اين نكته معلوم است كه آن دو فرشته بزرگ به اراده خدا در كسوت انساني ميان مردم دنيا ظاهر شدند تا نحوه ابطال سحر ساحران را به ايشان بياموزند و مردم را در مقابل تاثير منفي جادو مسلح كنند. البته بايد بدانيم كه حضور اين دو فرشته در نقش انسان، به معناي تغيير ماهيت آن ها نبود كه به طور كامل از حالت ملك بودن به حالت انسان بودن در آمده باشند تا بخواهيم پي گير عاقبت شان باشيم! بنا بر اين، آنان از ملائك بودند و بايد قبول كرد كه بعد از تعليم سحر و انجام ماموريتي كه به آن ها محول شد، به كار اصلي شان كه عبادت خداي متعال است، مشغول اند. مثل جناب جبرائيل كه گاهي به صورت انسان بر پيامبر خدا(ص) ظاهر مي شد و حضرت را از تعاليم وحي الهي با خبر مي كرد و سپس به عالم ملكوت باز مي گشت.

در عين حال ممكن است علت سوال پرسشگر با توجه به شايعات و اتهام هاي نادرستي باشد كه در باره اين دو ملك الهي در بعضي از كتاب ها مطرح شده است كه نياز به بيان آن نيست وعلامه طباطبايي از كتاب عيون اخبار الرضا(ع)سخني از حضرت در تاييد هاروت و ماروت آورده است كه فرمود:                       

أن الملائكة معصومون، محفوظون عن الكفر و القبائح بألطاف الله تعالي- قال الله تعالي فيهم: "لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ"(1)

يعني اين كه فرشتگان خدا داراي مقام عصمت اند و با الطاف الهي از كفر و زشتي ها محفوظ اند و چنين است كه خداي متعال در حق ايشان فرمود: به آن چه از طرف خداي متعال به ايشان امر شد، عصيان نمي ورزند و هر چه را كه بدان مامور شدند، انجام مي دهند.

پي نوشت:

1. طباطبايي سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، انتشارات مكتبة النشر الإسلامي، سال 1417 ه ق، چاپ پنجم،‏ ج‏14، ص 281.

اين ملائكه كه مقربان درگاه خدا و به اراده خدا مدبّرات امر هستند، در خداوند فاني اند و جز موجبات رضاي خدا چيزي آنان را راضي نمي كند هم چنان كه جز موجبات سخط خدا چيزي آنان را خشمگين نمي سازد.

اگر ما موجبات رضاي خدا را به جا آريم ملائكه خدا هم از ما راضي خواهند شد و اگر موجبات سخط خدا را به جا آريم ملائكه هم از ما خشمگين خواهند گشت.

البته ما در روايات از اين زاويه جستجو نكرده ايم و اين جستجو وقت زياد مي خواهد و از مأموريت ما خارج است.  

. اين آيات عبارتند از:

« و من كل الثمرات جعل فيها زوجين اثنين». [1]

« و از هر گونه ميوه‌اي در آن [زمين] جفت جفت قرار داد». 

همين مضمون در آيه 52 سوره رحمن و 53 طه آمده است.

« اولم يروا الي الارض كم انبتنا فيها من كل زوج كريم ‌». [2]

«مگر در زمين ننگريسته‌اند كه چقدر در آن از هر گونه جفت‌هاي زيبا رويانيده‌ايم».

همين مضمون در سوره حج /5 ـ لقمان /10 ـ ق/7 ـ طه /53 نيز آمده است.

« سبحان الذي خلق الازواج كلها مما تنبت الارض و من انفسهم و مما لايعلمون». [3]

«پاك [خدايي] كه از آنچه زمين مي‌روياند و [نيز] از خودشان و از آنچه نمي‌دانند، همه را نر و ماده گردانيده است».

« و من كل شيء خلقنا الزوجين لعلكم تذكرون». [4]

« و از هر چيزي دو گونه [يعني نر و ماده ] آفريديم، ‌اميد كه شما عبرت گيريد».

برخي نيز به اين آيه براي اثبات زوجيت اتم (الكترون و پرتون) استناد كرده‌اند. [5]

آيات فوق را مي‌توان بدين صورت دسته‌بندي كرد كه :‌

گاهي قرآن سخن از زوجيت ميوه‌ها مي‌گويد.

در مرتبه بعدي از زوجيت گياهان مي‌گويد.

در مرتبه بعدي از زوجيت چيزهايي مي‌گويد كه انسان‌ها نمي‌دانند.

در مرتبه بعدي از زوجيت همه اشياي جهان مي‌گويد.

كلمه زوج در لغت به معاني زير مي‌آيد:

الف ـ در حيوانات به هر كدام از نر و ماده‌اي كه قرينه يكديگرند، زوج مي‌گويند.

ب ـ در غير حيوانات به هر كدام از دو چيز قرينه همديگر (مثل يك لنگه كفش)، زوج گويند.

ج ـ به هر چيزي كه مقارن و مشابه ديگري  باشد، زوج گويند.

د ـ به هر چيزي كه مقارن ديگري و متضاد آن باشد، زوج گويند. [6]

انسان تا قرن‌ها گمان مي‌كرد كه مسأله ي زوجيت و وجود جنس نر و ماده فقط در مورد بشر و حيوانات و برخي روييدني ها مثل خرما صادق است، اما كارل لينه (1707 ـ 1787م) گياه‌شناس معروف سوئدي نظريه خود را مبني بر وجود نر و ماده در بين همه گياهان در سال 1731 م ارائه كرد و مورد استقبال دانشمندان قرار گرفت. [7]

سپس دانشمندان كشف كردند كه ماده از تراكم انرژي به صورت ذرات بي‌نهايت ريزي كه اتم ناميده مي‌شود، تشكيل يافته است. پس از گذشت مدتي مسأله ي زوجيت به همه اشيا سرايت داده شد؛ چرا كه دانشمندان كشف كردند كه واحد ساختماني موجودات يعني اتم از الكترون ها (با بار منفي) و پروتون‌ها (با بار مثبت) تشكيل شده است.

ماكس پلانك فيزيكدان نامي قرن بيستم گفت:« هر جسم مادي مركب است از الكترون‌ها و پروتون‌ها». [8]

هر الكترون با سرعت سرسام‌آوري (000/50) دور در ثانيه) به دور مركز اتم يعني پروتون‌ها مي‌چرخد، البته در اتم ذرات سومي نيز يافت مي‌شود كه بنام نوترون خوانده مي‌شود و از لحاظ بار الكتريكي خنثي است. [9]

فيزيكدانان اخير در دوران اتم ذرات بنيادي ديگري به نام « كوارك» (Quark) كشف كرده‌اند كه ذرات تشكيل دهنده الكترون، نوترون و پروتون هستند و باعث به وجود آمدن بار الكتريكي مثبت ،‌منفي و خنثي در آنها مي‌شود.

تاكنون شش نوع كوارك شناسائي شده است كه دو نوع (D - U) در تشكيل مواد پايدار معمولي نقش مهمي دارند. كوارك U داراي بار الكتريكي مثبت و كوارك D داراي بار الكتريكي منفي است پروتون كه داراي بار مثبت است از دو كوارك U و يك كوارك D تشكيل شده است و از اين طريق حاصل بار آن مثبت مي‌شود.

و بر عكس نوترون داراي دو كوارك D و يك كوارك U بوده و بار آن خنثي است. [10]

 البته زوجيت عمومي همه اشياء  از آيه 49 سوره ذاريات به خوبي استفاده مي‌شود، ولي تطبيق آن بر الكترون و پروتون قطعي نيست، زيرا همان طور كه گذشت امروزه ذرات بنيادين ديگري به نام كوراك‌ها شناخته شده كه داراي بار مثبت و منفي هستند. باز هم نمي‌توان به طور قطعي ادعا كرد كه «زوجين» مذكور در آيه همان كوارك U و D باشد بلكه احتمالاً مي‌توانند اين مطالب (الكترون ـ پروتون ـ‌كوارك‌ها و ....) از مصاديق « زوجين» محسوب شود. همان گونه كه ممكن است اصناف موجودات (شب و روز و ...) نيز از مصاديق آن محسوب شود.

هر چند كه مصداق دقيق « زوجين » در آيه 49سوره ذاريات مشخص نيست، ولي بيان زوجيت عمومي در همه اشياء يكي از اشارات علمي قرآن و راز‌گويي‌ها و اعجاز علمي آن است كه در صدر اسلام كسي از آن اطلاعي نداشته است.

البته هنوز علم به بسياري از زواياي خلقت پي نبرده و ما هم علم كافي نداريم. مهم آن است كه علم تا آن حد كه كشف كرده ، پرده از زوايايي از اين حقيقت علمي كه قرآن بدان اشاره كرده ،برداشته است .

هنوز زوايايي كشف نشده  و به همين دليل ممكن است زوايايي براي ما مبهم يا در تعارض با بيان قرآن باشد ، اما به خواست خدا در آينده با كشف بيشتر ،  اين زوايا هم روشن شده ؛ بشر به  حقيقت علمي ديگري كه قرآن در عصر جاهليت بدان اشاره كرده ،پي خواهد برد.

 كتابي با عنوان "قانون زوجيت عام در قرآن"توسط آقاي سيد عبدالمجيد حسيني زاده نوشته شده كه مطالعه آن مناسب است.

پي نوشت :

1. رعد، آيه3.

2. شعراء، آيه7.

3. يس، آيه36.

4. ذاريات ، آيه49.

5. عبدالرزاق نوفل،‌القرآن و العلم الحديث، ص 156 ـ 157 استدلال ايشان در ادامه مي‌آيد.

6.  راغب اصفهاني، مفردات، بيروت، دار العلم ، 1412 ق ، ص 384.

7. پي‌ير روسو، تاريخ علوم، ترجمه حسن صفاري ، ص 354 و 408 به بعد ، و نيز گودرز نجفي، مطالب شگفت‌انگيز قرآن، ص 57 و نيز مكارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، اسلاميه، 1374 ش، ج 18، ص 377 ـ 378.

8. ماكس پلانك، تصوير جهان در فيزيك جديد، ترجمه مرتضي صابر ، ص 95.

9. مهندس محمد علي سادات،‌ زنده جاويد و اعجاز قرآن، ص 40/42.

10. دكتر اوبلاكر، فيزيك نوين، ترجمه بهروز بيضاوي ، ص 34 ـ 35.

اين كه اين صدا براي انسان ها صداي زشتي باشد، به اين معنا نيست كه براي خود آن حيوان هم زشت است و اصل خلقت اين حيوان و اين صدا زشت مي باشد. زيرا از خداوندي كه جميل مطلق است، زشتي خلق نمي شود و در جاي خود و براي خود اين حيوان مناسب و زيبا است يا زشت نيست. مثل عقرب كه گر چه حيوان موذي اي است. ولي همين حيوان براي خودش زندگي مناسبي دارد و سمّش براي او وسيله دفاع است و ...

بنا بر روايتي از امام علي در مورد اين آيه سوال شد و حضرت فرمود:

الله أكرم من أن يخلق شيئا ثم ينكره

خدا بزرگوارتر است از آن كه موجودي را بيافريند بعد همان مخلوق را زشت بشمارد. بعد امام ادامه داد اين مثالي است براي آن دو نفر كه خودشان در جهالت و نفهمي مثل الاغ بوده و فرياد هاي گوش خراششان مثل فرياد الاغ بود. (1)

بعضي ديگر از مفسران گفته اند در اينجا مشركان و فخرفروشي آنان با صداي بلند، به الاغ و صداي بلند آن كه ضرب المثل در زشتي و حماقت است، تشبيه شده اند (2) و اين گونه تشبيه كردن در عرف جامعه و در سيره عاقلان جاري است و توهين خدا به الاغ و مخلوق خودش نيست. بلكه با توجه به اين كه در بين آدميان الاغ ضرب المثل جهالت و كارهاي جاهلانه شده است، با اين تمثيل حقيقت مشركان بيان گرديده است.

بعض ديگر گفته اند چون صداي الاغ شبيه ترين صداها به صداي اهل جهنم است زيرا اول آن زفير و  آخر آن شهيق داشته و بسيار بلند است به گونه اي كه پرده گوش را مي آزارد، از اين رو زشت ترين شمرده شده است. (3) 

در تفسير نمونه آمده:

آنچه به راستي از صداهاي معمولي كه انسان مي‏شنود از همه زشتتر است همان صداي الاغ مي‏باشد، كه نعره‏ها و فريادهاي مغروران و ابلهان به آن تشبيه شده است. نه تنها زشتي از نظر بلندي صدا و طرز آن، بلكه گاه به جهت بي دليل بودن، چرا كه به گفته بعضي از مفسران، صداي حيوانات ديگر غالبا به واسطه نياز است، اما اين حيوان گاهي بي جهت و بدون هيچگونه نياز و بي هيچ مقدمه فرياد را وقت و بي وقت سر مي‏دهد! و شايد به همين دليل است كه در بعضي از روايات نقل شده كه هر گاه صداي الاغ بلند مي‏شود، شيطاني را ديده است. (4)

خلاصه اين كه زشت شمرده شدن از حيث عرف جامعه است و خدا با  توجه به عرف شناخته شده ، فريادهاي جاهلانه، بيجا، مغرورانه و تفاخرگرايانه جاهلان را به صداي الاغ تشبيه كرده كه در عرف انسان ها ، زشت ترين صداها است.                     

پي نوشت ها:

1. بحراني، البرهان، تهران، بنياد بعثت، 1416 ق، ج 4 ، ص 375.

2. بيضاوي، انوار التنزيل، بيروت، دار احياء التراث، 1418 ق، ج 4، ص 215؛ ابوحيان اندلسي، بحر المحيط، بيروت، دار احياء التراث، 1418 ق ، ج 8، ص 417.

3. ملا حويش، بيان المعاني، دمشق، ترقي، 1382 ق، ج‏3، ص 486.

4. مكارم شيرازي، نمونه، تهران، اسلاميه، 1374 ش، ج‏17، ص 56.

اولا: آيه اي در قرآن راجع به كسوف وجود ندارد و همچنين راجع به خسوف معروف در دنيا آيه اي وجود ندارد ولي خسف قمر (بي نور شدن ماه) كه از نشانه هاي قيامت است در يك آيه آمده است:

يَسْئَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيامَةِ -فَإِذا بَرِقَ الْبَصَرُ - وَ خَسَفَ الْقَمَرُ - وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ: (1) (لذا) مي‏پرسد قيامت كي خواهد بود- در آن هنگام چشم ها از شدت وحشت به گردش در مي‏آيد.- و ماه بي‏نور گردد. - و خورشيد و ماه يك جا جمع شوند. (لذا) مي‏پرسد قيامت كي خواهد بود.

ثانيا: هدف اصلي از نزول قرآن هدايت مردم است: هدي للناس (2). و پيامبر هم هدايت گر مردم است: للعالمين نذير: (3). و بهره برداري از اين هدايت مخصوص متقين است. و قرآن، كتاب علمي به اصطلاح امروزي نيست، تا بيان تمام علوم و اخبار را از آن انتظار داشته باشيم، اين علوم به عقل خدا دادي بشر واگذار شده است، و اين كه در قرآن آمده «ما قرآن را نازل كرديم تا بيان كننده هر چيز، هدايت گر، رحمت و بشارت دهنده براي مسلمين باشد»؛ (4) مرحوم علامه طباطبائي فرموده: "هر چيزي" كه در اين آيه آمده است، مربوط به هدايت بشر است كه همان معارف حقيقه مربوط به دنيا و آخرت و اخلاق باشد. (5) لذا با بيان اين آيات به اين نتيجه مي رسيم كه لزومي ندارد خداوند همه مسائل علمي و عملي را در قرآن بياورد از اين رو بيان خيلي از امور را به مفسران واقعي قرآن يعني پيامبر و ائمه هدي (ع) واگذاركرده است.

پي نوشت:

1. قيامة (75): آيات 6-9.

2. بقره(?) آيه ???.   

3. فرقان(??) آيه ?.   

4. نحل(??) آيه ??.   

5. طباطبايي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، قم، دار الكتب الاسلاميه

از همين روست كه تكليفي متوجه آنان نيست، ولي حيوانات مراتب پائين تر از درك و شعور را دارا هستند، ‌ولي آنچه درباره هدهد مطرح است:

مواخذه حضرت سليمان از هدهد از باب مواخذه فرد عاقل و مكلف كه به نسبت تخلف از تكليفش مواخذه مي شود، نبوده است، بلكه از اين باب بوده كه حضرت سليمان به اذن الهي، حكومت و تسلط خاصي بر همه موجودات داشته و همه آن ها تحت فرمان تكويني او رفتار نموده اند. وقتي هدهد مدتي غايب بود،‌ حضرت سليمان او را تهديد به مواخذه نمود.

ثانياً: مرغ سليمان حساب ويژه اي داشته و از ساير هدهدها در همه اعصار و زمان ها متفاوت بوده، شايد از همين رو است كه قرآن كريم از او استدلال عقلي و منطقي بسيار دقيق را نقل نمود:

"إِنِّي وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَ أُوتِيَتْ مِنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظيمٌ ،وَجَدْتُها وَ قَوْمَها يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ فَهُمْ لا يَهْتَدُونَ؛ (1)

 همانا در آن سرزمين زني را يافتم كه بر آن ها پادشاهي مي كرد، و از هرگونه نعمتي به او عطا شده بود و تخت با عظمتي داشت. آن زن و قومش را چنين يافتم كه به جاي خدا خورشيد را سجده مي كردند و مي پرستيدند. شيطان اعمال زشت شان را در نظرشان زيبا جلوه داده بود. از راه خدا بازشان داشته بود. آنان به حق هدايت نيافته بودند.

كساني كه با روش استدلال منطقي آشنا هستند، به خوبي مي دانند كه مرغ سليمان در واقع به روش قياس شكل اول از اقسام قياس هاي منطقي.(2) استدلال كرده و گفته: بلقيس و قوم او را شيطان فريب داده است. كساني را كه شيطان فريب دهد، گمراه مي شوند و غير خدا را مي پرستند. آن ها در برابر خورشيد سجده مي كنند.

 معلوم مي شود كه ممكن است حيواني تحت تصرف و تربيت انسان كامل، گفتار و كردار عاقلانه انجام دهد.

 از همين باب است كه اسب امام حسين در روز عاشورا حركاتي خردمندانه داشته (3)  ممكن است كه هدهد سليمان به دليل تصرف و تربيت خاص به گونه اي بوده است كه مي توانست به دليل غيبت ،مورد مؤاخذه حضرت سليمان قرار گيرد. در حالي كه چنين توقعي هرگز از هدهدهاي ديگر معقول نيست. پس اين گونه موارد جزئي مسايل استثنائي است و هرگز دليل بر عقل داشتن حيوانات نخواهد شد.

علامه طباطبايي در مورد عقل و اختيار حيوانات توضيح خوبي داده اند:

مي‏توان گفت حيوانات هم تا اندازه‏اي مختار هستند. احتمالا به تكاليفي مناسب با افق فهم و اختيارشان مكلف هستند.

دقت در آنچه گذشت آدمي را مطمئن و جازم مي‏كند به اينكه حيوانات نيز مانند آدميان تا اندازه‏اي از موهبت اختيار بهره دارند، البته نه به آن قوت و شدتي كه در انسان هاي متوسط هست. شاهد روشن  مدعا اين است كه ما به چشم خود بسياري از حيوانات و مخصوصا حيوانات اهلي را مي‏بينيم كه در بعضي از موارد كه عمل مقرون با موانع است، حيوان از خود حركاتي نشان مي‏دهد كه آدمي مي‏فهمد حيوان در انجام عمل مردد است، و در بعضي از موارد مي‏بينيم كه به ملاحظه نهي صاحبش و از ترس تنبيه يا به خاطر تربيتي كه يافته، از انجام عملي خودداري مي‏كند.

اين ها همه دليل بر اين است كه در نفوس حيوانات هم حقيقتي به نام اختيار و استعداد حكم كردن به سزاوار و غير سزاوار، وجود دارد. ...... وقتي صحيح باشد كه بگوييم حيوانات هم تا اندازه‏اي خالي از معناي اختيار نيستند و آن ها هم از اين موهبت سهمي دارند، هر چه هم ضعيف باشد، چرا صحيح نباشد احتمال دهيم كه خداي سبحان حد متوسط از  اختيار ضعيف را ملاك تكاليف مخصوصي قرار دهد كه مناسب با افق فهم آنان باشد، و ما از آن اطلاعي نداشته باشيم؟ يا از راه ديگري با آن ها برخورد مختار بكند و ما به آن معرفت نداشته باشيم؟خلاصه راهي باشد كه از آن راه پاداش دادن به حيوان مطيع و مؤاخذه و انتقام از حيوان سركش، صحيح باشد. و جز خداي سبحان كسي را بر آن راه آگاهي نباشد؟(4)

پي نوشت ها:

1.نمل(27) آيه 23و24.

2.مطهري، مرتضي، مجموعه آثار،قم، انتشارات صدرا، 1376 شمسي،‌ ج5، ص111.

3.صادقي ،محمد امين، جلوه هاي عرفاني نهضت حسيني،قم ،انتشارت بوستان كتاب، 1388 هجري شمسي، ص133.

4.طباطبايي، محمد حسين،تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني ،محمد باقر،قم ، انتشارات جامعه مدرسين،چاپ پنجم، 1374 هجري شمسي،ج 7،ص 115.

آب يك چرخه اي دارد و با تابيدن آفتاب و وزيدن بادها بر درياها آب بخار مي شود و وارد جو و اتمسفر مي گردد و در بالاي جو كه هوا سرد است و با برخورد با رشته كوه ها كه مثل سد جلوي حركت و پخش شدن بخار را مي گيرند ، متراكم شده و به صورت توده هاي ابر كه در حقيقت بخار متراكم يا دانه هاي ريز آب يا دانه هاي ريز يخ است ، در مي آيد و با سردتر شدن و متراكم تر گرديدن و به هم چسبيدن اين دانه هاي ريز معلق ، وزنشان سنگين شده به صورت باران ، برف يا تگرگ بر زمين مي ريزند.

قرآن و روايات و عالمان دين براي شرح و تبيين اين چرخه نيامده اند تا بگوييم چنين رواياتي داريم يا نه و چقدر معتبرند.

بله در آيات و وروايات در راستاي هدايتگري گاهي به گوشه هايي از اين حقايق اشاراتي شده تا قدرت خدا يا حكمت و علم او نمايانده شود و بشر به شكر و سپاسگزاري ترغيب گردد.

در آيه زير سخن از كوه هاي يخ در آسمان است:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُزْجي‏ سَحاباً ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكاماً فَتَرَي الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فيها مِنْ بَرَدٍ فَيُصيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشاءُ يَكادُ سَنا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصارِ (1)

آيا نديدي كه خداوند ابرهايي را به آرامي مي‏راند، سپس ميان آنها پيوند مي‏دهد، و بعد آن را متراكم مي‏سازد؟! در اين حال، دانه‏هاي باران را مي‏بيني كه از لابه‏لاي آن خارج مي‏شود و از آسمان- از كوه‏هايي كه در آن است [ابرهايي كه همچون كوه‏ها انباشته شده‏اند]- دانه‏هاي تگرگ نازل مي‏كند، و هر كس را بخواهد بوسيله آن زيان مي‏رساند، و از هر كس بخواهد اين زيان را برطرف مي‏كند نزديك است درخشندگي برق آن (ابرها) چشمها را ببرد!

در آياتي نيز چرخه بالا به اجمال بيان شده است:

وَ هُوَ الَّذي يُرْسِلُ الرِّياحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّي إِذا أَقَلَّتْ سَحاباً ثِقالاً سُقْناهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنا بِهِ الْماءَ فَأَخْرَجْنا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ كَذلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتي‏ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (2)

او كسي است كه بادها را بشارت دهنده در پيشاپيش (باران) رحمتش مي‏فرستد تا ابرهاي سنگين‏بار را (بر دوش) كشند (سپس) ما آنها را به سوي زمينهاي مرده مي‏فرستيم و به وسيله آنها، آب (حياتبخش) را نازل مي‏كنيم و با آن، از هر گونه ميوه‏اي (از خاك تيره) بيرون مي‏آوريم اين گونه (كه زمينهاي مرده را زنده كرديم،) مردگان را (نيز در قيامت) زنده مي‏كنيم، شايد (با توجه به اين مثال) متذكّر شويد.

اللَّهُ الَّذي يُرْسِلُ الرِّياحَ فَتُثيرُ سَحاباً فَيَبْسُطُهُ فِي السَّماءِ كَيْفَ يَشاءُ وَ يَجْعَلُهُ كِسَفاً فَتَرَي الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ فَإِذا أَصابَ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (3)

خداوند همان كسي است كه بادها را مي‏فرستد تا ابرهايي را به حركت در آورند، سپس آنها را در پهنه آسمان آن گونه كه بخواهد مي‏گستراند و متراكم مي‏سازد در اين هنگام دانه‏هاي باران را مي‏بيني كه از لا به لاي آن خارج مي‏شود، هنگامي كه اين (باران حياتبخش) را به هر كس از بندگانش كه بخواهد مي‏رساند، ناگهان خوشحال مي‏شوند .

در روايتي آمده كه مأمون عباسي روزي باز شكاري خود را به شكار فرستاد كه ناگاه باز با ماهي كوچكي در منقار بازگشت و او كه با ديدن آن ماهي در آن بيابان خشك و بي آب تعجب كرده بود ، آن را در آستين خود پنهان كرد و به محضر امام جواد كه در سن كودكي بود ، رسيد و پرسيد كه در دست او چيست و امام جواب داد كه ابر ( و باد) وقت آب برداشتن از دريا ماهي ريزه با آب برداشته و در وقت افتادن آن ماهي (با آرام شدن باد)، باز ملك آن را در هوا ربوده و صيد خود كرده است. (4)

بنا بر اين آب درياها از آب آسمان است كه بر زمين مي بارد و جاري مي شود و به درياها مي ريزد و آب آسمان ها از درياها است كه در اثر تابش آفتاب و وزيدن باد ها به آسمان بالا مي رود و اين چرخه پيوسته ادامه دارد.

پي نوشت ها:

1. نور (24) آيه 43.

2. اعراف (7) آيه 57.

3. روم (30) آيه 48.

4. علي بن طيفور بسطامي، منهاج النجاح في ترجمه مفتاح الفلاح، تهران، حكمت، 1384 ش، ص 275.

زيرا اين قرآن در زماني نازل شد كه بشر هنوز به راز و رمز هاي بسياري در خلقت آگاهي نيافته بود و اين آيات در جامعه اي نازل شد كه از قافله علم و تمدن زمان بسيار عقب و تقريبا در جاهليت مطلق بودند. در آن زمان و در چنان جامعه اي قرآن راز و رمز هاي بسياري از خلقت را بيان كرد كه جز خداي عالم مطلق را بدان راه نبود.

آياتي كه بر نيروي جاذبه دلالت دارند كه مثل ستون هاي نامرئي جهان را بر اين نظم و ترتيب نگه داشته است:

اللَّهُ الَّذي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها(1)

خدا همان كسي است كه آسمانها را، بدون ستونهايي كه براي شما ديدني باشد، برافراشت.

آياتي كه بر زوجيت گياهان و حيوانات و زوجيت عمومي موجودات دلالت دارد:

وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فيها زَوْجَيْن (2)

و در آن از تمام ميوه‏ها دو جفت آفريد.

وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْن(3)

و از هر چيز دو جفت آفريديم، شايد متذكّر شويد!

آياتي كه بادها را لقاح دهنده گياهان و درخت ها و ابرها مي شمارد:

وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ (4)

ما بادها را براي بارور ساختن (ابرها و گياهان) فرستاديم.

و آيات فراوان ديگر كه با مراجعه به معجزات علمي قرآن در اينترنت مي توانيد موارد بيشتري ببينيد.

پي نوشت ها:

1. رعد (13) آيه 2.

2. همان آيه 3.

3. ذاريات (51) آيه 49.

4. حجر (15) آيه 22.

چنانكه در تفسير نمونه آمده درباره اينكه كلمه «ماء» (آب) در آيه مورد بحث (1)اشاره به چه آبي است در ميان مفسران گفتگو است، و سه تفسير براي آن ذكر شده است:

1- منظور آب نطفه است، بسياري از مفسران اين تفسير را انتخاب كرده ‏اند، و در بعضي از روايات نيز به آن اشاره شده است.

مشكلي كه در اين تفسير وجود دارد اين است كه همه جنبندگان از آب نطفه به وجود نمي‏ آيند، زيرا حيوانات تك سلولي و بعضي ديگر از حيوانات كه مصداق جنبنده (دابه) هستند، از طريق تقسيم سلولها به وجود مي‏ آيند نه از نطفه مگر اينكه گفته شود حكم بالا جنبه نوعي دارد نه عمومي.

 2- ديگر اينكه منظور پيدايش نخستين موجود است، زيرا هم طبق بعضي از روايات اسلامي اولين موجودي را كه خدا آفريده آب بوده و انسانها را بعدا از آن آب آفريد و هم طبق فرضيه ‏هاي علمي جديد نخستين جوانه حيات در درياها ظاهر شده، و اين پديده قبل از همه جا بر اعماق يا كنار درياها حاكم شده است.

3- آخرين تفسير اين است كه منظور از خلقت موجودات زنده از آب اين است كه در حال حاضر آب ماده اصلي آنها را تشكيل مي‏دهد و قسمت عمده ساختمان آنها آب است و بدون آب هيچ موجود زنده‏اي نمي‏تواند به حيات خود ادامه دهد.

البته اين تفسيرها منافاتي با هم ندارند. اما در عين حال تفسير اول و دوم صحيح تر به نظر مي‏رسد.(2)

پي نوشت ها:

1. «وَ اللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماء» (نور(24) آيه 45) «و خداوند هر جنبنده‏اي را از آبي آفريده».

2. آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية ، 1374ش، ج‏14، ص 508

بر كسي پوشيده نيست كه انسان اشرف موجودات در عالم خلقت و زيباترين هنجار نظام آفرينش است. همو كه وقتي گل خلقتش به استواء رسيد و به نفخ روح جان گرفت، خالقش خود را ستود:

"فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقينَ"(1)

پس بزرگ است خدايي كه بهترين آفرينندگان است.

اين آيه خود گواه عظمت وجودي انسان است كه از همه جهت بر ديگر موجودات برتري دارد و اين برتري در همه ابعاد خود را نشان داده است و محور آن عقل،شعور،اداراك و نحوه خاص زيستن است.

جداي از اين نكته، اين مطلب قابل ذكر است كه علاوه بر انسان، هر موجودي در عالم آفرينش از نوعي درك غريزي برخوردار است كه اين درك شامل جمادات نيزمي شود.

در كتاب خدا اين تعبير وجود دارد كه:

"وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ"(2)

يعني:

هيچ موجودي نيست مگر اين كه خداوند را تسبيح مي ‏كند،ولي شما  ذكر و تسبيح آن ها را درك نمي‏ كنيد.

با اندك دقتي به معناي اين آيه شريفه مي فهميم كه همه موجودات الهي داراي درك و شعورند و  خداي را به اندازه فهمي كه دارند تسبيح يا به نوعي عبادت مي كنند.  اين، نشان دهنده داشتن نوعي معرفت و شعور است و گرنه تسبيح كردن معنايي ندارد. اما نحوه ادراك ديگر موجودات نزد ما قابل درك نيست.

بنا براين، همه موجودات عالم به خصوص حيوانات و گياهان داراي مراتبي از درك و شعورند، نطق و بيان دارند و با يكديگر معاني و مقاصد را منتقل مي نمايند كه آن چه در داستان مربوط به حضرت سليمان(ع) اتفاق افتاد از اين نوع بود. چون حضرت به زبان حيوانات آشنا بود، متوجه شد كه رئيس مورچگان راجع به سليمان و لشكرش به مورچه هاي تحت فرمانش خبر داده كه از جلو لشگر سليمان فرار كنيد. هر كس ديگري نيز مثل حضرت بود اين زبان حيوانات را درك مي كرد.

اما اين مطلب كه مورچه ها چگونه به اين آگاهي رسيدند يا رييس آن ها از كجا شخص سليمان را مي شناخته،قابل تحليل نيست.

علاوه، آمدن هدهد به منطقه سبا و يمن و همراه داشتن خبرهاي هيجان‏ انگيز براي حضرت سليمان، از اين دست است.

و اما جداي از همه اين مطالب، مي دانيم كه همه حيوانات داراي نوعي غريزه ناخود آگاه هنگام مواجهه با خطر مي باشند. مثلا گوسفندي كه هرگز گرگي را نديده به محض روبرو شدن از آن مي گريزد و اين ترس كاملا غريزي است و اگر كسي زبان حيوان را بداند، از نهاد او با خبر مي شود كه حيوان حتي ممكن است حرف بزند و ديگران را از خطري كه در كمين اوست با خبر كند.

اما اين مطلب موجب نمي شود كه ميان فهم آن ها و فهم انساني ارتباطي بر قرار كنيم يا كه دچار شبهه شويم و بايد بدانيم كه حيوان همواره در پايين ترين مرحله درك و شعور قرار دارد.

پي نوشت ها:

1. مومنون(23) آيه  14.

2. اسراء(17) آيه 44.