پاسخ:

در آغاز سخن ذكر دو نکته ضروري است:
1-چه‌بسا اتفاق می‌افتد که انسان برای رسیدن به مقصد یا برآورده شدن حاجتی ایده آل و مطلوب خویش می‌پندارد و چنان به منفعت داشتن و خیر بودن آن یقین دارد که آن را براي خود بديهي می‌شمارد درحالی‌که واقعیت غير از چيزي است كه انسان تصور كرده است و چه‌بسا امری را براي خود بد و زیان‌بار می‌پندارد و غمگين می‌شود و حال‌آنکه نمي‌داند فوایدی كه بر اين امر ناپسند ما چقدر زياد است و الطاف خفیِّه بسياري در آن نهفته است. و لذا خداوند متعال می‌فرماید: «وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» و بسا چيزى را خوش نمى‏داريد و آن براى شما خوب است و بسا چيزى را دوست مى‏داريد و آن براى شما بد است و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد.»(1)
2-ازآنجاکه دنيا بستر آزمايش انسان‌هاست، برخي اوقات آنچه مورد آزمايش قرار می‌گیرد «حُسن ظن» انسان ها به خداست به اين صورت كه استجابت دعا به تأخیر تا «حقیقت ایمان» و «حُسن ظن» شخص به خدا آشکار شود. امام صادق (ع) می‌فرماید: «اصل و اساس حُسن ظن به خدا، ریشه در «حُسن ایمان» و «سلامت دل» دارد و علامت و نشانه‌اش این است هر چیزی را که می‌بیند (و هر راحتی و گرفتاری به او می‌رسد) با چشم‌پاک و نگاهی ارزشمند به آن نگرد.»(2)
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «هیچ بنده‌ای به خدا حُسن ظن» پیدا نکرد، مگر آن‌که خداوند به میزان «حُسن ظنش» با او رفتار نماید.»(3)
در كلامي ديگر از آن بزرگوار نقل‌شده است: «قسم به خدایی که معبودی جز او نیست! خدا هیچ مؤمنی را پس از توبه و استغفار گرفتار عذاب نفرماید، مگر به خاطر بدگمانی و سوءظن و ناامیدی به خدا و بدخویی و غیبت از مؤمنان.»(4)
فهم نادرست حقیقت و کاربُرد دعا می‌تواند توقعی نا بجار را ایجاد کند و دعا را به یک عامل تخدیر کننده تبدیل نماید و به‌جای تقویت روحیه و اراده و بالا بردن قدرت اعتمادبه‌نفس، بیداری دل و اندیشه، موجب ناامیدی، سرخوردگی از دین و دین‌داری، سرگردانی، پوچ‌گرایی و لاابالیگری، عقب‌ماندگی، ذلت و نادانی گردد.
چنان‌که فهم درست حقیقت دعا و کاربرد آن می‌تواند موجب آگاهی، بیداری دل و اندیشه، پیوند باطنی با سرچشمه همه نیکی‌ها و خوبی‌ها گشته و باعث تقویت اراده اعتمادبه‌نفس و تبدیل‌کننده شکست به پیروزی، بیماری به‌سلامتی، ناامیدی به امیدواری، اضطراب به آرامش گردد.
برخي انسان‌ها نسبت به موقعیت و جایگاه خود و کسی که از او طلب می‌کند (خدا) و با او راز و نیاز می‌کنند «معرفت و شناخت» کافی ندارند! با این وصف توقع دارند دعایشان زود مستجاب شود و توقع دارند لحظه دعا، استجابت محسوس آن را شاهد باشند!
معنای دعا:
دعا ارتباط و پیوند بنده ضعیف، نادان، نیازمند گناهکار و سرکش باخدای آفریننده، دانا، بخشاینده و هدایتگر است. دراین‌ارتباط بنده به محضر مولایش عرض ارادت می‌کند و به بندگی، نداری، نادانی و نیاز خود ازیک‌طرف و به بزرگی، بخشایندگی، بی‌نیازی و هدایتگری آفریننده از طرف ديگر‌، اعتراف می‌کند.
دعا برترین جلوه عبادت و بهترین نمایشگر اتصال به بی‌نهایت می‌باشد و ثمره آن ایجاد آرامش، عشق، اطمینان، قدرت روحی و توان عمل در دعاکننده است.
تقاضا و عرض حاجت‌های دنیایی و آخرتی یکی از نمونه‌های کم‌رنگ دعا است و پررنگ‌تر نمود و اعتراف به عظمت آفریدگار و فقر محض خود می‌باشد.
صحیفه سجادیه امام چهارم برترین تجلّی دعا است و در آن ثنای خدا، اقرار به عظمت پروردگار، ضعف و نیاز بنده، بیشترین نمود را دارد و این ویژگی دعا است که آن را ارزش بخشیده، عامل جلب‌توجه خداوند به بندگان ساخته است: «قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ؛ (5) بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى‏كند».
دعا و عرض نیاز و حاجت مربوط به کارهای مهم و مشکل نیست، بلکه در هر کاری مؤمن دست نیاز به‌سوی خدا دراز می‌کند. مؤمن خود را فقیر و ناتوان محض می‌بیند که از برآوردن کوچک‌ترین و جزئی‌ترین نیاز خود ناتوان است، زیرا هیچ قوه و قدرت و فهم و علم و بینش و بینایی و شنوایی و... از خودش ندارد. هر چه دارد، فضل و عنایت خداست، پس در کوچک‌ترین نیاز خود دست به دعا برمی‌دارد و به یاری برای برآوردن حاجت خود اقدام می‌کند.
در امور دنیایی مؤمن هیچ‌گاه به جزم و قطع مطلبی را نمی‌طلبد، زیرا چه‌بسا آن تقاضا به مصلحت و نفع دنیا و آخرت او نباشد.
درست است که فعلاً آن را برای خود پسندیده و به سود خود داشته و دلش هوای آن را دارد، ولی چون به جهل گسترده خويش یقین دارد، از خداوند می‌خواهد در صورت مصلحت بودن آن حاجت را برآورده کند. خداوند نیز در اجابت دعا مصلحت بنده اش را رعایت می‌کند و تقاضایی را که به مصلحت او نیست و اگر عواقبش را می‌دانست، از آن پشیمان می‌شد، برآورده نمی‌سازد، ولی در دعاها و تقاضا و عرض نیازها اجابت‌های بسیاری نهفته است.
سخن دیگر: اجابت دعاها همیشه آن‌گونه که تصور می‌کنیم، نیست.
یوسف (ع) در کاخ عزیز در محاصره زنانِ درباری است که همگی هم او را به خود دعوت می‌کنند و هم به اجابت تقاضای زلیخا سفارش می‌نمایند. در این هنگامه وحشتناک، آن پیامبر بزرگ دست به دعا به‌سوی خداوند دراز می‌کند و از آن توانمند بزرگ، نجات و رهایی می‌طلبد:
«قالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَني‏ إِلَيْهِ وَ إِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَ أَكُنْ مِنَ الْجاهِلين‏؛ (6) پروردگارا! برای من زندان دوست‌داشتنی‌تر است ازآنچه مرا بدان می‌خوانند و اگر مکر این زنان را از من نگردانی، به آن‌ها میل می‌کنم و در شمار نادانان درمی‌آیم».
خداوند می‌فرماید: که دعای یوسف را اجابت کردیم و مکر زنان از او بگردانیدیم؛ شاید انتظار ما این است که اگر دعایش اجابت شده است این‌گونه بوده كه در همان وقت بی‌گناهی‌اش نزد همگان آشکار گرديده و زنان رسواشده‌اند و او باافتخار از مهلکه نجات‌یافته است و... درحالی‌که یوسف را متهم می‌کنند و به زندان می‌اندازند و...، اما خداوند دعایش را اجابت کرد و پاک‌دامنی‌اش را حفظ نمود و به او قدرت مقاومت داد و زنان و با تهدیدهایشان نتوانستند او را به گناه بیالایند و به تسلیم وا‌دارند و این است اجابت خداوند! در ادامه نیز پاک‌دامنی‌اش را از آفتاب نیمروز آشکارتر گرداند و همگان را بر اعتراف بدان وادار نمود و او را به اوج قله عزت و شکوه رساند.
آری، ممکن است حاجتی برآورده نشود، به دلایلی که نمی‌دانیم؛ اما دعاکننده پشت‌گرم به اجابت خداوند و مطمئن به دستگیری اوست، ازاین‌رو سختی‌ها برایش تحمل‌پذیر، بلکه شیرین می‌شود؛ ناکامی‌ها او را به زمین نمی‌زند و مأیوس نمی‌گرداند و از خدا روگردان نمی‌سازد.
بعضی گمان کرده‌اند برای رفع مشکلات و برآورده شدن حاجت‌ها وقتی دعا کردند، دیگر باید مشکل رفع شود و حاجت برآورده گردد، بدون اینکه محتاج مقدمات دیگری باشد، درحالی‌که این پندار غلط است. دعاکننده باید نهایت کوشش و تلاش را هم به کار ببرد، دعا و توسل و تضرع را ضمیمه گرداند و اعتراف کند که گرچه کوشش خود را کرده، ولی آن را علت کافی برای رسیدن به مقصود نمی‌داند. وی باید اراده خدا را علت تامه داشته، ازاین‌رو باوجود تلاش و کوشش دست به دعا بردارد.
سخن آخر: دعاکننده همیشه با اجابت همراه است، زیرا وقتی دعا می‌کند، به بندگی، فقر و نیاز خود، نیز خدا و قدرت و رحمت او اعتراف کرده، این فلسفه خلقت و غایت آفرینش است. پس با دعایش بر بندگی پافشاری کرده، عبودیت خویش را اثبات نموده، کارنامه‌اش را آماده خوردن مُهر قبولی ساخته و این بزرگ‌ترین پیروزی است، خواه حاجت دنیایی‌اش به‌سرعت برآورده گردد، یا پس از مدتی برآورده شود یا اصلاً برآورده نگردد. مهم آن است که به گستره ولایت خدا واردشده، مُهر عبودیت بر کارنامه‌اش ثبت گردیده است؛ اما غیر مؤمن با روگردانی از دعا و عرض حاجت، هم از اعتراف به ربوبیت و قدرت و عظمت حق‌تعالی ابا ورزیده، هم فقر و نیاز خویش را انکار کرده، از دایره ولایت خداوند خارج‌شده، مهر عبودیت بر پرونده‌اش ثبت نگردیده، جزو مردودان است! چه ارزشی دارد تا مدتی از بعضی نعمت‌های ناپایدار بهره‌مند باشد، بلکه خود این بهره‌مندی، عذاب است، زیرا او را از خداوند دورتر ساخته و بر طغیان و خیره‌سری او می‌افزاید.
شرایط دعا: گروهی به امام صادق (ع) عرض کردند: خداوند می‌فرماید: «ادعونی استجب لکم» پس چرا ما خداوند را می‌خوانیم، ولی مستجاب نمی‌شود، فرمود: «إنّکم تدعون من لا یعرفونه؛ (7) کسی را می‌خوانید که نمی‌شناسید و به او معرفت پیدا نکرده‌اید».
تا زمانی که چنین است انتظار اجابت نداشته باشید. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «نسبت به کسی که او را می‌خوانید و
برای او عبادت می‌کنید، معرفت پیدا کنید و شناختی صحیح درون خویش ایجاد نمایید تا دعاهایتان اثر داشته
باشد». (8)
فردی نزد امیر مؤمنان علی (ع) آمد و از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت:
بااینکه خداوند فرموده: «دعا کنید، من اجابت می‌کنم». چرا ما دعا می‌کنیم و به اجابت نمی‌رسد: امام در پاسخ فرمود: فکر و قلب شما در هشت چیز خیانت کرده، ازاین‌رو دعاهایتان مستجاب نمی‌شود، آن هشت مورد را اصلاح کنید تا نتیجه دعاهایتان را ببینید:
1-خدا را شناخته‌اید، اما حق او را ادا نکرده‌اید، به همین دلیل معرفت و شناخت شما سودی به حالتان ندارد.
2-به فرستاده او ایمان آورده‌اید، اما در عمل با سنتش به مخالفت برخاسته‌اید. پس ثمره ایمان شما کجا است؟
-3 قرآن و کتاب او را خوانده‌اید، ولی به دستورهای قرآن عمل نمی‌کنید به زبان می‌گویید «سمعنا و اطعنا؛ شنیدیم و اطاعت کردیم» ولی بعد به مخالفت بر خواستید!
4 -با گریه و اشک چشم می‌گویید از عذاب جهنم و کیفر خدا می‌ترسید، اما کارهایی می‌کنید که شمارا به جهنم نزدیک می‌سازد.
5 -میگویید به پاداش‌های مادی و معنوی خداوند علاقه دارید، اما همواره کاری انجام می‌دهید که شمارا از آن دور می‌سازد.
6 -از نعمت‌های مادی و معنوی خداوند بهره‌مند می‌شوید، اما شکر آن را به‌جا نمی‌آورید.
7 -به شما دستور داده دشمن شیطان باشید، ولی در عمل طرح دوستی با او می‌ریزید. ادعای دشمنی با شیطان دارید، اما عملاً با او مخالفت نمی‌کنید.
8 –عیب‌های مردم را می‌بینید و بازگو می‌کنید، ولی عیوب خود را نمی‌بینید بااین‌حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد، درحالی‌که درهای اجابت دعا را بسته‌اید؟ تقواپیشه کنید و با توبه و تهذیب نفس و خودسازی در تزکیه روح و پاکی قلب بکوشید. اعمال خود را اصلاح کنید و مبارزه با فساد و گناه را از طریق امربه‌معروف و نهی از منکر پیگیر باشید تا خدا دعایتان را اجابت نماید. (9)
وقتی در جامعه‌ای فساد و حرام‌خواری گسترش پیدا می‌کند و امربه‌معروف و نهی از منکر ترک می‌شود، هرچه خدا را بخوانند، اجابت نمی‌شود.
ازجمله موانع دیگر استجابت دعا، تأخیر نمازهای واجب از اول وقت، بدبینی و سوءنیت نسبت به علمای دین و مؤمنان و دین‌داران، بدزبانی (اعم از فحش و توهین و بی‌احترامی به مردم)، غذای حرام، ترک صدقه و انفاق درراه خدا، ندادن خمس و زکات است. كه با مراجعه به کتاب‌های اخلاقي از قبيل معراج السعاده،‌ جامع السعادات، راه روشن می‌توان به‌خوبی آن‌ها را شناخت و در رفع آن‌ها كوشيد.
پی‌نوشت‌ها:
1. بقره (2)، آیه 216.
2. مستدرک الوسایل، ج 2، ص 110.
3. بحار، ج 67، ص 384.
4. همان، سفینه، ج 2، ص 109.
.5فرقان (25)، آیه 77.
6. یوسف (12)، آیه 32.
.7 تفسیرنورالثقلین، ج 4، ص 533.
8. بحار، ج 75، ص 63.
9. سفینة البحار، ج 1، ص 448 و 449.
10. مجمع‌البیان، ج 8، ص 529.
11. اصول کافی، ج 2، باب فضل الدعا و الحث علیه، ص 338.

پاسخ:

از اينکه صادقانه و خالصانه با ما دردِ دل نموده‌اید، بسيار خرسنديم.

در پاسخ به پرسش شما ناگزير بايد به دو نکته‌ی کليدي و اساسي اشاره‌کنیم.

اول اينکه:

بی‌تردید يکي از ساحت‌های وجودي و ملکوتي امامان معصوم ازجمله وجود نوراني امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) که متأسفانه امروزه بیش‌ازپیش مورد غفلت قرارگرفته است، مسئله‌ی شفقت و دلسوزي، محبت و مهرباني ائمه معصومين (سلام‌الله عليهم اجمعين) به خلائق عالم به‌ویژه شيعيان و دوستان ايشان می‌باشد.

به‌یقین می‌دانید که امام زمان (علیه‌السلام) آیینه‌ی تمام نماي صفات خداست و تمامي صفات جمال و جلال پروردگار، در وجود نازنين آن حضرت سرچشمه گرفته است. ازاین‌جهت امام زمان (ارواحنا فِداه) مَظهر رحمت بی‌انتها و درياي بی‌پایان مهرباني خالق بی‌همتاست و خود آن حضرت در سخني گران‌بها می‌فرمایند: «أَنَّ رَحْمَةَ رَبِّكُمْ وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ وَ أَنَا تِلْكَ الرَّحْمَةُ؛ همانا رحمت پروردگارتان همه‌چیز را فراگرفته و من آن رحمت بيکران الهي هستم.»(1)

در روايت مفصّل و پر مضمون ديگري که از وجود مبارک هشتمين اختر تابناک آسمانِ امامت و ولايت حضرت علي بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) به ما رسيده است بر همين معنا تأکيد شده است: «... وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِم‏...؛ [امام] دلسوزتر است بر مردم از پدران و مادرانشان...»(2)

در روايت ديگري از ايشان آمده است که آن حضرت فرمود: «مَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ شِيعَتِنَا يَمْرَضُ إِلَّا مَرِضْنَا لِمَرَضِهِ وَ لَا اغْتَمَّ إِلَّا اغْتَمَمْنَا لِغَمِّهِ وَ لَا يَفْرَحُ إِلَّا فَرِحْنَا لِفَرَحِه‏؛ هیچ‌یک از شيعيان، مريض نمي‌شود مگر اينکه ما نيز در بيماري او بيمار می‌شویم و اندوهگين نمي‌شود مگر اينکه ما نيز در غم ايشان محزون می‌شویم و شادمان نمي‌گردد مگر اينکه ما نيز به خاطر شادي او شادمانيم...»(3)

با توجه به صريح روايات اسلامي «محبت اهل‌بیت و خصوصاً‌ امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به ما شيعيان ذاتي است. ما شيعيان پاره تن امامانمان هستيم.»(4) خود آن بزرگواران فرمودند: «إن شيعتنا منا خُلِقُوا مِنْ‏ فَاضِلِ‏ طِينَتِنَا وَ عَجَنُوا بِمَاءِ وِلَايَتَنا؛ شيعيان ما از ما هستند و از باقی‌مانده گل ما آفریده‌شده‌اند و با آب ولايت ما اهل‌بیت، عجين گشته‌اند.»(5)

بنابراين همان‌گونه که پدر و مادر به خاطر علاقه‌ی شديد به فرزند خويش، در بيماري اولاد، به‌سختی بيمار و بی‌تاب می‌گردند و در سلامتي و شفا گرفتن فرزند مسرور و شادمان می‌شوند؛ امام زمان (علیه‌السلام) نيز به دليل شدت رأفت و محبتي که نسبت به پيروان و شيعيانشان دارند، در غم و اندوه آن‌ها به‌شدت رنجور می‌گردند.

حضرت آیت‌الله مصباح يزدي (دامت برکاته) درباره‌ي اين ويژگي امام مهدي‌(عج) مي‌گويند:

«همه ما بحمدالله اين معرفت راداریم كه وجود مقدّس ولىّ عصر ارواحنا فداه سايه رحمت خدا بر بندگان است و هرچه داريم، به طفيل وجود آن بزرگوار است. اگر محبّت مهربان‌ترين مادرهاى دنيا، حتّى محبّت مادرهايى را كه هستى خودشان را براى بچه‌هايشان فدا کرده‌اند، یکجا جمع كنند، به‌اندازه محبّت امام زمان به دوستان و پيروانش نخواهد شد؛ چراکه محبّت او پرتوى از محبت بی‌نهایت خدا به آفريدگان است. خودش فرمود كه اگر دعا كنيد، براى دعايتان آمين مى‌گويم و چنان چه دعا نكنيد، من برايتان دعا مى‌كنم. براى لغزش‌هايتان استغفار مى‌كنم و حتّى بوى شمارا دوست دارم.»(6)

«بنابراين جنسِ محبت امام با ساير محبت‌ها متفاوت است. محبتي است خالص و بي منّت و بی‌نهایت و محبتي است که نه به زبان که در دل و اعماق جانِ او نهفته است و به همين دليل با همه‌ي وجود و با جسم و جان با شيعيانش پيوند دارد.»(7)

در سختی‌ها و مصائب نيز ما را رها نکرده و هرگز از شيعيان خود غافل نمی‌گردد. خود آن حضرت این‌گونه می‌فرمایند: «إِنَّا غَيْرُ مُهْمِلِينَ لِمُرَاعَاتِكُمْ وَ لَا نَاسِينَ لِذِكْرِكُمْ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَزَلَ بِكُمُ اللَّأْوَاءُ وَ اصْطَلَمَكُمُ الْأَعْدَاءُ؛ ما در رعايت حال شما كوتاهى نمی‌کنیم و ياد شمارا از خاطر نبرده‌ایم، كه اگر جز اين بود گرفتاری‌ها به شما روى می‌آورد و دشمنان، شمارا ریشه‌کن می‌کردند.»(8)

بنابراين گرچه امام عصر (روحي و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا) به خاطر کوتاهي خودمان در ميان ما غائب است ولي بی‌هیچ شکي بيشترين لطف و عنايت و مودت و محبت را نثار شيعيانشان می‌کنند و همچون ابر رحمتي است که بر دل‌های عطش زده‌ی ما می‌بارد و در دل رميده و کالبد مرده‌ی ما، حياتي دوباره می‌دمد. آري او همچون خورشيدي است که گرماي وجودش را از احدي دريغ نمی‌دارد. پس ما بايد گناه از جان و تن بشوييم و بيش از اين خود را از درک حضور بلکه ظهور مبارکش محروم نکنيم و از چشيدن طعم محبتش بی‌نصیب نگرديم.

پس بايد غبار آلودگي از دل‌ها شست و زنگار گناه به اشک ندامت زدود سپس براي اتصال روحي و بهره‌گیری هرچه بيشتر از فيوضات قدسي آن حضرت دعا نمود که: «اللهم هَب لَنَا رَأفَتَهُ وَ رَحمَتَهُ وَ دُعَاءَهُ وَ خَيرَه؛ و مهرباني و رحمت و دعا و برکات وجودي آن حضرت را به ما ارزاني بدار.»(9)

مطلب ديگري که ضروري است به آن توجه داشته باشيد اين است که:

اولاً: هيچ دعايى خالى از اجابت نيست؛ زيرا دعا نوعى عبادت و پرستش است و چنانچه با خلوص نيت باشد، موجب تقرب به خداي متعال خواهد بود و استمرار اين حالت است که آدمي را به‌تدریج، مظهر اسماء و صفات الهي می‌گرداند و به سعادت حقيقي می‌رساند به‌ویژه آنکه از درگاه محبوب‌ترین انسان‌ها نزد خداي متعال يعني امامان معصوم (علیهم‌السلام) باشد. امام صادق (ع) فرمود: شمارا به دعا سفارش می‌کنم؛ زيرا با هيچ عمل ديگرى همچون دعا به خدا نزديك نمی‌شوید. (10)

ثانیاً: گاهي در تأخير مصلحتي است که از آن بی‌خبریم؛ در روايات آمده است که خداوند استجابت دعا‌ي بنده مؤمن خود را به تأخير می‌اندازد، زيرا صداي او را دوست دارد و می‌خواهد بنده‌اش بیش‌تر به درگاهش الحاق و اصرار کند تا غبار دل از او بزدايد و عشق خود را در دلش روشن کند و آنگاه‌که قابليت را در اخلاق و رفتار و گفتار بنده‌اش ملاحظه کرد، نگاه مهرآميزش را نثار او کرده به صفات کمالش بيارايد. (11)

ثالثاً گاهي موانع استجابت دعا وجود دارد؛ نظير:

1)  وجود ضررضرر يا در اصل خواسته و يا در تعجيل آن

به خاطر داشته باشيد ازآنجاکه بندگان به مصالح و مفاسد امور آگاهي ندارند گاهي درخواست‌هایی دارند که مستجاب شدنش به ضرر آن‌ها تمام می‌شود. به همين خاطر خداي مهربان يا اجابت را به تأخیر می‌اندازد و يا آنکه جايگزيني بهتر به او عطا می‌کند. قرآن کريم در اين مورد مي‌فرمايد: چه‌بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال‌آنکه خيرِ شما در آن است؛ و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال‌آنکه شرِّ شما در آن است؛ و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد. (12)

در روايت است که امام حسن عسکري فرمود: «و بدان، کسي که امور تو را تدبير می‌کند، نسبت به وقتی‌که به صلاح حال توست، آگاه‌تر است، بنابراين به انتخاب او در همه کارهايت اعتماد کن تا حال تو اصلاح شود و هرگز براي نيازهاي خود قبل از رسيدن وقتش عجله نکن که سبب تنگ‌دلی و چيره شدن نوميدي بر تو می‌شود» (13)

2)  منافات داشتن با حکمت الهي:

خداى متعال بر اساس حكمت خود، اين عالم را طبق قوانين خاصي اداره مى‏كند. (14) امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «خداي متعال ابا دارد از اينکه امور بدون اسباب جاري گردند از اين جهت است كه براى هر چيز سببى قرار داده است...» (15) مثلا شفاي بيماري را در دارو و درمان قرار داده است؛ و يا وسعت روزي را در کار و تلاش در کسب حلال، صدقه دادن، اخلاق نيک و... قرار داده است. لذا کسي که به دنبال وسعت روزي است بايد به کسب و تلاش به پردازد و از خدا وسعت رزق را هم درخواست کند.

گناه، لقمه‌ی حرام، قساوت قلب و... از موانع اجابت دعا است که بايد برطرف شود تا دعا به اجابت برسد.

نتيجه نهايي آنکه:

به‌یقین دعا مستجاب مى‏شود، ولى از روى مصالحى تحقق عملى آن به تأخير مى‏افتد و يا ممکن است اجابت آن به صلاح ما نباشد (16) و يا اينکه موانع استجابت داشته باشد که با برطرف کردن آن به اجابت خواهد رسيد. انشاء الله

پی‌نوشت‌ها:

1.  محمدباقر مجلسي، بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏ 53، ص: 11، دار إحياء التراث العربي‏، چاپ دوم، 1403 ق.

2.  همان، ج 25، ص 117.

3.  همان، ج 65، ص 168.

4.  سايت پرسمان دانشجويي، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها.

5.  بحارالانوار، ج 53، ص 303.

6. محمدتقی مصباح يزدي، آفتاب ولايت، ص 151، قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، چاپ پنجم: پاييز 1386.

7.  مقالات مهدويت، جلوه‌های محبت امام زمان، گروهي از نويسندگان.

8.  بحارالانوار، ج 53، ص 175.

9.  سيد ابن طاووس، على بن موسى‏، إقبال الأعمال (ط- القديمة)، ادعيه و زيارات‏، دار الكتب الإسلاميه‏، تهران‏، 1409 ق‏.

10. محمد بن يعقوب کليني، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏2، ص 468 «عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّكُمْ لَا تَقَرَّبُونَ بِمِثْلِهِ...»

11. پايگاه اطلاع‌رسانی حوزه.

12. بقره (2)، آيه 216 «عَسى‏ أَنْ‏ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون‏».

13. پرسمان دانشجويي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها.

14. بحار الأنوار، ج‏75، ص 379.

15. الکافي، ج 1، ص 183.

16. سايت راسخون، http://rasekhoon.net/conference/show/754606.

پاسخ:

در پاسخ به سؤال شما چند نکته را عرض می‌کنم:

1-ازنظر تعاليم ديني استجابت دعا همواره به معناي برآورده شدن و عملي شدن آنچه ما خواسته‌ایم نيست. چه‌بسا اتفاق می‌افتد که انسان رسيدن به مقصد يا برآورده شدن حاجتي را ایدئال و مطلوب خويش می‌پندارد. چنان به منفعت و خير بودن آن يقين دارد که آن را همانند دو، دو تا چهارتا واضح می‌داند، حال‌آنکه واقعيت امر غير از پندار ماست. عکس آن نيز صادق است، يعني چه‌بسا امري را زشت و به ضرر خود می‌پنداریم، ولي از آثار و عواقب آن بی‌اطلاعیم و نمی‌دانیم آن چه رخ‌داده، از الطاف پنهان پروردگار است. قرآن کريم می‌فرماید: «چه‌بسا از امري اکراه داشته باشيد، درحالی‌که خير شما در آن است، يا چيزي را دوست داشته باشيد و حال‌آنکه شر و بدبختي شما در آن است. خدا می‌داند و شما نمی‌دانید». (1) بايد توجه داشت که عدم اجابت در اين دنيا به معناي عدم پاسخ و بی‌اعتنایی خداوند نيست. از روايات ديگر نيز استفاده می‌شود که هيچ دعايي بی‌اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد، پس درواقع هر دعایی به استجابت می‌رسد، اما گونه‌های استجابت آن مختلف است. به تعبير برخي بزرگان، وقتي کسي دعا کند، خدا آن را يا در دامنش می‌گذارد يا در حسابش (يعني نامه اعمالش در روز قيامت) امام سجاد (ع) می‌فرماید: «دعاي مؤمن يکي از سه فايده را دارد: براي او ذخيره می‌گردد يا در دنيا برآورده می‌شود يا بلايي را که می‌خواست به او برسد، از وي می‌گرداند»(2) امام صادق (ع) می‌فرماید: «روز قيامت خداوند متعال می‌فرماید: اي بنده من! تو مرا خواندي و من اجابتت را به تأخير انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو می‌کند که کاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمی‌شد، براي آن ثواب و پاداش نيک که می‌بیند.»(3)

نکته تکميلي آنکه گاهي اجابت دنيايي دعا با تأخیر همراه است. به اين نمونه توجه کنيد. حضرت موسي (ع) می‌گوید: «پروردگار، تو به فرعون و طرفدارانش زيورها و مال فراوان داده‌ای. او مردم را از راه تو گمراه می‌کند. خدايا! اموال شان را نابود ساز و آنان را به عذاب دردناک گرفتار نما!(4) خداوند در پاسخ فرمود: «اي موسي! دعايت را اجابت نمودم.» اما در روايت آمده است که ميان دعاي حضرت موسي (ع) تا غرق شدن فرعون، چهل سال طول کشيد!». (5) حضرت ابراهيم (ع) فرزند نداشت. ده ها سال دعا و تضرّع نمود تا این‌که در سن حدود هشتادسالگی يعني زماني که پير شده و موهاي او سفيد گشته بود، خدا حضرت اسماعيل را به او داد. (6)

علت اين تأخیر گاهي به خاطر این است که مقدمات تحقق آن فراهم نيست و يا مصالحي اقتضا می‌کند که اجراي آن به تأخير بيفتد و گاهي علت عاشقانه دارد و آن روايت امام صادق است که فرمودند: گاهي بنده دعا می‌کند و خداوند عزّ و جلّ به دو فرشته فرمايد: من دعاى او را مستجاب کردم اما حاجتش را نگه‌دارید؛ زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم؛ و گاهي بنده دعا می‌کند و خداوند تبارک‌وتعالی فرمايد: زود خواسته‌اش را برآوريد که من خوش ندارم صداى او را بشنوم. (7)

2- نکته ديگر اينکه گاهي در مسير اجابت موانعي وجود دارد. مهم‌ترین اين موانع عبارت‌اند از:

1-تنافي با سنت‌های آفرينش: خواسته‌ای که در دعا عرضه می‌شود، بايد مخالف سنت‌های الهي که خداوند بر پايه حق و حکمت بنانهاده است نباشد. مثل درخواست مرگ کسي درحالی‌که اجل به دست خداست.

2-تزاحم دعاها: گاهي شخصي که از ستم ديگران به ستوه آمده، عليه ستمگران دعا می‌کند و از خداوند انتقام خود را می‌طلبد، ولي در همين حال اين شخص به‌ظاهر مظلوم به خاطر ستمي که خود به ديگري کرده، مورد غضب قرارگرفته است. همين تزاحم دعاها می‌تواند مانع استجابت گردد. خداوند متعال دراین‌باره می‌فرماید: گاهي تو به ديگري ستم کرده‌ای و او بر ضرر تو دست به دعا برداشته است پس اين به [واسطه] آن [دفع می‌شود.] (8)

گاهي شخصي براي موفقيت خود دعا می‌کند درحالی‌که بسياري از اشخاص ديگر که از دست او دل‌شکسته‌اند و براي ناکامی‌اش بادل سوزان و اشک‌ریزان نفرين می‌کنند.

3-نبود قابليت: قرآن کريم در واقعه طوفان نوح (ع) پس‌ازآن که درخواست حضرت، مبني بر نجات فرزند خویش را نقل می‌کند، می‌فرماید: «اي نوح [شايسته این‌که] از اهل تو [باشد] نيست و سرتاپایش ناصالح است. درباره آنچه به حقيقتش آگاه نيستي، از من چيزي مخواه، تو را پند می‌دهم تا از جاهلان نباشي»(9) در اينجا دعاکننده معصوم و از پيامبران الهي است؛ اما چون فرزندش قابليت ندارد، دعاي او نيز به اجابت نمی‌رسد. در آیه‌ای ديگر خداوند متعال پیامبر اکرم را مخاطب خويش ساخته، می‌فرماید: «بر منافقان يکسان است که تو درباره آنان طلب بخشش و غفران کني يا نکني [در هر دو صورت] خدا هرگز آنان را نخواهد آمرزيد زيرا خداوند گروه فاسق را [در اثر لجاجت و سياهي قلبشان] هدايت نمی‌کند. (10) محمد بن مسلم از امام باقر (ع) نقل می‌کند آن حضرت فرمود: «بنده حاجتش را از خدا می‌خواهد. بناي الهي نيز بر آن است که خواسته‌اش را دیر یا زود به اجابت رساند. آنگاه بنده گرفتار گناهي می‌شود. خدا به فرشته‌ای که مأمور کار او است، می‌فرماید: خواسته‌اش را به انجام نرسان و او را از دست‌یابی به خواسته‌اش محروم کن! زيرا او خود را در معرض خشم من قرار داده و مستحق دوري از رحمت من گشته است». (11)

4- بی‌توجهی به‌واسطه ها: خداوند متعال خالق هستي و پديدآورنده نظام و سنن حاکم بر آن است، لذا دوست دارد انسان‌ها به اين نظام احترام گذاشته و در وصول به خواسته‌هایشان آن را ازنظر دور نداشته و درعین‌حالی که تأثیر وسايل را درمقاصد خود به ذات حق مستند می‌کنند، براي برآورده شدن نيازهاي خود، آن‌ها را نیز به کاربندند. شخصي به امام صادق (ع) عرض کرد: دعا فرما تا خداوند به من روزي راحتي بدهد، حضرت فرمود: «برايت دعا نمی‌کنم. برو همان‌طور که خداوند دستور داده، سعي و تلاش کن». (12) همچنين در روايت ديگري از پيامبر اکرم (ص) نقل‌شده است: دعاکننده بدون عمل همانند تيرانداز بدون تير است. (13)

اميدوارم! خداوند به آبروي اولياي خودش همه ما را مشمول لطف و عنايت خويش قرار دهد.

همچنان اگر سؤالی يا ابهامي بود در مکاتبات بعدي در خدمتم.

پی‌نوشت‌ها:

1. بقره (2)، آيه 216.

2. الحراني، حسين بن شعبه، تحف العقول، ص 202.

3. کليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافي، ج 4، ص 247.

4. يونس (10)، آيه 88.

5. سيد هاشم رسول محلاتي، كيفر گناه، ص 132.

6. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامية، ج 11، ص 1.

7. کليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافي، تهران، دار الکتب الإسلامية، 1407 ق، ج 2، ص 482.

8. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنية في الأحاديث القدسية (کليات حديث قدسى)، مترجم: کاظمى خلخالى، زین‌العابدین، تهران، انتشارات دهقان‏، بيتا، ص 177‏.

9. هود (11)، آيه 46.

10. منافقون (63)، آيه 6.

11. کليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الکافي، تهران، دار الکتب الإسلامية، 1407 ق‏، ج 2، ص 271.

12. همان، ج 5، ص 78.

13. علامه مجلسي، بحارالانوار، لبنان، مؤسسه الوفاء بيروت، 1404ق، ج 90، ص 312.

پاسخ:

پرسشگر گرامی مستجاب نشدن دعاهای انسان دلیل‌های متفاوتی می‌تواند داشته باشد.
در این مورد مردی به حضرت امیرالمؤمنین (ع) عرض کرد: خداوند می‏فرماید: «ادعونی استجب لکم» پس چرا ما دعا می‏کنیم، ولی اجابت نمی ‏شود؟
حضرت فرمود: چون دل‏های شما در هشت مورد خیانت و بی‌وفایی کرد:
1 -خدا را شناختید، ولی حقش را آن‌گونه که بر شما واجب بود، ادا نکردید. ازاین‌رو آن معرفت به کار شما نیامد.
2-به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولی در عمل باسنت و روش او مخالفت کردید، پس ثمره ایمان شما چه شد؟
-3 کتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولی در عمل با آن مخالفت کردید.
4-گفتید ما از آتش دوزخ می‏ترسیم، ولی در همه حالات به‌واسطه گناهان خود به‌سوی جهنم می‏روید.
-5 گفتید ما به بهشت تمایل و رغبت داریم، ولی کارهایی انجام می‏دهید که شمارا از بهشت دور می‏سازد.
-6 نعمت‏های خدا را استفاده می‏کنید، ولی شکر و سپاس‌گزاری نمی‏کند.
7 -خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، او را دشمن‌گیرید.(1) به زبان او را لعن می‏کنید، ولی در عمل با او دوستی می‏نمایید و از او اطاعت می‏کنید.
-8 عیب‏های مردم را برابر دیدگان‏تان قراردادید و عیب‏های خود را پشت سر انداختید، درنتیجه کسی را ملامت می‏کنید که خود به ملامت سزاوارتر از او هستید.
با این وضع چه دعایی از شما مستجاب گردد، درصورتی‌که شما راه‏ها و درهای دعا را به روی خود بسته‏اید؟!
«پس تقواپیشه کنید؛ کارهای تان را اصلاح کنید؛ امربه‌معروف و نهی از منکر کنید تا خدا دعایتان را مستجاب کند». (2)
راه دعا از دیدگاه امام صادق (ع):
شخصی خدمت امام صادق (ع) عرض کرد: دو آیه در قرآن است که تأویل و معنای آن را نمی‏دانم. یکی «ادعونی استجب لکم» است که ما هر چه دعا می‏کنیم، اجابت نمی‏شود. حضرت فرمود: «سر عدم اجابت دعایتان را به شما می‏گویم. اگر خدا را در آن چه دستور فرموده، اطاعت کنی و آن گاه او را بخوانی، دعایت را اجابت می‏کند، ولی تو با (دستورهای) او مخالفت کرده، نافرمانی‏اش می‏کنی. او نیز اجابت نمی‏کند. بااین‌حال، اگر خدا را از راهش بخوانی - اگرچه گناهکار باشی - خدا دعایت را مستجاب می‏کند».
آن شخص پرسید: راه دعا چیست؟ فرمود: «نماز که خواندی، غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک‌مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک‌مرتبه سوره «الناس» و یک‌مرتبه «فلق» را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربی و اتوب الیه و بعد از هفت مرتبه «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» سپس بگویید: یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت.»(3) ابتدا تمجید کرده، او را به بزرگی می‏ستایی و به هرگونه که می‏توانی، حمد و ستایش می‏کنی، سپس بر پیامبر و آلش درود می‏فرستی و به تبلیغ رسالتش گواهی می‏دهی و بر ائمه هدی سلام می‏دهی،
آنگاه نعمت‏های خدا را بر خود می‏شماری و او را به خاطر آن‏ها ستایش و شکر می‏کنی. بعد به گناهان خود یکایک اعتراف می‏کنی و هرکدام را که به بادداری، اقرار می‏نمایی. هرکدام را به خاطر نداری، به‌طور سربسته به زبان می‏آوری و از همه گناهان به درگاه خدا توبه می‏کنی. تصمیم می‏گیری که دیگر گناه نکنی. از روی پشیمانی و صدق نیت و خلوص و در بیم و امید از آن‏ها استغفار و طلب آمرزش می‏کنی، سپس می‏گویی: اللهم انی أعتذر الیک من ذنوبی و استغفرک و أتوب الیک فأعنی علی طاعتک و وفّقنی لما اوجبت علیّ من کل ما یرضیک فانی لم أر أحداً بلغ شیئاً من طاعتک الا بنعمتک علیه قبل طاعتک، فأنعم علیّ بنعمة أنال به رضوانک و الجنةَ. بعد از رعایت این مراتب، حاجت خود را بخواه که امیدوارم خدا ناامیدت نکند و حاجتت را برآورد. (4)
چند تذکر:
1 -گاهی باوجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمی‏شود، چون به مصلحت ما نیست، یعنی چیزی را طلب می‏کنیم که به سود ما نیست، اگرچه می‏پنداریم به نفع ما است. (5)
2 -گاهی دعا مستجاب می‏شود، ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر می‏افتد، حتی ممکن است تا چند سال طول بکشد تا محقق گردد.
3 -در روایت است خداوند وقتی بنده‏ای را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می‏اندازد تابنده‌اش با او راز گوید.
ازاین‌رو مؤمنان ثابت‌قدم هیچ‌گاه از تکرار دعا مأیوس نمی‏شوند، بلکه می‏گویند:
دسـت از طلب نـدارم تا کـام من برآید یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید
مطالبی که تقدیم نمودیم کلیاتی بود که اگر شما حاجت و خواستۀ خود را برایمان بنویسید بهتر راهنمایی‌تان خواهیم کرد.
پی‌نوشت‌ها:
1. مؤمن (40) آیه 60.
2. علامه مجلسی، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت،1404 ق، ج 93، ص 376 و 377.
3. رساله «لقاءالله»، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، انتشارات آل علی، ص 119.
4. سيد بن طاوس‏، فلاح السائل، دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم‏، ص 38 و 39.
5. بقره (2)، آیه 216.

پاسخ:
از روايات استفاده مي‌شود كه حضور ارواح اموات و شهدا در دنيا و مأذون بودن آنان به دعا و استجابت آن، از یک‌سو به ميزان مقام و منزلت آنان و از سوي ديگر به ميزان علاقه و رضايت آنان از بازماندگان و ميزان توجه بازماندگان به آنان بستگي دارد.
از امام كاظم (ع) روایت‌شده كه روح اموات به بازماندگان سر مي‌زند. اگر از آنان كردار خوب و عمل صالح ببينند خوشحال مي‌شوند و از آنان راضي مي‌گردند؛ و اگر آنان را در مسير طاعت خداوند نديدند، بلكه كردار بد و گناه از آنان مشاهده نمودند، اندوهگين و ناراحت مي‌شوند. (1)
ازجمله دعاهاي مستجاب، دعاي پدر و مادر است؛ بنابراین اگر بازماندگان با عمل صالح خود روح آنان را ازخودراضی كنند و براي حل مشكلات بر سر قبور آنان حاضر شوند و پس از خواندن سوره حمد و يازده مرتبه قل هو الله احد و هفت مرتبه إنّا أنزلناه و هديه نمودن ثواب آن به روح والدين از آنان بخواهند كه براي حل مشكلات‌شان دعا كند، دعاي آنان مستجاب مي‌شود و مشكل فرزندان حل مي‌گردد. امام علي (ع) مي‌فرمايد:
«مردگان خود را زيارت كنيد، آن‌ها از زيارت شما خوشحال مي‌شوند. بايد هر يك از شما حاجتش را كنار قبر پدر و مادرش طلب نمايد». (2)
در خصوص دعا و طلب استغفار از طرف شهيدان براي مؤمنان و بازماندگان شايد دليل خاص نداشته باشيم، اما با توجه به آیه‌ای كه شهيدان را زندگان می‌داند، نمی‌توان گفت كاري از آن‌ها برنمی‌آید، بلكه می‌توان استنباط كرد آنان براي بازماندگاني كه مؤمن‌اند دعا می‌کنند.
پي‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 6، ص 257 و الكافي، ج 3، ص 230.
2. الكافي، ج 3، ص 229.

پاسخ:
لازم است به چند نكته توجه كنيد:
1. ميان استجابت دعا و برآورده شدن خواسته انسان تفاوت وجود دارد. اجابت دعا هميشه آن نيست كه خواسته انسان برآورده شود. چه‌بسا اتفاق می‌افتد كه انسان برآورده شدن حاجتي و رسيدن به هدف و مقصدي را ایدئال و به نفع خويش می‌پندارد. چنان به پندار خود و خير بودن خواسته و دعايش يقين دارد كه آن را همانند دودوتاچهارتا واضح می‌داند، حال‌آنکه واقعيت امر غير از پندار ماست. عكس آن نيز صادق است. (1)
2. درخواست از خداوند با توسل به خوبان و صالحان، اگرچه مهم است و اراده و مشيت الهي در زندگي بسيار مؤثر است؛ اما خداوند بدون اسباب و علل منطقي و عقلي هيچ تغييري در زندگي افراد ايجاد نمی‌کند. مطمئناً‌ علل و عواملي در استجابت دعا دخالت دارد كه بايد فراهم شود.
3. از كجا می‌دانید دعاي شما به اجابت نرسيده، گاه دعا به اجابت می‌رسد. لكن بروز و ظهور آثار وجودي آن به تأخیر می‌افتد. در اين صورت، فهم نادرست از كمك خداوند مي‌تواند توقعي را ايجاد كند كه دعا را به يك عامل تخدير كننده تبديل نمايد. به‌جای تقويت روحيه و اراده، بالا بردن قدرت اعتمادبه‌نفس، بيداري دل و انديشه، باعث نااميدي، سرخوردگي از دين و دين‌داري، يأس و نااميدي از خدا، ائمه يا زندگي و... گردد؛ چنان‌که فهم درست حقيقت كمك و استمداد خداوند مي‌تواند موجب آگاهي، بيداري دل و انديشه، پيوند باطني با سرچشمه همه نيكي‌ها و خوبي‌ها باشد، نيز باعث تقويت روح و اراده، افزايش قدرت اعتمادبه‌نفس، ‌تبدیل‌کننده شكست به پيروزي، بيماري به‌سلامتی، نااميدي به اميدواري، اضطراب به آرامش گردد.
برادر گرامي؛
درخواست شفا در جمله حاجات مشروع است؛ اما بايد سعي كنيد در كنار دعا اسباب مادي استجابت دعا را نيز فراهم كنيد و به اين باور برسيد كه استجابت دعا هميشه آن نيست كه خواسته انسان برآورده شود. بعد از دعا كار را به او وا‌گذارید تا آنچه صلاح است محقق شود.
براي اطلاع بيشتر با بخش تلفني مركز (09640) تماس بگيريد.
پی‌نوشت:
1. شهید مطهری، مجموعه ‏آثار، تهران، انتشارات صدرا، 1378 ش، ج ‏1، ص 38.

پاسخ:
اصلی‌ترین عامل بروز چنين سؤالات و ابهاماتي، به‌اشتباه در فهميدن معناي استجابت برمی‌گردد. لذا درحالی‌که در تمام اوقات دعاي تان نظر لطف خدا با شما بوده است، اما چون خواسته خود را برآورده نديديد، تصور كرديد كه دعا مورد استجابت قرار نمی‌گیرد، يا نظر لطف به شما نشده است. چه بسيار دعاهاي مستجاب و نظر لطفي كه با برآورده نشدن خواسته همراه است.
ازنظر تعاليم ديني ما استجابت همواره به معناي برآورده شدن و عملي شدن آنچه ما خواسته‌ایم نيست. اين امر معقول و پذيرفتني نيست و با ساير سنت‌های قطعي الهي در عالم همخواني ندارد. علاوه اگر همه خواسته‌های انسان‌ها در دعاهایشان برآورده شود، لازم می‌آید همه نظام دقيق عالم به‌واسطه دعاهاي گوناگون بندگان در شرایط خاص استجابت به هم بريزد. ساختار عالم و حوادث آن هرروز بسته به دعاهاي بندگان شكل جديدي به خود بگيرد كه اين امر معقول و منطقی نيست.
معناي درست استجابت همان است كه از روايات استفاده می‌شود كه به ما گفته‌شده: هيچ دعايي بی‌اثر نيست. هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد. هر دعاي مقبولي يقيناً به استجابت می‌رسد، اما گونه‌های استجابت آن مختلف است.
علاوه بر آن‌که دعا به‌تنهایی راه‌حل صددرصدی براي حل مشكلات نيست؛ زيرا خداوند نظام هستي و گردش امور و تمام فعل‌وانفعالات را بر پايه دودسته عوامل مادي و معنوي استوار ساخته است. درست شدن هر كاري و نتيجه گرفتن از هر اقدامي، علل و اسباب مادي يا معنوي خود را دارد. انسان براي رسيدن به مقصد و دستيابي به هدف، بايد راه آن را بيابد و به دنبالش حركت كند تا به نتيجه برسد. دعا، يكي از مجموعه عوامل معنوي است. ازاین‌رو، دعا بدون كار و تلاش و تدبير و برنامه‌ریزی نتیجه‌ای ندارد.
علاوه بر آن‌که به فرموده قرآن، چه‌بسا اتفاق می‌افتد كه انسان برآورده شدن حاجتي و رسيدن به هدف و مقصدي را ایدئال و به نفع خويش می‌پندارد. او چنان به پندار خود، به خير و مصلحت بودن خواسته و دعايش يقين دارد كه آن را همانند دو، دو تا چهارتا واضح می‌داند، حال‌آنکه واقعيت امر غير از پندار ماست. (1) عكس آن نيز صادق است. بر اين اساس خداوند دعايي را كه به ضرر بنده‌اش باشد به اجابت نمی‌رساند.
بنابراين دعا براى حل مشكلات و برآورده شدن خواسته‌ها از كارهاي خوب، مستحب و مورد ترغيب است؛ اما دعا و توسل به‌تنهایی كافي نيست. زيرا همان‌گونه كه در بالا گفتيم خداوند حكيم براي پيدايش هر پدیده‌ای علتي خاص و براي حل هر مشكلي راهكارهاي ویژه‌ای تعيين نموده است. هر كاري نياز به مقدماتي دارد. كه بدون فراهم كردن اين مقدمات، حتي دعا كردن نيز فایده‌ای ندارد.
برادر عزيز؛
خداي مهربان همه بندگان خويش را دوست دارد. البته مؤمنان را بیش‌تر دوست دارد. بنده هر چه ايمان و معرفت و درجه يقين و اعتمادش به خدا بیش‌تر باشد، او را بیش‌تر دوست دارد، ليكن بااین‌همه، او همه بندگانش را دوست دارد. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيم» (2) نفرمود فقط مؤمنان را دوست دارد، بلكه فرمود: خداوند نسبت به همه مردمان (الناس) مهربان و بخشاينده است.
پس به آينده اميدوار باشيد. قطعاً الطاف خداوند شامل حال شما خواهد شد. مطمئن باشيد خداوند شمارا دوست دارد و دعاهايتان را اگر به صلاحتان باشد به اجابت می‌رساند. البته ممكن است موانعي مثل گناه وجود داشته باشد كه بايد آن‌ها با توبه و ...رفع نماييد. در صورت توضيح بيشتر درباره خواسته‌تان، شايد بتوانيم راهنمايي بيشتر داشته باشيم.
پی‌نوشت‌ها:
1. بقره (2)، آيه 216.
2. همان، آيه 142.
موفق باشید.

پاسخ:

پرسشگر گرامي اين ناراحتي براي آمدن خواستگار در دختران دم بخت امري بسيار طبيعي است كه دير يا زود آمدن خواستگار باعث زياد يا كمي اين ناراحتي می‌شود به توصیه‌های زير توجه كنيد اميدوارم بتواند به شما كمك كند:
1-راجع به ازدواج بايد بگويم اين امري است كه غالباً به سراغ همه می‌آید فقط دیروزود دارد مخصوصاً براي دخترخانم‌ها چون معمولاً بايد خواستگار برايشان بيايد و اينكه اجابت خواسته شما به تأخیر افتاده ممكن است مصلحت در تأخیر است يعني بايد ازدواج شما به تأخیر بيافتد تا آن همسري كه می‌تواند شمارا خوشبخت كند به سراغتان بيايد. ولي از اين نكته هم غافل نمانيد. هرچند دعا در حل معضلات ازجمله ازدواج نقش مؤثري دارد، ولي بايد بدانيم دعا هرگز نبايد جانشين فعاليت گردد؛ يعني نمی‌توان فقط با دعا كردن، به مقصود و هدفِ دلخواه رسيد، چون خداوند براي هر كاري، علت‌ها و مقدماتي قرار داده و از مردم می‌خواهد از همان راه‌ها وارد شوند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «خداوند امتناع دارد كه امور عالَم را جاري كند، مگر از طريق وسایط و اسبابي. خداوند براي هر چيز سببي و براي هر سببي شرحي و حكمتي و براي هر شرح و حكمتي دانشي و براي هر دانشي دروازه گويايي قرار داده است». (1)
طبق روايات، لازمه استجابت دعا، اقدام و انجام‌وظیفه است و ازاین‌رو، يكي از كساني كه دعايشان مستجاب نمی‌شود، فردي است كه در خانة خود نشسته و بگويد: خداوندا، مرا روزی‌ده! به او گفته می‌شود: آيا به تو دستور تلاش ندادم. (2)
ازدواج نيز مانند امور ديگر به مقدمات و شرايطي بستگي دارد كه بايد آن‌ها را فراهم كرد، مثلاً پدر و مادر و بستگان و واسطه‌ها نقش اساسي در ازدواج دختران و پسران دارند. دختري كه مايل به ازدواج است، بايد هم از اخلاقي متين و نيكو در ارتباط با نزديكان خود بهره‌مند باشد و هم با ظاهري آراسته در جمع‌زنان حاضر شود، يعني خود را در محيط امن عرضه كند و با دوستان خويش ارتباط صميمانه برقرار نمايد، در جلسات مذهبي و به‌طورکلی در مجالس زنان حضور فعال داشته باشد. ضمن حفظ كرامت و شخصيت و وقار، خوش‌رو و پرانرژی باشد. مطمئناً هم در شادابی و طراوت او و هم در جلب نظر ديگران بسيار مؤثر خواهد بود.
2- در روايات متعدد حضرات ائمه (ع) ما را به دعا كردن و نمازخواندن براي دست يافتن به ازدواجي موفق توصيه و سفارش کرده‌اند. كافي است با حسن اعتماد و قلب پاك به درگاه الهي روی‌آورید و دعا كنيد. توجه شمارا به روايت زير جلب می‌کنیم: از اميرالمؤمنين (ع) نقل‌شده:
«هر كس قصد ازدواج داشته باشد، دو ركعت نماز گذارد. در هر ركعت پس از حمد، سوره ياسين بخواند، پس از اتمام نماز، حمد و ثناي پروردگار گذارد و اين دعا را بخواند: خدايا همسري روزی‌ام كن كه صالح مهربان سپاسگذار قانع و غيور باشد. اگر خوبي كردم سپاس گذاري كند و اگر بدي كردم ببخشد و اگر ذكر خدا گفتم كمم كند و اگر فراموشي بر من عارض شد او يادآوري كند، اگر نزد او نبودم خود را حفظ كند و وقتي به او وارد می‌شوم خوشحال شود و وقتي كاري از او بخواهم انجام دهد و اگر او را قسمي دادم به قسم من احترام بگذارد و اگر از او ناراحت شدم من را راضي كند، اي صاحب جلال و اکرام، اين موارد را به من ببخش چون فقط از تو می‌خواهم و غير از قسمتي كه براي من قرار داده‌ای نخواهم يافت». (3) اين ترجمه دعا است كه كافي است.
ضمناً چندراه تأثیرگذار ديگر براي ازدواج را توصيه می‌کنیم.
از نماز جعفر كه در مفاتیح‌الجنان شيخ عباس قمي هست غفلت نكنيد، مخصوصاً خواندن نماز در مکان‌های مقدس مثل مشهد و...
صدقه دادن:
نذر كردن يعني نذر كنيد كه اگر حاجتم برآورده شد فلان كار مستحب را انجام می‌دهم يا فلان مقدار پول خرج كار خیر می كنم و امثال این‌ها
از همه راه‌ها مهم‌تر راه توبه و توسل به اهل‌بیت عصمت و طهارت است كه بسيار در دعا سفارش شده است اميدوارم به‌زودی به حاجت خود برسيد.
توصيه می‌شود:
1-در حد امكان از هرگونه تلقين و بزرگ‌نمایی نياز به شوهر و تأهل در خود بكاهيد. تلقین‌های كارآمد ديگر را جايگزين آن نماييد. اشتغالات ذهني شما در برطرف كردن اين نياز، ممكن است به اشتغالات فكري و عملي بی‌مورد و گاهي آسیب‌زا بيانجامد.
2 ـ تمركز خود را تا زمان آمدن خواستگار و فراهم شدن مقدمات ازدواج، از ازدواج به امور مثبت ديگر ببريد. به‌هیچ‌عنوان اجازه ندهيد ازدواج تمام فضاي ذهني شمارا اشغال كند.
3 ـ هیچ‌گاه از رحمت بيكران الهي نااميد نباشيد. همواره خواهان امور دنيايي و آخرتي البته با قيد مصلحت و حكمت از خداوند حكيم باشيد، نه استجابت دعا و برآورده شدن حاجات به هر قيمتي. پس از بی‌قراری و عجز و ناله افسرده ساز (حتي به‌صورت دعا) به‌شدت بپرهيزيد. تأخير در برخي امور به‌ظاهر مثبت و ضروري نشان‌دهنده بی‌توجهی خداوند به امور بندگانش نشأت نيست.
4-تفريحات و معاشرت‌های سالم خود را افزايش دهيد.
5 ـ همواره به خود گوشزد نماييد كه سن من براي ازدواج به‌هیچ‌عنوان دير نشده، حداقل تا 35 سالگي فرصت براي ازدواج موفق را خواهم داشت. اين نكته را به‌هیچ‌عنوان خودفریبی قلمداد نكنيد. به يادآوري هرروزه اين نكته ملتزم باشيد.
6 ـ خانه بخت را منحصر در ازدواج ندانيد. همه برگه‌های زندگي را در موضوع ازدواج خرج نكنيد. چه‌بسا زنان بسيار تأثیرگذاری در جامعه بوده‌اند كه در پرتو تحصيل و اشتغال مولد، نه صرفاً ازدواج به خانه بخت واقعي خود راه‌یافته‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
1. ثقة الاسلام كلينى، الكافى، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ه.ش، ج 1، ص 183.
2. همان، ج 2، ص 511.
3. محدث نورى، مستدرك الوسائل، 18 جلد، مؤسسه آل البيت علیهم‌السلام قم، 1408 ه.ق، ج 6، ص 325.
موفق باشید.

پاسخ:

پرسشگر گرامي خداوند باکسی لجبازي نمی‌کند، خداوند بی‌نیاز است و مبرا از تمام صفات زشت است و كسي كه لجبازي می‌کند يا نياز به لجبازي دارد يا عاجز است، اما براي استجابت دعا شرايط و موانعي قرار داده است كه بسيار طبيعي است، مثلاً شما وقتي به مغازه شير فروشي می‌روید، اگر ظرفي كثيف ببريد و تقاضاي شير كنيد، صاحب مغازه می‌گوید اول ظرفت را بشور و تميز كن بعد بيا شير بگير، چون شير در ظرف كثيف آلوده و بی‌خاصیت می‌شود، در مورد دعا هم خداوند می‌فرماید ابتدا ظرف دلت را تميز نگاه‌دار و اگر آلوده كردي با توبه واقعي ظرف دلت را بشور، سپس تقاضاي برآورده شدن حاجاتت را بكن. چون بادل آلوده به گناه تقاضاي دعا بی‌فایده است.
پس اگرچه ما معصوم نيستيم، ولي می‌توانیم با توبه، ظرف دل مان را پاك و پاكيزه نزد خدا ببريم.
شما به ما نگفته‌اید چه حاجت و خواسته‌ای داريد تا راهنمايي دقیق‌تری بشويد، ولي به‌طورکلی بدانيد، گناهان سه نوع تأثير منفي در دعا مي‏گذارند:
1 -لذت دعا و مناجات را سلب مي‏كنند. انسان دعا مي‏كند، اما لذت نمي‏برد و رقت قلب پيدا نمي‏كند.
2-مانع استجابت دعا مي‏شوند.
3 -توفيق دعا كردن يا شركت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب مي‏كنند.
برخي از گناهان در عدم اجابت دعا تأثير بيشتر دارند كه در ذيل به نمونه‏اي از آن‏ها اشاره مي‏كنيم.
امام سجاد علیه‌السلام فرموده است: «الذنوب التي ترد الدعاء، سوء النية وخبث السريرة والنفاق مع الاخوان وترك التصديق بالاجابة وتاخير الصلوات المفروضات حتي تذهب اوقاتها وترك التقرب الي الله عزوجل بالبر والصدقة واستعمال البذاء والفحش في القول (1) گناهاني كه موجب رد شدن دعا می‌شوند عبارت‌اند از: نيت بد، پليدي باطن، دورویی با برادران ديني، باور نداشتن اجابت دعا، به تأخیر انداختن نمازهاي واجب تا آن زمان كه وقتش بگذرد، دوري جستن از نزديك شدن به خداي بزرگ باکار خير و دادن صدقه و به‌کارگیری كلمات زشت و ناسزا در گفتار.»
علل عدم اجابت دعاها از ديدگاه اميرالمؤمنين (ع)
مردي به حضرت عرض كرد: خداوند مي‏فرمايد: «ادعوني استجب لكم» پس چرا ما دعا مي‏كنيم، ولي اجابت نمي‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏هاي شما در هشت مورد خيانت و بی‌وفایی كرد:
1 -خدا را شناختيد، ولي حقش را آن‌گونه كه بر شما واجب بود، ادا نكرديد. ازاین‌رو آن معرفت به كار شما نيامد.
2 -به پيامبر خدا ايمان آورديد، ولي در عمل باسنت و روش او مخالفت كرديد، پس ثمره ايمان شما چه شد؟
3 -كتاب خدا (قرآن) را خوانديد، ولي در عمل با آن مخالفت كرديد.
4 -گفتيد ما از آتش دوزخ مي‏ترسيم، ولي در همه حالات به‌واسطه گناهان خود به‌سوی جهنم مي‏رويد.
5 -گفتيد ما به بهشت تمايل و رغبت داريم، ولي كارهايي انجام مي‏دهيد كه شمارا از بهشت دور مي‏سازد.
6 -نعمت‏هاي خدا را استفاده مي‏كنيد، ولي شكر و سپاس‌گزاری نمي‏كند.
7 -خداوند فرمود: شيطان دشمن شما است، او را دشمن‌گیرید. به زبان او را لعن مي‏كنيد، ولي در عمل با او دوستي مي‏نماييد و از او اطاعت مي‏كنيد.
8 -عيب‏هاي مردم را برابر ديدگان‏تان قراردادید و عيب‏هاي خود را پشت سر انداختید، درنتیجه كسي را ملامت مي‏كنيد كه خود به ملامت سزاوارتر از او هستيد.
با اين وضع چه دعايي از شما مستجاب گردد، درصورتی‌که شما راه‏ها و درهاي دعا را به روي خود بسته‏ايد؟!
«پس تقواپیشه كنيد؛ كارهاي تان را اصلاح كنيد؛ امربه‌معروف و نهي از منكر كنيد تا خدا دعايتان را مستجاب كند».(2)
نكته بعدي:
گاهي دعا اجابت می‌شود، اما خواسته انسان برآورده نمی‌شود؛ چون خير و صلاح بنده خدا در عدم اجابت دعايش هست. چنان‌که بر اساس گزارش قرآن كريم برخي از دعاهایی كه بعضي از پيامبران الهي مانند حضرت ابراهيم يا حضرت نوح نموده‌اند، به آنان داده نشده است. ولي آنچه خداوند در عوض عدم استجابت دعا براي بنده یابندگانش در نظر گرفته و می‌خواهد آن را در آخرت به بنده خود عطا كند، بسيار برتر از آن چیزهایی است كه انسان ازخداخواسته است.
بنابراین، اگر كسي بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا، چه پاداشي براي او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز ناامید نمی‌شود. امام صادق (ع) می‌فرماید: «روز قيامت خداوند می‌فرماید: اي بنده من! مرا خواندي و اجابتت را به تأخير انداختم. اكنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو می‌کند که‌ای كاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمی‌شد، براي آن ثواب و پاداش نيكي كه می‌بیند». (3)
نکته‌ای ديگر:
از روايات استفاده می‌شود كه هيچ دعايي بی‌اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد. پس درواقع هر دعايي به اجابت می‌رسد، اما گونه‌های اجابت آن مختلف است.
امام سجاد (ع) می‌فرماید: «دعاي مؤمن، يكي از سه فايده را دارد:
يا براي او ذخيره می‌گردد تا در آخرت بهتر ازآنچه در دنیاطلب كرده بود، به او داده شود، يا در دنيا برآورده می‌شود و يا بلايي را كه می‌خواست در دنيا به او برسد، از وي دور می‌کند». (4)
نكته بعدي: بسياري از دعاها كه به استجابت نمی‌رسد به خاطر اين است كه از راه مناسب و درست براي رسيدن به آن دعا وارد نشده‌ایم، يعني براي رسيدن به هر خواسته‌ای، علاوه بر دعا بايد تلاشي متناسب داشت، كه ما در بسياري از موارد اصلاً تلاشي نمی‌کنیم و به دعا بسنده می‌کنیم و در مواردي نيز تلاش می‌کنیم، ولي تلاش مان متناسب با حاجت نيست، يعني راه رسيدن به حاجت را اشتباهي می‌رویم، كه این‌یکی از مهم‌ترین علت‌های عدم استجابت دعا است.
شما نيز وظیفه‌دارید بر دعا اصرار كنيد و حسن ظن به خداوند داشته باشيد و براي رسيدن به هر كاري از راه درست و شرعي آن وارد شويد تا اگر صلاح تان بود به آن برسيد.
پی‌نوشت‌ها:
1. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه.ق، ج 70، ص 376.
2. همان، ج 90، ص 376.
3. همان، ص 374.
4. احسان‌بخش، صادق، آثار الصادقين، روابط عمومي ستاد برگزاري نماز جمعه گيلان، چاپ اول،1362، ج 6، ص 66.
موفق باشید.

پرسشگر گرامي شما به ما نگفتيد كه حاجتتان چه بوده است و لذا ما نمی‌توانیم توصيه خاصي به شما داشته باشيم، ولي توجه شمارا به چند مطلب جلب می‌کنیم:
نكته اول: اينكه شك نكنيد كه دعا تأثیرگذار است و وعده خدا است خود خدا فرموده: وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُم‏
پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شمارا پاسخ‌گویم.‏(1)
ولي نه هميشه و نه در همه‌جا و براي همه افراد و نسبت به هر دعايي بلكه استجابت دعا از یک‌سو «آداب» و «شرايطي» دارد كه بايد آن را محقق ساخت. از سويي ديگر موانعي براي استجابت دعا وجود دارد كه بايد آن را برطرف كرد. عدم توجه به هر يك، سبب عدم استجابت دعا می‌گردد.
البته برخي از شرايط استجابت، مربوط به دعاکننده است، چه آن‌که انگيزه، ميزان معرفت، ايمان، تقوا، اخلاص، صداقت، حالات روحي و معنوي و تقيّد و پايبندي دعاکننده به عبادات و نماز اول وقت، در استجابت دعا مؤثر است. برخي شرايط به شيوه و آداب دعا كردن و بعضي به محتواي دعا و برخي نيز به زمان و مكان دعا يا زمان استجابت بستگي دارد. يكي از شرايط استجابت دعا انجام واجبات و ترك گناهان است:
شخصي از امام صادق (ع) سؤال كرد: خدا در قرآن می‌فرماید: «ادعوني استجب لكم» ولي او را می‌خوانیم و اجابت نمی‌شود! حضرت فرمود: «آيا فكر می‌کنی خدا خُلف وعده می‌کند؟» عرض كرد: نه فرمود: «پس به نظر شما علت چيست؟» عرض كرد: نمی‌دانم. حضرت فرمود: «بله هر كس دستورهاي الهي را اطاعت كند، يعني آن چه را خدا واجب كرده، انجام دهد و از گناه و معصيت بپرهيزد و با شرايط و آداب دعا كند، خداوند دعايش را مستجاب می‌کند». (2)
نكته دوم را:
خدابنده مؤمنش را دوست دارد. دعاها و حاجاتي را كه دارد، اگر براي بنده‌اش خير و منفعت داشته باشد، اجابت می‌کند؛ اما گاهي انسان كاري را پيگيري می‌کند و با همه تلاشي كه انجام می‌دهد، موفق نمی‌شود و به هدف خويش نمی‌رسد؛ مثلاً تصميم جدي می‌گیرد كه در فلان روز يا ساعت معيني در فلان مكان يا مجلس حضورداشته باشد، ولي هر چه سعي می‌کند، توفيق پيدا نمی‌کند. ممكن است براي لحظات يا روزهايي ازاین‌جهت ناراحت شود، اما بعدها شكر خدا می‌کند كه خوب شد فلان كار برايم پيش آمد و من اصلاً به آن سمت‌وسو حركت نكردم؛ چون به دليل فلان مانع اصلاً نمی‌توانستم به مقصد برسم، يا ممكن بود فلان حادثه برايم پيش بيايد و يا آن مكان و مجلس باب ميل و شأن و شخصيت من نبود.
به همين صورت، چه‌بسا اتفاق می‌افتد كه معامله يا وصلت و ازدواجي را ما به خير و صلاح خود می‌پنداشتیم، ولي بعد از مدتي متوجه می‌شویم كه به نفع ما نبوده است، يا برعکس.
ما انسان‌ها ازآنجایی‌که از غيب و سرانجام كارها بی‌اطلاع هستيم، خيلي اوقات كارها يا برآورده شدن حاجاتي را صد در صد به نفع خود می‌دانیم، درحالی‌که واقع امر این‌گونه نيست. گاهي نيز سختی‌ها، مصیبت‌ها و مشكلاتي را صد در صد به ضرر خود می‌پنداریم و حال‌آنکه آنچه خداوند می‌داند و براي ما مقرر كرده، به ضرر ما نيست. قرآن كريم می‌فرماید:
«و عسي أن تكرهوا شيئا و هو خير لكم و عسي أن تحبوا شيئا و هو شرّ لكم؛ (3) يعني چه بسا چيزي را شما بد و ناگوار بدانيد، درحالی‌که خير شما در آن است و يا چيزي را دوست داشته باشيد، اما واقع امر اين است كه آن چيز به ضرر شما است».
خداوند چون خير و صلاح واقعي بنده‌اش را می‌خواهد، حاجت‌هایی را كه به ضرر بنده‌اش می‌باشد، اجابت نمی‌کند؛ ولي بنده از روي بی‌اطلاعی خيال می‌کند خدا به خواسته‌هایش توجه ندارد.
نكته سوم:
گاهي دعا به اجابت مي سد، اما ما به آن توجه نداريم. امير مؤمنان (ع) می‌فرماید: «دير اجابت نمودن خدا، تو را نااميد نكند كه همانا بخشش، بسته به مقدار درخواست است. چه‌بسا در اجابت دعاي تو تأخير رخ دهد تا درخواست تو طولانی‌تر گردد و بخشش خدا کامل‌تر شود. چه‌بسا چيزي را خواسته‌ای آن را به تو نداده، اما بهتر از آن را در اين دنيا يا آن دنيا به تو داده است و يا خير و صلاح واقعي شما آن بوده كه آن را از شما بازدارد. چه‌بسا چيزي را طلب نمودي كه اگر به تو می‌داد، تباهي دين يا تباهي و ناراحتی‌های دنياي خود را در آن می‌دیدی». (4)
نكته چهارم:
گاهي دعا اجابت می‌شود، اما خواسته انسان برآورده نمی‌شود؛ چون خير و صلاح بنده خدا در عدم اجابت دعايش هست. چنان‌که بر اساس گزارش قرآن كريم برخي از دعاهایی كه بعضي از پيامبران الهي مانند حضرت ابراهيم يا حضرت نوح نموده‌اند، به آنان داده نشده است. ولي آنچه خداوند در عوض عدم استجابت دعا براي بنده یابندگانش در نظر گرفته و می‌خواهد آن را در آخرت به بنده خود عطا كند، بسيار برتر از آن چیزهایی است كه انسان ازخداخواسته است.
بنابراین، اگر كسي بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا، چه پاداشي براي او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز ناامید نمی‌شود. امام صادق (ع) می‌فرماید: «روز قيامت خداوند می‌فرماید: اي بنده من! مرا خواندي و اجابتت را به تأخير انداختم. اكنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو می‌کند که‌ای كاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمی‌شد، براي آن ثواب و پاداش نيكي كه می‌بیند». (5)
نكته پنجم:
از روايات استفاده می‌شود كه هيچ دعايي بی‌اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد. پس درواقع هر دعايي به اجابت می‌رسد، اما گونه‌های اجابت آن مختلف است.
امام سجاد (ع) می‌فرماید: «دعاي مؤمن، يكي از سه فايده را دارد:
يا براي او ذخيره می‌گردد تا در آخرت بهتر ازآنچه در دنیاطلب كرده بود، به او داده شود، يا در دنيا برآورده می‌شود و يا بلايي را كه می‌خواست در دنيا به او برسد، از وي دور می‌کند». (6)
پس معلوم می‌شود كه اگرچه هر دعايي برآورده نمی‌شود، ولي اگر با شرایط انجام شود قطعاً تأثیرگذار است و شما هم با دانستن اين مطالب ديگر جايي براي ناامیدی نبايد داشته باشيد و تلاش و اصرار در دعا همواره اميدوار باشيد و نسبت به خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام گمان بد نبريد.
پی‌نوشت‌ها:
1. غافر (40) آیه 60.
2. حسن بن فضل طبرسي، مكارم الاخلاق، دار الشريف الرضي، قم، 1412 ه ق، ج 2، ص 20.
3. بقره (2)، آيه 216.
4. نهج‌البلاغه، ترجمه فيض الاسلام، نامه 31.
5. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه.ق، ج 90، ص 374.
6. احسان‌بخش، صادق، آثار الصادقين، روابط عمومي ستاد برگزاري نماز جمعه گيلان، چاپ اول،1362، ج 6، ص 66.
موفق باشید.