهيز كن، (در غير اين ‌صورت از نظر آنان) گويا تو قصد كرده‌اي بر خداوندي كه در عرشش بر همگان حكم مي‏راند، دروغ ببندي».

مقصود امام اين بود كه نسبت‌هايي كه آنان به تو مي‌دهند، ناشي از نبود درك كافي سخنان تو در امر امامت و مقام امام است؛ لذا در بیان و كلامت با توجه به مخاطب و مقتضای حال مواظبت كن تا مورد اهانت و كم ظرفیتی آن ها قرار نگیری. در بخشي از روايت معروف أربع مأة، امير مؤمنان (ع) مي‌فرمايد:

با مردم به آن مقدار كه توان فهم و شناخت دارند، معاشرت كنيد و از آنچه (تحمل دركشان را ندارند و) انكارش مي‌كنند، وانهيد و آنان را به روي خود و ما وانداريد؛ زيرا (فهم و پذيرش) امر ما دشوار و سخت است و به‌جز فرشته مقرب يا پيغمبر مرسل يا بنده‏اي كه خداوند دل او را به ايمان آزمايش كرده (و ايمانش پذيرفته) شده است، تحمل نتواند كند. (2)

پی نوشت:

1. ابي‌جعفر محمد‌بن‌حسن طوسي، إختيار معرفة‌الرجال،تصحيح مير داماد الأسترابادي، تحقيق السيد مهدي الرجائي ،سال 1404ق، چاپخانه بعثت - قم، ناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث،ص 487، ح 924.

2. ابي‌جعفر محمد‌بن‌علي‌بن‌حسين صدوق، الخصال، تصحيح علي أكبر الغفاري، سال 18 ذي القعدة الحرام 1403 - 1362،ناشرمنشورات جماعة المدرسين في الحوزة العلمية في قم المقدسة، ج 2، ص 610، ح 10.

برادر محترم لطفا در ابتدا به نكات ذيل توجه كنيد.

1. ازدواج در سنين پايين به جهت كم تجربگي ممكن است باعث ضعف تدبير و مانع از مديريت بحران شود. با توجه به اين كه شخص در سنين پايين ثبات عاطفي ندارد، ممكن است در انتخاب خود عاقلانه تصميم نگيرد و بعد پشيمان شود.

2. به طور معمول وابستگي افراد در سنين پايين به والدين بيشتر است و در صورت ازدواج، ممكن است زمينه دخالت هاي آنان بيشتر فراهم شود و مشكلاتي را پديد آورد.

3. در صورتي كه سن دختر پايين باشد (زير 18 سال) و با ازدواج باردار شود، احتمال مشكلاتي از قبيل فشار خون بالاي دوران بارداري، كم خوني و عوارض زايمان، نوزاد زودرس با وزن كم، نوزاد مرده، و نوزاد باهوش بهر پايين افزون تر مي شود. ازدواج زودرس مانند چيدن ميوه كال و نارسي است كه وقت چيدن آن نبوده است.

درهر صورت با توجه به مطالب بالا و همچنين با توجه به سن دختر مورد نظر شما بايد گفت:

1. براي ازدواج دختر و پسر سن مشخصي را نمي توان ذكر كرد؛ زيرا شرايط و موقعيت افراد متفاوت است؛ براي مثال سن ازدواج در مناطق گرمسير به سبب بلوغ زودتر دختران و پسران و در مناطق روستايي به جهت ساده تر بودن زندگي و نبودن پيچيدگي هاي زندگي شهرنشيني و نيز حمايت بيشتر خانواده ها پايين تر است.

2. آنچه زمينه را براي ازدوج دختر و پسر آماده مي كند، امكانات اوليه مادي، بلوغ شرعي، بلوغ جنسي، بلوغ فكري، رشد جسمي و روحي، رشد اجتماعي وشخصيتي، استقلال فكري، ثبات عاطفي، و قدرت مديريت بحران (مواجهه با مشكلاتي كه در فرايند ازدواج ممكن است ايجاد شود و مقابله با بحران هاي زندگي است) كه اگر اين شرايط به طور نسبي (و نه به طور مطلق) فراهم شود، شخص مي تواند ازدواج كند.

3. گاهي نيز با وجود شرايط قبلي، موانعي از جمله تحصيلات عالي براي آقايان يا اتمام خدمت نظام وظيفه در ازدواج وجود دارد كه مي توان با طولاني كردن دوران عقد اين مشكل را از بين برد.

نكات پاياني

1. برادر محترم؛ قطعا با توجه به اعتقاد ديني و ارادت خاصي كه به معصومين عليهم السلام داريد بايد به اين نكته واقف باشيد كه ارتباط شما هر چند خالي از گناه باشد، اما مي تواند در آينده عواقب بدي را در زندگي هر دوي شما داشته باشد.

2. با توجه به اينكه هر دو نوجوان و سرشار از عاطفه و در اوج غرايز جنسي هستيد، احتمال بسياري وجود دارد كه به هم نزديك شويد و خدايي نكرده گوهر عفت دختر در معرض خطر قرار گيرد. قطعا پدر و مادر اين دختر سعي كرده اند با محدود كردن او، مانع از اين اتفاق بشوند. حال با درست بودن يا نادرست بودن شيوه تربيتي آنها كار نداريم. مهم اين است كه آنها را درك كنيد و يا خودتان را به جاي برادر اين دختر بگذاريد. آيا حاضر مي شديد خدايي نكرده اتفاق بدي براي خواهر عزيزتان بيفتد؟

3. علاوه بر اينكه اين ارتباط هر چند سالم هم باشد، در معرض تهمت ديگران است. زيرا ديگران در صورت مشاهده دختر و پسر با هم نمي دانند كه ارتباط آن دو براي شناخت ازدواج است و گمان مي كنند رابطه نامشروع دارند و اين مطلب بر ازدواج آنها خصوصا دختر (در صورت منتهي نشدن اين رابطه به ازدواج) اثر منفي خواهد داشت.

4. در اين گونه ارتباطات، شناخت جدي امكان پذير نيست. زيرا دو طرف مراقب خود هستند و طبيعي است كه فهرستي از معايب خود را در اختيار ديگري قرار نمي دهند. پس گمان نكنيد كه در اين مدت يكسال و يكماه موفق شده ايد كه تمامي ويژگي هاي او را شناخته باشيد.

5. در صورتي كه اين دوستي به ازدواج منتهي نشود كه در موارد بسياري هم به دليل تغيير شرايط طرفين يا خانواده ها چنين مي شود، آثار منفي بسياري به ويژه بر دختر خواهد داشت كه احساس سرخوردگي و شكست روحي، افسردگي، نفرت از جنس مخالف و از دست دادن خواستگاران، برخي از اين آثار است؛ پس توصيه مي شود براي دوري از اين مشكلات و پيامدهاي منفي، همسر آينده خود را در فرايند خواستگاري و پس از فراهم شدن شرايط خصوصا شرط سني مطلوب، بشناسيد. خصوصا اينكه خواهر اين دختر هم تجربه بدي در ازدواج داشته. اين مسئله مي تواند موجب سخت گيري هاي ديگري هم بشود.

6. البته همه اين مطالبي كه گفتيم بدين معنا نيست كه شما نتوانيد با رايزني با خانوادها و واسطه كردن بزرگان فاميل اقدام به يك نامزدي ساده كنيد. قطعا نامزدي ساده و بدون تشريفات مي تواند زمينه ساز شناخت بهتر شما باشد. علاوه بر اينكه ترس يا استرسي در كار شما مزاحمت ايجاد نمي كند.

7. در نهايت با توجه به تجربه مشاوره اي ما و همكارانمان، به شما توصيه مي كنيم، اگر به فكر پيشرفت و تحصيل و كسب مقدمات ازدواج با ايشان يا هر كس ديگري هستيد، بايد خيلي سريع تصميم نهايي خود را بگيريد و پرونده اين رابطه را بسته و با فكر كاملا باز و آزاد، به دنبال مطالعه و آمادگي براي كنكور باشيد. فكر ايشان باعث فرسودگي و خستگي ذهني شما مي شود.