به نام خدا و با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

براي پاسخ به پرسش مذکور، توجه شما را به اين نکات جلب می‌کنیم:

1. تعريف دين

تعاريف دين مختلف است و اين اختلاف ناشي از مقام‌های مختلف دين و يا مواضع و پیش‌فرض‌های مختلف ما در تعريف دين است. براي دستيابي به تعريف جامع‌ومانع، بايد ابتدا موضع و مقام خودمان را مشخص کنيم تا بعدازآن، مطمئن شويم که به تعريف جامع‌ومانع رسیده‌ایم يا نه. مثلاً براي تعريف دين بايد مشخص کنيم که ناظر به دين هستيم، يا دین‌داری؟ ناظر به مقام آرمان هستيم، يا تحقق؟ ناظر به اسلام هستيم يا مسيحيت و يا هر دو؟ ناظر به بُعد روانشناسانِ هستيم يا جامعه‌شناسانه؟ ...

بنابراين، مثلاً اگر بخواهيم دين را ناظر به اسلام متحقق تعريف کنيم، می‌توانيم آن را مجموعه‌ای از معارف عملي و نظري، در حوزه فردي و اجتماعي، و همچنين در حوزه اخروي و دنيوي بدانيم که از طريق وحي از جانب خداوند به انسان برگزیده‌ای ابلاغ‌شده است تا آن را به مردم برساند و مردم با اعتقاد و تعهد به آن معارف، به سعادت ابدي دست يابند.(1)

قرآن به‌صراحت، شريعت را جزء جدانشدنی دين در همه آیین‌های آسماني می‌شمارد (2) و اعتقاد مجرد را درصورتی‌که همراه با عمل به احکام و مقررات وحي نباشد هرچند که درست باشد دین‌داری تلقي نمی‌کند. (3) شاخص هميشگي و ماهوي دين، اندیشه‌ای نظام‌یافته درزمینهٔ جهان‌بینی و شريعت است و هدف غايي آن چيزي جز رشد و تعالي انسان در زندگي اين دنيا و فرجام آن نيست. بی‌شک، بخشي از انسان، زندگي جمعي اوست و بخشي از جامعه نيز سياست و حکومت است. دين با چنين تعريف و شاخص و هدفي چگونه می‌تواند از اين بخش مهم از زندگي انسان غافل باشد و مدعي هدايت وي به سرنوشتي بهتر در دنيا و آخرت باشد؟ همه‌کسانی که به نحوي به تعريف دين پرداخته‌اند، به اين حقيقت اذعان نموده‌اند که هدف دين، سامان بخشيدن به زندگي انسان است.

2. تعريف سياست

همان‌طور که در تعريف دين گذشت، در تعريف سياست نيز با مشکلاتي همراه هستيم و بايد موضع تعريفي خودمان را مشخص کنيم و سپس مقومات سياست را از آن منظر موردبررسی قرار دهيم. بنا بر يک تعريف، سياست به معني تنظيم امور دولت و تدبير شئون آن است؛ يعني مديريت کلان دولت و راهبرد امور عمومي در جهت مصلحت جمعي و انتخاب روش‌های بهتر در اداره شئون کشور.(4)

3. لزوم ارتباط دين و سياست

سياست چون به عمل و زندگي اجتماعي انسان مربوط می‌شود، ناگزير با اديان الهي خصوصاً اسلام، که متکفل بيان شیوه‌های زيستن است و محدود به حوزه شخصي و فردي نيست، مرتبط می‌شود. در هر دو حال، دين به سياست نظر دارد و سياست نيز به‌نوبه خود در قلمرو دين عمل می‌کند. به تعبير فني، دين و سياست درباره موضوع مشترک نظر می‌دهند و بی‌معناست گمان کنيم و دين و سیاست ارتباطي باهم ندارند. 

صرف‌نظر از تلازم مفهومي دو مقوله دين و سياست، اصولاً توجه به اهداف و شريعت اسلامي، نشانگر ارتباط دين و سياست است. به همين جهت، در تاريخ اندیشه‌های سياسي، فرازي برجسته و فصلي روشن در رابطه با انديشه سياسي انبيا به چشم می‌خورد که از عوامل مهم و سرنوشت‌ساز تاريخ سياسي جهان محسوب می‌شود.

اديان الهي عمدتاً داراي سه هدف مهم بوده‌اند و به همين جهت، لزوماً با سياست مرتبط‌اند. درواقع، اديان الهي با نظر به اين اهداف، در حوزه سياست نيز احکام کلي را وضع نمودند که به‌مثابه قانون و چارچوب عمل سياسي محسوب می‌شود:

اول: اقامه قسط و حق و هدايت جوامع بشري به سمت عدالت.(5)

دوم: دعوت به‌سوی حق و ايجاد ارتباط سازنده ميان انسان و خدا.

سوم: پيشرفت در مسير تکامل.(6)

هر يک از اين سه هدف والاي دين و انبيا، ارتباط تنگاتنگ با مسائل سياست دارد و بدون يک انديشه سياسي منسجم و سازمان‌یافته و فلسفه سياسي روشن قابل تحقق نمی‌باشد.

4. نمونه‌هایی از تأثیر دين بر سياست

بعد از تبيين لزوم ارتباط دين و سياست، خالي از لطف نيست که به برخي از کارکردهاي دين و تأثیرش بر سياست توجه کنيم تا درک بهتري از جايگاه دين در سياست داشته باشيم:

4/1. دين و مشروعيت: هر نظام سياسي براي بقا و تداوم خود، علاوه بر قدرت و نفوذ، به اقتدار و مشروعيت هم نيازمند است. به دليل آنكه «اقتدار» مهم‌ترین و اساسی‌ترین ملاك و رمز بقاي سياست و قدرت است، انديشمندان از دیرزمان، تلاش کرده‌اند تا مبناي محكمي براي مشروعيت پيدا نمايند. آن دسته از متفكران مسلمان كه نگاه حداكثري به دين دارند و حضور دين را در عرصه‌های گوناگون اجتماعي و سياسي ضروري می‌دانند، معتقدند: دين تنها عاملي است كه مشروعيت نظام سياسي را تأمين می‌کند. در كنار اين دسته، گروه ديگري كه نگاه حداقلي به دین‌ دارند و كاركرد دين در حوزه مديريت سياسي را انكار می‌کنند نيز مشروعيت بخشي دين به‌نظام سياسي را انكار نمی‌کنند.

4/2. دين، همبستگي و ثبات سياسي: كاركرد ديگر دين در عرصه سياست، انسجام‌بخشی و تداوم بخشي به‌نظام سياسي است. همان‌گونه كه نظام اجتماعي به‌عنوان يك نظام كلان، براي ايجاد همبستگي ميان عناصر سازنده خود نيازمند اصول و ارزش‌های ثابت است، خرده نظام سياسي نيز براي ايجاد همبستگي ميان عناصر خود، به چنين اصول و ارزش‌هایی نيازمند است. دين تنها عاملي است كه اين اصول را فراهم می‌کند، و نظام سياسي متّكي به دين به خاطر برخورداري از چنين عقبه و پشتوانه‌ای به‌خوبی می‌تواند تداوم و انسجام خود را حفظ نمايد، و دين عاملي است كه در مواقع بحران، از طريق بيان قوانين ثابت و فرا انسانی و به‌دوراز هوا و هوس‌های انساني، نظام سياسي را از منجلاب بحران نجات داده، ثبات اجتماعي و سياسي را به ارمغان می‌آورد؛ چنان‌که منتسكيو بيان می‌کند: «در هر جامعه، بايد قوانين و مقررات ثابتي وجود داشته باشند كه دست‌خوش هوا و هوس زمامداران نشوند. اين مقررات ثابت همان قوانين دینی‌اند.»

4/3. سياست (راه‌کار و روش): سومين راه تأثيرگذاري دين بر سياست ـ به معناي اعم ـ به اين واقعيت ارتباط می‌یابد كه هر اجتماع ديني ناگزير است از اسباب و طرق اجتماعي و فرهنگي براي القاي نگرش خود استفاده كند. منطق دروني اديان در مواجهه با اين اسباب متفاوت است. برخي به‌وسیله باورها و اعتقادات و برخي از طريق مناسك و اعمال ديني براي رسيدن به هدفشان استفاده می‌کنند. شیوه‌های خاص بيان اين نگرش يا منطق دروني آن را «سياست ديني» می‌نامند و همه راه‌ها و ابزارهاي فرهنگي كه براي اعمال آن مورداستفاده قرار می‌گیرند، بر زندگي سياسي تأثیر می‌گذارند.

4/4. عمل سياسي: طريقه چهارم كه به‌وسیله آن دين بر سياست تأثیر می‌گذارد به «عمل سياسي» تعبير می‌شود. اين طريق متضمّن تشكيل آگاهانه و عمدي سازمان‌های سياسي يا شبه سياسي است. احزاب سياسي، كه هويّت ديني يافته باشند، جمعیت‌های مخفي يا داوطلبانه تمركزيافته حول محور يك چهره ديني يا آرماني نوعاً سياسي، كه با زبان ديني تعریف‌شده باشند، و اتحادیه‌های ديني كارگري، كه کمیته‌های اقدام سياسي تشكيل داده باشند، ازجمله مصاديق اين طريق هستند.(7)

5. بنابراين، دين و سياست لزوماً باهم مرتبط‌اند و در حوزه‌های مختلفي دين بر سياست تأثیرگذار است؛ ازجمله مشروعيت سياسي حاکميت، همبستگي سياسي، روش سياسي، و عمل سياسي.

پی‌نوشت‌ها:

1. براي مطالعه بيشتر، رک: شيرواني، علي، مقاله بررسي تعاريف دين از منظري ديگر، فصلنامه پژوهشي انديشه نوين ديني.

2. شوري، آيه 13.

3. نور، آيه 62.

4. صليبا، جميل، فرهنگ فلسفي، انتشارات حکمت، ص402.

5. حديد، آيه 25.

6. نحل، آيه 36.

7. فصيحي، امان‌الله، دين و كاركرد سياسي آن در جوامع سنّتي و نوين، فصلنامه معرفت، شماره 116، 1386.

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

نخست، نکته‌اي را که در سؤال شما به‌اشتباه مطرح‌شده، اصلاح کنيم و آن اين‌که: مسلمان شدن ايرانيان، ربطي به حملۀ عراق به ايران ندارد، بلکه مربوط به عرب‌هاي مسلماني است که در سدۀ نخست هجري، حاکمان ساساني را شکست داده، راه ورود اسلام به ايران را باز کردند. نکتۀ ديگر اين‌که: پذيرش دين، امري قلبي است و معنا ندارد که کسي به‌زور، وادار به پذيرش دين اسلام يا هر دين ديگري شود. ممکن است کسي در «ظاهر»، اعمال و مناسک ديني را انجام دهد؛ ولي هرگز نمي‌توان او را وادار به «پذيرش قلبي دين» کرد. خلاصه اين‌که به‌موجب دلايل عقلي و به استناد آيۀ 256 سورۀ بقره (لا إِكْراهَ فِي الدِّين‏…)، ايمان آوردن و پذيرش دين، اجباري نيست؛ يعني قابليت اجبار ندارد و در اين، شکي نيست.

امّا آيا به‌راستي، عرب‌هاي مسلمان، ايرانيان را به‌زور شمشير مسلمان کردند؟ يافتن پاسخ درست اين سؤال، نيازمند بررسي گزارش‌هاي تاريخي مربوط به درگيري مسلمانان با حاکمان ساساني است که در کتاب‌هاي تاريخي، با عنوان «فتوحات» شناخته مي‌شود. دراين‌باره، به چند نکته مي‌توان اشاره کرد: 1 ـ بسياري از شهرهاي ايران مانند قم و اصفهان، بدون هيچ خون‌ريزي فتح شد و درواقع، در بسياري از موارد، خود مردم و يا فرماندهان ساساني، شهر را به مسلمانان تسليم کردند. (1) گزارش‌هاي متعدّد تاريخي حاکي از آن است که مردم ايران در آن زمان، از حاکمان ساساني ناراضي بودند و مهم‌ترين دليل شکست ساسانيان، نداشتن پشتوانۀ مردمي بوده است که در موارد بسياري نيز با مسلمانان همکاري مي‌کردند. (2)  2 ـ ضعف دولت ساساني به دليل فساد طبقۀ حاکم و اختلافات فراوان بر سر قدرت، باعث تزلزل آن شده بود، «دولت ساساني به‌رغم شکوه و عظمت ظاهري که داشت، به‌سختي رو به پستي و پريشاني مي‌رفت. در پايان سلطنت انوشيروان، ايران وضعي سخت متزلزل داشت. سپاه ياغي بود و روحانيت روي در فساد داشت. فسادي که در وضع روحانيت بود، از قدرت و نفوذ موبدان برمي‌خاست. تشتّت و اختلاف در عقايد و آرا پديد آمده بود و موبدان در تعصب و دروغ و رشوه غرق بودند…» و به‌ويژه پس از مرگ انوشيروان، اين وضعيت روزبه‌روز بدتر شد و نزاع ميان فرماندهان قدرت‌طلب، بالا گرفت. (3) اين‌همه، رمقي براي حکومت ساساني نگذاشت و به‌علاوۀ عوامل ديگري مانند تبعيض طبقاتي، نارضايتي مردم از حکومت را نيز تشديد کرد و از ديگر سو، انحرافات ديني، رواج خرافات و فساد روحانيون زرتشتي نيز باعث دلسردي مردم از آيين زرتشتي شده بود و بدين‌سان، زمينه براي تحوّلي همه‌جانبه و پذيرش اسلام در ميان مردم ايران بسيار فراهم‌شده بود. (4) با اين اوصاف، نمي‌توان چيرگي مسلمانان بر ايران را تماماً ناشي از قدرت شمشير و زور و خشونت دانست. 3 ـ سپاهيان مسلمان، هيچ اجباري بر مسلمان شدن مردم در سرزمين‌هاي فتح‌شده نداشتند؛ بلکه آنان را دعوت به اسلام می کردند و اگر نمی پذیرفتند و حکومت اسلامی تثبیت می شد، موظف به پرداخت جزیه بودند. (5) بزرگ‌ترين دليل بر اين مطلب ـ که مسلمانان کسي را مجبور به پذيرش اسلام نمي‌کردند ـ اين است که مردم ايران به‌مرور مسلمان شدند و حتّي هنوز هم بعد از گذشت چهارده قرن، برخي از ايرانيان به دين اسلام نگرويده‌اند و در قالب اقليت‌هاي زرتشتي، کليمي و صابئي، در همين سرزمين به سر مي‌برند. 4 ـ اين‌که ايرانيان را متّهم به پذيرش اجباري اسلام کنيم، علاوه بر ناسازگاري با واقعيت‌هاي تاريخي، به‌نوعي توهين به ايرانيان نيز هست، که ایرانی ها آنقدر ترسو و ضعیف بودند که با آن هم تجهیزات نظامی و سپاهیان فراوان در خاک خود از یک سپاه کوچک شکست خوردند. بلکه ایران ملّتي است که به حقيقتِ نهفته در اسلام پي برد و آن را باجان و دل پذيرفت و درراه اعتلا و گسترش آن، بيش از هر قوم ديگري کوشيد، (6) و سزاوار چنين تهمتي نيست. 5 ـ از آن‌سو، اسلام نيز آن‌قدر پيام‌هاي حق‌طلبانه و انسان‌دوستانه و فطرت‌پذير دارد که براي گسترش آن، نيازي نيست ديگران را وادار به پذيرش آن کرد. بي‌شک، مهم‌ترين علّت گسترش اسلام، همين روح حقيقتي است که در آموزه‌هاي آن نهفته است و برخورد خوب فاتحان مسلمان نيز در اين زمينه، مزيد بر علّت بود (7) و باعث فتح قلوب يا فتح اقناعي شد؛ فتحي که به قول مرحوم دکتر آئينه‌وند، «هم با فطرت ابلاغ ديني و کرامت انساني سازگارتر است و هم امواج انساني آن پايدارتر و دستاوردهاي تمدّني و معرفتي آن، بارزتر است». (8) خلاصه اين‌که: دين، تحميل کردني نيست و با دقّت در گزارش‌هاي تاريخي، درمي‌يابيم که ايرانيان با ميل خود مسلمان شدند و اين‌طور نبود که شمشير بر گردنشان گذاشته باشند که يا مسلمان بشو و يا بمير! بسياري از آنان مسلمان نشدند و نسل آنان هنوز هم در ايران زندگي مي‌کنند.

پي‌نوشت ‌ها:

1. ابن اعثم، الفتوح، ج 2، ص 313 و 314.

2. مانند مردم شوشتر و گروهي که در فتح نهاوند به مسلمانان ياري رساندند. ر.ک: دينوري، الاخبار الطوال، ص 131 و 137.

3.       عبدالحسين زرين‌کوب، دو قرن سکوت، چاپ ششم، ص 54 و 55.

4.       ر.ک: محمد نصيري (رضي)، تاريخ تحليلي اسلام، ويراست دوم، نشر معارف، چاپ اول، 1379، ص 40 و 41.

5.       ابن اعثم مي‌نويسد: «عبدالله بن بديل، با دو هزار سواره، در کنار دروازۀ شهر اصفهان اردو زد. در اين هنگام، مردم شهر پيکي فرستادند و از او درخواست صلح کردند. ابوموسي ـ که فرمانده ارشد اين عمليات بود ـ با آنان بدين‌صورت صلح کرد که صد هزار درهم نقدي بپردازند و پس‌ازآن نيز هر کس که دوست داشت بر دين مجوس (زردشتي) باقي بماند، ماليات سرانه يا همان جزيه بپردازد. (الفتوح، ج 2، ص 314: «…فأرسل إليه أهل أصفهان يسألونه الصلح، فأجابهم أبو موسى إلى ذلك و صالحهم [5] على مائة ألف درهم عاجلة و الجزية بعد ذلك على من أقام على دين المجوسية»).

6.       بهترين منبع دراين‌باره، کتاب ارزشمند خدمات متقابل اسلام و ايران، نوشتۀ شهيد مرتضي مطهري است.

7.       ر.ک: رسول جعفريان، تاريخ سياسي اسلام، ج 2 (تاريخ خلفا)، ص 126 ـ 122.

8.       صادق آئينه‌وند، تاريخ اسلام (مجموعه مقالات)، نشر معارف، 1382، مقالۀ «فتوح در اسلام»، ص 58.

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

پاسخ سؤال شما با توجه به چند مقدمه روشن مي‌شود:

 يکم ـ بر اساس مباني اعتقادي ما، تنها کسي حق دارد حکومت بر مردم را در دست بگيرد که از طرف خداوند براي اين کار تعيين‌شده باشد. (1) بنابراين، تعيين شدن از طرف خدا، براي «مشروعيت» حکومت کافي است و ما بر اساس دلائل متعددي که در جاي خود بررسي و اثبات‌شده، معتقديم که بعد از رحلت رسول خدا (صلي‌الله عليه و آله)، تنها امام علي (عليه‌السلام) چنين مشروعيتي داشته است. (2)

دوم ـ بااين‌حال، جاي ترديد نيست که هيچ حکومتي، بدون همراهي و فرمان‌برداري مردم، بر پا نمي‌شود و اگر هم با زور و اعمال قدرت از سوي گروهي اندک برپا شود، ديرپا نخواهد بود و از هم خواهد گسيخت. ازاين‌رو، هر حکومتي براي برپايي و ماندگاري خويش، نيازمند «مقبوليت» نزد مردم است و البته اين مقبوليت نيز فقط به معناي هواداري و گرايش قلبي نيست؛ بلکه بايد در مقام عمل خود را نشان دهد.

سوم ـ بررسي تاريخ صدر اسلام و حوادث پس از رحلت رسول خدا (صلي‌الله عليه وآله)، ما را به اين نتيجه مي‌رساند که امام علي (عليه‌السلام) پس از انعقاد حکومت در دست ابوبکر، از همراهي مردم محروم ماند و هرچند هواداراني در ميان صحابه داشت؛ ولي اولاً، تعدادشان نسبت به همۀ مردم ـ که اکثرشان تازه‌مسلمان بودند ـ اندک بود و ثانياً، تنها تعداد اندکي از آنان پا به ميدان عمل نهادند و حاضر شدند آن حضرت را عملاً ياري کنند. (3) ازاين‌رو، آن حضرت خود را بي‌ياور ديد و با اين‌که قاطعانه خلافت را حقّ خويش مي‌دانست، (4) راه صبر را در پيش گرفت.

چهارم ـ اميرالمؤمنين علي (عليه‌السلام) حاضر نبود به هر قيمتي، حکومت را به دست بياورد. ازاين‌رو، پيشنهاد ياري ابوسفيان را رد کرد. (5) آن حضرت 25 سال بعدازآن نيز، وقتي عثمان کشته شد و مردم به سراغش آمدند، تنها هنگامي حاضر شد حکومت را در دست بگيرد که به قول خودش، «مردم چون يال کفتار او را از هر سو احاطه کردند» و اعلام حمايت جدي توسط گروهي انبوه از مردم، حجّت را بر حضرت تمام کرد. (6) و حتّي در آن شرايط نيز کسي را به بيعت با خويش وادار نساخت (7) و از کساني که حاضر به بيعت نبودند، تنها پيمان مي‌گرفت که کارشکني نکنند.

نتيجه اين‌که: نه حضرت علي (عليه‌السلام) و نه هيچ‌يک از ياران آن حضرت، هرگز «بازور شمشير و ديکتاتوري» بر مردم مسلط نشدند و چنين کاري را روا نمي‌دانستند.

نکته: ممکن است بروز جنگ‌هاي جمل و صفين و نهروان در دوران خلافت حضرت علي (ع)، براي شما سؤال‌انگيز بوده باشد. دراين‌باره نيز بايد توجّه داشته باشيد که اين سه جنگ نه براي تصاحب قدرت، بلکه براي ايجاد امنيت در قلمرو حکومت اسلامي بود. هنگامي‌که حکومت مشروع آن حضرت با مقبوليت بالاي مردمي تحقّق يافت، طبيعي بود که مخالفت با آن و بر هم زدن نظم جامعه به بهانه‌هاي مختلف، شورش و ياغي‌گري تلقي شود و در اين صورت، لازم بود که با آن برخورد قاطع صورت بگيرد؛ کاري که امام علي (عليه‌السلام) آن را انجام داد و در اين مسير تا جايي که مردم همراهي‌اش کردند، از پاي ننشست؛ اما در اين زمينه نيز، امام هرگز آغازگر جنگ نبود و تا توان داشت، از بروز جنگ پيش‌گيري نمود؛ تا جايي که متهم به ترسيدن از جنگ شد! و دشمن نيز به نکوهش او پرداخت. بعد از برپايي جنگ نيز هرگز باعث بحراني‌تر شدن آن نشد و جنگ و دشمني، او را به‌تندي وا‌نداشت و اصول انساني را ناديده نينگاشت. (8)

پي‌نوشت ‌ها:

1.       ر.ک: محمدتقي مصباح يزدي، آموزش عقائد، شرکت چاپ و نشر بين الملل سازمان تبليغات اسلامي، ص 297 ـ 295.

2.       همان، ص 314 ـ 311. نيز ر.ک: اصغر منتظر القائم، تاريخ امامت، نشر معارف، ص 31 ـ 29.

3.       ر.ک: نهج البلاغة، خطبۀ 217 که مي‌فرمايد: «فنظرت فإذا ليس لي رافدٌ و لا ذابٌّ و لا مساعدٌ إلا اهل بيتي؛ در چنان وضعيتي نگريستم و بررسي کردم، ديدم ياوري و مدافعي برايم نمانده جز اهل بيتم».

4.       اين مطلب را به خوبي مي‌توان از خطبۀ سوم نهج البلاغه (معروف به شقشقيه) برداشت کرد؛ به ويژه آن جا که مي‌فرمايد.

5.       ر.ک: رسول جعفريان، تاريخ سياسي اسلام، ج 2 (تاريخ خلفا)، ص 23.

6.       نهج البلاغة، خطبۀ 3 (شقشقيه).

7.       رسول جعفريان، حيات فکري و سياسي امامان شيعه، ص 63.

8.       يوسف غلامي، تاريخ اسلام، جمعي از نويسندگان زير نظر دکتر صادق آئينه‌وند، نشر معارف، ويراست دوم، ص155 و 156.

به نام خدا

سلام. قمر در عقرب مورد تاييد روايات است و البته فقط چند مورد است که انجام دادن آن در اين زمان مکروه شمرده شده است وآن موارد هم ازدواج، مسافرت است. (1) بنابراين کراهت انجام عمل در زمان قمر در عقرب شامل مورد خريد و فروش نمي شود و انشاالله اشکالي ندارد.

نکته ديگر اين که انجام دادن آن اعمال در زمان قمر در عقرب، مکروه است نه حرام؛ يعني اين گونه نيست که اگر آن اعمال انجام شود حتما شخص ضرري مي بيند به عبارت ديگر اين گونه روايات در مقام بيان علت تامه نيستند يعني اينطور نيست که اگر مثلا در ايام قمر در عقرب انعقاد نطفه صورت گرفت حتما به فرزند آسيبي مي رسد بلکه اين روايات در مقام بيان اقتضاي امکان و احتمال هستند.

اما روز هاي قمر در عقرب اين ماه 28 و 30 است.

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

حضرت فرمود: اين دو آيه در مورد كساني از اهل شقاوت و سعادت نازل شده كه در بهشت و دوزخ جاويدان نيستند، كه اگر خداوند بخواهد آنها را خارج مي كند، و گمان نكني اي زراره! كه من چنين عقيده دارم.

در بخش اخير روايت حضرت به زراره مي فرمايد: «گمان نكني اي زراره! كه من چنين عقيده دارم».

به نظر مي رسد منظور حضرت اين است که زراره فکر نکن که من گمان مي کنم خداوند آنها را خارج نمي کند به عبارت ديگر منظور امام اين است که خداوند اين کار را انجام مي دهد. همچنان که  شيح حر عاملي در کتاب «الفصول المهمة في أصول الأئمة» نيز به اين نکته اشاره مي کند و مي گويد: وَ لَا تَزْعُمُ يَا زُرَارَةُ، أَنِّي أَزْعُمُ ذَلِكَ يَعْنِي أَنَّهُ يَشَاءُ.(1)

نمونه اين تعابير در آيات قرآن نيز وجود دارد؛ قرآن مي فرمايد:

زَعَمَ الَّذينَ كَفَرُوا أَنْ لَنْ يُبْعَثُوا قُلْ بَلى‏ وَ رَبِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسيرٌ (2)

كافران پنداشتند كه هرگز برانگيخته نخواهند شد، بگو: «آرى به پروردگارم سوگند كه همه شما (در قيامت) برانگيخته خواهيد شد، سپس آنچه را عمل مى‏كرديد به شما خبر داده مى‏شود، و اين براى خداوند آسان است!»

اما سوال دوم شما که گفته ايد: مگر اهل سعادت هم «غَيْرِ أَهْلِ الْخُلُودِ» دارند؟

از آنجا كه شقاوتمندان همگى الزاما افراد بى‏ايمانى كه مستحق خلود باشند نيستند، بلكه ممكن است در ميان آنها گروهى از مؤمنان خطاكار وجود داشته باشند بنا بر اين استثناء مربوط به اين گروه است.

در مورد مومنان خطاكار نيز اين چنين است كه چه بسا برخي براي مدتى بايد در آغاز به دوزخ بروند و پاك شوند سپس به صف بهشتيان بپيوندند. (3)

به عبارت ديگر اشخاص خوشبخت هميشه در بهشت‏اند، مگر آن مدّتى كه خدا خواسته كه قبل از دخول در بهشت آنها را به خاطر گناهانشان به جهنم ببرد. (4)

همچنان که امام رضا عليه السلام فرمود:

إِنَّ اللَّهَ لَا يُدْخِلُ النَّارَ مُؤْمِناً وَ قَدْ وَعَدَهُ الْجَنَّةَ وَ لَا يُخْرِجُ مِنَ النَّارِ كَافِراً وَ قَدْ أَوْعَدَهُ النَّارَ وَ الْخُلُودَ فِيهَا، وَ مُذْنِبُوا أَهْلِ التَّوْحِيدِ يَدْخُلُونَ النَّارَ وَ يَخْرُجُونَ مِنْهَا وَ الشَّفَاعَةُ جَائِزَةٌ لَهُمْ. (5)

پي نوشت ها:

1.       الفصول المهمة في أصول الأئمة (تكملة الوسائل)، ج‏1، ص 375.

2.سوره التغابن، آيه 7.

3.تفسير نمونه، ج9، ص247.

4.       ترجمه جوامع الجامع، ج‏3، ص 17.

5.       الفصول المهمة في أصول الأئمة (تكملة الوسائل)، ج‏1، ص 376.

با سلام و سپاس از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني؛

خواهر گرامي، براي پاسخگويي به سؤال شما، ابتدا مقدمه کوتاهي را بيان می‌کنیم و بعد به اصل موضوع سؤال شما می‌پردازیم:

اساساً ارتباطات انساني و روابط دوستانه با ديگران، در اديان الهي به‌ویژه دين مبين اسلام تعریف ‌شده است. محدوده آن كاملاً مشخص گرديده است. دين مبين اسلام براي حفظ حريم خانواده و شكوفايي و كارآمدي آن و جلوگيري از بی‌بندوباری، اختلاط نسل‌ها و... براي ارتباطات افراد جامعه اسلامي قوانيني وضع كرده است، ازجمله آن‌ها قانون محرم و نامحرم است. از ديدگاه اسلام، ارتباط دوستانه و صميمي ميان دو جنس مخالف، فقط در چارچوب ازدواج معنا دارد. البته حضور در اجتماع با رعايت موازين اسلامي و حفظ حجاب ظاهري و دروني در عرصه‌های علمي و مشارکت‌های اجتماعي قابل‌قبول است؛ اما خارج از اين چارچوب براي ايجاد ارتباط، اسلام ازدواج را توصيه می‌کند. ازاین‌رو، در اسلام رابطه دوستي بين دختر و پسر يا زن و مرد نامحرم معنا ندارد. به فتواي همه مراجع تقليد، ردوبدل كردن سخنان تحریک‌آمیز (احساسي و ابراز علاقه) بين زن و مرد نامحرم حرام است و اشكال دارد. قرآن كريم هم به مردان و هم به زنان توصيه می‌کند كه از ايجاد رابطه دوستي با يكديگر اجتناب كنيد. ازاین‌رو، به زنان می‌فرماید: با مردان به‌طور پنهان و خلوت به گفت‌وگو ننشينيد. (1) و يا در آیه‌ای ديگر به مردان توصيه می‌کند: با زنان و جنس مخالف در خلوت و پنهاني گفتگو نكنيد؛ (2) يعني همان‌طور كه براي يك زن زشت و ناپسند است، دوست‌پسر داشته باشد، براي يك مرد نيز به همان اندازه زشت و ناپسند است كه براي خود دوست‌دختر انتخاب كند و با يكديگر در ارتباط دوستانه باشند. بنابراين، هر دو موظف‌اند اصول اخلاقي و شرعي را رعايت كنند و حريم عفت و پاک‌دامنی را حفظ نمايند و نمی‌توان به بهانه آشنايي دختر و پسر با يكديگر و به‌منظور ازدواج و... گرفتار لغزش شوند؛ زيرا اين حيطه، حیطه‌ای است بسيار حساس و خطرناك و اگر در ابتدا نيز قصد سوء نداشته باشند، در ادامه كار آن‌چنان نيروهاي شيطاني و انحراف كننده قوي و زياد است كه ناخودآگاه به آن‌سو كشيده می‌شوند.

 آسیب‌های ارتباط خارج از چهارچوب شرعي و عرفي، دختر و پسر

آسیب‌های روابط دختر و پسر بر هيچ انسان انديشمند و واقع‌نگری پوشيده نيست، باکمی دقت در روابط بسياري از دختر و پسر كه ارتباطات دوستانه‌ای باهم در جامعه برقرار می‌کنند، می‌توان آسیب‌های روابط دختر و پسر را به چشم خود مشاهده كرد. صفحات حوادث روزنامه‌ها دربردارنده مطالبي است كه به‌نوعی حاكي از آسیب‌های روابط دختر و پسر كه منجر به حوادثي گرديده است كه بعضاً وحشتناك و جبران‌ناپذیر است. در ادامه به برخي از آسیب‌های این‌گونه روابط دختر و پسر اشاره می‌کنیم:

الف - آسيب رواني و فردي:

فقدان حريم ميان زن و مرد و آزادی معاشرت‌های بی‌بندوبار، هیجان‌ها و التهاب‌های جنسي را فزوني می‌بخشد. غريزه جنسي، غریزه‌ای نيرومند، عميق و دریاصفت است، هر چه بيشتر اطاعت شود، سرکش‌تر می‌گردد؛ همچون آتشي كه هر چه به آن بيشتر خوراك بدهند شعله‌ورتر می‌شود. روح بشر فوق‌العاده تحریک‌پذیر است، اشتباه است كه گمان كنيم تحریک‌پذیری روح بشر محدود به حد خاصي است و ازآن‌پس آرام می‌گیرد. هيچ مردي از تصاحب زيبا رويان و هيچ زني از متوجه كردن مردان و تصاحب قلب آنان و بالاخره دلي از هوس سير نمی‌شود. از طرفي تقاضاي نامحدود خواه‌ناخواه انجام نشدني است و هميشه مقرون است با نوعي احساس محروميت، دست نيافتن به آرزوها به‌نوبه خود منجر به اختلالات روحي و بیماری‌های رواني می‌گردد. حال اگر در سطح جامعه، جاذبه‌های جنسي رواج يابد و دختر و پسر روابطي آزاد داشته باشند، جلوه­گري­هاي موجود در برخورد و حالات دختران موجب جلب‌توجه پسران شده، انحراف اذهان و آشفتگي فكر و دل آن‌ها را در پي دارد. البته خود دختران نيز ضربه‌پذیر هستند زيرا چه بسيار دختراني كه سبب شوق دست‌یابی به نشانه‌های مقبول زيبايي و زنانگي به اختلالات رواني دچار می‌شوند. از طرف ديگر اگر در كوچه و خيابان، دلبري مرسوم گردد و جلوه گري، هنر دختران محسوب شود و در روابط دختر و پسر تجاذب و دلبندي به ميان آيد، دختراني كه از زيبايي لازم برخوردار نيستند، در فشار و استرس قرار می‌گیرند و هميشه احساس كمبود و حقارت می‌نمایند و لطمه‌های جدي بر روح و روان آنان وارد می‌شود. آفت ديگر اين است كه افراد در اين نوع روابط كه معمولاً ناپايدار بوده و بر اساس سودجويي است نه تعهد، به شكست در عشق منتهي می‌شوند؛ و درنتیجه روح لطيف و بانشاط آن‌ها گرفتار افسردگي می‌شود. افت تحصيلي و اتلاف عمر و وقت گران‌بها؛ و ... از ديگر آسیب‌های اين دوستی‌ها است.

ب - آسيب اجتماعي:

آنچه موجب فلج كردن نيروي اجتماعي است، آلوده كردن محيط كار به لذت‌جویی‌های شهواني است زيرا از طرفي شخصيت و كرامت زن را در حد يك كالا براي کام‌جویی مردان تنزل می‌دهد و امنيت رواني لازم را براي فعاليت اجتماعي او از بين می‌برد و از طرف ديگر مردان، تمركز حواس و دقت كافي را براي كارهاي خود ندارند. هر چه روابط دختر و پسر ضابطه‌مند‌تر شود و جامعه از تحريكات شهواني و جلوه­گری‌های جنسي دور گردد، اجتماع سالم‌تر خواهد شد و افراد جامعه بهتر به كار خود رسيدگي كرده، جوانان در محيط كار، درس و دانشگاه راحت‌تر خواهند بود و به پیشرفت‌های بيشتري خواهند رسيد. سرکوب شدن استعدادها، افزايش طلاق و مشاجرات مهم در زندگي و احتمال ظهور فرزندان نامشروع و ... از ديگر پیامدهای اجتماعي اين روابط خارج از چهارچوب است.

ج - آسيب خانوادگي:

معاشرت‌های آزاد و بی‌حدومرز در برخي خانواده‌ها، زمينه بی‌بندوباری پسران و دختران را فراهم ساخته و ازدواج را به‌صورت يك وظيفه، تكليف و محدوديت درآورده است.

تفاوت جامعه‌ای كه روابط جنسي را به محيط خانوادگي و كادر ازدواج قانوني محدود می‌کند با اجتماعي كه روابط آزاد در آن اجازه داده می‌شود اين است كه ازدواج در اجتماع اول پايان انتظار و محروميت و در اجتماع دوم، آغاز محروميت و محدوديت است. در سيستم روابط آزاد جنسي، پيمان ازدواج به دوران آزادي دختر و پسر خاتمه می‌دهد و آن‌ها را ملزم می‌سازد كه به يكديگر وفادار باشند و در سيستم اسلامي به محروميت و انتظار آنان پايان می‌بخشد.

پس آسيب اول، بی‌رغبتی به ازدواج و تشكيل خانواده است. آسيب ديگر همان است كه مرد، نگران و مضطرب است كه مبادا كسي پيش از او زنش را تصرف كرده باشد. پسري كه قبل از ازدواج با افراد زيادي ارتباط داشته است، به هنگام ازدواج به هر دختري كه نظر كند، می‌پندارد او نيز با پسرهاي متعددي ارتباط داشته و پاك و عفيف نيست و درنتیجه روح بی‌اعتمادی و سوءظن در جامعه اوج می‌گیرد بنابراین روابط آزاد، زمینه‌ساز بسياري از سوءظن‌ها است. پس ضعيف شدن حس اعتماد نسبت به همسر در آينده و سوءظن و بدبيني نسبت به دختران و پسران؛ رهاورد اين نوع ارتباطات است.

نكته ديگري كه در جوامع آزاد و مختلط، خانواده‌ها را تهديد می‌کند اين است كه زن و مرد، همواره در حال مقایسه‌اند، مقايسه آنچه دارند با آنچه ندارند و آنچه ريشه خانواده را می‌سوزاند اين است كه اين مقایسه‌ها آتش هوس را در زن و شوهر و مخصوصاً در وجود شوهر دامن می‌زند. از ديگر پیامدهای خانوادگي اين نوع‌دوستی‌ها سرد بودن روابط عاطفي بين همسران و افزايش طلاق بين آن‌ها و محروميت از تشکيل خانواده پاک و آرامش‌بخش در آينده و حال و ... می‌باشد.

درباره روابط دختر و پسر کتاب‌های متعدد زيادي در اين زمينه وجود دارد كه هر يك به‌نوعی مطالب ارزشمند و مفيدي را بيان کرده‌اند كه ما در زير به بخشي از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

•        بررسي روابط دختر و پسر در ايران و راه‌کارهای اصلاحي آن. پديدآورنده: عبدالله جوان. ناشر: دفتر عقل 1387

•        تحليلي بر روابط دختر و پسر. پديدآورنده: حمزه کریم‌خانی، ناشر: عطر ياس 1387

•        تحليلي تربيتي بر روابط دختر و پسر در ايران. پديدآورنده: علی‌اصغر احمدي. ناشر: انجمن اولياء و مربيان 1387

•        جواني فصل شکفتن، دکتر علی احمد پناهي (روانشناس اسلامي) نشر موسسه آموزشي پژوهشي امام خميني

•        روابط بين دختر و پسر ازنظر شرع اسلام. پديدآورنده: سید رحمان شفيعي. ناشر: سلسله الذهب 1388

•        روابط دختر و پسر در جامعه امروز. پديدآورنده: نياز جاوداني. ناشر: کتاب‌درمانی 1385

•        روابط دختر و پسر. پديدآورنده: محمدعلي رضايي اصفهاني، جمعي از پژوهشگران. ناشر: پژوهش‌های تفسير و علوم قرآن 1386

•        روابط دختر و پسر، محمدرضا احمدي با همکاری جمعي از محققان، انتشارات دفتر نشر معارف

•        روابط دختران و پسران. پديدآورنده: محسن ماجراجو. ناشر: قدسيان 1389

•        نيمه پنهان (روابط دختر و پسر)، پديدآورنده: موسسه پاسخگويي به سؤالات شرعي و شبهات ديني پيام من، ناشر: نسيم حيات 1388

موفق و کامروا باشيد.

پی‌نوشت‌ها:

1. مائده، آيه 5.

2. نساء، آيه 25.

با سلام و آرزوي قبولي عبادات و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني

آنچه در پي می‌آید نگاهي كاملاً آسيب شناسانه به نامه شماست. اميد است از گزش احتمالي قلم دل‌آزرده نگرديد و طولاني بودن پاسخ شما را خسته نکند و با نهايت دقت در مطالب گفته‌شده تأمل نماييد.

خواهر گرامي علاقه‌مند شدن دو نفر به همديگر، يا شديد شدن علاقه، يك مسئله ماورايي و غیرطبیعی و ويژه نيست، بلكه ناشي از يك اصل بسيار ساده روان‌شناختی يعني اصل مجاورت است. خواه‌ناخواه وقتي دو نفر براي مدتي در مجاورت يكديگر قرار می‌گیرند و به‌نوعی با يكديگر در تماس هستند (مخصوصاً در محل کار)، به‌تناسب و توافق ویژگی‌های شخصيتي طرفين و همچنين شرايط فيزيولوژيك، آن دو به هم علاقه‌مند می‌گردند و اگر قبلاً علاقه‌ای بين آن‌ها بوده است، علاقه شديدتر خواهد شد. اگرچه اين اصل در همه‌جا و همه موارد به یک‌شکل عمل نمی‌کند، اما در مورد دوستي با جنس مخالف نبايد غرايز و کشش‌های جنسي را نيز از ياد ببريم. تجربه ثابت كرده است كه این‌گونه ارتباطات، به‌جای خوب و صحيحي ختم نمی‌شود و هرچه رابطه جلوتر رود، مشكلات بيشتر خواهد شد. پس در محل کار و يا جاهاي ديگر که با افراد نامحرم سروکار داريد بايد مراقب اين اصل مجاورت و پیامدهای آن بود.

نکته‌ی مهم‌تر اينکه در اسلام چيزي به نام رابطه خواهر و برادري نداريم و طبق فتاواي مراجع تقليد، يگانه راه محرميت، ازدواج است. ارتباط‌های عاطفي زن و مرد به هر شكل و صورت، حرام است؛ چون زمينه آلودگی‌ها را فراهم می‌کند. شيطان براي به دام انداختن دین‌داران، راهكارهايي را نشان می‌دهد كه يكي از آن‌ها، همين رابطه خواهر و برادري است. پس خيلي مراقب باشيد كه يكي از رفتارهاي شيطان، زينت دادن اعمال ما است؛ يعني شيطان به رفتار ناپسند انسان، رنگ و لعاب می‌دهد و آن را زينت می‌دهد (1).

•        آسیب‌ها و پیامدها:

همان‌طور كه می‌دانید ايجاد رابطه پنهاني خارج از شرع و عرف شما با يک مرد متأهل مرد به معناي خيانت به همسر اوست و درصورتی‌که آشكار شدن آن پيامدهاي خطرناكي دارد و بدون ترديد به زندگي شما لطمه می‌زند. این‌گونه ارتباط‌ها علاوه بر اينکه با توجه به حس ناموس‌پرستی و غيرت فامیل‌های آن زن، احتمال دارد به جرم‌های بزرگي بينجامد ( جنایت‌های وحشتناك با منشأ ارتباط‌های این‌چنینی بسيار فراوان است و کمترين خطر آن‌ها آبروریزی است) حتماً آسیب‌های روحي و رواني متعددي نيز براي شما به همراه خواهد داشت ازجمله اينکه شما در مسئله خطير ازدواج آینده‌تان با مرد ديگر دچار مشكل می‌گردید. اينکه شما اين رابطه را فقط در حد خواهر و برادر ميدانيد و هيچ قصد سوء ديگري در کار نيست، بايد عرض کنيم که مطمئن باشيد که به‌مرورزمان شما و طرف مقابلتان گام‌های فراتر از بوسيدن را خواهيد برداشت. در پس اين علاقه‌ها و روابط این‌چنینی و به‌ظاهر سالم چيزي وجود ندارد جز غرايز جنسي و شهواني و گرچه طرفين در ابتدا اظهار می‌دارند که نسبت به همديگر هیچ‌گونه حس شهوت‌آمیزی ندارند ولي همين بوسيدن گام‌های ابتدايي بروز غریزه‌ی جنسي و رفتارهاي شهوت‌آمیز می‌باشد.

آسيب و خطر بعدي که اين رابطه به همراه خواهد داشت، متزلزل شدن زندگي زناشويي طرف مقابلتان می‌باشد. مسلماً از وقتي شما با او اين رابطه‌ی صميمي را برقرار کرده‌اید، به همان اندازه که محبت شما در دل ايشان واردشده است، به همان اندازه محبت همسرش از دلش خارج‌شده و نسبت به او سرد گرديده است. خداوند متعال در قرآن کريم می‌فرماید: خداوند براي هرکسي دو دل قرار نداده است (2). پس هر انساني يک قلب دارد و تنها می‌تواند محبت يک نفر را در دل خود جايي دهد. پس شما در حال انجام گناه بزرگ و خيانت نابخشودني در حق هم نوع خود هستيد. مسلماً اگر تنها یک‌لحظه خود را در جايگاه همسر اين مرد قرار دهيد، می‌توانید عمق فاجعه را درک کنيد و بفهميد خيانت و دزديدن عواطف چقدر سخت و غیرقابل‌تحمل است. اکنون‌که متأسفانه در اين وضعيت گرفتارشده‌اید و از طرفي تهديد هم شده‌اید مسلماً خودتان هم از شکل‌گیری اين رابطه پشيمان هستيد و مشتاق حل اين مسئله نگران‌کننده هستيد.

راهکار:

- بايد عرض کنيم بهترين راه چاره براي اينکه از پيامدهاي گفته‌شده اين رابطه، مخصوصاً از تهدیدهایی که نسبت به شما انجام‌گرفته است در امان بمانيد اين است که هرچه زودتر اين رابطه را به پايان به رسایند. مطمئن باشيد، افرادي که شما را تهديد کرده‌اند، منتظر پاسخ بعدي شما هستند. اينکه شما به صحبت‌های آن‌ها چه واکنشي نشان می‌دهید. اگر به رابطه‌ی خود ادامه دهيد، مسلماً درصدد عملي کردن تهدیدها برمی‌آیند ولي اگر متوجه شوند که شما دست از رابطه کشیده‌اید، آن‌ها هم به عملي کردن تهديدات خود فکر نمی‌کنند. پس شما بايد يک چراغ سبز و پرچم صلح بالا ببريد و به‌طور غیرمستقیم به آن‌ها بگوييد که ديگر اين رابطه را ادامه نخواهيد داد و اين چيزي نيست غير از خاتمه دادن به اين رابطه. توجه داشته باشيد که سعي نکنيد در ظاهر نقش افرادي را بازي کنيد که از رابطه دست کشيده است ولي درواقع و پنهاني به آن ادامه دهيد، زيرا آن‌ها تا مدت‌ها شما را از طريقي که اصلاً به ذهنتان نمی‌رسد رصد می‌کنند و بازهم رابطه‌ی پنهاني شما براي آن‌ها آشکار خواهد شد. (حتي رابطه‌ی تلفني شما هم در صورت صادر شدن حکم قضايي قابل‌کشف است و تلفن‌هایی که بين شما ردوبدل گشته هم قابل‌پیگیری است).

- کار بعدي که شما بايد آن را انجام دهيد اين است که طرف مقابلتان را در جريان تهديدات قرار بدهيد و درعین‌حال که او را هم مقصر شرايط فعلي می‌دانید از او بخواهيد اولاً اين رابطه را به پايان برساند و ثانیاً با مديريت صحيح نسبت به همسرش و خانواده‌ی همسرش از رخ دادن اتفاقان ناگوار براي شما جلوگيري کند. مسلماً اگر روابطش با همسرش را اصلاح کند و حتي صراحتاً و يا با زبان رفتار به آن‌ها بفهماند که ديگر با شما رابطه ندارد، آن‌ها هم از اذيت و آزار شما دست خواهند کشيد.

- راه‌حل بعدي اينکه اگر می‌دانید شخصي که در محل کار از اين رابطه‌ی شما اطلاع پیداکرده است و شما را در حال بوسيدن ديده است کيست و او را می‌شناسید سعي کنيد از طريقي به او بفهمانيد که تهديد شده­ايد و به خاطر آن تهديدات رابطه را به پايان رسانده­ايد. حتماً اين شخص نقش اطلاع‌رسانی براي خانواده همسر آن مرد را بازي می‌کند و الآن هم شما را زير نظر دارد و رفتار شما را لحظه‌به‌لحظه کنترل و گزارش می‌دهد.

- و نکته‌ی آخر اينکه سعي کنيد به‌هیچ‌وجه و در هيچ موقعيت واقعي و غیرواقعی با اين شخص ديده نشويد. اکنون شما توسط آن‌ها زير ذره‌بین هستيد. پس مراقبت ويژه داشته باشيد. حتي در صورت امکان محل کار و يا سیف کاري خود را عوض کنيد که با اين شخص برخوردي نداشته باشيد.

- و درنهایت ذکر اين نکته بی‌فایده نيست که ممکن است شما به خاطر به وجود آمدن دل‌بستگی و علاقه، در ترک اين رابطه نيازمند کمک باشيد که می‌توانید به‌صورت حضوري يا تلفني با اين مرکز در اين زمينه کمک بگيريد.

به اميد موفقيت روزافزون شما از خداوند متعال.

 پی‌نوشت‌ها:

1؛ و زين لهم الشيطان اعمالهم فصدهم عن السبيل فهم لايهتدون./شيطان وعده‌شان می‌دهد و به آرزو کردن وادارشان می‌کند و جز فريب، شيطان وعده‌شان ندهد./ نمل، آيه 24.

2. ما جعل الله لرجل من قلبين في جوفه، بقره، آيه 268.

با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

دغدغه و حساسيت شما نسبت به مسائل ديني اطرافيان خيلي خوب است. اينكه تلاش مي كنيد تا به ديگران حقايق را بگوييد ستودني است. درود بر شما كه حواستون هست تا درباره مسائلي كه تخصص نداريد نظريه پردازي نكنيد. احتمالا در شرايط احساسي و بحراني بوده ايد. همانطور كه نوشته ايد نيتتان خير بوده است پس خودتان را ناراحت نكنيد و نگران نباشيد اما خوب است به چند مطلب توجه داشته باشید:

1.       دختران خاله شما در سني نيستند كه از آنها بتوان توقع داشت با اين مصيبت راحت كنار بيايند. آنها از نظر روحي آسيب ديده اند. اگر حرفي مي زنند يا رفتاري مي كنند جدي نيست و جاي نگراني ندارد. شرايط طبيعي ندارند. حرفهايي هم كه مي زنند مشكلي ايجا نمي كند تا شما نگران باشيد و احساس تكليف كنيد.

2.       آنها در سني نيستند كه از نماز و حجاب و در كل از مسائل ديني فهم عميقي داشته باشند بنابراين پايبندي به اينها در شرایط فعلی چندان جاي خوشحالي ندارد. ترك اين كارها هم چندان نگران كننده نيست.

3.       اينكه به آنها گفته ايد چنين دعايي بكنند گناه نكرديد چون امكان چنين چيزي وجود دارد ولي اين حرف مناسب سن آن ها نيست. در اين طور موارد اگر مي توانيد با آنها همراهي و همدلي كنيد اگر هم نمي توانيد سكوت بفرماييد بهتر است.

4.       اين بچه هاي عزيز از نظر روحي و عاطفي به سختي آسيب ديده اند نياز به گذر زمان است تا بتوانند به خودشان بيايند و با اين مصيبت كنار بيايند. اگر حرفايي مي زنند كه به نظر شما درست است سريع موضع نگيريد چون آنها در اين شرايط پذيرش نصيحت و موعظه ندارند يعني اصلا مشكل يا شبهه اي ندارند كه شما بخواهيد آن را حل كنيد.

پس گناهی بر شما نیست اما سعی کنید از این به بعد همه شرایط را در نظر بگیرید و بعد حرفی را بزنید. موفق باشید.

به نام خدا و با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

براي پاسخ به پرسش مذکور، توجه شما را به اين نکات جلب می‌کنیم:

در آموزه‌های اسلامى و دينى، شهيد جايگاهى بس بلندمرتبه و برجسته دارد. درآیات و روايات بسيارى بدين جايگاه اشاره‌شده است كه نمونه‌هایی چند از آن‌ها يادآورى می‌شود.

الف) «ولا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون. فرحين بماءاتيهم الله من فضله و يستبشرون بالذين لم يلحقوا بهم من خلفهم الا خوف عليهم ولاهم يحزنون»(1) يعني: (اى پيامبر) هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شدند، مردگان مپندار، بلكه آنان زنده بوده و نزد پروردگارشان روزى داده می‌شوند. آن‌ها به خاطر نعمت‌های فراوانى كه خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است خوشحال‌اند و (نيز) به جهت كسانى كه هنوز به آنان نپیوسته‌اند [مجاهدان و شهيدان آينده‏] خوش وقت (زيرا جايگاه برجسته آن‌ها را در آن جهان‌دیده و می‌دانند) كه آن‌ها نه ترسى خواهند داشت و نه غمى.

برکشیدن و از بين بردن هرگونه ترس و اندوه از سوى خداوند در اين آيه شريفه، به معناى دستيابى شهيد به همه نعمت‌های ممكن و بهره‌وری از آن‌ها از یک‌سو و از ميان رفتنى نبودن نعمت‌های یادشده از ديگر سواست. چنين موقعيتى هم يعنى نيك بختى هميشگي براى انسان و جاودانگی او در آن.‏(2) بدین‌سان با توجه به آيه شريفه یادشده، هر نوع عذاب و بازخواستي و حسابرسي را درباره شهيد می‌توان ازمیان‌رفته پنداشت.

ب) رواياتى نيز بر نکته بیان‌شده در آيه شريفه، گواهى می‌دهند، ازجمله:

امام على علیه‌السلام درباره جايگاه شهيد فرمود: «الا و ان افضل الخلق بعد الاوصياء الشهدا»(3) يعني: آگاه باشيد كه پس از جانشينان پيامبر صلی‌الله عليه و آله، برترين آفریده‌ها شهيدان می‌باشند.

پيامبر صلی‌الله عليه و آله فرمود: «ارواح الشهداء فى اجواف طير خضر تعلق من ورق الجنه ثم تأوى الى قناويل معلقه بالعرش»(4) يعني: ارواح شهيدان، در درون پرندگان سبزرنگى كه به برگ بهشت پیوسته‌اند، قرار دارد. آنگاه (اين پرندگان) به چراغ‌هایی كه به عرش آویخته‌اند، مأوى گزيده و پناه می‌آورند.

با چنين تعابيرى از روايات درباره شهيد، به همان نتيجه به‌دست‌آمده از آيه شريف می‌توان دست‌یافت.

همچنين در روايتي به‌صراحت موضوع حسابرسي و هر نوع سختي درباره شهيد نفي شده است: «قَالَ الصَّادِقُ(ع) مَنْ قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَمْ يُعَرِّفْهُ اللَّهُ شَيْئاً مِنْ سَيِّئَاتِه»ِ‏(5) يعني:امام صادق علیه‌السلام فرمود: کسي که در راه خدا کشته شود، خداوند هیچ‌یک از گناهانش را به رخش نخواهد کشيد.

امّا در مورد حق‌الناس در روايات واردشده که بلافاصله پس از ريخته شدن نخستين قطره خون شهيد، جز بدهكارى، همه گناهان از او زدوده می‌شود: «عن ابى جعفر علیه‌السلام قال: اول قطره من دم الشهيد كفاره لذنوبه الا الدين، فان كفارته قضاؤه»(6) يعني: امام صادق علیه‌السلام فرمود: نخستين قطره از خون شهيد، پوشاننده گناهان او جز دَين است. چراکه كفاره دَين، پرداخت آن می‌باشد.

در همين راستا، می‌توان به بدعت­گري و اختراع دين توسط شهيد نيز اشاره کرد که مستلزم گمراهي گروهي از مردم است. روشن است که اگر خداوند از گناه بدعت­گري شهيد بگذرد، از گمراه نمودن مردم نمی‌گذرد چرا که اين امر در حوزه حق‌الناس است و مايه محروميت مردم از مواهب روحاني و معنوي شده است. بگذريم از این‌که چه‌بسا گفته شود کسي که اهل بدعت است، اساساً شهيد به‌حساب نمی‌آید چراکه شهيد نيت الهي دارد و در حفظ نظام اسلامي به شهادت می‌رسد(7). بنابراين، بعيد است که اهل بدعت، چنين نيتي در جهاد داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1. آل‌عمران، آيه 169- 170.

2. الميزان، ج 4، ص 62، مؤسسه الاعلمى.

3. بحارالانوار، ج 22، ص 282، چاپ بيروت.

4. همان، ج 58، ص 64.

5. كافى، ج 5، ص 54.

6. وسائل الشيعه ، ج 18، ص 326.

7. شهيد در اصطلاح فقه به کسي گفته می‌شود که: «و هو المقتول في الجهاد مع الإمام (ع) أو نائبه الخاص بشرط خروج روحه في المعركة حين اشتعال الحرب أو في غيرها قبل إدراكه المسلمون حيّا. و يلحق به المقتول في حفظ بيضة الإسلام»؛ يعني: «کسي که در جهاد همراه با امام ع يا نائب خاص امام کشته شود به‌شرط آن‌که در ميدان جنگ بميرد؛ و همچنين است کسي که براي حفظ نظام اسلامي کشته گردد»( شهيد ثاني، روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان، ج1، ص300).

به نام خدا و با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.

براي پاسخ به پرسش حاضر، توجه شما را به اين نکات جلب می‌کنیم:

1.  يکي از مشکلات رخدادهاي تاريخي عدم شفافيت آن است؛ مکان ظهور پيامبران از مسائل تاريخي است که ابهام دارد و قضاوت درباره آن مشکل است. اما با توجه به رهنمودهاي وحياني می‌گوییم: ظهور پيامبران اختصاص به منطقه خاصى ندارد . به‌تصریح قرآن ظهور پيامبران اختصاص به منطقه خاصى ندارد .طبق آموزه‌های اسلامي همه امت‌ها پيامبر داشته‌اند: «و ان من امّة الا خلا فيها نذير، (1 ) در هر امتي نذير و هشداردهنده‌ای وجود دارد».

همچنين: « لقد بعثنا في کلّ أمة رسولاً أنِ اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت؛ (2) در هر امتي پيامبري فرستاديم (تا به مردم بگويند) که خدا را بپرستيد و از بت دوری‌کنید ».

2. تعابيري نظير اين، به معني آن نيست كه در هر مقطع زماني و در هر قبیله‌ای پيامبري فرستاده‌شده، بلكه اگر در 4 هزار سال پيش پيامبري چون زرتشت در ميان قوم پارس فرستاده‌شده، می‌توان گفت كه اين قوم داراي پيامبر بوده است.

ازاینجا روشن می‌شود که معناي آيه 51 سوره مبارکه فرقان (وَ لَوْ شِئْنا لَبَعَثْنا في‏ كُلِّ قَرْيَةٍ نَذيراً)  و يا آيات مشابه ديگر چه چيزي است: اين آيات درصدد بيان اين نکته هستند که خدا می‌توانست براي هر شهري يک پيامبر مبعوث کند اما چنين نکرد بلکه چنين مقدر کرد که حضرت محمد ص پيامبر تمامي شهرها باشد و بعد از او براي هيچ امتي پيامبر مخصوص ارسال نشود و همگي از تعاليم حضرت محمد ص پيروي کنند.

بنابراين، براي این‌که يک امت را خالي از پيامبر ندانيم، لازم نيست که حتماً آن امت داراي پيامبر مخصوص باشد، چنانچه که حضرت محمد پيامبر مخصوص اعراب يا ايرانيان نيست و رسالتش جهان‌شمول است. همچنين روشن می‌شود که منظور از آيه 44 سوره مبارکه سبا (وَ ما أَرْسَلْنا إِلَيْهِمْ قَبْلَكَ مِنْ نَذيرٍ) چه چيزي است: اين آيه درصدد بيان اين نکته است که قبل از تو براي اعراب مکه پيامبر مخصوص ارسال نشده بود بلکه آن‌ها از تعاليم ساير انبياء استفاده می‌کردند که به‌مرور زمان تحريف شده بود.

3. به‌علاوه برخي از پيامبران درگذشته‌های دور در پاره‌ای مناطق محدود و کم‌جمعیت مبعوث شدند كه باقي ماندن اثر تبليغ و رسالت آنان معنا ندارد . اگر در قرآن مجيد، تنها نام عدّه معدودى از پيامبران بزرگ برده شده؛ بدين معنا نيست که تعداد ايشان منحصر به همين افراد است؛ بلکه در خود قرآن تصریح‌شده که بسيارى از پيامبران بوده‏اند که نامى از ايشان در قرآن به ميان نيامده: «و رسلاً لم نقصصهم عليک(3) ؛ پيامبراني که داستان آن‌ها را براي تو بازگو ننموديم ».

اتفاقاً برخي از روايات به‌نوعی مؤید همين مطلب است چنان‌که در برخي روايات از على علیه‌السلام نقل‌شده كه خداوند پيامبرى را مبعوث كرد كه سیاه‌پوست بوده و داستان آن به ما نرسيده است. (4)

بنابراين نمى‏توان گفت که همه پيامبران در يک منطقه خاص ظهور نموده‏اند، بلکه طبق احاديثى که در مورد تعداد آنان رسيده ؛ يعني124 هزار نفر، از اين تعداد چند پيامبر مشخص مربوط به آسيا و خاورميانه است، از بقيه خبري نيست ؛ درنتیجه هرچند یقیناً پيامبران اولوالعزم و صاحب‌شریعت و کتاب آسماني،به دلايل خاصي که فعلاً در مقام بررسي آن نيستيم، از شرق ميانه برخاستند، اما اين احتمال بعيد نيست که در بسياري از مناطق جهان همانند هند، چين، آمريکا و ... نيز درگذشته‌های دور که امکان ارتباط وجود نداشته، برحسب ضرورت پيامبراني مبعوث شدند.

اتفاقاً برخي از شواهد و قرائن تاريخي و اجتماعي بيانگر آن است که در ساير مناطق جهان نيز درگذشته‌های دور انبيايي مبعوث شده‌اند، مثلاً برخي از اقوام سرخپوست و ساکنان منطقه آمريکاي جنوبي ،سنت‌های ديني و اذکار و اورادي نظير عبادات ساير اديان دارند که به‌احتمال‌قوی ناشي از تعاليم انبيايي است که در گذشته در آن مناطق زیسته‌اند، ولي نامي از آن‌ها به دست ما نرسيده است.

درواقع احتمال بسيار جدي وجود دارد که بسياري از آیین‌های فعلي آسياي دور مانند بودا و ... و تمدن‌های آمريکاي جنوبي مانند تمدن مايا و اينکا و... به‌نوعی متأثر از تعاليم انبياي آن‌ها بوده که براي ما ناشناخته است. نمی‌توان گفت اثري از تعاليم اين انبيا باقي نمانده است؛ اما درهرحال گذشت زمان باعث تغيير و تحريف بسيار در این آیین‌ها شده، حقيقت اين تعاليم امروزه چندان با تعاليم اسلامي منطبق نيست.

4. در کنار همه این‌ها بايد دانست که پيامبران بزرگ هرچند در يک منطقه خاص ظهور يافتند. اما اين به معناي انحصار رسالت آن‌ها در آن منطقه نيست. اگر رسالت يک پيامبر جهاني هم باشد لازم است که در منطقه‌ای خاص ظهور يابد که امکان گسترش شريعت وي به ديگر نقاط عالم نيز ازآنجا فراهم باشد. بعثت در مکان و مهد تمدن‌ها موجب می‌شود که پيام انبيا از طريق مردم آن سرزمين به مناطق ديگر نيز برود، چون باوجود تمدن در يک سرزمين، ارتباط مردم آن سرزمين با مناطق ديگر ساده‌تر و بیش‌تر خواهد بود.(5)

در همين راستا، شهيد مطهري به اختلاف استعدادهاي محيطي در پرورش انبياء و اوليا نيز اشاره می‌کند: «چرا در سرزمين خاصى پيغمبر زياد بوده، اين بستگى پيدا می‌کند به همان «الله اعلم حيث يجعل رسالته» يعنى وقتى که اين بستگى داشته باشد به استعدادهاى مخصوصى که در افراد هست، مسلماً سرزمین‌ها هم در پرورش استعدادها تأثیر دارد. امروز هم می‌گویند که شرق، سرزمين عرفان و اشراق است. این‌یک امر گزاف و گتره نيست که مثلاً غربی‌ها بيشتر به محسوسات می‌پردازند و شرقی‌ها بيشتر به نامحسوسات، يعنى این‌ها بيشتر به این‌سو کشانده می‌شوند آن‌ها به آن‌سو. محيط جغرافيايى و اوضاع‌واحوال و گرمى آفتاب و این‌ها در پرورش جسم انسان مفيد است و وضع جسم هم در پرورش‌های مخصوص روح تأثیر دارد. اين مانعى ندارد که بعضى از سرزمین‌ها آمادگى بيشترى داشته باشد براى پروراندن افرادى که اجمالاً استعداد اشراق و الهام دارند. اما اينکه آيا بعضى سرزمین‌ها به‌کلی عارى بوده و فقط يک نقطه دنيا [ محل ظهور پيامبران ] بوده که همان سرزمين فلسطين و حجاز و این‌ها باشد. سرزمین‌های ديگر دنيا پيغمبر هيچ پرورش نداده ؟ اين را ما با تاريخ نمی‌توانیم اثبات کنيم که همه‌جا بوده و نمی‌توانیم اثبات کنيم که بعضى جاها قطعاً نبوده. قرآن کريم می‌گوید: «و ان من امة الا خلا فيها نذير»، در تمام ملت‌ها نذيرى وجود داشته. تاريخ هم نمی‌تواند ثابت کند که حتماً نبوده. ولى قرآن می‌گوید همه‌جا بوده. منتها ما با تاريخ نمی‌توانیم اثبات کنيم که در فلان سرزمين آيا پيغمبرى ظهور کرده يا نکرده، اما نمی‌توانیم نفى هم بکنيم که نبوده.(6)

در پناه خداوند موفق و پيروز باشيد.

پي‌نوشت‌ها:

1. فاطر (35)، آيه 24.

2. نحل (16)، آيه 36.

3. نساء (4)، آيه 124.

4. طبرسى، مجمع‌البیان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1372 ش، ج 8، ص 830.

5. http://www.pasokhgoo.ir/node/33785

6. شهيد مطهري، نبوت، ص30.