خواندن قرآن به زبان فارسي به اين معنا كه انسان ترجمه قرآن را بخواند، نه تنها اشكال ندارد، بلكه چه بسا در مواردي نيز ترجيح دارد. اينكه انسان معناي آيات قرآن را به خوبي درك كند تا بتواند هر چه بهتر و بيش تر از آن براي بهتر زيستن بهره گيرد، بسيار شايسته و ارزشمند است.

 اصولا هدف اساسي نزول آيات براي همين است. اگر به قرائت قرآن نيز تاكيد شده، براي رسيدن به فهم آيات قرآن و به كار گيري آن در زندگي است. قرآن براي آن نازل نشده كه در كنج خانه ها گذاشته شده يا صرفا از رو خوانده شود. بلكه قرآن كتاب هدايت و برنامه زندگي سالم و خوشبخت است. اين هدف زماني محقق مي شود كه انسان معنا و حتي تفسير آيات را درك نمايد. بنابراين خواندن آن به  لفظ عربي كه نازل شده ،مانع از خواندن ترجمه آن و فهم و تدبر در آيات آن نيست.

حتي براي فهم بهتر آيات بهتر است كه انسان زبان عربي و يا قواعد آن را ياد گيرد. در هر حال اين آيات به زبان عربي نازل شده و خداوند فرموده است براي تدبر و تعقل در آيات آن را به زبان عربي نازل كرديم. «إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (1)؛ همانا ما آن را قرآني عربي نازل كرده‏ ايم شايد تعقل كنيد.

البته ثواب عربي خواندن قرآن بسيار بيش تر مي تواند باشد و اينكه در قرآن يا روايات توصيه به قرائت قرآن شده، منظور قرائت الفاظ قرآن به صورت عربي مي باشد كه اين امر دلائل مختلفي دارد.

اولا: به اين خاطر كه قرآن بر مردمي نازل شد كه عرب زبان بودند و قرآن را به لفظ خود مي فهميدند.

دوم: جهت ايجاد زباني مشترك ميان همه پيروان اسلام و در واقع فراهم سازي وحدت و پيوند بين المللي ديني.

سوم: روح و محتواي هر پيام و سخني در قالب زبان خاصي كه در آن ريخته شده، عميق تر و درك مي‏شود تا زماني كه به زبان‏هاي ديگر برگردانده شود. قرآن كه داراي مضامين بسيار بلند و عالي است، هرگز قابل ترجمه دقيق و كامل به زبان ديگر نيست. شايد بتوان گفت كه اكثر ترجمه‏هاي قرآن نارسا و در موارد متعددي داراي غلط مي‏باشد. به عنوان مثال از سوره حمد نام مي‏بريم كه هيچ ترجمه‏اي كه بتواند تمام مفاهيم آن را به زبان ديگر بيان كند، نيست. حتي تنها كلمه الله، هيچ معادلي در زبان ديگر ندارد و مثلا كلمه خدا در زبان فارسي معادل معناي الله نمي‏باشد.

چهار: كلمات و الفاظ قرآن كلمات خدا و وحي است. يعني  كلماتي كه به وسيله فرشته وحي بر پيامبر(ص) نازل شده، از اين جهت اين الفاظ و كلمات براي مسلمانان از تقدس ويژه اي برخوردار است. به همين خاطر سعي مسلمانان بر حفظ و خواندن اين كتاب به زبان اصلي خود مي باشد. در برخي روايات آمده قرآن را به گونه اي بخوان كه گويا خدا با تو دارد سخن مي گويد و بر تو نازل كرده است.

همچنين شايد يكي از علت هاي تاكيد به قرائت قرآن به زبان عربي حفظ آن از تحريف و دستبرد انسان ها است يعني همان كاري كه در اديان ديگر واقع شد. اما يكي از علت هاي محفوظ ماندن قرآن تأكيداتي است كه به خواندن و حفظ قرآن به  زبان عربي شده است.

پي نوشت:

1. يوسف(12)آيه2.

1- فضيلت سوره كهف: (1)

در فضيلت اين سوره روايات بسياري از پيامبر (ص) و اهل بيت نقل شده كه اهميت فوق العاده محتواي آن را بيان مي‏كند كه به چند مورد اشاره مي كنيم:

- پيامبر(ص) فرمود: آيا سوره‏اي را به شما معرفي كنم كه هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن را بدرقه كردند و عظمتش آسمان و زمين را پر كرد ياران عرض كردند آري؟ فرمود: آن سوره كهف است هر كس آن را روز جمعه بخواند خداوند تا جمعه ديگر او را مي‏آمرزد (و طبق روايتي او را از گناه حفظ مي‏كند) ... و به او نوري مي‏بخشد كه به آسمان مي‏تابد و از فتنه دجال محفوظ خواهد ماند.

- در حديث ديگري از پيامبر مي خوانيم: هر كس 10 آيه از اول سوره كهف را حفظ كند" دجال" به او زياني نمي رساند و كسي كه آيات آخر سوره را حفظ كند نور و روشنايي براي او در قيامت خواهد بود.

- از امام صادق (ع )مي‏خوانيم: كسي كه در هر شب جمعه سوره كهف را بخواند شهيد از دنيا مي‏رود، و با شهداء مبعوث مي‏شود و در روز قيامت در صف شهداء قرار مي‏گيرد.

2- فضيلت سوره اعراف:(2)

- در تفسير" عياشي" از امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمود:" هر كس سوره اعراف را در هر ماه بخواند در روز قيامت، از كساني خواهد بود كه نه ترسي بر آنها است و نه غمي دارند و اگر در هر جمعه بخواند، در روز قيامت از كساني مي‏باشد كه بدون حساب به بهشت مي‏رود" و نيز فرمود:" در اين سوره آيات محكمه‏اي است،" قرائت" و" تلاوت" و" قيام به آنها" را فراموش نكنيد، زيرا اينها روز رستاخيز در پيشگاه خدا براي كساني كه آنها را خوانده‏اند گواهي مي‏دهند"!

نكته‏اي كه از اين روايات به خوبي استفاده مي‏شود، اين است كه رواياتي كه درباره فضيلت سوره‏ها آمده است به اين معني نيست كه تنها قرائت اين سوره‏ها داراي آن همه نتائج و ثمرات بزرگ است، بلكه آنچه به اين خواندن ارزش نهايي مي‏بخشد همان ايمان به مفاد آنها و سپس عمل كردن بر طبق آن است.

لذا عظمت سوره‏هاي قرآن و آثار معنوي و بركات اخلاقيش بخاطر محتواي آن يعني ايمان و عمل به آن است.

پي نوشت:

1.مكارم شيرازي ناصر تفسير نمونه،ناشر دار الكتب الإسلامية،تهران،سال 1374 ش،نوبت اول،ج‏12، 33،ص336.

؛علامه طبرسي ،ترجمه مجمع البيان، ناشر انتشارات فراهاني،تهران،سال 1360 ش،نوبت اول، ج15‏،ص 4

2.مكارم شيرازي ناصر تفسير نمونه،ناشر دار الكتب الإسلامية،تهران،سال 1374 ش،نوبت اول،ج‏6،ص75

؛ بحراني سيد هاشم،البرهان في تفسير القرآن،ناشر بنياد بعثت،تهران،سال 1416 ق،نوبت اول،ج 2،ص515 

قرآن براي هدايت انسان به باور هاي حق ، اخلاق متعالي و اعمال صالح نازل شده  است . اين كتاب كه در عالم ملكوت حقيقت واحد و بسيط است ، نازل شده ؛ صورت عربيت و جزء و سوره و آيه به خود گرفته تا هدف بالا محقق شود .

هر آيه و سوره اي حاوي پيامي است. تلاوتش ثواب خاصي دارد ،ولي بعض آيات و سوره ها از بار معنايي فوق العاده اي نسبت به ساير آيات و سوره ها برخوردار است. خداوند نازل كننده قرآن كه بر همه چيز عالم است، نسبت به تلاوت آيات و سوره ها كه معناي كلي و مهم و جامع دارد، عنايت بيش تر دارد. براي سوق مردم به سوره ها و آيات جامع و خاص، ثواب هاي ويژه وعده داده است.

كسي كه وارد وادي ايمان شود و قرآن را به عنوان كتاب خدا و براي درك پيام هاي خدا بخواند، به دستور  پيامبر و امامان سعي در درك و فهم و تلاوت همه قرآن دارد.براي آيات و سور خاص مثل سوره حمد و توحيد و آيت الكرسي و ... حساب ويژه باز مي كند.

او به حكم ايمان خود را موظف به تلاوت همه آيات و سوره ها و درك و فهم پيام آن ها مي داند. هر كدام پيام خاص و حلاوت ويژه دارد . تلاوت يكي از تلاوت ديگري بي نياز نمي كند، بلكه عطش و شوق او را بيش تر مي گرداند.

تلاوت هر سوره اي از قرآن اگر با ايمان و اخلاص باشد، فرد را به درجات بالاي بهشت مي رساند.

امام صادق فرمود:

من نسي سورة من القرآن مثلت له في صورة حسنة، و درجة رفيعة ، فإذا رآها قال : من أنت ما أحسنك ؟ ليتك لي ، فتقول: أما تعرفني ؟ أنا سورة كذا وكذا ، لو لم تنسني لرفعتك إلي هذا المكان؛ (1 )

هر كس سوره اي از قرآن را از حفظ داشته باشد و فراموش كند ، آن سوره در قيامت به صورتي زيبا و درجه اي بالا ممثل مي شود . وقتي او وي را مي بيند، مي پرسد:  چقدر زيبايي؟ كاش از من بودي!

سوره گويد: مگر مرا نمي شناسي؟ من فلان سوره قرآن هستم كه اگر مرا فراموش نكرده بودي، امروز تو را به اين درجه بالا مي آوردم.

 در روايت ديگر فرمود:

ما يمنع التاجر منكم المشغول في سوقه إذا رجع إلي منزله أن لا ينام حتي يقرأ سورة من القرآن فتكتب له مكان كل آية يقرؤها عشر حسنات ويمحي عنه عشر سيئات؛(2)

چرا اهل تجارت در بازار كه هستند ، وقتي به منزل مي آيند، قبل از خواب سوره اي از قرآن نمي خواند تا به ازاي هر آيه كه تلاوت مي كند، ده حسنه برايش بنويسند و ده گناه از وي پاك كنند؟

در رواياتي هم كه در فضل تلاوت سوره ها وارد شده، مضاميني هست كه نشان مي دهد هر سوره اي را كه تلاوت كند، اگر شرط ايمان و تقوا و عمل را داشته باشد، به خاطر تلاوت آن بهشتي مي شود. تلاوت اجزاي كتاب خدا در مجموع يكسان است و به قرب خدا مي رساند.

رواياتي كه به نمونه آن اشاره كرده ايد، همه براي ايجاد شوق در بندگان است تا با كتاب خدا آشنا شوند و به بندگي رو آورررند. در درياي معارف و نورانيت قرآن غوطه ور شوند. علاوه به ويژگي خاص آن آيه و سوره هم توجه داده شده است.

 ثواب داشتن يك بحث است و معرفت پيدا كردن به تمام آيات بحث ديگري. آيا  خواندن سوره حمد باعث مي شود كه انسان با تمام احكام و معارف قرآن آشنا شود؟

پي نوشت ها:

1. مجلسي، بحار الانوار، بيروت، وفا، 1403 ق، ج 89، ص 188.

2. كليني، كافي، تهران، اسلاميه، 1367 ش، ج2، ص 611.

1- قال رسول اللَّه(ص): من علّم ولده القرآن فكأنّما حجّ البيت عشرة آلاف حجّة و اعتمر عشرة آلاف عمرة و أعتق عشرة آلاف رقبة من ولد إسماعيل(ع)؛ (1) رسول خدا (ص) فرمود: هر كس به فرزندش قرآن بياموزد گويا ده هزار حج و ده هزار عمره انجام داده و ده هزار بنده از نسل اسماعيل آزاد كرده است.‏

2- عن النبيّ(ص ): أنّه إذا قال المعلّم للصّبيّ:قل بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم فقال الصّبيّ: بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم كتب اللَّه براءة للصّبيّ و براءة لأبويه و براءة للمعلّم ؛ (2) از پيامبر (ص) نقل شده است: هر گاه معلّم به كودك گفت: بگو بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم، و كودك گفت: بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم، خداوند براى كودك و پدر و مادر او و براى معلّم برائتى (از آتش) خواهد نوشت.

پي نوشت:

1. مستدرك‏الوسائل ،ميرزا حسين نوري، ج4، ص 248، ح 4614،موسسه آل البيت قم 1404.

2. وسائل‏الشيعة، شيخ حر عاملي، ج6، ص 169، باب وجوب تعلم القرآن، موسسه آل البيت قم 1409 .

1-تقسيم بندي روز براي حفظ قرآن

2-روش هاي حفظ قرآن

پاسخ پرسش اول:

اين بستگي به فرصت كاري شما و به مشغله هاي ديگري كه داريد بر مي گردد و اين كه چه مقدار از قرآن را مي خواهيد حفظ كنيد و آيا تا بحال دست به حفظ قرآن زده ايد و سوره هايي را حفظ كرده ايد يا نه و....ولي بهترين فرصت در ايام روز براي حفظ كردن قرآن صبح دم بعد از نماز صبح و در طلوع آفتاب است و آن زماني از روز كه فكرتان مشغول نيست و احساس مي كنيد مي توانيد الان حفظ كنيد.

چنانكه رسول خدا (ص) مي فرمايد:« أغدوا في طلب العلم فإنّ الغدوّ بركة و نجاح»(1) رسول خدا (ص)مي فرمايد در هنگام «غُدُوّ »به دنبال علم برويد. چرا كه بركت و كاميابي در آن قرار داده شده است و منظور از «غُدُوّ »چنانكه در كتب لغت آمده از طلوع فجر(اذان صبح) تا طلوع خورشيد را مي‌گويند

پاسخ پرسش دوم:

براي حفظ قرآن، افراد مختلف داراي شرايط و ويژگي هاي متفاوت مي باشند, و هر كس با شناخت ظرفيت و استعدادخود مي تواند بهترين شيوه ها را برگزيند.

به سه شيوه مي توان آيات را حفظ كرد:

الف ) از طريق تكرار و تمرين;

ب ) با استفاده از نوارهاي ترتيل;

ج ) با نوشتن آيات.

از ميان سه شيوه، روش اول توصيه شده است .

براي حفظ شرايطي بايد لحاظ شود:

 1- با صوت و آهنگ متوسط حفظ را تمرين كند.

2- در مكان و جايي حفظ كند كه آرامش داشته باشد و از پراكندگي ذهن جلوگيري شود.

3- بهترين زمان را انتخاب كند كه معمولاً اول صبح و قبل از طلوع آفتاب را انتخاب مي كنند.

4- حافظ قرآن لازم است از اشتغال هاي فكري غير ضروري پرهيز نمايد.

5- در حفظ قرآن كريم نظم داشته باشد، چه از لحاظ زمان و مكان و چه از لحاظ مقدار حفظ و كيفيت حفظ.

6- از يك قرآن مشخص استفاده شود و تا آخر حفظ قرآن را عوض نكند. بهتر است از قرآن چاپ عثمان طه ياطاهر خوش نويس استفاده شود.

7- ابتدا اسم سوره ها حفظ شود و بعد از سوره هاي كوچك شروع به حفظ شود.

8- حافظ قرآن محفوظات قرآني خود را براي ديگران بخواند.

9- با گوش دادن به نوارهاي ترتيل تمرين كند.(2)

10- با فرد يا افرادي برنامه ريزي كنيد تا با همديگر حفظ كنيد و براي هم بخوانيد. اين برنامه بايد منظم باشد.

براي راهنمايي عملي و بيشتر مي توانيد به محل هايي كه براي حفظ قرآن مجيد آماده شده است مراجعه كنيد(مي توانيد به مدرسه هاي قرآني و دارالقرآن هاي شهرتان مراجعه نماييد).

پي نوشت ها: 

1. پاينده‏ ابو القاسم، نهج الفصاحة(مجموعه كلمات قصار حضرت رسول(ص))، ناشر دنياي دانش‏، تهران‏، 1382 ش‏، چاپ چهارم‏، ص226.

2. بهاءالدين خرمشاهي، دانشنامهء قرآن، ج 1، ص 942، ماده حفظ قرآن.

براي حفظ قرآن روش هاي گوناگوني ارائه شده كه هركدام در جاي خود، داراي ويژگي هايي است . هركس نيز امكان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سليقه، شرايط شخصي و تجربه عملي خويش، داراي روش خاص و شخصي در حفظ قرآن باشد .  بايد ابتدا ذوق و سليقه و استعداد خود را بشناسيد . سپس روش هاي ارائه شده در كتب را مطالعه نمائيد . متناسب با شرايط خود يك روش را انتخاب نمائيد.

 روش پيشنهادي ما در حفظ قرآن ، بر مبناي حفظ «تفكيكي» آيات، صفحات، سوره ها و جزءهاي قرآن و سپس بر مبناي حفظ «تركيبي» و تكرار آن ها بر اساس قسمت هاي «سه» تايي «سه» تايي است .

 اين روش بدين گونه است كه بايد هر صفحه از قرآن را، به صورت سه آيه - سه آيه،  هر سوره از قرآن را، سه صفحه - سه صفحه،  هر جزء از قرآن را، سه سوره - سه سوره، تقسيم كنيد. .

 اگر يك صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآن هايي كه با رسم الخط «عثمان طه» است، داراي 15 آيه، يعني آيه 14 تا 28 سوره «جن» است، بايد به پنج قسمت «3 آيه» اي، و چنانچه يك سوره از قرآن، مانند سوره «يس» داراي حدود 6 صفحه است، بايد به دو قسمت «3 صفحه» اي، و در صورتي كه يك جزء از قرآن، مانند جزء «بيست و هشتم» داراي 9 سوره است، بايد به سه قسمت «3 سوره» اي تقسيم نماييد .

سپس بايد آيه هاي هر قسمت را، يك بار به صورت جدا - جدا و يك آيه - يك آيه و با «تفكيك» از آيات قبلي و بعدي حفظ كنيد تا آيات الهي به صورت «تك به تك» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند. بار ديگر بايد آن ها را به صورت ارتباط و پيوند و «تركيب» با آيات قبلي و بعدي تكرار و حفظ نماييد تا آيات به صورت «مجموعه اي» و «كل به كل» نيز به حافظه تان سپرده شوند .

حفظ آيات را، با همين روش و به صورت سه آيه - سه آيه را آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آيات يك صفحه از قرآن را حفظ نماييد . در پايان، دوباره، كل آيات اين صفحه را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن صفحه، به صورت مجموعه اي و تركيبي، حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل و صحيح يك صفحه از قرآن، اينك به سراغ صفحه دوم قرآن برويد . آيات آن صفحه را نيز، همانند صفحه اول و به همان صورت تفكيكي و تركيبي كه گفته شد، حفظ كنيد .

پس از حفظ كامل و صحيح صفحه دوم به سراغ صفحه سوم قرآن برويد . آيات آن صفحه را نيز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نماييد . پس از حفظ كامل و صحيح صفحه سوم، دوباره، كل آيات صفحه اول تا سوم را با يكديگر و پشت سر هم و به صورت تركيبي، نيز بخوانيد و تكرار كنيد تا حدي كه مجموع هر سه صفحه، با هم، حفظ تان گردد .

حفظ آيات صفحات را، با همين روش و به صورت سه صفحه - سه صفحه آن قدر ادامه دهيد تا اينكه آيات همه صفحات يك سوره از قرآن را حفظ نماييد . در پايان، دوباره، كل آيات صفحات اين سوره را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن سوره، به صورت مجموعه اي و تركيبي، نيز حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل، صحيح، روان و آسان يك سوره از قرآن، اينك به سراغ سوره هاي بعدي قرآن برويد . آيات آن سوره ها را نيز، همانند سوره اول و به همان صورت تفكيكي و تركيبي كه گفته شد و بر اساس سه سوره - سه سوره، حفظ كنيد . حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آيات يك جزء از قرآن را حفظ نماييد . در پايان، دوباره، كل آيات اين جزء را، از اول تا آخر، بخوانيد و تكرار كنيد تا آيات آن جزء، به صورت مجموعه اي و تركيبي، نيز حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل، صحيح، روان و آسان يك جزء از قرآن، اينك به سراغ جزءهاي بعدي قرآن برويد . آيات آن جزءها را نيز، همانند جزء اول و به همان صورت تفكيكي و تركيبي كه گفته شد و بر اساس سه جزء - سه جزء حفظ نماييد . حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهيد تا اينكه همه آيات سي جزء قرآن را، به طور كامل و صحيح و روان و آسان، حفظ كنيد و با عنايات خداي سبحان و توجهات امام زمان (عج) «حافظ كل قرآن» شويد.(1)

كتاب هاي زير هم به عنوان كتبي كه در زمينه حفظ قرآن شما را راهنمايي مي كنند، معرفي مي گردد:

1- چگونه قرآن را حفظ كنيم؟ شهريار پرهيزكار، تهران، چاپ دوم: مؤسسه انتشارات نبوي، 1378 ، 72 ص، رقعي

2- چگونه حافظ قرآن تربيت كنيم؟ علي اصغر اشكبوس، چاپ اول: اصفهان، بوستان فدك، 1382 ش، 136 ص، رقعي.

3- حافظان نور: گلگشتي در زندگي نامه، خاطرات، روش حفظ و رمز موفقيت حافظان برجسته قرآن كريم، همراه تحليلي از بهترين روش حفظ داود قاسمي، چاپ اول: قم، انتشارات فكرت با همكاري انتشارات جامعة القرآن الكريم، 1378 ش، 208 ص، رقعي.

4- خاطراتي از دكتر هفت ساله. اصغر جدايي، چاپ دوم: قم، انتشارات جامعة القرآن الكريم، 1378 ش، 216 ص، رقعي.

5- اصول و روش هاي حفظ قرآن: همراه چهل حديث در فضيلت حفظ قرآن. يعقوب كريمي، چاپ اول: قم، نسيم حيات،1379ش، 128 ص، رقعي.

6- بهترين روش حفظ قرآن كريم مولفان: علاء بصيري مهر _ صفاء بصيري مهر، چاپ و صحافي : موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي ، 73ص،  رقعي

همچنين از نرم افزار «معجزه حفظ» كه محصول مشترك مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي و مجمع قاريان و حافظان قرآن كريم استان كرمان مي باشد ، مي توانيد بهره مند شويد.

پي نوشت :

1. براي مطالعه تفصيلي اين روش و نكات قابل توجه آن، مي توانيد به پايگاه اطلاع رساني حوزه نت، مقاله «روش حفظ قرآن» نوشته «رحيم شميم» مراجعه نماييد.

حفظ آيات الاهي، از نخستين روزهاي نزول وحي آغاز شد. پيامبر اسلام ـ صلي اللّه عليه و آله ـ نخستين حافظ قرآن به شمار مي‌رفت .براي فرا گرفتن و حفظ آن بسيار مي‌كوشيد. آن حضرت همراه پيك وحي زبانش را حركت مي‌داد و شتاب مي‌كرد تا آنچه مي‌شنود فراموش نكند.

مرحوم طبرسي در شأن نزول آيه‌ «لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ؛(1)(اي رسول ما) در حال وحي، شتابان زبان به قرائت قرآن نگشاي كه ما خود آن را جمع كرده، (در سينه‌ات) نگاه مي‌داريم و بر تو مي‌خوانيم» از ابن عباس  نقل مي‌كند:

پيامبر اكرم ـ صلي اللّه عليه و آله ـ به سبب عشق شديدي كه به دريافت و حفظ قرآن داشت ، هنگامي كه پيك وحي آيات را بر او مي‌خواند، همراه وي زبانش را حركت مي‌داد و شتاب مي‌ورزيد تا آنچه مي‌شنود فراموش نكند. خداوند او را از اين كار بازداشت و فرمود:

 ما آن را برايت جمع مي‌كنيم.(2)

حضرت براي اطمينان كامل از محفوظات خويش آن‌ها را بر فرشته‌ وحي عرضه مي‌كرد. در روايات متعدد  مي‌خوانيم كه پيامبر  در ماه رمضان هر سال قرآن را، تا آن‌ جا كه نازل شده بود، با جبرئيل مقابله و تكرار مي‌كرد؛ در واپسين سال زندگي‌اش، برخلاف گذشته، اين مقابله و تكرار را دو بار به انجام رساند.(3)

اهتمام صحابه به حفظ قرآن

پيامبر  در نماز و هر فرصتي كه پيش مي‌آمد قرآن را با صداي بلند مي‌خواند . صحابه نيز همراه وي به فراگيري و حفظ آن مي‌پرداختند.

وقتي صحابه آيه‌ يا سوره‌ اي را از رسول خدا مي‌شنيدند، چندين بار به حضرت مراجعه كرده، آنچه به خاطر سپرده بودند ،بر وي عرضه مي‌داشتند تا كيفيت حفظ را تأييد و تقرير كند.(4)

به تدريج اهتمام برخي از صحابه در به خاطر سپردن آيات چنان فزوني يافت كه گروهي به حافظ و قاري قرآن شهرت يافتند.(5)سيوطي در اين زمينه مي‌نويسد:

چند تن از صحابه، كه به تعليم قرائت قرآن و حفظ آن شهرت داشتند، عبارتند از: علي ـ عليه السلام ـ ، عثمان، ابيّ بن كعب، زيد بن ثابت، ابوالدرداء، عبدالله بن مسعود و ابوموسي اشعري.(6)

در اين عصر، زنان نيز پا به پاي مردان در عرصه‌ قرائت و حفظ قرآن كريم مي‌كوشيدند؛ چنان كه نام‌هاي برخي زنان پيامبر  چون عائشه، ام‌سلمه و حفصه و نيز ام‌ورقه بنت عبدالله بن حارث(7) در ميان طبقات قاريان و حافظان به چشم مي‌خورد.

براي آگاهي بيش تر ر.ك: سيماي حافظان نور (همراه با روش حفظ قرآن ) سيد مجتبي حسيني.

پي نوشت ها:

1. قيامت (75)آيه 16 و 17.

2. تفسير مجمع البيان،الشيخ الطبرسي، ج 10، ص 197،سال چاپ : 1415 - 1995 مفناشر : مؤسسة الأعلمي للمطبوعات - بيروت - لبنان

3. كان جبريل يعرض القرآن علي النبي كل عام مرة في رمضان فلما كان العام الذي توفي فيه عرض عليه مرتين. روايات در اين زمينه متعدد است. رجوع شود به الطبقات الكبري،محمد بن سعد، ج 2، ص 195،ناشر : دار صادر - بيروت.

4. مجمع البيان، ج 1، ص 43؛ تاريخ قرآن، ص 227.

5. در صدر اسلام به كساني كه به تعليم و قرائت و حفظ قرآن مي‌پرداختند، به فنون قرائت آشنا بودند يا قرآن از حفظ داشتند ،قاري مي‌گفتند. (ر.ك: الإتقان في علوم القرآن،السيوطي، ج 1، نوع ،20،ص192 ،سال چاپ : 1416 - 1996م،ناشر : دار الفكر.

6. الاتقان، ج 1، نوع 20، ص 197.

7. همان.

شما اگر با عشق و با معرفت و براي انس با كتاب خدا و تلاوت و عمل به آن، اين كتاب را حفظ كنيد، پاداشي عظيم كه قابل گفتن نيست و عظمتش را فقط خدا مي داند، خواهيد داشت.

همين پاداش براي شما كافي است كه قرآن هميشه در قلب شما، انيس و همدمتان خواهد بود و با يادآوري آياتش در گرفتاري ها استحكام و صبر خواهيد يافت و در شاديها تعادل و متانت خود را حفظ خواهيد نمود و به غرور و سرمستي نمي رسيد و ...

بعضي روايات تشويق كننده در اين مورد به شرح زير اند:

رسول خدا فرمود:

من أعطاه الله حفظ كتابه فظن أن أحدا أعطي أفضل مما أعطي فقد غمط أفضل النعمة (1)

هر كس به عنايت خدا موفق به حفظ قرآن شده و گمان كند خدا به ديگري بهتر از او را عطا كرده، برترين نعمت را قدر نشناخته است.

إن الله تعالى لا يعذب قلبا وعى القرآن (2)

خدا قلبي را كه ظرف قرآن شده باشد(و قرآن بر آن قلب سلطه يافته باشد) را عذاب نمي كند.

امام صادق فرمود: الحافظ للقرآن العامل به مع السفرة الكرام البررة (3)

حافظ قرآني كه به آن عمل كند، با ملائكه با كرامت و نيكو است.

و ...

پي نوشت ها:

1. ري شهري، ميزان الحكمه، قم، دار الحديث، 1416ق، ج3، ص2522.

2. همان.

3. همان.

قرآن، كلام حق، اعجاز حضرت محمد مصطفي (ص) و سرمايه معنوي مسلمانان است، قرآن، بهترين وسيله شناخت خداوند است. قرآن، سخن آرامش بخش الهي در گستره هستي است. قرآن، منبع تمام دانش‏هاي بشري است. كتابي است كه انسان را از خاك به افلاك مي‏رساند و روح آدمي را به عالم قدس و ملكوت مي‏برد؛ ولي ما از اين وديعه الهي، به شايستگي استفاده نمي‏كنيم.

قرآن در ميان ما مهجور گشته است، چنان كه در قرآن كريم نيز از زبان رسول اكرم(ص) مي‏خوانيم: يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا(1) پروردگارا! قوم من قرآن را كنار گذاشتند و از آن دوري جستند.

روزها، ماه‏ها و سال‏ها مي‏گذرد و عده‏اي حتي آيه‏اي از قرآن را قرائت نمي‏كنند و كاربرد قرآن براي آنها منحصر است در زينت بخشي سفره عقد، بدرقه مسافر، ورود به خانه جديد، بوسيدن و استخاره كردن، سوگند خوردن و به سر گرفتن قرآن در شب‏هاي احياء.هركس خارج از وقت اذان، صداي تلاوت قرآن را بشنود، تصور مي ‌كند كسي از دنيا رفته و براي او مراسم ختم گرفته اند! در حقيقت خيلي از مواقع، خواندن قرآن در نزد عموم يادآور مرگ است، چرا كه وقتي مردم عزيزي از دست مي‌دهند، با تدارك حجله و گذاشتن نوار قرآن از طريق بلندگو، حزن و اندوه خود را ابراز مي‌ دارنداز سوي ديگر، بعضي افراد مقيد به قرائت قرآن هستند و از اين نظر، با قرآن در ارتباطند، ولي هيچ‏گاه در صدد درك مفاهيم آيات قرآن برنمي‏آيند. اينان كه هدف اصلي‏شان كسب ثواب است، پيوسته الفاظ قرآن را به زبان مي‏آورند، بدون آنكه معناي آنچه را مي‏خوانند بفهمند. عده‏اي نيز قر ان را مي‏خوانند و در فهم معاني آن مي‏كوشند، ولي در عمل به آيات قرآن، سست و بي‏توفيقند و در اين ميان، تنها اندكي از انسان‏ها هستند كه مفاهيم و معاني قرآن را درك و همواره آن را تلاوت مي‏كنند و با عمل به آيه‏هاي آن، سرنوشت سعادت باري را براي دنيا و آخرت خود رقم مي‏زنند.بعد از اين مقدمه كوتاه سؤال اينجاست كه چرا چنين كتاب محبوبي مهجور مانده و در زندگي ما كم رنگ شده ؟ و راه كار جلوگيري چيست؟ در ذيل به برخي عوامل آن اشاره مي كنيم :

1- نگرش تك بعدي به قرآن: برخي با نگرش تك بعدي به قرآن، گمان كرده‌اند كه قرآن مجموعه‌اي از احكام فردي و توصيه‌هاي اخلاقي است كه پيروانش را به يك سري توصيه‌هاي اخلاقي، عبادي و فردي دعوت نموده است. غافل از آن كه قرآن در زمينه‌هاي گوناگون از جمله مباحث اخلاقي، سياسي، اجتماعي، حكومتي، تربيتي، جامعه شناسي، فقهي، اقتصادي و ... دستور العمل هاي لازم را به پيروان خود ارائه نموده است و اين نگاه تك بعدي به قرآن، يكي از عوامل مهم مهجوريت آنست.

2- عدم آشنايي عمومي با معارف و آموزه هاي قرآني

3- آموزش نادرست يا ناكافي تعليمات قرآني

4- انحصار عملي در استفاده از قرآن در مراسمات ختم و مسابقات قرآني و ...

راههاي جلوگيري از مهجوريت قرآن:

1- آشنايي با معارف و آموزه هاي قرآني و ترويج صحيح آن:

  باور اين مطلب، اولين قدم در راه مهجوريت زدايي از اين تحفه آسماني است. براي رسيدن به چنين باوري هم لازم است كه معارف قرآني توسط قرآن پژوهان و حاملان و عاملان به آن، در سطح جامعه منتشر شود و عموم افراد را با فرهنگ و معارف قرآني آشناتر نمود، براي آشنايي اجمالي با مفاهيم آيات پيشنهاد مي شود تفسيري كه با متني ساده و روان، دست كم بخشي از معاني و مفاهيم قرآني را نگاشته است مطالعه شود.

2- اعتقاد و باور جامعه به الگو بودن قرآن در تمام ابعاد زندگي

3- تصحيح فرهنگ استفاده از قرآن:

    يك فرهنگ نامناسب كه در بين بيشتر افراد جامعه رايج است انحصار عملي استفاده از قرآن در مجالس ترحيم و فاتحه و مسابقات قرآني و سفره عقد و مانند آنست!بايد اين انحصار را بشكنيم و قرآن را از دل مقبره ها و مجالس ترحيم به بيرون سوق دهيم! به خانواده، به مدرسه، به دل فيلمها و كتابها و مجلات خواندني، به دنياي مجازي اينترنت و دنياي خيالي تصويرها ها و دنياي واقعي خودمان ...

 4- عمل كردن دست اندركاران قرآن به دستورات قرآن:

 5- تدبر و انديشه در قرآن:وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ؛(2)

و قطعاً قرآن را براي پند آموزي آسان كرده ايم؛ پس آيا پند گيرنده اي هست.

6- نگاه ويژه آموزش و پرورش به درس قرآن:

    يكي از نهادهايي كه مي تواند در راستاي مهجوريت زدايي از قرآن بسيار تاثير گذار باشد، آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش يك قشر عظيم نوجوان و جوان را در اختيار داردكه اين قشر از ويژگيهاي منحصر به فرد برخوردارند و مطابق كلام معروف امير مومنان حضرت علي(ع) كه فرمود: «العلم في الصغر كالنقش في الحجر»؛ (3) دانش آموختن در خردسالي همانند نقش بر روي سنگ، ماندگار و بادوام است.

چه بهتر كه در اين سنين روح و روان اين قشر با آيات كريمه قرآن پيوند بخورد و به تعبير امام جعفر صادق (ع) «من قرا القرآن و هو شاب مومن اختلط القرآن بلحمه و دمه؛(4) هر كس قرآن را بخواند در حالي كه جواني مومن است، قرآن با گوشت و خونش آميخته مي شود»؛

7- توجه خاص مراكز علمي فرهنگي به مباحث قرآني

8- محور قرار دادن قرآن در سخنراني ها

بنابر آنچه گفته شد، اگر جامعه بخواهد مشمول شكايت و گلايه پيامبر(ص) در رابطه با مهجوريت قرآن نشود و قرآن در زندگي پر رنگ تر شود ،بايد تعاليم انسان ساز آن را در تمام ابعاد زندگي فردي و اجتماعي پياده كند و تنها در اين صورت است كه بشريت به سعادت و كمال خواهد رسيد.

پي نوشت ها :

1. فرقان (25) آيه 30.

2. بقره(54) آيه 22.

3. علامه مجلسي، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه.ق، ج1، ص224.

4. ثقة الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 ه.ش، ج2، ص603.

در روايتي داريم امام سجاد (ع) وقتي سوره قدر را تلاوت مي كرد ، بعد از تلاوت " انا انزلناه في ليله القدر " مي فرمود: "صدق الله عز وجل أنزل الله القرآن في ليلة القدر " . (1)

و از امام صادق روايت شده كه هر كس سوره "و الشمس و ضحاها" را تلاوت و ختم كرد ، بگويد: "صدق الله و صدق رسوله". (2)

در اعمال ماه رجب و دعاي ام داوود هم آمده كه بعد از خواندن سوره هايي كه معين كرده اند ، بگويد:

"صدق الله العظيم الذي لا إله إلا هو الحي القيوم ذو الجلال والاكرام الرحمن الرحيم الحليم الكريم الذي ليس كمثله شئ وهو السميع العليم البصير الخبير ، شهد الله أنه لا إله إلا هو والملائكة وأولو العلم قائما بالقسط ، لا إله إلا هو العزيز الحكيم ، وبلغت رسله الكرام وأنا علي ذلك من الشاهدين". (3)

در روايتي عبد الله بن سلام يهودي از رسول خدا سؤال هاي فراواني مي پرسد از جمله از ابتدا و انتهاي قرآن مي پرسد و حضرت مي فرمايد: "ابْتِدَاؤُهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ خَتْمُهُ صَدَقَ اللَّهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيم"؛ (4)

و علامه مجلسي در شرح اين عبارت گفته است: معناي كلام اين نيست كه: "صدق الله العلي العظيم" جزء قرآن است بلكه منظور اين است كه سزاوار مي باشد تلاوت قرآن با اين عبارت ختم شود. (5)

با توجه به اين روايات ، مسلمانان بعد از تلاوت قرآن مي گويند : صدق الله و صدق رسوله  و عباراتي شبيه اين عبارت از جمله عبارت "صدق الله العلي العظيم " و "صدق الله العظيم".

دو عبارت اخير مرسوم و مشهور شده اند و عبارت اول را بيشتر ، قاريان شيعه به كار مي برند و عبارت دوم را بيشتر ، قاريان سني . شايد علت اين كه قاريان سني وصف "العليّ" را نمي گويند از اين باب باشد كه به فكر خودشان دست شيعه كه "علي بن ابي طالب" را امام و خليفه بلافصل رسول خدا مي دانند ، بهانه نداده باشند در حالي كه گر چه نام امام از اين وصف خدا گرفته شده ولي در اينجا منظور نام خداست و به معناي "بلند مرتبه" مي باشد.

در هر حال گفتن هر دو عبارت خوب است و دليل روايي بر ترجيح يكي بر ديگري نيافتيم. اما بايد از اهل سنت پرسيد كه علت نگفتن آنها كلمه « العلي » را چيست؟ چرا اصرار دارند  اين كلمه را نگويند در حالي كه « العلي»  صفت خداي متعال است كه بارها در قرآن به اين نام و وصف ستوده شده است.

پي نوشت ها :

1. كليني ، كافي ، پنجم ، تهران ، دار الكتب الاسلاميه ، 1363 ش ، ج1 ، ص 248.

2. شيخ طوسي ، تهذيب ، چهارم ، تهران ، دار الكتب الاسلاميه ، 1365 ش ، ج2 ، ص 297.

3. شيخ طوسي ، مصباح المتهجد ، اول ، بيروت ، مؤسسه فقه الشيعه ، 1411 ق ، ص 807.

4. علامه مجلسي ، بحارالانوار ، هشتم ، بيروت ، الوفا ، دفتر انتشارات اسلامي ،  1374 ش ، ج 57 ، ص 243.

5. همان ، ص 262.