در ابتدا باید گفت:  گرچه نصاب تام عصمت یعنی عصمت مطلقه اختصاص به چهارده نفر دارد، ولی ممكن است مراتب نازل از عصمت نصیب سایر افراد نیز بشود، زیرا گوهر اصلی انسان كه نفس ناطقه‌اوست، به گونه ای آفریده شده كه اگر بخواهد، با تامین برخی شرایط به آسانی می تواند به قله بلند عصمت برسد.(1)

از سوی دیگر مصونیت معصومان در برابر گناه از مقام معرفت و علم و تقوای آن‌ها سرچشمه می‌گیرد، چه این كه منشأ عصمت «اراده و اختیار» آدمی است (2) هر انسان صاحب اراده‏ای، می‏تواند با ریاضت شرعی و تهذیب نفس، به مقام عصمت دست یابد. بنابراین خداوند هیچ كس را از رسیدن به مقام عصمت محروم نكرده است. عصمت منحصر به پیغمبران و امامان معصوم(ع) نیست (3)؛ چنان كه حضرت مریم(س)، حضرت فاطمه(س) و مخلصینی دیگر (4)كه نه پیامبر بودند و نه امام - به مقام شامخ عصمت دست یافته‏اند.

در خصوص  جناب مریم  قرآن  كریم چند مطلب دارد از جمله:

وَ اِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْیَمُ اِنَّ اللّه‏َ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَاصْطَفاكِ عَلی نِساءِ الْعالَمینَ؛ (5) و آن گاه كه ملائكه گفتند: ای مریم! همانا خدا تو را برگزیده و پاكیزه ساخته و بر زنان جهان برگزیده است.

در این آیه دو برگزیدگی و اصطفا برای حضرت مریم بیان شده كه یكی مطلق است و دیگری برگزیدن او بر زنان عالم است. در این آیه بر طهارت ایشان هم تاكید شده است.

 وهم چنین مریم به حكم قران  از قانتان و مطیعان فرمان خدا شمرده شده:كانَتْ مِنَ الْقانِتینَ؛(7)از مطیعان فرمان خدا بود.

چه این كه در قران از او به صدیقه یاد شده و فرمود : وَ اُمُّهُ صِدّیقَةٌ؛(8) مادر عیسی صدیقه بود.

 از مجموع این گونه  آموزه بخوبی بدست می آید كه جناب مریم  از موهبت  عصمت بر خودار بوده است. لذا علامه طبا طبایی با اشاره به آیه ی كه بر گزیده شدن و طهارت مریم را بیان نموده می گوید: مراد از اصطفا اول و تطهیر مریم در آیه ی یاد شده  این است كه خداوند اورا  به مقام عصمت الهی رسانده  واو از موهبت عصمت اللهی بر خو ر دارد بود ه است.(9)

پی‌نوشت‌ها:

1.  جوادی آملی، وحی و نبوت در قرآن،نشر مركز اسرا ،قم،1381 ش، ص 201.

2.  صادقی،پژوهشی در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1377، فصل سوم، ص 72 - 43.

 3.  جوادی آملی  تفسیر موضوعی قرآن كریم،  نشر مركز اسرا، قم 1378ش.ج 9، ص 20-22.

4. علامه طباطبایی، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج 3، ص 205.

5.آل عمران(3)آیه42.

6.مؤمنون(23)آیه50.

7.تحریم(66)آیه12.

8. مائده(5)آیه75.

9.علامه طباطبایی،المیزان،نشر جامعه مدرسین قم،ج3، ص 188.

   برخلاف آنچه در پرسش تصور شده خداوند با موسي به طور مستقيم سخن نگفته بلكه از فراسوي حجاب با او سخن گفت ولي با پيامبر خاتم بدون حجاب سخن گفته است و به طور كلي در اين باره در چند محور نكته هاي بيان مي‌شود:

1- قرآن كريم مي‌گويد كه خداوند به يكي از سه راه با بشر سخن مي گويد:

"و ما كان لبشر ان يكلمه الله الا وحيا او من وراء حجاب او يرسل رسولا فيوحي باذنه ما يشاء انه علي حكيم؛ (1)

هيچ بشري را نرسد كه خدا با او سخن گويد، جز از راه وحي يا از فراسوي حجابي، يا فرستاده بفرستد و به اذن او هر چه بخواهد وحي نمايد، آري اوست بلند مرتبه سنجيده كار".

بر اساس اين آيه معلوم مي‌شود كه گاهي به انبيا پس از رسيدن به مقام فنا في الله و بقا بالله، بدون واسطه به سوي آنان وحي مي‌شود. بدون واسطه جبرئيل خداوند وحي را بر قلب پيامبرش القا مي‌كند. نظير آنچه نصيب پيامبر ختمي مرتبت شد كه در قرآن كريم آمده: "دنا فتدلي، فكان قاب قوسين او ادني، فاوحي الي عبده ما اوحي؛ (2) نزديك آمد و نزديك‌تر شد تا فاصله‌اش به اندازه طول دو كمان يا نزديك تر شد، آنگاه به بنده‌اش آنچه را بايد وحي كند، وحي فرمود". اين همان وحي بي‌واسطه است كه از ‌آن به تكلم و گفتگوي بي‌واسطه ياد مي‌شود.

و گاهي خداوند با انبيا به واسطه جبرئيل و يا از فراسوي حجاب ديگر سخن مي‌گويد: نظير آنچه در وادي ايمن نصيب حضرت موسي شد. خداوند از فراسوي درخت با موسي سخن گفت.(3)

گاهي خداوند با فرستادن پيامبران و در واقع از طريق آن ها و به واسطه آنان با بندگان خود سخن مي‌گويد.

بنابراين بر اساس آيه ياد شده خداوند تنها به يكي از سه طريق ياد شده، يعني وحي مستقيم، فراسوي حجاب، به واسطه فرشته وحي با انبيا سخن مي گويد و آن ها با بشر سخن مي‌گويند. فرض ديگري در كار نيست.(4) گفتني است كه اين تكلم اگر چه به معناي عادي و معمول تكلم آن گونه كه بين ما انسان ها جريان دارد نيست و آن تعريف اعتباري و معمول سخن گفتن بين مردم را ندارد. ولي خواص و آثار آن را دارد. يعني كلام الهي عبارت است از آنچه كه معناي مقصود الهي را براي پيامبرش كشف مي كند.(5)

مرحوم علامه طباطبايي در اين زمينه مي گويد: منظور از اين كه خدا با موسي سخن گفت: اين است كه خداوند اتصال و ارتباط خاصي بين مخاطبش و عالم غيب ايجاد كرده به طوري كه آن حضرت با مشاهده بعضي از آفريده هاي الهي، به معناي مقصود خداوند پي مي برد، و به آن منتقل مي شد بلكه ممكن است پي بردن و انتقال به معنا همزمان باشد با وجود اصواتي كه آنها را در خارج يا در گوش او يا در غير آن ايجاد مي كرد.(6)

در جاي ديگر مي گويند: آية شريفه "فلما آتاها نودي من شاطي الوادي الايمن في البقعة المباركه من الشجره"(7) دلالت دارد بر اين كه درخت به نوعي مبدأ ندا و تكلم بود. ولي بايد توجه داشت كه كلام الهي، قائم به درخت نبود، مانند سخنان ما كه قائم به وجود ماست. پس در واقع درخت حجابي بود كه خدا از وراي آن با موسي تكلم كرد.(8)

در نتيجه مي توان گفت در ديدگاه درست، سخن گفتن خداوند با انبيا در دنيا يا غير آن مانند آنچه در مورد حضرت موسي يا رسول خدا نقل شده، به شكل معمول ومتعارف آن نبوده كه صدايي از مجرايي مانند دهان خارج شود و قابل حس توسط گوش عادي باشد و گرنه لازم بود در وحي هايي كه مستقيماً و بي واسطه يا حتي به واسطه جبرئيل كه موجودي مجرد وغير مادي است، بر رسول خدا نازل مي شد، ساير اصحاب نيز قادر به شنيدن آن كلام باشند؛ در حالي كه اين گونه نبود.

بلكه سخن گفتن خداوند به معني القاي حقيقت معنا در جان رسولش بوده؛ يعني نتيجه آنچه در گفتگوهاي عادي ما براي انتقال معنا ومقصود رخ مي دهد، در تكلم خداوند به بالاترين شكل ولي بي واسطه رخ مي داد؛ هر چند چنان كه از علامه طباطبايي نقل شد، بعيد نيست در برخي از اين موارد در كنار انتقال معني، نوعي ايجاد و خلق الفاظ هم وجود داشته و اين محال نيست كه خداوند همانند ايجاد همه موجودات ممكن، الفاظي را هم بي دخالت زبان و حنجره ايجاد كند و واقعاً اصوات و الفاظ حسي به گوش پيامبر نيز منتقل شود.

پي‌نوشت‌ها:

1. شورا(42) آيه 51.

2. نجم(53) آيه 8-10.

3. قصص(28) آيه 30.

4. جلوه‌هاي قرآني در نگاه امام خميني، ص 48، نشر موسسه آثار امام خميني، 1388 ش.

5. الميزان، ج 2، ص314-315. نشر جامعه مدرسين قم 1383 ش.

6. همان، ج8، ص244-245.

7. قصص(28) آيه20.

8. الميزان، ج16، ص 138-139. نشر پيشين.

فارغ از بحث دخالت قدرت خداوند در انجام این عمل، در خصوص كیفیت علمی تحقق این امر برخی از دانشمندان نظریات خاصی را ارائه داده اند؛ به عنوان مثال چندی پیش پژوهشگران آمریكایی اعلام كردند كه دو نیمه شدن دریا برای عبور پیروان حضرت موسی (ع) از تعقیب لشكریان فرعون مبتنی بر قوانین فیزیكی است.

در این فرضیه مطرح شده كه یك باد شرقی كه در آن شب می‌وزید، می‌تواند همانطور كه در تورات و قرآن آمده است، سبب دو نیمه شدن دریا شده باشد ؛ این محققان این نتیجه را با استفاده از طرح های رایانه ای به دست آورده اند ؛ همچنین اعلام شد این دستاورد بخشی از تحقیقات این دانشمندان در ارتباط با اثر باد بر آب است.

‘كارل دروز’ كه سرپرستی این تحقیق را برعهده داشته است، گفت كه تصاویر رایانه ای تقریبا با آنچه كه در كتاب ‘سفر خروج’ در كتاب مقدس مطرح شده، مطابقت دارد.

در این گزارش یادآوری ‌شده، بر اساس قانون دینامیك مایعات می‌توان این مطلب را درك كرد كه باد به گونه ای آب را به حركت در می‌آورد كه براساس قوانین فیزیك یك گذرگاه امن ایجاد می‌كند كه آب در دو طرف قرار می‌گیرد و ناگهان آب به جای خود برمی‌گردد.

دراین گزارش آمده ‘دروز’ و همكارانش درحال تحقیق درباره اثر باد در عمق آبهای اقیانوس و چگونگی تاثیر توفان های اقیانوس آرام و حركت امواج بر اعماق دریا هستند. این گروه به نقطه ای در جنوب دریای مدیترانه اشاره می‌كنند و مدل خود را بر اساس شكل زمین ها در سه هزار پیش ترسیم كرده اند كه باعث نقل این داستان شده است.

بر اساس این طرح رایانه ای، اگر بادی با سرعت ۶۵ مایل در ساعت در آن شب به مدت ۱۲ ساعت وزیده باشد، امكان دو نیمه شدن دریا تا عمق دو متر امكان پذیر بوده است. در پایان پژوهش گروه تحقیق ‘دروز’ آمده است: مردم جهان قرن هاست كه از داستان عبور حضرت موسی از دریا شگفت زده شده اند و از خود پرسیده اند كه آیا این امر حقیقت تاریخی دارد. آنچه كه این تحقیق نشان می‌دهد این است كه توصیف دو نیمه شدن دریا اساسی در قوانین فیزیكی دارد. می‌برد.(1)

در هر حال ما معتقدیم اگر مساله شكافته شدن آب برای حضرت موسی بر اساس چنین قانون طبیعی رخ داده باشد ، دلیل اصلی وزش باد در آن زمان معین و بر اساس ساختار دقیقی كه در زمانی خاص باعث شكافته شدن كامل دریا شود و جهت روشنی را برای حركت قوم بنی اسرائیل معین كند بر اساس قدرت روحی و باطنی حضرت موسی و نه تاثیر عصای او و در حقیقت بر اساس تحقق اراده و قدرت خداوند بوده و این تبیین علمی تننها بازگویی چگونگی تحقق خارجی این معجزه محسوب می شود .

پی نوشت :

منبع:http://www.askdin.com/showthread.php?t=8108

 در برخي منابع، عمر او را حدود هزار سال وقبرش در نجف كنار مرقد مطهر حضرت علي (ع)ذكر شده است.(1)

پي نوشت:

1. سيد هاشم رسولي محلاتي، تاريخ انبيا، تهران ،انتشارات علميه اسلاميه، ج1، ص28-29

 ابراهيم بن تارخ بن ناحور بن سروج بن رعوبن فالج بن عابربن شالخ بن ارفخشد بن سام بن نوح(ع)(1). برخي محل تولد وي را محلي بنام "كوثي ربي" ذكر نموده است. كوثي نهري است در عراق (2)

برخي گفته اند كه ابراهيم در شهر ((شوش )) متولد شده است. و برخي ديگر شهر ((بابل را مكان ولادت او دانسته اند. جمعي ديگر بر آنند كه در شهر وركاء متولد شده است.... بعضي گفته اند: در (حران بدنيا آمده و به اتفاق پدرش به بابل هجرت كرده است . (3)

  تولد وي نيز به اين صورت آغازگرديد: چون ستاره شناسان سال ولادت ابراهيم را به نمرود خبر دادند، او دستور داد تا همه زنان باردار را در يك محل گرد آورند. تنها مادر ابراهيم در ميان زنان نبود، زيرا آثار حمل در او مشاهده نشد. جاسوسان و كارگزاران نمرود كودكان پسر را مي كشتند. مادر ابراهيم به هنگام وضع حمل به غاري پناه برد. ابراهيم در غار چشم به جهان گشود. ولادت ، رشد و نمو، كودكي و نوجواني ابراهيم با ديگران فرق داشت و براي همه شگفت آور بود. گويند: نمرود نزديك به صد هزار كودك را بكشت. تارخ پدر ابراهيم از عناصر مورد اعتماد نمرود بود. او پاسدار شهر بابل بود. وقتي آثار حمل را در همسرش مشاهده كرد، براي نجات فرزندش ‍از بابل به اور، يا رامهرمز رهسپار شد.

ابراهيم پس از ولادت در غار، در همان مكان گذاشته مي شود و مادرش براي شير دادن او به غار مراجعه مي كند. اين كار بدور از چشم جاسوسان و با نهايت دقت و زحمت انجام مي شد. 13 سال چنين بود... حضرت ابراهيم از همان آغاز زندگي بابت پرستي مبارزه نمود، از اين رو از فرصت ها استفاده مي نمود تا به اين امر اقدام كند تا اينكه  در يك روز تعطيل رسمي ، نمرود دستور داد تا مردم در مراسم آن روز شركت كنند. شهر از سكنه خالي بود و ابراهيم در انتظار چنين فرصتي . او با تبر و طناب وارد بتخانه بزرگ و مركزي شهر شد و با تبر بجان بتان سنگي و... افتاد. سرانجام تبر را با طناب به گردن بت بزرگ آويزان كرد و از بتكده بيرون شد. نمروديان در بازگشت به شهر و زيارت معبد دچار حيرت شدند. تنها ابراهيم بود كه در نمايش هاي نمرودي شركت نمي كرد و از آنان بيزار بود. ابراهيم دستگير شد و به محاكمه كشيده شد: قاضي القضاة نمرود با ريشي انبوه و هيكلي چون كوه و صدائي از اعماق گلو، به همراه هيئت داوران فرياد زدند كه: قالو: اءانت فعلت هذا بالهتنا يا ابراهيم؟(انبيا،آيه 62)تو با خدايان ما چنين كردي اي ابراهيم قال: بل فعله كبيرهم،هذا، فسئلو هم ان كانوا ينطقون .(انبيا،آيه 63) آن بت بزرگ، آن بزرگشان با آنها چنين كرد، باور نمي كنيد از خودش بپرسيد، البته اگر مي توانند حرف بزنند! و اين كلام ابراهيم ضربه اساسي و كوبنده اي بر اذهان بت پرستان نمرودي وارد كرد و آنگاه پي در پي استدلال هاي بيدار كننده ابراهيم نمروديان را بخود آورد. قاضي القضاة و ديگر كارگزاران نظام نمرودي براي جلوگيري از رسوائي بيشتر، ابراهيم را محكوم كردند تا در آتش ، زنده سوخته شود. نمروديان آتشي عظيم افروختند و قبل از آن ابراهيم را بر فراز آن كوه هيزم گذاشتند. در اينجا بود كه اراده خداوند چنين تعلق گرفت تا آتش سرد و سلامت بر ابراهيم باشد و چنين شد: يا ناركوني بردا و سلاما علي ابراهيم، (انبيا، آيه69)

آتش نمرودي چند روز زبانه مي كشيد. تماشاچيان پس از فرو نشستن آتش، ابراهيم را به سلامت يافتند كه مردم را به توحيد و عبادت خداي يكتا فرا مي خواند.(4)

حضرت ابراهيم (ع) باسارا از دواج نمود. پس از گذشت سال ها از ازدواج حضرت ابراهيم (ع) با سارا -چون بچه دار نشد- با هاجر كه كنيز سارا بود ازدواج كرد و از وي صاحب فرزند پسري به نام اسماعيل شد. ساره از  علاقه بيشتر ابراهيم (ع) به هاجر حسادت بردو هاجر وفرزندش را از خانه بيرون كرد. از طرف خداوند وحي بر حضرت ابراهيم (ع) نازل شد كه آن ها را به منطقه بياباني بين دو كوه صفا و مروه برده و رها سازد و آن حضرت نيز اين كار را كرد. پس از تمام شدن ذخيره آب هاجر، اسماعيل از تشنگي بي قراري مي كرد؛ مادر به دنبال آب بر قله دو كوه صفا و مروه سراب آب مي ديد و براي آوردن آب هفت مرتبه مسافت بين دو كوه را طي كرد. در آن لحظه به اذن خدا ي توانا و مهربان از ضربه پاي اسماعيل (ع) بر زمين چشمه اي جوشيد و خروشان شد.

سال ها گذشت تا اين كه روزي حضرت ابراهيم (ع) به فرمان خداوند جهت قرباني كردن فرزندش اسماعيل (ع) راهي آن جا شد. با ديدن فرزندش كه اينك جواني زيبا و برومند شده بود، ابتدا او را نشناخت. از اين كه بايد او را قرباني مي كرد بسيار غمگين شد ولي چون امر خداوند لازم الاجرا بود و به بزرگي و مهرباني خداوند ايمان داشت ؛ اين امر را با اسماعيل (ع) در ميان گذاشت. اسماعيل (ع) هم كه به خداوند يكتا ايمان داشت فرمان خدا را پذيرفت و به همراه پدرش راهي قربانگاه شد. در بين راه شيطان براي منحرف كردن حضرت ابراهيم (ع) بار ها ظاهر شد و هر بار آن حضرت سنگي به طرف شيطان پرتاب مي نمود تا اين كه به محل مورد نظر رسيدند. حضرت ابراهيم (ع) چاقو را بر گردن اسماعيل (ع) نهاد ولي چاقو نبريد. ناگهان جبرائيل گفت: ابراهيم، تو از امتحان خداوند سربلند بيرون آمدي و اينك اين گوسفند را به جاي فرزندت، در راه خدا قرباني كن.

چند سال بعد حضرت ابراهيم (ع) از جانب خداوند مامور بازسازي خانه خدا شد و اين كار را به كمك فرزندش اسماعيل (ع) انجام داد. (5)

 درباره مدت عمر وي اختلاف مي باشد. محل دفن حضرت ابراهيم ،(ع) سرزمين فلسطين بنام حبرون، جايي كه اكنون به شهر ابراهيم خليل معروف است مي باشد(6)

پي نوشت ها :

1.محمدجرير طبري ،تاريخ طبري ، قاهره، مطبعه الاستقامه بالقاهره، 1358ه ج1، ص 162 ؛ هاشم رسولي محلاتي، تاريخ انبيا،تهران ،انتشارات علميه اسلاميه،ج1، ص110.

2. محلاتي ،همان،ص 116.

3. طبري، همان.

4.عبد الله مبلغي،تاريخ اديان ومذاهب ،قم،انتشارات منطق(سينا)،1373،چاپ اول،ج2، ص853؛محمدجرير طبري، همان،ج1،ص 160 .

5.رك:مبلغي،همان،ص857،محلاتي ،همان،ص130.

6.محلا تي،همان،ص 155.

پرسشگر گرامي، با سلام و سپاس از ارتباط­تان با مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

 آدمي مرهون احسان و نيكي است.  ايشان داراي مناصب حكومتي بود. در سن جواني و در حالي كه پدر و برادر بزرگ تر او، يعني سيد مرتضي زنده بودند، داراي مناصب اجتماعي مهمي بود، مثل نقابت و سرپرستي تمام خانواده‌هاي منسوب به ابوطالب كه  منصبي رفيع و شايسته بود.

نیز امارت و سرپرستي زائران خانه خدا كه از طرف پدر و خليفه وقت در  21 سالگي به او داده شد. همچنین نظارت بر ديوان مظالم. علامه اميني در الغدير مي‌نويسد: «بهاء الدولة ديلمي در سال 388 هـ او را به «شريف اجل» و در سال 392 هـ به «ذوالمنقتبين» و در سال 398 به «رضي ذوالحسبين» ملقب نمود».(1)

 از اين رو از پذيرش هديه امتناع مي ورزيد ،به جهت آن كه مبادا توقعي نسبت به ايشان داشته باشند. به همين جهت از پذيرش هديه به طور كلي امتناع داشت. قطعا اگر اين موضوع در باره پدرشان هم صحت داشته باشد، قطع به آن داشته كه پدر از اين موضوع ناخرسند نبوده و جهت اين رفتار را مي دانسته است. بنابر این پذیرش هدیه هر چند در اصل مستحب است. اما ممكن است به خاطر ملاحظاتی كه در موارد خاص وجود دارد،عدم قبول برتری یابد.

پي نوشت:

1. امين،  اعيان الشيعة، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1403 هـ، ج 9، ص 220؛ علامه اميني، الغدير، بيروت، دار الكتب العربي، 1977 م، چهارم، ج 4، ص 205.

پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مركز

ابن مرجانه به عبید الله بن زیاد گفته می شود .

نام مادر عبید الله بن زیاد، مرجانه است.(1) خطاب كردن عبیدالله به نام مادرش،  برای بیان تحقیر او بوده. چون مادرش از زنان متهم به كارهای خلاف بوده است.

 یكی از كسانی كه عبید الله زیاد را به عنوان ابن مرجانه خطاب كرد حضرت زینب است كه در كوفه در مجلس عبید الله  چون  ابن زیاد از وی پرسید كار خدا رادر باره برادر واهل بیتت ء  چگونه دیدی پاسخ داد:

مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلًا-

هَؤُلَاءِ قَوْمٌ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلي‏ مَضاجِعِهِمْ وَ سَيَجْمَعُ اللَّهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ فَتُحَاجُّ وَ تُخَاصَمُ فَانْظُرْ لِمَنْ يَكُونُ الْفَلْجُ يَوْمَئِذٍ هَبَلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ مَرْجَانَةَ.

، من جز خير و زيبايي چيزي نديدم، اينان افرادي بودند كه خداوند مقام شهادت را سرنوشتشان ساخت، از اين رو داوطلبانه به خوابگاه‏هاي خود شتافتند، به زودي خداوند بين آنان و تو را جمع كند، تا تو را به محاكمه بكشد، اكنون بنگر در آن دادگاه و محاكمه، چه كسي پيروز و چه كسي درمانده است؟ مادرت به عزايت بنشيند اي پسر مرجانه!كه ابن زياد از سخنان زينب عليها السلامبه شدت  خشمگين شد ..(2)

پی نوشت:

1.  الاعلام زركلی، ج4، ص193.

2  سيد ابن طاوس‏.نشر: جهان‏ ، اللهوف علي قتلي الطفوف، ص: 161

امام حسین ( ع) با عمر سعد گفتگو و او را نصیحت نمود ، كه - متاسفانه- نصایح امام ، در وی اثر نكرد ، اما در این گفتگو  بیعت با یزید مطرح نشده است. اگر در برخی منابع هم چنین مطلبی باشد، باید آن را تحلیل و توجیه نمود ، زیرا این امر با اهداف ، گفتار و رفتار امام همسویی ندارد . امام از  آغاز قیام از عدم بیعت با یزید و امر به معروف و نهی از منكر سخن گفت .بار ها اعلام نمود كه به هیج عنوان با یزید بیعت نمی كند(1) . تا آخرین لحظه زندگی نیز از این هدف دست بر نداشت . اتفاقا بیش تر خطابه و سخنان عزت مندی و عزت گرایی امام در روز عاشورا و در برابر دشمن ایراد شده است. روز عاشورا خطاب به نيروهاي ابن سعد  فرمود :

الا و ان الدعي بن الدعي قد ركز بين اثنتين،بين السلة و الذلة و هيهات منا الذلة... " .

كسی كه در آخرین لحظ زندگی این گونه سخن می گوید ،چگونه به حكومت پیشنهاد بیعت می دهد ؟ البته امام در گفتگوی با حر و عمر سعد فرمود : به جهت اینكه مردم كوفه از من دعوت كرده اند  آمدم، حال اگر به این امر وفا دار نیستند  بر می گردم ، اما حرف امام معنایش این نیست كه  دست از اهداف خود بر می دارد ، دیگر امر به معروف نمی كند و در برابر حكومت سكوت می نماید . امام در برابر دشمن چنین جوابی را داد و این جواب هم منطقی بود،زیرا

 كوفیان بودند كه امام را دعوت كرده بودند . امام آنان را سرزنش نمود .مهم تر از همه اینكه خطابه و سخنان پر شور امام كه در شب و روز عاشورا بیان شده است ، حاكی از ادامه روحیه ستم ستیزیی امام دارد. از سوی دیگر امام بیعت با یزید را مساوی با از بین رفتن اسلام خواند.(2)از او به عنوان انسان فاجر ، فاسق و ظالم یاد كرد و حكومت وی را غیر مشروع دانست ،(3) با این وضع چگونه امام بیعت با یزید را پیشنهاد می نماید؟

روز عاشورا فرستاده ،نامه ابن سعد را به امام تقديم نمود و عرض كرد:

چرا به ديار ما آمده‏اي؟ امام  فرمود: اهالي شهر شما به من نامه نوشتند و مرا دعوت كرده‏اند. اگر از آمدن من ناخشنودند ، باز خواهم گشت ،سپس امام  به فرستاده عمر بن سعد فرمود: از طرف من به اميرت بگو: خود به اين ديار نيامده‏ام، بلكه مردم اين ديار مرا دعوت كردند تا به نزدشان بيايم و با من بيعت كنند و مرا از دشمنانم بازدارند و ياريم نمايند، پس اگر ناخشنودند، از راهي كه آمده‏ام باز مي‏گردم .

وقتي فرستاده عمر بن سعد بازگشت و او را از جريان امر با خبر ساخت، ابن سعد گفت: اميدوارم كه خداوند مرا از جنگ با حسين  برهاند. آن گاه خواسته امام را به اطّلاع «ابن زياد» رساند، ولي او در پاسخ نوشت: از حسين بن علي بخواه  او و تمام يارانش با يزيد بيعت كنند. اگر چنين كرد، ما نظر خود را خواهيم نوشت .

چون نامه ابن زياد به دست ابن سعد رسيد، گفت: تصوّر من اين است كه عبيداللَّه بن زياد، خواهان عافيت و صلح نيست. عمر بن سعد، متن نامه عبيداللَّه بن زياد را نزد امام  فرستاد. امام فرمود:  هرگز به نامه ابن زياد پاسخ نخواهم داد. آيا بالاتر از مرگ سرانجامي خواهد بود؟! خوشا چنين مرگي.

 امام  قاصدي نزد عمر بن سعد روانه ساخت كه مي‏خواهم شب هنگام در فاصله دو سپاه با هم ملاقاتي داشته باشيم. چون شب فرا رسيد، ابن سعد با بيست نفر از يارانش و امام  نيز با بيست تن از ياران خود در محلّ موعود حضور يافتند. امام  به ياران خود دستور داد تا دور شوند. تنها عبّاس برادرش و علي اكبر فرزندش را نزد خود نگاه داشت. همين طور ابن سعد نيز به جز فرزندش حفص و غلامش، به بقيّه دستور داد، دور شوند. ابتدا امام  آغاز سخن كرد و فرمود: واي بر تو، اي پسر سعد، آيا از خدايي كه بازگشت تو به سوي اوست، هراس نداري؟ آيا با من مي‏جنگي در حالي كه مي‏داني من پسر چه كسي هستم؟ اين گروه را رها كن و با ما باش كه اين موجب نزديكي تو به خداست. ابن سعد گفت: اگر از اين گروه جدا شوم، مي‏ترسم خانه‏ام را ويران كنند.

امام فرمود: آن را براي تو مي‏سازم. ابن سعد گفت: من از جان خانواده‏ام بيمناكم .مي‏ترسم ابن زياد بر آنان خشم گيرد و همه را از دم شمشير بگذراند. امام هنگامي كه مشاهده كرد ابن سعد از تصميم خود باز نمي‏گردد، سكوت كرد و پاسخي نداد و از وي رو برگرداند. در حالي كه از جا بر مي‏خاست، فرمود: تو را چه مي‏شود! خداوند به زودي در بسترت جانت را بگيرد و تو را در روز رستاخيز نيامرزد. به خدا سوگند! من اميدوارم كه از گندم عراق، جز مقدار ناچيزي، نخوري.(4)

همان طور كه ملاحظه می نمایید در این نامه و گفتگو سخن از بیعت امام با یزید نیست .

پی نوشت ها:

1. فتوح، ابن اعثم ، ج5 ،ص 31.

2.بحارالانوار،ج1، ص184 .

3.همان، ج44، 325 .

4. عاشورا ريشه‏ها، انگيزه‏ها، رويدادها، پيامدها، سعید داودی و مهدی رستم نژاد ، ص  395-398، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)،قم،1384 .

از متون تاریخی و دینی استفاده می شود كه بعد از آن كه امام حسین در مكه اقامت كرد ، نامه نگاری مردم كوفه - در ايام اقامت امام در مكّه - آغاز شد . (1) اين نامه ها از جهت فراواني به مقداري رسيد كه به حق مي‏توان از آن به نهضت نامه‏نگاري ياد كرد. ظرف اين چند روز، اين حركت به مرحله‏اي رسيد كه در روز به طور متوسّط ششصد نامه به امام (ع) مي‏رسيد؛ به گونه‏اي كه تعداد نامه‏ها به دوازده هزار نامه رسيد. (2)

نيز پس از اجتماع مردم نزد مسلم، مسلم نامه حسين عليه السّلام را قرائت كرد، مردم مي‏گريستند تا آن كه 18000 نفر با او بيعت كردند. (3)

از ميان اين جمعيت انبوه تعداد بسيار اندكي در ركاب امام شركت نمودند كه در تاريخ نام آن ها آمده است و مابقي دعوت كنندگان ، در دو گروه  باقي ماندند.

 گروه نخست:

كساني كه به طور كلي ترك مخاصمه نمودند ؛ مانند: سليمان بن صرد خزاعي ؛ نيز امام  عبيد الله بن حر جعفي ، حجاج بن مسروق و زيد بن معقل را در مسير كوفه ديد و از آنان نيز دعوت نمود ، اما آنان عذر آورده و گفتند كه حاضريم اسب هايمان را بدهيم. امام فرمود: نيازي به اسب هايتان نداريم . تعداد اين گروه از افراد نيز زياد نبود و اندك بودند .

گروه دوه :

بيشتر كساني كه براي امام نامه نوشته و حضرت را دعوت نمودند يا با مسلم بيعت نمودند ، در ركاب عمر سعد با حضرت جنگيدند.

اين نتايج را وقتي مي گيريم كه در باره تعداد لشكر دشمن به مطالعه آمار بپردازيم .

برخی تعداد لشكر دشمن را 33 هزار نفر دانسته و برخی دیگر 30 هزار دانسته‏اند، یكی از نویسندگان در خصوص تعداد لشكریان عمر سعد می‏نویسد:

«تعداد سپاه كوفه 33 هزار نفر بودند كه به جنگ امام حسین آمدند. آن چه در نوبت اول آمد، تعداد 22 هزار بودند، به این صورت: عمر سعد با 6000، سنان با 4000، عروه بن قیس با 4000 ، شمر با 4000، شیث بن ربعی با 4000 و آنچه كه بعد اضافه شدند، یزید بن ركاب ركاب كلبی با 2000، حصین بن نمیر با 4000، مازنی با 3000، نصر زمانی با 2000 نفر». (4)

در نهايت بايد گفت: آمار نقش بنیادی در ارائه روشن از سیمای یك فرایند و حادثه تاریخی دارد، لیكن آمار دقیق از رویدادهای تاریخی مشكل و گاهی غیر ممكن است. حادثه كربلا كه در سال 61 ه.ق به وجود آمد، از این عمومیت جدا نبوده و نمی‏توان آمار دقیق از تعداد لشكر عمر بن سعد بیان نمود.

نيز  بيشتر كساني كه از امام دعوت نمودند با حضرت جنگيدند. اما اين كه آمار دقيقي در اين باره - كه چه تعداد از دعوت كنندگان به ابن سعد پيوستند - در دست نيست.

پی نوشت ها:

1. مقتل ابی مخنف، ترجمه جواد سلیمانی ، ص32، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1377، قم.

2. بحار الأنوار، علامة المجلسي ، ج 44، ص 344، سال چاپ : 1403 - 1983 م ، ناشر : دار إحياء التراث العربي ، بيروت ، لبنان.

3. لهوف، ترجمه ‏ابوالحسن مير ابوطالبي ( حسيني) ، ص 95-96 ، دليل ما ؛ ارشاد ، ترجمه رسولي محلاتي، ج‏2، ص 37 .

4. جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص 33 ، نشر معروف.

شهر مدينه پس از هجرت رسول  اكـرم (ص ) از مكه به سوي آن و قرار گرفتن آن به عنوان حكومت اسلامي از حيثيت و اعتباري خـاص بـرخـوردار گـرديـد. بـه نـحوي كه از لحاظ علمي و فرهنگي و مذهبي به عنوان پايگاه و  خاستگاه اسلام محسوب مي شد . گروهي از اصحاب بزرگ پيامبر(ص ) از مهاجران و انصار در آن جا  مي زيستند . پس از آن نيز تابعين و فرزندان آنان محل سكونت خود را مدينه قرار داده بودند. پس از واقـعـه جـانـگـداز كـربلا, زماني كه خبر آن به مدينه رسيد , مقدم حاكم تازه برمردم شهر مدينه مبارك نيفتاد . عثمان (والي شهر مدينه )به گمان خويش خواست كفايتي نشان دهد و بزرگان مدينه را از خود و يزيد خشنود و حوزه حكومت را آرام سازد. گروهي از بزرگان شهر را به عنوان  نـمايندگان مدينه به مركز خلافت (شام ) گسيل داد.

 نمايندگان پس از ديداري كه با  يزيد داشتند , در گزارشي كه به مردم مدينه دادند گفتند : از نزد كسي  مـي آيـيـم كه دين ندارد , از ارتكاب هيچ معصيتي ابا ندارد , سگ باز و طنبور نواز است , شب را با مـردان پـسـت و كنيزكان به عياشي مي گذراند , آگاه باشيد كه ما وي را از خلافت اسلامي خلع  كرديم .(1) آنگاه عده زيادي با عبداللّه بن حنظله ( كه رياست گروه نمايندگان را به عهده داشت ) بيعت كردند تا با حكومت يزيد مبارزه كنند . هنگامي كه خبر اين شورش به دمشق رسيد , يزيد را  سـخت خشمگين ساخت , به همين جهت براي سركوبي آن عبيداللّه بن زياد را در نظر گرفت كه  وي ايـن مـامـوريـت را نـپذيرفت . (2)به ناچار يزيد , مسلم بن عقبه را به اين كار گماشت . شرح  اقدامات و جنايت هاي فجيعي كه مسلم بن عقبه بر سر مردم و شهر مدينه آورد ,  محتاج بحثي  مـسـتـقـل اسـت. او پـس از سـركـوب شـورش مـردم مدينه , باقيمانده مردم شهر را ميان دو امر  مـخـيـرسـاخـت : گـروهـي شرط اول را نپذيرفتند و كشته شدند .

طبري راجع به سرنوشت  امام چهارم در اين واقعه نوشته  :چون يزيد , مسلم بن عقبه را به مدينه گسيل داشت  , به او چنين سفارش كرد كه علي بن الحسين (ع ) در كار شورشيان دخالتي نداشته است . دست از  وي بـاز دار و بـا او بـه نـيكي رفتار نما .  چون علي بن الحسين (ع ) به  نـزد مسلم رفت , به حضرت گفت : اهلا و مرحبا و سپس وي را بر مسند و جايگاه خويش نشاند و  گـفـت :  پـليدكاران ( مردم مدينه ) نگذاشتند به كار تو رسيدگي كنم ,اميرالمومنين يزيد  سفارش تو را به من كرده است . سپس دستور داد چارپاي او را زين كرده و او را با احترام به خانه اش روانه نمود . (3)

مولف كشف الغمه نيز آورده  : مسلم بن عقبه علي بن الحسين را حرمت نهاد  و مـركـبـش را مـهـيا كرد و گفت : تو را ترسانيديم ؟ علي بن الحسين او را سپاس گفت و چون از  خـانه اش بيرون رفت , گفت : اين مرد علاوه بر خويشاوندي كه با رسول خدا (ص )دارد , صاحب  خـيـري است كه شري در وي نيست . (4)تنها در يكي از نقل هاي طبري (5) و در تاريخ يعقوبي به  آمـادگـي امـام چـهارم براي بيعت با يزيد اشاره نموده است.  (6)

 با توجه به قراين ذيل قطعا بايد اين نقل را مجعول و  سـاخـتگي دانست و به همان نقل پيشين اعتماد نمود.

از آن جا كه حضرت پايان كار شورشيان را  مي ديد و آن را قيامي شيعي و با انگيزه هاي راستيني كه مورد نظر ائمه (ع ) بود نمي ديد , از  اول خـود را كنار كشيد . با آنان همداستان نشد ,بنابراين مسلم بن عقبه هم ماموريت آزار رساني  وي را نداشت . دستور بيعت گرفتن از او را هم از طرف يزيد نداشته , بلكه دستور خوش رفتاري  با او را از سوي يزيد داشته است .

از سوي ديگر , پس از كشته شدن امام حسين (ع ) و اعتراض ها  و رسـوايي كه به دنبال آن پيش آمد , يزيد مايل نبود دستش دوباره به خون فرزند رسول خدا (ص )  آغشته شود .

مسعودي مي نويسد : مسلم بن عقبه از مردم مدينه بيعت گرفت .هر كه نپذيرفت او  را كشت مگر , علي بن الحسين (ع ) را . (7). 

پي نوشت ها:

1.طبري ،ج 7 ،ص 402ـ 403.

2.همان، ص 408.

3.همان، ص 421.

4.كشف الغمه ،ج 2 ،ص 89.

5.همان،ج 4 ،ص 419.

6.تاريخ يعقوبي ،ج 2 ،ص 223.

7.مروج الذهب ،ج 2 ،ص 96

؛زندگاني علي بن الحسين (ع)،سيد جعفر شهيدي.