در پاسخ به سؤال شما مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم می داریم:

1. گاهی وقت ها ممكن است این حالت شما نشان از برخی آشفتگی های روانی شما باشد به این صورت كه گاهی بي انگيزه گي و بي حوصله گي  بیانگر افسردگی می تواند باشد و یا این كه ممكن است شما هنوز معنی و مفهم زندگی و هدف آن را به درستی نمی شناسید و برای زندگی و تحصیلتان هدفی مشخص ننموده اید و یا این كه شخصیت تنبل و اهمالكاری دارید كه تن به مشقت و سختی نمی دهید و دائماً در پی راحتی و آسایش بدون زحمت هستید و یا این كه از اختلالات یادگیری رنج می برید و برخی احتمالات دیگر كه برای تشخیص صحیح لازم است حضوراً به یك روانشناس با تجربه مراجعه كنید و یا با سامانه «09640» تماس بگیرید و با مشاوران این مركز گفتگو كنید تا علت و یا عوامل این حالت شما شناسایی گردد.

2. نگران وضعیت تحصیلی فرزندان بودن، برای والدین امری طبیعی است. هر پدر و مادری دوست دارد فرزندش در امر تحصیل موفق باشد؛ زیرا آن را نشانه­ای از رشد و پیشرفت فرزند خود می داند. پیشرفت تحصیلی فرزندان، نه تنها خود یك موفقیت است، بلكه نشان دهنده تلاش، انگیزه و پشتكار فرزند است؛ عزت نفس و اعتماد به نفس او را افزایش می دهد، نیاز روانی او به محبت را برطرف می كند، احساس مسؤولیت پذیری را در او ایجاد می كند و تضمین كننده آینده روشن اوست. از این جهت، والدین همیشه دوست دارند، فرزندانشان در امر تحصیل كوشا باشند.

3. شما برای این كه این نگرانی مادرتان را بر طرف كنید و در امر تحصیل و درس خواندن به موفقیت­هایی برسید، ابتدا باید بدانید كه زندگي و سرمايه عمر براي انسان نعمتي بي بديل و فرصتي بي نظير است كه اگر بی جهت از دست برود هرگز قابل بازگشت نيست. ما بايد براي ثانيه هاي عمرمان حساس باشيم و آن را رايگان از دست ندهيم. بخش هايي از اين سرمايه ارزشمند و خدادادي، مثل نوجواني و جوانی، اهميت بيشتري دارد. زيرا آمادگي و فراغت انسان براي بهره برداري مناسب و سودمند بيش از مواقع ديگر است.

4. اگر ميل به رشد و بالندگي داريد اگر می خواهید در زندگی موفقیت­هایی داشته باشید و قله­های پیشرفت و ترقی را یكی پس از دیگری بپیمایید و پيش همه عزيز و سر بلند گردید، بايد درس بخوانيد و كسب معلومات نماييد، علم آموزی مقدمه كمال و پیشرفت است تا درس نخوانید و باسواد نگردید نمی توانید جایگاهی در اجتماع داشته باشید.

5. موفقيت در تحصیل و درس خواندن و علم‌آموزي مستلزم داشتن يك برنامه و طرح خوب براي آن و شناخت مهارت مطالعه بهتر و برتر و بكارگیری آن است، كه بايد با توجه به شرايط هر فرد طراحی شود، اما از آنجا كه ما از شرایط شما بی اطلاعیم، تنها چند پيشنهاد مطرح می كنیم كه اميدواريم براي شما سودمند باشد:

1- خود و زمانتان را مديريت كنيد و براي كارهاي­تان برنامه زماني طراحي كنيد. به منظور داشتن يك برنامه منظم، لازم است جدولي تهيه نماييد و ساعات شبانه روز و ايام هفته را (به ترتيب در ستون افقي و عمودي) يادداشت كرده و براي هر ساعتي در هر روز از ايام هفته، كار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد. ساعات درس، كلاس، مطالعه، استراحت، نظافت و... را دقيقاً در جدول بنويسيد و خود را موظف كنيد طبق جدول تهيه شده كه متناسب با توانايي‏هاي خودتان است عمل نماييد.

2- به برنامه خود تنوع بدهيد و به گونه‌اي برنامه ريزي كنيد كه درس‌خواندن براي شما از هر كار ديگر لذت بخش تر باشد.

3- هرگز به مغز خود پيام منفي ندهيد؛ «نمي‌تواننم»، «مستعد نيستم»، «من براي اين چيزها ساخته نشده‌ام» و جملاتي مانند آن، ويروس‌هاي ويرانگري هستند كه مانع پيشرفت شما مي‌گردند.

4- بر اساس آموزه‌هاي ديني، علم آموزي عبادتي بزرگ و پر ارج است، بر اين اساس مطالعه و تلاش علمي، شما را به خداوند نزديك تر مي‌سازد.

5- براي رسيدن به قله‌هاي سبز موفقيت نيازمند دوستان و همراهاني كوشا و موفق هستيد؛ از اين رو در گزينش آنان بسيار دقت كنيد. نشاط علمي خود را با ميانه‌روي و درست كار كردن براي سال‌هاي طولاني با خود همراه كنيد.

6- به نيازهاي جسمي و عاطفي‌تان توجه كنيد و براي آنها برنامه داشته باشيد.

7- هر از گاهی با گسترش دامنه مطالعات غير درسي خود، سطح آگاهي تان را افزايش داده و از آموخته هاي جديد لذت ببريد.

8- به جاي حفظ كردن، بكوشيد به عمق مطلب وارد شده و زواياي بيشتري از آن را كشف كنيد.

9- پرسش‌هاي خود را بي‌پاسخ نگذاريد.

10- ورزش و تحرك، نياز اساسي دوره نوجواني است و خستگي ناشي از فعاليت‌هاي درسي را از دوش شما بر مي دارد و خستگي پنهان شما را برطرف مي سازد.

11- اوقات فراغت را به اندازه اوقات تحصیل خود جدي بگيريد. اين امر به شما كمك مي‌كند مرتب وبا اراده فعاليت كنيد.

12- گاهی وقت­ها لازم است عواملی كه باعث عدم تمركز شما در موقع درس خواندن می شود را شناسایی كنید و آنها را از بین ببرید تا ضریب یادگیری شما افزایش بیابد و از درس خواندن خود لذت ببرید.

13- سر و صداي محيط، شلوغ بودن اتاق و ميز مطالعه از عوامل بيروني اختلال تمركز مي‌باشند. سعي كنيد حتي‌الامكان در محيط آرام و ساكت مطالعه نموده و ميز و محل مطالعه خود را تميز و مرتب كنيد. كتابخانه محله مي‌تواند بهترين و مناسب‌ترين مكان براي مطالعه شما باشد.

14- به هنگام مطالعه و درس خواندن، خود را آموزش دهيد كه نسبت به محرك‌هاي بيروني بي تفاوت باشيد.

15- يادتان باشد درست مطالعه كردن بهتر از زياد مطالعه كردن است و نتايج خوب، حاصل تلاش خردمندانه شماست.

در پاسخ به سؤال شما مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم می داریم:

1. برای تقویت حافظه و تقویت اراده مباحث بسیار زیادی وجود دارد از تكنیك های عملی گرفته تا دارودرمانی و استفاده از خواص برخی گیاهان و خوراكی ها و نیز دعا و انجام برخی امور معنوی، كه برای افزایش حافظه و تقویت اراده استفاده می گردد و شما می توانید به تناسب حال خود از همه آنها به تناوب استفاده كنید تا به نتیجه شگرف آن نائل آیید.

2. عوامل مؤثر در تقويت حافظه يعني يادگيري بهتر عبارتند از:

1 - درك صحيح موضوع و خوشايندي آن: شناخت درست موضوع و علاقه‏مند بودن به آن باعث مي‏شود مطالب راحت‏تر به خاطر سپرده شود.

2 - تكرار، كاربرد و نقل آموخته‏ها: تكرار يا مرور ذهني آموخته‏ها و به كار بستن آن‏ها موجبات تقويت حافظه را فراهم مي‏آورد. تكرار به چند صورت ممكن است:

الف) تكرار ذهني،

ب) تكرار لفظي،

پ) تكرار نوشتاري،

ت) تكرار تدريسي،

ث) تكرار شنيده‏اي كه گفته‏اند درس يك بار، ولي تكرار هزار بار.

3 - تمركز و دقت به هنگام مطالعه: اگر هنگام به خاطر سپاري، توجه كافي نداشته باشيم، مطالب به صورت ناقص ضبط مي‏شود، در نتيجه هنگام بازيابي دچار مشكل خواهيم شد.

البته تمركز و دقت زماني است كه انسان سرحال و آماده و مشتاق براي مطالعه باشد.

شخص خواب آلود و كسل نمي‏تواند از تمركز برخوردار باشد.

4 - معنادار كردن مطالب: يكي از بهترين راه‏ها براي حفظ مطالب، معنا دار كردن آن‏ها است، چون هر چيزي كه درك شود، بهتر حفظ مي‏شود. پس قبل از فهميدن مطلبي، نبايد آن را حفظ كنيم.

5 - شاخه بندي كردن مطالب و به تصوير درآوردن آن. اگر مطالب را به صورت اصولي سازمان دهي كنيم، راحت حفظ مي‏كنيم و آسان بازيابي مي‏نماييم.

6 - برخورداري از آرامش خاطر: هر اندازه شخص از آرامش خاطر بيش‏تري برخوردار باشد، ميزان يادگيري و قدرت فراگيري ذهني او افزايش مي‏يابد.

7 - پرهيز از حفظ مطالب طولاني بدون استراحت: زماني كه مطالب حفظي خيلي طولاني و خسته كننده باشد، از ميزان دقت و تمركز ذهني فرد كاسته مي‏شود. از اين رو پيشنهاد مي‏شود بعد از هر 45 دقيقه مطالعه، ده الي پانزده دقيقه استراحت به عمل آيد.

8 - ياد خدا و توكل بر او: توجه به مسائل معنوي، نقش مهمي در آرامش رواني انسان دارد. در حالت آرامش هم بهتر مي‏توان آموخت و هم آسانتر مي‏توان به ياد آورد.

9 - تغذيه مناسب

10 - ورزش و تفريح سالم،

11 - رعايت بهداشت مطالعه مانند نور كافي، رعايت فاصله چشم و كتاب كه سي سانتي متر باشد، مطالعه بدون حركت و غيره‏

12 - انتخاب زمان مناسب: در نشاط صبح گاهي بايد كتاب‏هاي مشكل‏تر را كه احتياج به دقت و آمادگي ذهني بيش‏تر دارد، خواند و كتاب‏هاي سطحي و ساده را به اوقات خستگي و آخر شب گذاشت.

13 - انتخاب مكان مناسب: اگر مكان مطالعه، شلوغ و پر سر و صدا باشد يا خيلي سرد يا گرم باشد، نمي‏توان تمركز پيدا كرد.

14 - عدم تداخل مطالب: تداخل بين آموخته‏هاي قبلي، فعلي و بعدي، از عوامل مؤثر در كاهش حافظه است. يادگيري بعدي در يادگيري قبلي اثر گذاشته، از يادگيري آن جلوگيري مي‏كند. تداخل زماني بيش‏تر وقتي مشهود مي‏شود كه دو فعاليت شباهت زيادي به يكديگر داشته باشند.

15 - استمرار در مطالعه: اگر در سير مطالعاتي، بريدگي و فاصله طولاني حاصل شود، گذشت زمان همراه با به كار نبردن آموخته‏هاي قبلي، عامل مهم در كاهش حافظه و فراموشي است. پس براي جلوگيري از آن بايد مطالعه مستمر و مداوم باشد. (1)

3. يكي از عوامل مهم تقويت اراده، تلقين كردن است. انسان بايد اين گونه باور داشته باشد كه "من مي‏توانم بر مشكلات پيروز شوم. من مي‏توانم در امتحان موفق شوم. من اراده قوي و پولادين دارم".

در اين خصوص سخني از ناپلئون شنيدني است: "بايد كلمه "نمي‏شود" از قاموس زندگي و از لغت محو گردد و از شنيدن واژه‏هاي "نمي‏شود، نمي‏توانم و نمي‏دانستم" (نبايد استفاده كرد)...".

البته در كنار تلقین مثبت باید از تلاش و كوشش مستمر برای رسیدن به موفقیت، غافل نگشت؛ زندگي مردان موفق شهادت مي دهد كه موفقيت نوابغ و دانشمندان مرهون كار و تلاش مستمر آن ها بوده است. نيوتن مي گويد: اگر من به جايي رسيده ام بر اثر كار و كوشش بوده است

بزرگمهر مي‌گويد: بايد لب فرو بست، بازو گشود و كار كرد و دم نزد و يقين نمود كه كليد طلايي كاميابي، كار و كوشش است.

گاهی عدم آگاهی از كارهایی كه انجام می دهیم سبب تضعیف ارارده می شود، از این روی گفته شده است كه عدم داشتن آگاهي، انسان را بي اراده مي كند و بي ارادگي به كم رويي ، غم، افسردگي و ... مي انجامد.

به همين دليل، توجه داشته باشيد كه از اين به بعد در وقت تشنگي بلافاصله آب ننوشيد، بلكه ليوان آب را در دست بگيريد و به خود بگوييد: تشنه هستي، ولي من تا 3 دقيقه ديگر به تو آب خواهم داد. پس از 3 دقيقه آب بنوشيد يا غذا بخوريد. خودتان را مجبور كنيد، حتي براي لحظاتي هم كه شده، بر خلاف ميلتان رفتار كنيد. به زودي خواهيد ديد كه اراده شما كاملاً هشيار شده و شما در انجام هر كاري يا تبديل هر نوع حالتي از خود تواناييد.

برای تقویت ارداده كتاب های زیر معرفی می گردد:

1. معجزه اراده. پدیدآورنده: نورمن وینسنت پیل، وجیهه آزرمی (مترجم). ناشر: انجمن اولیاء و مربیان 1387

2. چگونه می توان پیروز شد، راز موفقیت، قدرت اراده و اعتماد به نفس - تقویت حافظه - موفقیت در كنكور. پدیدآورنده: علی نقی اقدسی. ناشر: سبزان 1382

3. قدرت اراده (دنیای خود را چگونه خلق كنیم). پدیدآورنده: وین دایر، علی علی پناهی (مترجم) ناشر: آسیم 1387

4. قدرت اراده (2): 365 روز زندگی با قدرت اراده. پدیدآورنده: وین دبلیو دایر، علی علی پناهی (مترجم)، بهاره فیروزه (ویراستار) ناشر: آسیم 1387

5. راز موفقيت مردان بزرگ. پدیدآورنده: جعفر سبحاني

پي نوشت‏ها:

1. غلامعلي افروز، چكيده‏اي از روان‏شناسي تربيتي.

در پاسخ به مسائلی كه مطرح كرده اید، مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم حضورتان می كنیم:

الف) از آن جا كه دين مقدس اسلام، بر اساس فطرت و خلقت و مصلحت زندگي انسان‌هاست و خداوند كه بهتر از هر كس ساختمان فطري انسان را مي‌شناسد، از روي محبت و به خاطر خود ما احكامی را وضع نموده كه با فطرت و خلقت ما تناسب و هماهنگی دارد، مسلماً اگر جایی مطلبی را بیان كند حتی اگر علم امروز نتواند فلسفه و حكمت آن را مشخص كند، آن مطلب درست بوده و بهتر است اجرا گردد ، ولی چون شیوه دین بیان كلیات بوده و بنا نداشته كه به همه جزئیات اشاره كند و در بسیاری موارد، دستیابی به جزئیات را بر عهده خود بشر قرار داده است، انسان ها باید به دنبال كسب دانش و تجربه باشند تا زندگی بهتری را برای خود رقم بزنند.

ب)  بسیاری از یافته های علمی و روانشناسی بر اساس تحقیقات و آزمایش و تجربه به دست آمده است . این طور نیست كه كاملاً اشتباه و به درد نخور باشند، بلكه ممكن است چون انسان به همه رموز آفرینش و علوم اشراف ندارد، در پاره ای از تحقیقات اشتباه كند، ولی این ارزش علوم كسب شده را زیر سؤال نمی برد. 

ج)  برای كسب اطلاعات بیش تر، راهبرد و روش مطالعه مؤثر را در زیر بیان می كنیم:

يكي از دانشمندان مي¬گويد: آنچه را مي‌توان بعد از بيست سال تجربه آموخت، مطالعه صحيح در يك ساعت به ما مي آموزد. مونتسكيو مي‌گويد: كتاب، عمر دوباره است كه مي توان با مقداري پول تجربه تمام عمر بزرگ ترين عقلاي عالم را تصرف كرد.

همیشه قبل از مطالعه اين دعا را بخوانيد:

اللّهم اخرجني من ظلمات الوهم و اكرمني بنور الفهم. اللّهم افتح علينا ابواب رحمتك و انشر علينا خزائن علومك. برحمتك يا ارحم الرّاحمين.

يكي از روش هاي موفق بهبود مطالعه و يادگيري روش پس ختام است. پس ختام از حروف اول شش مرحله آن تشكيل يافته است:

1. پيش خواني2 . سؤال كردن 3. خواندن تفصيلي 4. تفكر 5. از حفظ گفتن 6. مرور كردن                              

در زير مراحل را توضيح مي دهيم:

1. پيش خواني:

اگر مي خواهيد مطالب كتابي را ياد بگيريد، نخست تمام آن كتاب را يك بار از رو بخوانيد تا يك برداشت كلي از موضوع ها و قسمت هاي مهم آن كسب نماييد. خواندن اجمالي يا پيش‌خواني مي تواند شما را در سازمان دهي به مطالب، مثلاً ايجاد نوعي ساخت سلسله مراتبي براي آن ها، كمك نمايد. مطالبي كه لازم است در پيش خواني فصل هاي يك كتاب مورد توجه قرار گيرند، عبارتند از مقدمه يا توضيحات مقدماتي، هدف-ها، تيترهاي اصلي و فرعي، خلاصه، و جملات مقدماتي يا جملات موضوعي پاراگراف ها.

2. سؤال كردن:

براي هر قسمت يا فصل از كتاب كه مي خوانيد ،در رابطه با هدفي كه از مطالعه داريد، سؤال هايي را طرح نماييد. يكي از راه هاي انجام اين كار اين است كه عناوين را به سؤال تبديل كنيد. سؤال هاي خود را با كلمات چگونه، چه كسي، چرا، چه چيزي بسازيد.

3. خواندن تفصيلي:

در اين مرحله، مطلب يا موضوع را مفصل بخوانيد. به هنگام مطالعه سعي كنيد سؤال هايي را كه مطرح كرده ايد جواب دهيد. توجه خود را به انديشه هاي اصلي، جزئيات مؤيد انديشه هاي اصلي، ساير اطلاعاتي كه به هدف هاي خواندن شما مربوط اند معطوف سازيد. در صورت لزوم، سرعت خواندن خود را متناسب با سهولت و پيچيدگي متن تغيير دهيد.

4. تفكر:

سعي كنيد با تفكر درباره مطالبي كه مي خوانيد آن ها را بفهميد و به آن ها معني دهيد. براي اين منظور مي توانيد كارهاي زير را انجام دهيد:

•        آنچه را كه مي خوانيد ،با مطالبي كه از قبل ياد گرفته ايد ربط دهيد.

•        نكات فرعي را به مطالب اصلي پيوند دهيد.

•        بكوشيد تا تناقضات موجود را حل نماييد.

•        با استفاده از اطلاعاتي كه مي خوانيد مسائل طرح شده را جواب دهيد.

5.  از حفظ گفتن:

پس از خواندن هر قسمت، سعي كنيد مطالب مهم آن را به ياد آوريد و براي خود بازگو كنيد. ضمن اين كار به سؤال¬هايي كه طرح كرده¬ايد پاسخ دهيد. از حفظ گفتن به شما كمك مي¬كند تا بر درك خود نظارت كنيد . از اين طريق به شما معلوم مي¬گردد كه چه قسمت هايي را خوب ياد نگرفته ايد و بايد آن ها را از نو بخوانيد.

6.  مرور كردن:

وقتي كه خواندن تمام كتاب يا كل مطلب را به پايان رسانيديد، آن را مرور يا بازبيني كنيد. بهترين راه مرور كردن اين است كه بكوشيد تا، بدون مراجعه به متن، سؤال هاي مهم را جواب دهيد. قسمت هايي را كه نتوانستيد به سؤال هاي آن ها جواب دهيد ، دوباره بخوانيد. دوباره خواندن نوعي مرور كردن است. اما اين كار براي همه كتاب ضروري نيست، سعي در جواب دادن به سؤال هاي اساسي بهترين راه مرور كردن است. راهبرد از حفظ گفتن را براي فصل¬هاي كتاب و راهبرد مرور كردن را براي كل كتاب به كار بنديد.

به 3 شيوه مي¬توانيد به مرور مطالب بپردازيد:

 اول آن كه خلاصه اي از نكات كليدي را در 4-3 جمله بنويسيد.

 راه ديگر، از حفظ گفتن نكات اساسي هر عنوان يا بخش بدون نگاه كردن به متن است. مرور، همچنين مي تواند از طريق پاسخگويي به سؤالاتي كه در پايان فصل آمده است يا شما، آن ها را طرح كرده ايد، انجام شود. بنابراين:

مرور، روخواني دوباره مطالب نيست، بلكه پس دادن درس، بدون كمك گرفتن از كتاب است. یادگیری در مرحله اول و دوم صورت می¬گیرد . مرحله مرور در چندین نوبت صورت می¬گیرد. اهمیت آن در افزایش زمان پایداری مطالب در حافظه است. در دو مرحله یادگیری 100 % مطالب فراگرفته شده در حافظه كوتاه مدت قرار می گیرد، اما برای ثبت و پایداری دایمی مطالب در حافظه، نیاز به انتقال آن ها از حافظه كوتاه مدت به حافظه بلند مدت است كه این امر از راه « مرور» انجام می گیرد.

 در چند نوبت مي توان اين مرور را انجام داد كه عبارتند از: مرور اول، یك روز پس از مطالعه مرور دوم، ده روز پس از مرور اول مرور سوم، یك ماه پس از مرور دوم.

د)  بهترین زمان برای خواب

هميشه از قديم شنيده‌ايم كه بايد شب‌ها زود خوابيد و صبح زود بيدار شد. حتي در تعليمات مذهبي نيز به خواب شب توصيه شده است. مثلاً خداوند در قرآن مي‌فرمايد كه شب را براي استراحت شما قرار دادم يا حتي به حضرت محمد(ص) مي‌فرمايد: «قسمتي از شب را بخواب و قسمتي از آن را بيدار باش.»

راستي چرا كساني كه شب‌ها بيدار مي‌مانند، از نظر عصبي به هم ريخته هستند و زود رنج و كم‌طاقت مي‌شوند؟ چرا دير خوابيدن در شب باعث بي‌اشتهايي و كاهش رشد بدن مي‌شود؟ چرا وقتي ساعت‌هاي زيادي در روز مي‌خوابيم به جاي سرحال شدن و شادابي بعد از بيدار شدن احساس خستگي و بيماري مي‌كنيم؟

از نظر علمي پاسخ اين سؤال‌ها به شرح زير است:

 در بدن ما از غده هيپوفيز، هورمون‌هاي مختلفي براي رشد قسمت‌هاي مختلف بدن ترشح مي‌شود كه هورمون (GH) يكي از آن‌ها است . براي رشد تمامي سلول‌هاي بدن به خصوص رشد استخوان‌ها موثر است.

پس اين هورمون در سن نوجواني باعث افزايش قد مي‌شود . چون روي بقيه سلول‌هاي بدن نيز موثر است به فعاليت‌آن‌ها كمك مي‌كند.

طبق بررسي‌هاي انجام شده، ميزان ترشح هورمون رشد طي خواب عميق شبانه افزايش مي‌يابد. پس حدود نيم ساعت تا يك ساعت بعد از شروع خواب ترشح هورمون رشد شروع به افزايش خواهد داشت كه حدود دو ساعت اين افزايش ترشح ادامه مي‌يابد و بعداً كاهش مي‌يابد.

پس اگر فردي ساعت9 يا10 شب بخوابد، وقت كافي براي خواب عميق شبانه دارد كه هورمون رشد به افزايش ترشح خود برسد، ولي اگر ساعت يك يا 2 نيمه شب بخوابد، خواب شبانه كاهش مي‌يابد و هورمون رشد به اندازه كافي ترشح نمي‌شود، بنابراين در طول روز احساس خستگي مي‌كند حتي اگر در سن نوجواني باشد، روي رشد قد او نيز اثر كاهنده خواهد داشت.

جالب توجه است كه ترشح هورمون كورتيزول كه به هورمون جنگ و ستيز نيز معروف است. با طلوع خورشيد افزايش مي‌يابد و با افزايش آن ترشح هورمون رشد كاهش مي‌يابد، بنابراين وقتي فردي روز مي‌خوابد، مقدار ترشح هورمون كورتيزول در بدنش افزايش و ترشح هورمون رشد كاهش مي‌يابد.

بدن آماده فعاليت است . چون اين هورمون اجازه افزايش به ترشح هورمون رشد را نمي‌دهد، فرد از خواب روز احساس خستگي و حتي سردرد مي‌كند.

ـ پس شب‌ها زودتر بخوابيد تا رشد بدني و عصبي خوبي داشته باشيد و احساس خستگی نكنید.

خواب به اندازه غذا، هوا و آب برای انسان ضروری می باشد. یعنی به همان اندازه كه اگر غذا به بدن انسان نرسد مشكلاتی را برای او فراهم می آورد، خواب هم در صورتی كه به اندازه و با كیفیت نباشد، مشكلاتی را برای فرد به وجود خواهد آورد. اگر بدن در شرایط بهینه و بدون استرس باشد ، در سنین جوانی و میانسالی حدوداً 6 الی 7 ساعت نیازمند خواب می باشد. هر چه این كیفیت خواب بیش تر باشد ، كسلی و خستگی فرد در روز بعد، كم تر خواهد بود.

بنابراین بهتر است خواب شب بین 10 تا 2 شب باشد تا مغز خوب استراحت كند؛ گفتنی است كه حدود 85 درصد خواب، باید در شب باشد . فقط 15 درصد آن در روز؛ زیرا خواب روز هرگز نمی تواند كیفیت خواب در شب را داشته باشد . همان طور كه خواب قیلوله هم در اسلام آمده است، در طول روز هم در حدود30 تا 45 دقیقه بخوابید.

خواب نيمروز، باعث بهبود هوشياري تا 10 ساعت مي شود . سرعت حافظه را تقويت می كند. نتايج تحقيقي انجام شده در دانشگاه هاروارد نشان داد كه چرت زدن به مدت 45 دقيقه در روز توانايي يادگيري و به خاطر سپردن را افزايش مي‌دهد . فشارهاي روحي را كم مي‌كند. خطر حمله قلبي و سكته، ديابت و افزايش وزن را كاهش مي‌دهد . باعث مي‌شود تا منطقي تر، سالم تر و ايمن تر باشيد.

 بهترين خواب نيمروز :

اگر تمايل داريد تا صبح زود مانند ساعت 6 از خواب برخيزيد و حوالي ساعت 21 تا 22 به بستر رويد، بهترين زمان خواب روزانه شما ساعت 13 تا 30/13 است. اما اگر دوست داريد تا پاسي بعد از نيمه شب بيدار باشيد و حوالي ساعت 8 تا 9 صبح بيدار شويد، دروازه خواب روزانه شما اندكي ديرتر باز مي شود، يعني حوالي ساعت 30/14 تا 15.

و)  برای تغذیه مناسب برای رشد بیش تر جسم و فكر:

از مواد غذايي متنوع و طبيعي و سالم به ويژه ميوه ها و مواد غذايي ويتامين دار و داراي مواد قندي به جاي مواد غذايي پروتئيني و يا پرچربي استفاده كنيد، زيرا اين قبيل مواد غذايي به دليل جذب آسان و سبكي معده فرصت بيش تري را به جريان خون براي رفتن به مغز و كمك به فعاليت هاي فكري مي دهند.

برای افزایش انرژی و رفع خستگی: گوشت قرمز، سبزیجات با برگ های سبز تیره، سبزی، حبوبات، مرغ و ماكیان بخورید.

گوشت قرمز، سبزیجات برگ دار و سبزی، همه حاوی مقدار قابل توجهی آهن هستند، معدنی معدنی مهمی كه باعث می شود سلول های خونی قرمز اكسیژن كافی به مغز و بافت های بدن برسانند . هوشیاری ذهنی را به همین ترتیب افزایش دهد. كمبود آهن ممكن است باعث تنبلی، كندی، خستگی و كم خونی شود . مقاومت بدن را در برابر استرس و بیماری ها كاهش دهد. غذاهایی كه حاوی میزان زیادی آهن هستند، باید همراه با غذاهایی استفاده شوند كه حاوی ویتامین Cمركبات هستند ، چون این ویتامین به جذب آهن در بدن كمك می كند.

گوشت قرمز، مرغ و حبوبات انرژی بدن را بالا می برند ،چون حاوی مقدار زیادی پروتئین هستند . ذخیره  تیروسین (ماده  شیمیایی كه در پیام رسانی به مغز دخیل است و هوشیاری، تحرك و تیزفهمی بر عهده  اوست) را در بدن بالا می برند.

برای تقویت حافظه: گل كلم، زرده ی تخم مرغ، سیب، آوكادو، كلم بروكلی، گوجه فرنگی، میگو بخورید.

گل كلم و زرده تخم مرغ هر دو حاوی كولین هستند كه یكی از مواد مغذی مهم است كه  به تولید انتقال دهنده عصبی استیل كولین نقشی مهم در ارتباطات سلول های عصبی دارد . بیماران آلزایمری از كمبود این ماده رنج می برند كمك می كند. افزایش استیل كولین قدرت تمركز شما را بالا برده و حافظه تان را تقویت می كند. سیب، آوكادو و كلم بروكلی حاوی مقدار زیادی بور هستند كه ماده معدنی مهم در تمركز و تقویت حافظه كوتاه مدت است. گوجه فرنگی و میگو منابع خوبی از آنتی اكسیدان سلنیوم و لیكوپن هستند. آنتی اكسیدان ها در نگهدری حافظه نقشی اساسی دارند، چون به خنثی كردن رادیكال های آزاد كه باعث از بین رفتن حافظه و اختلالات حافظه می شوند كمك می كنند.

ی) اضطراب و استرس در زندگی روزمره، امری عادی است . گاه می‌‌تواند نتایج مثبتی داشته باشد؛ اما هنگامی كه جنبه مرضی پیدا كند و به صورت نگرانی و اضطراب دائم درآید و افكار و اعمال انسان را تحت تأثیر قرار دهد، می‌‌تواند خطرناك باشد. میزان اضطراب در افراد گوناگون، متفاوت است. ممكن است موقعیتی كه برای فردی بسیار نگران كننده است برای دیگری اصلاً استرس زا نباشد و برعكس.

راه های زیادی برای غلبه بر اضطراب وجود دارد، اما  باید راهكار مناسبی را كه با شخصیت شما متناسب است، بیابید و به كار ببرید. به خاطر داشته باشید بعضی از این مهارت‌ها نیاز به تمرین مستمر دارند تا ثمر بخش شوند. درست مثل دوچرخه سواری و یا شنا كه نیاز به تمرین مداوم دارند، این مهارت نیز با تمرین مداوم، پرورش می‌‌یابد . به زودی  می‌‌توانید احساس نگرانی خود را به راحتی كنترل كنید.

۱- نفس عمیق بكشید. وقتی مضطرب هستید، نمی توانید به راحتی نفس بكشید و این مسأله به خودی خود تولید استرس می‌‌كند. ممكن است حتی بدون آن كه متوجه باشید نفس خود را در سینه حبس كنید. میزان اكسیژن در خون كاهش می‌‌یابد . عضلات شما منقبض می‌‌شوند. ممكن است احساس سردرد كنید و یا نگرانی شما افزایش یابد. بعد از این هرگاه احساس نگرانی كردید، نفس عمیق بكشید. چند ثانیه هوا را در ریه های خود نگه دارید. سپس به آرامی تا ۱۰ بشمارید و هوا را آزاد كنید.

۲- برای انجام كارهای خود برنامه ریزی كنید. یكی از عوامل استرس زا استفاده نادرست از زمان و نداشتن برنامه ریزی مناسب می‌‌باشد. لیستی از وظایف روزانه خود تهیه كنید . بر اساس درجه اهمیت آن ها را تنظیم كنید. سعی كنید كارهای مهم تر را زودتر انجام دهید. بعد از انجام هر كار، آن را از لیست برنامه خود خط بزنید. صبح قبل از هر چیز كارهای را انجام دهید كه علاقه چندانی به آن ها ندارید، اما مجبورید انجام دهید. به این ترتیب، بقیه روز احساس نگرانی كم تری خواهید كرد.

۳- با اطرافیان خود ارتباط برقرار كنید. سعی كنید دوستان بیش تری پیدا كنید. هرگاه احساس تنهایی و یا نگرانی كردید ،به دیدار یكی از دوستان خود بروید و با او صحبت كنید.

۴- به ذهن خود استراحت بدهید. تجسم یك منظره زیبا می‌‌تواند ذهن شما را از یك موقعیت استرس زا دور كند. هر گاه فرصت كردید، چشم های خود را ببندید . مكانی آرام و زیبا را در ذهن خود مجسم كنید. سعی كنید تمام جزئیات آن مكان را احساس كنید. ( نوای دلنشین، منظره زیبا، عطر دل انگیز و … ) همچنین می‌‌توانید با خواندن یك كتاب و یا گوش كردن به یك موسیقی آرام و دلنشین، اضطراب را از خود برانید.

۵- فعال باشید. فعالیت های بدنی نقش مهمی در كاهش اضطراب دارد. شما با ورزش كردن و سایر فعالیت های بدنی می‌‌توانید فشارهای روانی ناشی از اضطراب را كاهش دهید. سرگرمی مورد علاقه خود را پیدا كنید و به طور منظم به انجام آن بپردازید. ورزش، كارهای هنری، رسیدگی به گل‌ها و باغچه و … در زمانی كه مضطرب هستید ،می‌‌تواند شما را آرام كند و انرژی بیش تری به شما بدهد. به خاطر داشته باشید كه جسم و روح جدایی ناپذیرند.

۶- مراقب سلامتی خود باشید. شرط داشتن جسم و روحی سالم، تغذیه مناسب و استراحت كافی می‌‌باشد. بدن سالم و قوی برای غلبه بر استرس آمادگی بیش تری دارد. درست مثل یك ماشین كه بدون بنزین از حركت می‌‌ایستد، بدن شما نیز بدون تغذیه مناسب و خواب كافی قدرت خود را از دست داده و به راحتی تسلیم موقعیت های استرس زا می‌‌شود. پس مراقب خواب و خوراك خود باشید.

۷- خندیدن را فراموش نكنید. خنده بهترین راه برای غلبه بر استرس می‌‌باشد. گاه گاهی فیلمی كمدی نگاه كنید و یا جمله طنزی بخوانید تا حس شادی و نشاط در شما زنده شود.

۸- خوش بین باشید. وقتی كه مضطرب هستید اغلب به همه چیز با دید منفی نگاه می‌‌كنید. برخی افراد به این مسئله عادت كرده اند و در واقع همیشه نیمه خالی لیوان را می‌‌بینند. اگر شما جزو این دسته افراد هستید، سعی كنید این عادت را ترك كنید. به نقاط روشن و زیبای زندگی فكر كنید و خوش بین باشید. بعد از این به دنبال نكات مثبت یك مسأله باشید، نه نكات منفی. خنده یك كودك، دیدن یك دوست قدیمی، آواز یك پرنده، طلوع خورشید، سلامتی، شادابی، جوانی و…. نمونه هایی از نكات مثبت و روشن زندگی می‌‌باشند. ممكن است این نكات بسیار ساده و ناچیز به نظر آیند، اما به تدریج همین نكات ناچیز می‌‌توانند دید شما را نسبت به زندگی تغییر دهند و از اضطراب شما بكاهند.

۹- به خدا توكل كنید. آخرین و مهم ترین نكته آن كه در همه حال به خدا توكل كنید . از او یاری بخواهید تا همواره در آرامش به سر ببرید. ایمان و اعتقاد قلبی به خداوند، آرامش بیش تر را در همه‌امور زندگی به ارمغان خواهد آورد

 درس خواندن، كنكور، و همه‌فعالیت‌های دیگر با فلسفه‌زندگی ارتباط دارند. یاد خدا اگر همراه با یك فلسفه‌زندگی روشن و آگاهانه باشد، به طور حتم در آرامش انسان مؤثر خواهد بود. انسان خدامدار، افق زندگی بسیارگسترده و وسیعی دارد . اهداف زندگی را در امور كوچك و گذرا خلاصه نمی‌كند. برای او هم شكست و هم پیروزی معنای خاصی دارد.  آنان كه ایمان آورده‌اند و دل‌های‌شان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه باشید كه یاد خدا  آرامش‌بخش دل‌ها است. (سوره‌رعد، آیه‌۲۸)

همواره موفق و پیروز باشید

اميدواريم كه با مطالب ذكر شده، بتوانيم شما را در رسيدن به پاسخ مناسب كمك كنيم.

 در رابطه با عملكرد تحصيلي فرزندتان توصيه مي كنيم كه در مرحله اول با معلم ايشان صحبت كرده و بپرسيد كه وضعيت تحصيلي فرزندتان چگونه است. اگر عملكرد تحصيلي ايشان خوب باشد, نيازي به نگراني نيست ، ولي اگر معلم  اظهار كرد كه عملكرد تحصيلي ايشان پايين است و ميلي به درس ندارد، بهتر است وارد عمل شده و اقداماتي را براي بهبود عملكرد تحصيلي ايشان انجام دهيد.

البته برای بهبود عملكرد تحصیلی بايد هم معلم و مدرسه همكاري كنند و هم خانواده. در ادامه توصيه هايي كه مرتبط با خانواده است ،مطرح مي‌كنيم. اميدواريم كه آن ها را مطالعه كرده و مورد توجه قرار دهيد:

1-ارتباط بسيار صميمانه اي با او برقرار كنيد تا راحت‌تر بتوانيد او را تحت تاثير قرار دهيد.

2-هر از چند گاهي فوايد درس خواندن يا ضرر درس نخواندن را براي او بازگو كنيد تا انگيزه بيش تري براي درس خواندن داشته باشد.

3-هنگامي كه مشغول درس خواندن است، او را مورد توجه و محبت قرار دهيد ،ولي هنگامي كه سستي كرده و تنبلي مي كند، ابراز ناراحتي كنيد. البته بهتر است در چنين مواردي ناراحتي خود رابه صورت ابراز احساسات بيان كنيد، نه صورت كتك و سرزنش؛ مثلا بگوييد: « با درس نخواندن مادرت را ناراحت مي كني» يا « از درس خواندنت خوشحال مي‌شوم» و...

4-گاهي با او همراه شده و عمل درس‌خواندن، مخصوصا درس رياضي را براي او لذت آور كنيد.

گاهي اوقات خودتان نيز در درس خواندن با او مشاركت كنيد . به او كمك كنيد تا مفاهيم درس را به خوبي ياد بگيرد. البته سعي كنيد درس خواندن ( مخصوصا درس رياضي)، براي او حالتي خسته آور و خشك پيدا نكند؛ تا حد امكان تلاش كنيد درس را با خنده، شادي و شوخي همراه كنيد تا از درس خواندن لذت ببرد. حتي طوري برنامه ريزي كنيد كه هنگام درس خواندن بستني و شيريني داشته باشيد. اين عوامل باعث مي‌شود كه عمل درس خواندن با خاطرات خوشايند ( از قبيل: لذت خوردن بستني، شادي، خنده ، و شوخي) همراه شود. اگر  خاطرات خوشايند مدتي همراه درس، تكرار شود ، تدريجا درس خواندن براي كودك خوشايند مي‌شود و از آن فرار نمي‌كند.

5-در برخي موارد كه امكان پذير است، مفاهيم رياضي را در غالب بازي كردن به او ياد دهيد. اگر از طريق بازي كردن مساله اي را ياد بگيرد ، بيش تر در ذهن او باقي مي‌ماند. مثلا اگر سنش خيلي پايين است، به او بگوييد: نقش مغازه دار را بازي كند . شما به عنوان مشتري از او خريده كرده و وی را وادار به محاسبه قيمت كنيد.

6-كاري كنيد كه عملا با مطالب درس، مواجهه مكرر داشته باشد. مثلا به او مسئوليت محاسبه قيمت مواد خريده شده را بدهيد يا او تشويق كنيد كه به برادر كوچك يا دوستش درس رياضي ياد دهد، در چنين شرايطي چون مكررا با با درس رياضي سر و كار دارد و از طرف ديگر احساس مسئوليت مي‌كند، انگيزه بيش تري براي يادگيري درس رياضي خواهد داشت.

7-هنگامي كه با فرزندتان درس رياضي كار مي كنيد ، از وسايل كمك آموزشي مناسب نيز استفاده كنيد.

8-اگر مطلبي را ياد نگرفت يا ديرتر ياد گرفت، او را مورد تحقير و سرزنش قرار ندهيد. اگر چنين كاري كنيد، امكان دارد به خاطر فرار از سرزنش يا تنبيه از درس فرار كند. 

9-از تشويق نيز غافل نشويد. براي تشويق كردن سعي كنيد از اموري استفاده كنيد كه واقعا مورد علاقه كودك باشد؛ مثلا اگر كودك‌تان به مسافرت علاقه دارد، به او بگوييد:«اگر عملكرد تحصيلي‌ات بهتر شود ،به مسافرت خواهيم رفت» يا اينكه جدولي تشكيل دهيد و بگوييد:«براي هر نمره خوب يا براي هر ساعت درس خواندن يك ستاره مي‌زنم. اگر تا  سر ماه به 30 تا رسيد، جايزه‌اي خاص خواهم خريد». البته براي اينكه به مقداري خاصي عادت نكند، زمان و مقدار ستاره لازم براي  دريافت جايزه را در هر ماه تغيير دهيد. همجنين سعي كنيد تدريجا جايزه‌ها را به جايزه‌هاي معنوي و كلامي از قبيل تشويق‌هاي كلامي، نشان دادن آثار پيشرفت و ايجاد احساس موفقيت سوق دهيد.

10-اگر احساس مي‌كنيد عملكرد تحصيلي او بسيار ضعيف است و پيشرفت بسيار كمي دارد، او را نزد مشاور ببريد تا از برخي جهات وضعيت وی را بررسي كند ، مثلا يك تست هوش مي گيرد تا وضعيت هوشي او را به دست آورد . همچنين علائم نارسايي توجه و بيش فعالي را بررسي مي‌كند تا در صورت وجود چنين مشكلي ،روند درماني را شروع كند.

در پايان كتابي را معرفي مي‌كنيم كه با مطالعه و كاربرد صحيح آن مي‌توانيد به كودك خود در تقويت درس رياضي كنيد:

درمان اختلالات رياضي، مصطفي تبريزي، انتشارات فراروان.

در پاسخ به سؤال شما مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم می داریم:

1. همه فعالیت های انسان برای توفیق و موفقیت، نیازمند تمركز است. موفقیت زندگی روزانه ما تماماً به میزان تمركز ما به امور روزانه بستگی دارد. اما از سلسله فعالیت های نیازمند تمركز، درس خواندن و مطالعه جدی ترین فعالیتی است كه تمركز در آن نقش اساسی و محوری دارد. اگر شما قادر باشید به هنگام مطالعه فقط روی موضوع درس توجه و تمركز كنید، عملاً موفقیت شما در درس به میزان چشمگیری افزایش می یابد. تمام نوابغ دنیا كسانی بوده اند كه از قدرت تمركز فوق العاده ای برخوردار بوده اند. آشفتگی و شوریدگی ذهنی، عملاً باعث حواس پرتی می شود و شما را از موفقیت باز می دارد.

2. برای موفقیت در درس و مطالعه لازم است تمركز حواس پیدا كنید. موفقیت در یك كلمه یعنی تمركز، تمركز و تمركز. تمركز حواس یك مهارت بی چون و چرا است و نیاز به فراگیری تكنیك ها و تمرین مستمر دارد. تمركز حواس موجب افزايش بهره‏روي در مطالعه مي‏شود و بازده مطالعه را به صورتي مطلوب بالا مي‏برد.

3. بسیاری از انسانها در مواردی كه نمی توانند تمركز حواس داشته باشند، می گویند:« من ذاتاً آدم حواس پرتی هستم» همین ذهنیت نادرست باعث می شود كه فرد نتواند از چنین تمركزی برخوردار باشد. تمركز حواس به هیچ وجه ذاتی نیست. بلكه كاملاً اكتسابی و آموختنی است. ما ژن مشخصی برای تمركز در مغز نداریم و هیچ یك از ما با تمركز مادرزادی به دنیا نیامده ایم. آنچه مسلم است استعداد بالقوه تمركز حواس در همگان وجود دارد و مانند هر استعداد دیگر می توان آن را در خود رشد داد و پروراند. شما به راحتی می توانید این خصلت همگانی را در خورد پرورش دهید و به عالی ترین مراتب خویش برسانید. یادتان باشد كه تمام استعدادهای بالقوه انسانی را می توان به صورت بالفعل در آورد و پرورش داد كافی است پشتكار داشته باشید و مقداری تمرین و ممارست كنید و مهارت تمركز را با فراگیری تكنیك های آن بیاموزید و با تمرین آن را در وجودتان نهادینه كنید.

4. مهم ترین علت عدم دستیابی به یك فكر عالی و تمركز حواس، تعاریف نادرستی است كه در ذهن شما برای تمركز حواس وجود دارد. بیشتر انسانها تمركز حواس را فكر كردن به یك موضوع خاص به طور كامل و مطلق و صد در صد می دانند در حالی كه چنین چیزی نه تنها برای شما كه برای هیچ انسانی در هیچ شرایطی به هیچ عنوان ممكن نیست. شما ابداً قادر نیستید تمام ذهن خود را به طور كامل و مطلق در اختیار یك موضوع بگذارید و بقیه افكار را در آن زمان از ذهن خود كاملاً حذف كنید. بنابراین منطقی نیست كه شما تعریف بالا را برای تمركز حواس قبول كنید. چنین تعریفی، سطح توقع شما را بالا می برد و با كوچكترین عامل حواس پرتی  احساس سرخوردگی می كنید و گمان می كنید كه قدرت تمركز ندارید، حال آنكه این تصور فقط ناشی از برداشت اولیه نادرستی است كه از تمركز داشته اید و همین تصور عملاً شما را در تلاش برای بهبود تمركز ناكام می سازد.

5. برای تعریف درست تمركز ابتدا باید حواس پرتی را به عنوان یك واقعیت انكار نشدنی بپذیریم و بعد بگوییم: تمركز حواس یعنی« به حداقل رساندن عوامل حواس پرتی » تمركز هر شخص به نسبت كاهش عوامل حواس پرتی او بستگی دارد.

6. تمركز حواس در وهله اول یك تلاش ذهنی برای انسجام بخشیدن به فكر و جمع و جور كردن آن است. هر چه بیشتر به این تلاش ادامه دهید، تمركز شما بهبود می یابد و در نتیجه آن در درس و مطالعه موفقیت كسب می كنید و هر چه از این تلاش باز بمانید، تمركز شما كاهش پیدا می كند.

7. براي ايجاد اين عنصر مهم، بايد عواملي را كه باعث عدم تمركز و حواس پرتي مي‏شود، شناسايي كرد و به رفع آن‏ها پرداخت. به طور كلي عوامل عدم تمركز و حواس پرتي بر دو قسم است: 1 - دروني، 2 - بيروني.

1 - عوامل دروني، آن‏ها است كه در داخل فكر و دل و حالات مطالعه كننده است، مانند غم و غصه، تشويش و اضطراب و نگراني، كثرت مشاغل و كارهاي به هم ريخته‏اي كه بايد انجام دهید.

براي برطرف كردن هر يك مي‏توان كار خاصي انجام داد. براي رفع نگراني با طرف كردن غصه يا سامان بخشيدن به كارهاي محوله بايد كاري كرد كه ذهن، از آن جهت مشغوليتي نداشته باشد. اگر به هيچ وجه نتوانست بر آن عوامل غلبه كند، بهتر است مطالعه را قطع كند تا آمادگي فكري لازم پيدا شود. در غير اين صورت مطالعه بي ثمر خواهد بود.

2 - عوامل بيروني: آن‏هايي است كه به محيط پيرامون و بيرون از خود انسان مربوط شود، مانند سر و صدا، رفت و آمد، وجود صحنه‏هاي مشغول كننده، روشن بودن راديو يا تلويزيون يا هر نوع صداي مزاحم، نور بيش از حد يا بسيار كم، دماي بسيار زياد يا بسيار كم و كم باعث مي‏شوند خواننده، نتواند در هنگام مطالعه تمركز حواس داشته باشد، براي غلبه بر اين عوامل مي‏توان نكات زيرا را رعايت كرد:

- مطالعه در محيط آرام،

- خاموش ساختن صداهاي اطراف در صورت امكان،

- تند خوانی

- خواندن كتاب با صداي بلند كه خود انسان بشنود،

- يادداشت برداري از مطالب در حین مطالعه،

- خلاصه نويسي،

- تداعی نوشته های خود،

- برخورد سؤالي با كتاب و مباحث آن،

- زنده نگه داشتن انگيزه و هدف مطالعه در طول كار و جدي گرفتن مطالعه.

برای آشنایی بیشتر با روش های و تكنیك های تمركز و مطالعه مؤثر و روشمند، می توانید كتابهای زیر را مطالعه كنید:

1. مطالعه موفق: راهنمای مطالعه. پدیدآورنده: لادن مقیمی اسكویی (مترجم)، پیرایه كلهر (ویراستار) ناشر: شركت انتشارات فنی ایران 1387.

2. مهارتهای مطالعه. پدیدآورنده: بهرام طوسی ناشر: تابران 1386.

3. روشهای یادگیری و مطالعه. پدیدآورنده: علی اكبر سیف. ناشر: دوران 1387.

4. مطالعه موفق با تمركز. پدیدآورنده: سیدمجتبی حورایی، ناشر: دكلمه گران 1387.

5. مهارتهای ضروری مطالعه موفق. پدیدآورنده: الین پین، لسلی وایتاكر، فاطمه محمدی (مترجم) ناشر: فرامتن 1384.

6. مطالعه موفق در هشت گام. پدیدآورنده: علی اصغر پورشانظری. ناشر: علمی و فرهنگی 1386.

7. آموزش مهارتهای مطالعه و یادگیری. پدیدآورنده: غلامرضا حجتی، سیدعلی اصغر دادگر، مهرداد چترایی (ویراستار) ناشر: دژ نپشت 1384.

8. روش ها و فنون صحیح مطالعه، پدیدآورنده: حجت الله كریمی. ناشر: سفیر علم 1386.

افراط وتفریط، در همه كارها، حتی در عبادت و نماز خواندن، در زهد و بی توجهی به دنیا، در صدقه دادن و انفاق كردن، ممكن است. روشن است كه افراط وتفریط در هیچ كاری پسندیده نیست. یكي از ویژگي هاي بارز دین مقدس اسلام كه آن را از ادیان دیگر متمایز مي سازد، اعتدال و میانه روي است.

قرآن مجید امت اسلامي را "امت وسط" نامیده است: «و كذلك جعلناكم امة وسطاً»؛ (1) « بدين گونه شما را امتي ميانه قرار داديم». 

و در آیه اي دیگر، امت اسلامي را بهترین امت پدید آمده از میان مردم مي داند. (2)

امام صادق - علیه السلام - در تبیین بهترین امت مي فرماید: «شما بهترين امتي هستيد كه براي مردم پديدار شده‏ايد: به كار پسنديده فرمان مي‏دهيد، و از كار ناپسند بازمي‏داريد، و به خدا ايمان داريد. و اگر اهل كتاب ايمان آورده بودند قطعاً برايشان بهتر بود برخي از آنان مؤمنند و [لي‏] بيشترشان نافرمانند». (3)

اعتدال به حدي مورد توجه پیشوایان دین است كه به داشتن آن افتخار نموده، در مقام تعریف، خویشتن را با آن معرفي مي كنند. امام باقر - علیه السلام - مي فرماید: «نحن الامة الوسط»؛ (4) «ما امت وسط و میانه هستیم».

از نظر اسلام، تعادل و اعتدال، یكي از دوست داشتني ترین و بهترین امور محسوب مي شود. رسول اكرم - صلی الله علیه وآله - مي فرماید:

«خیار الامور اوسطها و لیكن احب الامور الیك اوسطها في الحق»؛ (5) «بهترین كارها، معتدل ترین آن ها است. باید دوست داشتني ترین امور نزد تو، معتدل ترین آن ها در كارهاي حق باشد».

اعتدال، صفت مؤمن است. امام علي - علیه السلام - یكي از صفات مؤمن را اعتدال در زندگي مي داند: «المؤمن سیرته القصد»؛ (6) «شیوه مؤمن، میانه روي است».

تا این جا مشخص شد كه در اسلام به میانه روی سفارش شده و افراط و تفریط، در همه امور مذموم است؛ اما در مورد قسمت دوم سؤال شما باید بگوییم:

در اسلام، قرآن و اهل بیت، معیار اعتدال به شمار مي آیند. امام علي - علیه السلام - مي فرماید: از این امت هیچ كس با آل محمد قیاس نمي شود؛ زیرا این خاندان، پایه دین و تكیه گاه یقین هستند. تندروان به سوي آن ها باز خواهند گشت و واپس ماندگان، ناگزیر خود را به آن ها مي رسانند». (7)

استاد مطهري مي گوید: «اگر ما آن راهي را كه ائمه اطهار در مقابل راه هاي دیگران براي ما باز كرده اند برویم، هم از افراط و تندروي هاي بعضي مصون مي مانیم و هم از تفریط و جمود بعضي دیگر». (8)

با این بیان معلوم می شود كسی كه معتدل نباشد، انسان كامل نیست. ممكن است در یك جهت پیشرفت كرده باشد، اما از جهات دیگر ضعیف است. ما با ادله ای كه داریم، معتقدیم كه چهارده معصوم - علیهم السلام - انسان كامل و معصوم هستند و نمی شود كسی انسان كامل باشد و گرفتار افراط شده باشد؛ زیرا افراط و تفریط ثمره جهل است و پیامبر و ائمه - علیهم السلام - عالم به علم الهی بوده و جهل در آنان راهی ندارد. در نتیجه، آنان هیچ گاه گرفتار افراط یا تفریط نشدند و در مطلق امور در اعتدال به سر می بردند.

برای رسیدن به مقامات بالای معنوی، نیازی به افراط و تفریط نیست؛ بلكه این اعتدال و میانه روی است كه انسان را به این مقامات می رساند.

سیره امامان معصوم - علیهم السلام - هم اعتدال بوده و به قله رفیع كمالات دست یافتند.

پي نوشت ها:

1. بقره (2)، آیه 143.

2. آل عمران (3)، آیه 110.

3. علامه مجلسی، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق، ج 24، ص 153.

4. همان، ج 22، ص 441.

5. محدث نوری، مستدرك الوسائل، انتشارات آل البیت، قم، 1408ق، ج 8، ص 255.

6. محمد تمیمی آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، ج 1، ص 353، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366ش.

7. فیض الاسلام، نهج البلاغه، خطبه 2، چاپ آفتاب، تهران.

8. شهید مطهری، مجموعه آثار، اسلام و مقتضیات زمان، ج 21، ص 113، انتشارات صدرا، تهران، 1381ش.

يكي از موضوعاتي كه در زندگي فردي و اجتماعي و مادي و معنوي انسان تأثير بسزايي دارد، ساده زيستي و قناعت است كه متأسفانه كمتر به آن توجه شده است، در حالي كه از نظر فرهنگ ديني، يكي از ارزش هاي متعالي به حساب مي آيد.

ساده زيستي، پاسخ انسان هاي دانا به زندگي ناپايدار دنياست كه در پرتو آن، آرامش درون و برون حاصل مي شود. بنا براين، ساده زيستي با نوع شناخت انسان و نگرش او به زندگي دنيا مرتبط است.

در عصر حاضر، دو نگاه افراطي و تفريطي به بهره مندي از مواهب الهي و ماديات ديده مي شود. عده اي در ماديات دنيا غوطه ور شده و اسير زرق و برق و تجملات آن گرديده اند و برخي مانند راهبان مسيحي و صوفيان مزور، تارك دنيا شده و از جهان ماده يا به كلي بي خبرند و يا مي خواهند با زندگي زاهدانه، افكار مردم را به خود جلب كنند.

رشد فزاينده ي عوامل قدرت وثروت و ترويج مصرف گرايي در عصر حاضر، خطر روي آوردن به زندگي تجملاتي و فرو رفتن در مرداب دنيا را افزايش داده است.

وضعيت فوق و آثار زيان بار زندگي تجملاتي مي طلبد كه ويژگي ها ي ساده زيستي و آثار مثبت آن را بررسي كنيم تا از خطرات دل بستگي تام و تمام به مواهب دنيوي و تجمل گرايي در امان بمانيم.

ساده زیستی در زندگی، مقولۀ كلی است كه باید به صورت عام به آن پرداخت(نوع مبلمان و استفاده از ابزار آلات در زندگی امور جزیی است.) با توجه به نكته های مطرح شده به شبهات دیگر خود هم پاسخگو باشید.

ساده زيستي مورد نظر اسلام عبارت است از: عدم دل بستگي به مظاهر دنيا و رهايي از تجملات و تشريفات زايد زندگي و بي پيرايه بودن كه مقابل آن، تجمل گرايي و رفاه زدگي است. چند مقوله كه دانستن آن كمكتان می كند:

1) ساده زيستي و زهد:

ساده زيستي با مفهوم زهد و بي رغبتي، ارتباط تنگاتنگي دارد. استاد مطهري مي گويد: «زهد، حالتي است روحي و زاهد از آن نظر كه دل بستگي هاي معنوي و اخروي دارد، به مظاهر مادي زندگي بي اعتناست. اين بي اعتنايي و بي توجهي تنها در فكر و انديشه و احساس قلبي نيست و در مرحله ي ضمير پايان نمي يابد. زاهد در زندگي عملي خويش، سادگي و قناعت را پيشه ي خود مي سازد و از تنعم تجمل و لذت گرايي پرهيز مي نمايد. زهاد جهان آنها هستند كه به حداقل تمتع و بهره گيري از ماديات اكتفا كرده اند.»(1)

با اين توصيف، مفهوم زهد دو مرحله ي قلبي و عملي دارد: مرحله ي قلبي آن، عدم دل بستگي به دنيا، و مرحله ي عملي آن، اكتفا كردن به حداقل ابزارهاي زندگي و ساده زيستي است. پس مي توان گفت: ساده زيستي راستين راه را براي تحصيل زهد حقيقي همواره مي سازد؛ چنان كه در روايتي از امام علي (ع) آمده است: «التزهد يؤدي الي الزهد؛(2) واداشتن خود به زهد و ساده زيستي، منتهي به حالت دروني زهد مي گردد» .در جاي ديگر مي فرمايد: «اول الزاهد التزهد؛ (3)نخستين گام زهد، تزهد (ساده زيستي) است. »

در يك جمله مي توان گفت :زهد، مربوط به گرايش باطني و قلبي انسان به دنياست و ساده زيستي، ناظر به زندگي فردي و اجتماعي افراد است و نمي توان بدون روحيه ي ساده زيستي، به زهد رسيد. تجمل گرايي، حاكي از دل بستگي به دنياست كه با زهد در تضاد است.

2) ساده زيستي و آراستگي:

شايد بعضي تصور كنند ساده زيستي با آراستگي ظاهري، منافات دارد، در حالي كه بين اين دو هيچ گونه تضادي وجود ندارد. مي توان هم ساده بود و هم آراسته. اسلام بر لزوم آراستگي مسلمانان تأكيد كرده است. قرآن مجيد مي فرمايد:«يا بني آدم خذوا زينتكم عند كل مسجد ؛ (4) اي فرزندان آدم، جامه خود را در هر نمازي برگيريد».

اين جمله مي تواند شامل پوشيدن لباسهاي مرتب و پاكيزه، شانه زدن موها، به كار بردن عطر و مانند آن باشد. ضمن آن كه شامل زينت هاي معنوي مانند: ملكات اخلاقي و پاكي نيت و اخلاص نيز مي گردد. (5)

پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد: خداي تعالي دوست دارد وقتي بنده اش نزد برادران خود مي رود، با ظاهري آراسته رو به رو شود. (6)

 آن حضرت از مردي كه موهاي ژوليده و لباسي كثيف داشت، انتقاد كرد و فرمود: بهره بردن از نعمت هاي الهي و نماياندن نعمت، جزء دين است. (7)

پيامبر اكرم (ص) در عين سادگي و دوري از تجملات دنيوي، پاك و پاكيزه و خوش بو و معطر بود؛ چنان كه وقتي از مسيري مي گذشت، رهگذراني كه پس از وي از آن جا مي گذشتند، از بوي خوش آن حضرت مي فهميدند كه پيامبر از آن جا عبور كرده است. (8)امام خميني (ره)كه الگوي ساده زيستي در عصر حاضر بود، به ظاهر خويش و تميزي و زيبايي لباس بها مي داد و همواره از عطر استفاده مي كرد.

3) ساده زيستي در عصر تكنولوژي:

ممكن است اين توهم پيش آيد كه در اين زمانه كه عصر تكنولوژي و پيشرفت است، ساده زيستي ممكن نيست و اساسا سخن گفتن از اين مقوله، بيهوده و نا به جاست، زيرا ماهيت تكنولوژي، زهد و ساده زيستي را برنمي تابد. حيات تكنولوژي، فزون خواهي و گسترش است و همواره در پي توليد و تكثير مي باشد. پس يكي از مقتضيات آن، ترويج مصرف گرايي و ارزش بودن آن است.

در پاسخ بايد گفت :تكنولوژي، محصول انديشه و عمل انسان است، نه پديده اي خود مختار است ونه مي تواند انسان را به دنبال خود بكشاند. البته در اين كه يكي از ويژگي هاي تكنولوژي، ترويج مصرف گرايي است، ترديدي نيست، اما اين خواست انسان است كه اگر به دنيا روي آورد، براي خود مصرف هاي نو مي آفريند و در پي ايجاد نيازهاي دروغين مي افتد. انسان مي تواند از فوايد تكنولوژي بهره بجويد ولي اسير آن نباشد.

سخن در بهره مندي از تكنولوژي نيست، بلكه سخن در اين است كه بهره مندي از آن به چه قيمتي بايد تمام شود. تكنولوژي بايد در خدمت بشر باشد، نه اين كه انسان در خدمت تكنولوژي باشد. اگر ساده زيستي نسبي را يك ارزش بدانيم، فرقي ميان عصر تكنولوژي و جز آن و جود ندارد.البته بايد اذعان كرد كه عصر حاضر، ساده زيستي را دشوار ساخته است اما علي رغم اين دشواري، مي توان ساده زيستي را انتخاب كرد و در عين فعاليت اقتصادي و بهره مندي از مواهب علمي اين عصر، اسير ماديات نشد.

به هر روي، ساده زيستي به معناي گوشه گيري، تنبلي و بي تحركي نيست تا با تكنولوژي و فعاليت و پيشرفت منافات داشته باشد. امام صادق (ع) مي فرمايد:«المؤمن حسن المعونه خفيف المؤونه ؛(9) مؤمن، پركار و كم خرج است.لذا بهره بردن از مبل و ظروف و وسایلی كه مرد نیاز زندگی است مانعی ندارد ولی باید توجه داشت كه دلبستگی داشتن به اینها و مدلهای آنچنانه ودائما در حال تعویض اجناس بودن برای تنوع و ...به طور كلی پر كردن تمام فضای ذهن و درگیری هواس و در نتیجه باز ماندن از یاد خدا و پرداختن به امور اخروی پسندیده نیست و انسان باید در این امور مراقب باشد. برای توضیحات بیشتر می توانید با شماره (09640) تماس بگیرید.

پی نوشت ها:

1. سيري در نهج البلاغه، ص 214.

2. عبدالواحد بن محمد تميمي آمدي، غرر الحكم و درر الكلم، ج1، ص291، دفتر تبليغات اسلامي قم، 1366ه.ش.

3. همان، ج2، ص384.

4. اعراف (7)آيه ي 31.

5. ناصر مكارم شيرازي، تفسیر نمونه، دارالكتب الاسلاميه ، 1374 هـ.ش، ج6، ص 148.

6. مجلسی، بحارالانوار، ج16، ص249، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم،1403ق.

7. كلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، كافی، ج6، ص439، (ط-دارالحدیث)، دارالحدیث، چاپ اول، قم1429ق.

8. مصطفي دلشاد تهراني، سيره ي نبوي، دفتر اول، ص 327.

9. ثقه الاسلام كلینی، الكافی، ج2، ص241، دارالكتب الاسلامیه، تهران 1365ه. ق.

نقش زبان و اهمیت آن در میان اعضای انسان بر كسی پوشیده نیست. آری زبان با وجودی كه ابعاد مثبت فراوانی دارد، جهات منفی نیز دارد.ثواب و عذاب، بهشتی و جهنمی بودن انسان وابسته به زبان است.(1)به همین جهت پیامبر اكرم(ص) فرمود: "ان اكثر خطایا ابن آدم فی لسانه"(2) بیش ترین خطاهای انسان از ناحیه زبان است.

راز اهمیت غیبت و لزوم ترك آن:

 علت اهمیت غیبت و این كه آن را از گناهان كبیره و حتی بزرگ ترین گناهان كبیره به حساب آورده، آن است كه غیبت، مفاسد و ضررهایی  دارد كه با غرض  آفرینش و با هدف آفریدگار هستی منافات دارد، به خلاف بعضی از گناهان دیگر كه دارای ضرر و مفسده كم تری می باشند.(3)

...... علاج و درمان غیبت(تهذیب و خودسازی، مقدمه خودداری از غیبت و بدزبانی) :

امام خمینی(ره)می فرمایند: "بدان كه علاج این خطیئه عظیمه ، همچون خطیئات دیگر به علم نافع و عمل توان نمود."(4)

غیبت،  مانند بسیاری از صفات بد، تدریجا به صورت یك بیماری روانی در می آید، به گونه ای كه غیبت كننده از كار خود لذت می برد . از اینكه پیوسته آبروی این و آن را بریزد، احساس رضایت و خشنودی می كند. این یكی از مراحل بسیار خطرناك اخلاقی است؛  غیبت كننده باید قبل از هر چیز به درمان انگیزه های درون غیبت كه در اعماق روح او است و به این گناه دامن می زند، بپردازد.انگیزه هایی همچون بخل و حسد و كبر و كینه توزی و عداوت و خودبرتربینی. باید از طریق خودسازی و تفكر در عواقب سوء این صفات زشت و نتایج شومی كه به بار می آورد و همچنین از طریق ریاضت نفس ، آلودگی ها را از جان و دل بشوید تا بتواند زبان را از آلودگی به آن بازدارد؛ سپس در مقام توبه برآید كه به راستی"ان الله یحب التوابین"(5) خداوند توبه كنندگان را دوست دارد.

خواهرگرامی!

از آن جا كه غیبت جنبه "حق الناسی" دارد، اگر دسترسی به صاحب غیبت دارید و مشكل تازه ای ایجاد نمی كند، از او عذرخواهی كنید. به هر طریق كه می توانید رضایت او را به دست آورید ،هرچند به صورت سر بسته باشد، مثلا بگویید: گاهی بر اثر نادانی و بی خبری از شما غیبت كردم، مرا ببخش! شرح زیاد ندهید تا مبادا عامل فساد تازه شود.

اگر دسترسی به طرف ندارید یا او را نمی شناسید یا از دنیا رفته است، برای او استغفار كنید، چون در این صورت كفاره غیبت، استغفار است، یعنی باید غیبت كننده از خداوند برای غیبت شونده، طلب آمرزش كند.چنان كه وقتی از پیامبر اكرم(ص) سوال می شود كه كفاره غیبت چیست؟ می فرماید: كفاره اش این است كه از خداوند طلب آمرزش كنی برای كسی كه از او غیبت كرده ای ، در هر زمانی كه او را به خاطر آوردی.(6)

پس از پشیمانی و عذر خواهی به درگاه الهی بگویید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد و اغفر لمن اغتبته او سمعت غیبته"(7)

 برای مطالعه بیش تر:

1.شرح چهل حدیث؛ امام خمینی(ره) موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)تهران؛چاپ34؛1384.

2. بیماری های روانی(كشف الریبه عن احكام الغیبه؛شهیدثانی) ترجمه: سید ابراهیم سید علوی، انتشارات رسالت قلم، چاپ پنجم، تهران1367.

3. . آفات زبان ، سید محمد امین، افست كیا ، چاپ اول ، تابستان 1370.

 پی نوشت ها:

1.آفات زبان؛ سید محمد امین، افست كیا، چاپ اول، تابستان 1370، ص3و5.

2. همان، ص6؛ محجه البیضاء، ج5، ص194.

3. بیماری های روانی،رسالت قلم،چاپ پنجم،تهران1367، ص34.

4.شرح چهل حدیث، امام خمینی(ره)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)،تهران، ص311 .

 5.بقره(2) آیه222.

6. آفات زبان، ص45.

"سئل النبی: ما كفاره الاغتیاب؟ قال: تستغفر الله لمن اغتبته كلما ذكرته"(وسایل الشیعه ،ج8،ص606).

7.شش گناه، حسینی، سید حسینعلی،چاپ اول ، چاپخانه سعید مشهد، پاییز1376، ص107.

برای روشن شدن پاسخ به چند نكته باید توجه كنید :

اول :

از متون دینی استفاده مي شود كه تمام بندگان خدا و موجودات جاندار، داراي روزي مقدّر هستند . هيچ كس از قلم نيفتاده است . در حدّ بقاي حيات، روزي به همه مي رسد:  "و قسّم بينهم معايشهم". (1)

دوم :

خداوند برای دستیابی به وسعت رزق و بركت در مال ، دو دسته عوامل (مادی و معنوی) قرار داده، هیچ یك از عوامل جایگزین دیگری نمی شود، مثلاً كار و تلاش، استفاده از تخصص و كارشناسی، تدبیر و برنامه ریزی، ارزیابی و آینده نگری، نظم و انضباط، موقعیت سنجی، ملاحظه امكانات مادی، توانایی جسمانی، استعدادهای عقلانی و روانی، از اصول اولیه پیشرفت و توسعه است.

بر اساس آیه: « و ان لیس للإنسان إلاّ ما سعی» ؛ (2) هر میزان از این اصول بهره گرفتیم و تلاش كردیم، در مسیر پیشرفت و توسعه قرار خواهیم گرفت.

در معارف اسلامی در كنار این اصول تأثیرگذار، عوامل دیگری تحت عنوان عوامل معنوی، كه  باعث توسعه رزق یا مانع آن می گردد، معرفی شده است كه در ادامه بیان می شود.

سوم :

بر اساس معارف اسلامی ، گاهی ، هر چند اراده و كوشش انسان در جلب روزی و بركت آن زیاد است، اما به جهت برخي اعمال ، بركت از سفره روزی انسان برچیده می شود. از جمله این اعمال عبارتند از :

قطع رحم ، اسراف ، ناسپاسی و قسم خوردن به ویژه سوگند دروغ و بد اخلاقی كردن  و  ترشرو بودن با مردم ... و از همه مهم تر، بسیاری از محرومیت ها معلول ظلم و ستم و تجاوز افراد نسبت به حقوق دیگران است. (3) 

نیز از عواملی كه تاثیر زیادی در بی بركتی در مال می شود گناه است. گناه در كنار عقوبت های اخروی كه دارد ، موجب محرومیت از نعمت‏ها و تنگي روزي و بی بركتی در مال است.

 امام صادق (ع) مي‏فرمایند: «ان الذنب یحرم العبد الرزق؛ (4) گناه بنده را از روزي محروم مي‏سازد».

امیرالمؤمنین (ع) نیز فرموده‏اند: «و ایم اللَّه ما كان قوم قط في غض نعمة من عیش فزال عنهم الا بذنوب اجترحوها، لان اللَّه لیس بظلام للعبید؛ (5) به خدا سوگند ! هرگز مردمي زندگاني خرم و نعمت فراهم را از كف ندادند، مگر به كیفر گناهي كه انجام دادند، زیرا خدا بر بندگان ستمكار نیست».

علت بی بركتی چیست و باید چكار كنیم؟

بی بركتی زاییده یكی از عوامل مادی و یا معنوی است كه در بالا بیان شد. لذا توصیه می كنیم :

 عملكردهای خود را در این مدت واكاوی و ارزیابی كنید ، ببینید گیر و گره كار شما كجاست . آیا سببی از اسبا ب كاهش روزی و بی بركتی را مرتكب شده اید و یا از اسباب جلب روزی مثل كار و تلاش، استفاده از تخصص و كارشناسی، تدبیر و برنامه ریزی، و ... از اصول اولیه پیشرفت و توسعه ، كاسته اید.

در ذیل به برخی از عوامل معنوی كه باعث توسعه رزق و روزی می شود، اشاره می شود كه توجه و عمل نمودن به آن ها لازم است :

1. صدقه و انفاق مال به فقرا و ارائه هر نوع خدمات به نیازمندان. (6)

2. صلة ارحام:

امیرالمؤمنین می فرماید: «صلة الأرحام تثمر الأموال و تُنسی فی الآجال؛ (7) صله رحم مال را زیاد می كند، و عمر را طولانی می نماید».

3. سحرخیزی و نماز شب:

 پیامبر اكرم (ص) فرمود: «سحرخیزی كاری بسیار مبارك است كه باعث افزایش همه اقسام  نعمت ها به ویژه رزق و روزی خواهد شد». (8)

4. خوش اخلاقی و داشتن كرامت نفس:

 علی (ع) فرمود: «بحسن الأخلاق تدرّ الأرزاق؛ (9) اخلاق نیكو سبب فزونی و سرازیر شدن رزق و روزی می گردد».

5. رفق و مدارا و محبت كردن به دیگران، به ویژه ارحام و خویشان:

 علی فرمود: «من استعمل الرفق، استدرّ الرزق؛ (10 ) هر كس نرمی و ملایمت با مردم را در پیش گیرد، روزی اش زیاد می شود».

6. آسان گیری و پرهیز از سختگیری نسبت به خانواده ، اطرافیان و مشتری ها و ارباب رجوع .(11)

7. پرداخت زكات (و امور مالی واجب مثل فطریه و خمس). (12)

8. پاك و خالص كردن كارها برای خدا:

حضرت علی می فرماید: «مَنْ حَسُنت نیّته زاد الله فی رزقه؛ (13) هر كس نیتش را نیكو گرداند، خداوند روزی اش را زیاد می كند».  در بیان دیگری می فرماید: «رزق و روزی هر كس به قدر نیت اوست». (14)

9. پیوسته با وضو و طهارت بودن:

پیامبر اكرم به مردی فرمود: «أَدِمِ الطهارةِ یَدُم علیك الرزق؛ (15) پیوسته با وضو و طهارت باش تا روزی ات زیاد شود».

10. مداومت بر خواندن زیارت عاشورا (16) و زیارت امام حسین (ع) از نزدیك و حضور در ضریح مطهر حضرت. (17)

11. توكل به خدا، دعا و پیوسته احساس نیاز كردن به او و نداشتن توقع از دیگران. (18)

12. استغفار، حضرت علی می فرماید: «خدا استغفار را سبب جلب روزی (19) و فزونی رزق(20) قرار داده».

13. صبح زود پی كار رفتن:

 حتی اگر بدانید مشتری ندارید . مغازه را بازكنید، داخل و جلوی مغازه و محل كار خود را جارو كنید ، آب پاشی كنید و بگویید خدایا منتظر رحمت و محبت تو هستم. (21)

14. تقوا پیشگی و نیكوكاری:

 امام باقر (ع) می فرماید: «نیكوكاری و صدقه، زداینده فقر و افزایش دهنده عمر است . آن دو انسان را از نود گونه مرگ بد، بیمه می كنند». (22)

عزیز گرامی  !

گاهی سختی ها و نا خوشی ها وسیله امتحان الهی است . خوشا به حال كسانی كه در همه وضعیت ها خدا را فراموش نمی كنند . باورشان این است كه:

باید وظیفه ام را انجام دهم . وقتی وظیفه ام را در همه امور زندگی انجام می دهم ، هر تقدیر را خداوند برایم مقدر نماید ، قطعا خیر و صلاح من در آن هست؛ زیرا: «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيم؛ (23) خداوند نسبت به مردم شفقت و مهربانی دارد» .

براي پاسخ تفصيلي به اين سؤال مي توانيد تفسير آيات رزق را در الميزان و تفسير نمونه ملاحظه فرماييد. مطالعه فصل 21 كتاب نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي نوشته آيت الله مهدوني كني نيز مفيد است.

پی نوشت ها :

1. علامه مجلسي، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء، بيروت لبنان، 1404 ه. ق،  ج 64 ، ص 341 ، علامات المؤمن، ح 15.

2. نجم (53) آیه 39.

3. آيت الله مهدوني كني، نقطه های آغاز در اخلاق عملي، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هفتم 1376، ص661 .

4. ثقة الإسلام كليني، الكافي، دار الكتب الإسلامية - طهران، 1365 ه. ش. ص 271.

5. نهج‏البلاغه صبحی صالح، خطبه 178.

6. علامه مجلسی ، بحار الانوار ، الناشر ،مؤسسه الوفاء ، بیروت - لبنان ، سنه النشر، 1404 ه ق.

7. عبد الواحد بن محمد تمیمی آمدی ، معجم الفاظ غرر الحكم ، تحقیق مصطفی درایتی ، الناشر مركز الابحاث و الدراسات الاسلامیه ، تاریخ النشر ، ذی القعده 1413، ص 412 .

8.  شیخ عباس قمی ، سفینه البحار، الناشر ، دار الاسوه للطباعه و النشر ، تاریخ النشر ، 1422 ه ق ، ج 1، ص 520.

9. معجم الفاظ غرر، ص 417.

10 . همان.

11. همان .

12. همان .

13. همان.

14. همان.

15. المحدث النوری ،  مستدرك الوسائل، الناشر مؤسسه آل البیت - قم ، سنه النشر ، 1404 ه ق ،  ج 3، ص 421.

16.  حاج شیخ عباس قمی ، مفاتیح الجنان، فضیلت زیارت عاشورا.

17. شیخ طوسی، التهذیب،  الناشر ، دار الكتب الاسلامیه - طهران - سنه النشر ، 1365 ه ش ، ج 6، ص 43.

18. علامه سيد محمدحسين طباطبايي، الميزان، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامي، الطبعه السادسه، التاريخ 1421 ، ج 19، ص 371.

19. بحار الانوار، ج 100، ص 21.

20. فیض الاسلام ، شرح نهج البلاغه، خطبه 143.

21. بحار الانوار، ج100، ص 41.

22. طلاق (65) آیه 2 و 3.

23. بقره (2) آیه 143.

سخن گفتن یكی از ویژگی های مهم انسان است كه در قرآن هم به آن اشاره شده است: « خلق الانسان * علّمه البیان؛ (1) خداوند انسان را آفرید. به او سخن گفتن آموخت».

سخن گفتن از نعمت‏های بزرگ الهی است كه خدای متعال به انسان عنایت كرده است اما دارای دو بُعد مثبت و منفی است.

از جمله عوارضی كه سخن گاهی به آن دچار می شود، پرحرفی یا لهو یا لغو بودن سخن است.

در قرآن آیه ای كه صراحتا در مورد مذمت پر حرفی باشد نیست.

 اصولا یكی از نشانه­های انسان عاقل آن است كه بی جا سخن نمی گوید، زیرا سخن گفتن بیان كننده میزان عقل آدمی است.

از امام صادق(علیه السلام) نقل است : «دَلیلُ الْعاقِلِ التَّفَكُّرُ وَ دَلیلُ التَّفَكُّرِ الصَمْتُ؛ (2)  نشانه عاقل فكر كردن و نشانه فكركردن، سكوت نمودن است».

از جمله مضرات پرحرفی این است كه قسمت مهمّي از نیروي فكري انسان در سخنان بیهوده از میان مي رود؛ هنگامي كه انسان سكوت را پیشه مي كند، نیروها متمركز مي گردد، و فكر و اندیشه را به كار مي اندازد، ابواب حكمت را به روي انسان مي گشاید؛ به همین دلیل، مردم سخن گفتن بسیار را دلیل كم عقلي مي شمرند و افراد كم عقل سخنان بیهوده بسیار مي­گویند.

خداوند در سوره ق می فرماید : « ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید؛ (3) هیچ سخنی بر زبان نیاورد جز آنكه همان دم فرشته ای مراقب و حاضر بر انجام ماموریت است».

از این آیه شریفه استفاده می شود كه تمام سخنان ما را فرشتگان می شنوند و ثبت می كنند و ما را در برابر آنها مواخذه می كنند    و وقتی كسی مراقب زبانش نباشد و قبل از سخن گفتن فكر نكند هر حرفی را بر زبان جاری می كند. 

در پایان چند حدیث درباره پرحرفی ذكر می كنیم :

1- « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْكَلَامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ تَقْسُو الْقَلْبَ إِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْقَلْبُ الْقَاسِي؛ (4) رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله فرمود: پرحرف نباشيد جز در باره ذكر الهي كه پرحرفي بجز در مورد ذكر خدا موجب سختي و قساوت قلب است و دورترين مردم از قرب الهي كسي است كه قساوت دل داشته‏ باشد».

2- « قَالَ الرِّضَا (ع) مَا أَحْسَنَ الصَّمْتَ لَا مِنْ عِيٍّ وَ الْمِهْذَارُ لَهُ سَقَطَاتٌ؛ (5) حضرت رضا عليه السّلام فرمود: چقدر زيبا است سكوتي كه از جهت ناتواني و خستگي نباشد و پرحرف  لغزش هائي دارد».

3- « قَالَ الصَّادِقُ (ع) لَا تَتَكَلَّمْ بِمَا لَا يَعْنِيكَ وَ دَعْ كَثِيراً مِنَ الْكَلَامِ فِيمَا يَعْنِيكَ؛ (6) حضرت صادق عليه السّلام فرمود: سخن بي فائده را نگو و در سخنان مفيد هم پرحرفي نكن!».

بنا بر این ما باید كسانی را كه پر حرف هستند و حرف بیهوده می زنند، نصیحت كنیم و به سخن آنان گوش ندهیم تا كم حرف بزنند؛ زیرا وقتی ببینند كسی سخنان آن ها را گوش می دهد بیشتر حرف می زنند.

پی نوشت ها :

1. الرحمن (55) آیات 3-4.

2.  علامه مجلسی ، بحارالانوار، چاپ بیروت ، ج 75، ص 3.

3. ق (50) آیه 18.

4. علامه مجلسی ،بحار الانوار ،چاپ بیروت ،ج68 ص277.

5. همان.

6. همان.