پرسش وپاسخ

چيزي كه به نام استخاره با باز كردن قرآن مرسوم است، ممنوع نيست...

چيزي كه به نام استخاره با باز كردن قرآن مرسوم است، ممنوع نيست. اگر مراجعه كننده به قرآن، در حيرت بوده و با مشورت و تامل و تفكر نتواند به تصميم برسد و با خلوص نيت به خدا پناه ببرد و  از خدا هدايت بطلبد و قرآن را باز كند، خداوند اجابت كننده دعا، با بشارت و امر و وعده،خوب بودن آن و با تهديد عذاب و انذار و نهي بد بودن را به او مي فهماند، ولي  بدين معنا نيست كه هر كس به قرآن مراجعه كرد و خودش يا كسي قرآن را برايش باز كرد و از قرآن خوب يا بد بودن كاري را برداشت كرد ، حتما برداشت او سخن خدا و قرآن است و احتمال بدفهمي وجود ندارد و حتما همان گونه كه او برداشت كرده، مي باشد.

استخاره واقعي به اين است كه وقتي مي خواهيم كاري كه خلاف شرع نيست انجام بدهيم، ابتدا به درگاه خدا رو آوريم. دو ركعت نماز استخاره (مثل نماز صبح به نيت استخاره) بخوانيم. با خواندن دعاهاي وارده يا با نجواي با خدا به زبان خود به محضرش عرض حاجت كنيم. از خدا بخواهيم ما را بر كار خوب عازم و جازم كرده و از كار بد منصرف سازد. بعد با توكل، مشورت و بررسي، تصميم بگيريم و عمل كنيم.

اما مراجعه به قرآن براي فهميدن خوب و بد بودن كاري كه مي خواهيم انجام دهيم، چندان وجهي ندارد. اگر مراجعه كرديم، ممكن است خودمان يا مراجعه كننده از طرف ما از آياتي كه مي آيد، درست برداشت نكند. به اشتباه خوب و بد را برداشت كند. هيچ آيه و روايت و دليلي نداريم كه حتما  برداشت ها صحيح است. عمل به استخاره ها واجب نيست. اگر بر عكس استخاره عمل كرد، نه گناهي مرتكب شده و نه به خدا يا قرآن بي حرمتي نموده است.

پس بهتر است استخاره به معناي صحيح را به كار بنديم. از استخاره هاي مرسوم و معمول حتي الامكان خودداري ورزيم.  

البته اكثر استخاره هايي كه مردم مي گيرند، تفال است كه در روايات نهي شده است، نه استخاره .

 

در روايات داريم: اگر مي خواهيد خدا با شما سخن بگويد، قرآن بخوانيد . اگر مي خواهيد خود با خدا سخن بگوييد، دعا بخوانيد.(1)

در روايات داريم: اگر مي خواهيد خدا با شما سخن بگويد، قرآن بخوانيد . اگر مي خواهيد خود با خدا سخن بگوييد، دعا بخوانيد.(1)

اما اين كه بخواهيم به كمك قرآن نيات خود را بدانيم يا از آينده خبر دار شويم و ... ، همه غلط است. هيچ مبنايي ندارد. قرآن براي اين كارها نازل نشده و از تفال به قرآن نهي شده است.

در تفسير آسان آمده:

شيخ كليني از امام جعفر صادق عليه السّلام روايت مي كند كه فرموده: (لا تفأل بالقرآن) يعني مبادا با قرآن فال بگيري.

 محقق كاشاني در كتاب وافي مي فرمايد: "بين اين حديث و اين نوع استخاره‏اي كه در اين زمان با قرآن مي كنند،  منافاتي نيست. چرا!  براي اين كه تفال غير از استخاره است. زيرا معناي تفأل اين مي باشد كه كسي بخواهد از آينده خبر بدهد و يك امر نامعلومي را واضح و روشن كند. مثلا: نظير اين كه فلان مريض شفا خواهد يافت، يا اين كه مي‏ميرد. يا اين كه فلان شيئي كه مفقود شده ، پيدا مي شود، يا نه؟ از تفأل زدن به قرآن و حكم قطعي از آن به دست آوردن ، نهي شده است.

برخلاف استخاره كه طلب رشد و صلاح در امري است كه مي خواهد آن را انجام دهد، يا ترك نمايد. (2)

پس استخاره آن هم بعد از تفكر و مشورت و توسل و دعا ، با قرآن جايز است كه گر چه در سيره پيامبر و امامان چنين رفتاري  وارد نشده، اما در بعض روايات استخاره و كسب تكليف با قران مجاز شمرده شده است . عالمان از باب طلب ياري از خدا ، آن را جايز مي دانند. پس ما در كارها جايز است اگر بعد از تامل و بررسي و مشورت نتوانستيم راهي را انتخاب كنيم ، به قرآن متوسل شده و از آن هدايت بخواهيم . با باز كردن قرآن و نظر در آيه اول صفحه (يا روش هاي ديگر كه در كتب مفصل آمده)، خوب و بد بودن كار مورد نظر را برداشت كنيم. اين هم قطعي نيست و فقط برداشت است . نمي توان آن را به خدا نسبت داد. اما اطلاع يافتن از آينده و پيش گويي با باز كردن كتاب خدا ممنوع مي باشد.

اما قرائت قرآن و آرامش يافتن با آن ، براي همه جايز است . خدا بدان دعوت كرده و بايد با اخلاص و استغفار و هدايت طلبي به محضر قرآن مشرف شد ، و از آن طلب هدايت و آرامش نمود. 

پي نوشت ها:

1. محمدي ري شهري ، ميزان الحكمه  ، دار الحديث  ، ج3 ، ص 2524 .

2. نجفي خميني  ، تفسير آسان ، اول ، تهران ، اسلاميه ، 1398 ق ، ج5 ، ص 318.

 

 

شخص مؤمن طبق معارف قرآن و اهل بيت (ع) همواره بايد بين خوف و رجا (ترس و اميد) باشد...

شخص مؤمن طبق معارف قرآن و اهل بيت (ع) همواره بايد بين خوف و رجا (ترس و اميد) باشد و چنين بينديشد كه ممكن است با اينكه عبادتهاى بسيارى انجام داده، در اثر يك لغزش به بزرگترين مكرهاى الهى دچار گردد و با عاقبت بد از دنيا برود و يا با اينكه بسيار گنهكار و پست است، خدا او را از اين حالت نجات دهد و از حسن عاقبت برخوردار گردد.

احساس امنيت نسبت به مكرالهى، خود از گناهان كبيره است. انسان اگر تمام عمر خود را به عبادت پرداخته باشد نبايد بدان خرسند باشد و به خود مغرور شود و از عاقبت كار خود مطمئن گردد. مغرورشدن و به خود باليدن در پيشگاه خداى متعال، گناه بسيار بزرگى است، بلكه بايد همواره خائف باشد كه اگر خدا يك لحظه او را به حال خود واگذارد به پايين ترين درجات سقوط مى‌كند.

از اين رو كسانى كه نزد خدا مقرّب ترند، مانند انبيا و اوليا، ترسشان از خدا بيشتر است؛ آنان عظمت خدا را بيش از ديگران درك مى‌كنند و با وجود مقامى كه خداوند به آنها عنايت كرده است از اينكه حتى يك لحظه در برابر او مغرور شوند در هراسند.

از سوى ديگر، خداوند يأس از رحمت خود را از گناهان بزرگ به حساب آورده است. انسان هر قدر گنهكار باشد نبايد از رحمت خدا مأيوس گردد. رحمت الهى آن قدر وسيع است كه اگر انسان واقعاً توبه نمايد و به سوى او باز گردد مورد بخشش خدا قرار مى‌گيرد. آنگاه كه بنده نهايتِ ذلت خود را در برابر خداوند ابراز دارد و حالت خوف و رجاى او به كمال رسد، در مسير تكامل قدم گذاشته است.

در روايتي مي خوانيم که:

« إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِي قَلْبِهِ نُورَانِ نُورُ خِيفَةٍ وَ نُورُ رَجَاءٍ لَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ يَزِدْ عَلَى هَذَا وَ لَوْ وُزِنَ هَذَا لَمْ يَزِدْ عَلَى هَذَا »(1)

«هيچ بنده مومنى نيست مگر آنكه در قلبش دو نور وجود دارد: نور خوف و نور رجاء؛ اگر سنجيده شوند هيچ يك بر ديگرى برترى ندارد.»

بنابراين طبيعي است که هر شخص مؤمني هر دو حالت خوف و رجاء را داشته باشد و نبايد در اينگونه امور ما به قرآن تفأل بزنيم تا موقعيت خودمان نزد خداوند متعال را بدانيم. بلکه براي شناخت موقعيت و جايگاه خود نزد خداوند متعال بايد أعمال و رفتارمان را بسنجيم و ببينيم که چقدر با معارف قرآن هماهنگي دارد. هر اندازه که أعمال ما در راستاي اجراي فرامين الهي باشد ما به قرب الهي نائل شده ايم.

در روايتي مي خوانيم که شخصي به ابوذر غفاري عرضه داشت که حال ما را نزد خدا چگونه مى‏بينى؟

فرمود: « اعْرِضُوا أَعْمَالَكُمْ عَلَى كِتَابِ اللَّهِ بِقَوْلِ اللَّهِ إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ  وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»(2)

« اعمال و رفتارتان را بر قرآن عرضه كنيد، زيرا خداوند، مسأله را روشن كرده و فرموده:« نيکوکاران در ناز و نعمت خواهند بود و بدکاران در آتش دوزخ خواهند سوخت؟!»

ما به شما توصيه مي کنيم براي اطلاعات بيشتر و برطرف شدن ناراحتي تان با مرکز تلفني ما به شماره (09640) با بخش اخلاق صحبت کنيد.

پي نوشت ها:

1. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، 1407 ه‍ ق‌، ج‏2، ص: 67.

2. همان، ص: 458.

تدبر اين است كه قلب با توجه به عواقب در كارها مي انديشد .(1)

به خاطر اهميتي كه فكر و انديشه در شكوفايي كمالات انسان دارد، در قرآن 47 بار كلمه "عقل‌" 18 بار   "فكر"، 16 بار  "لُب‌ّ" چهار بار   "تدبر" و چند بار  "فقه‌" تكرار شده. برخي از آياتي كه در آن‌ها انسان به تفكر و تفقه فرا خوانده شده،(1) كه در زير به آن اشاره شده است .

 تدبر اين است كه قلب با توجه به عواقب در كارها مي انديشد   .(1)

 فكر و تفكر اين است كه قلب با توجه به دلائل و برهان در كار يا موضوعي مي انديشد . به گفته راغب اصفهاني فكر نيرويي است كه علم را به سوي معلوم برد. به گفته فلاسفه حقيقت تفكر مركب از دو حركت است، حركتي به سوي مقدمات هر مطلب، سپس حركتي از  مقدمات به سوي نتيجه كه مجموعه اين دو حركت سبب شناخت و معرفت اشيا مي شود . (2)

 تفقه تلاش براي فهميدن ژرف و عميق است . فقه عبارت است از آگاهي بر مطلب پنهان به كمك مطلب حاضر و موجود .(3)

اما معناي عقل و تعقل به نيرويي گويند كه انسان نفس خود را حبس كند.نگذارد كه هواها به او سرايت نمايد .در اصل از عقال به معني طنابي است كه بر پاي شتر مي بندند تا حركت نكند . از آن جا كه نيروي عقل انسان را از كارهاي ناهنجار باز مي دارد، عقل گفته مي شود .(4) به همين جهت ادراكي كه انسان دل به آن مي‏بندد و چيزي را با آن درك مي‏كند، عقل ناميده مي‏شود. هم چنين نيرويي كه به واسطه آن خير و شر و حق و باطل را از يكديگر تشخيص مي‏دهد. مقابل آن جنون، سفه و جهل است. (5)

 

براي آگاهي بيش تر در اين زمينه به كتاب پيام قرآن‌،آية الله مكارم جلد اول‌، مراجعه نماييد .

پي‏نوشت‏‌ها:

1. بقره‌، 219 ، سبأ، 46 و 266; انعام‌، 50; آل‌عمران ،191; اعراف‌، 176; رعد،3 .

 تفقّه‌: انعام‌، 65 و 98; توبه‌، 81 و 123

2.  مجمع البحرين، ج 2 ،ص 8. ماده دبر .

3. همان ،ج3 ،ص 42.

4. همان ،ص 222؛ مفردات راغب ،ماده عقل .

5. تفسير الميزان، ج 2، ص 250 و  ج 5 ،ص 267 به بعد . 

 

خواندن قرآن و حتي نگاه كردن به خط  وسطور آن ثواب دارد. اما تدبّر در قرآن و فهميدن معاني و به كار بردن آن در زندگي ارزش و اهميت بيش تري دارد. بنابر اين خواندن قرآن به زبان فارسي به اين معنا كه انسان ترجمه آن را بخواند، نه تنها اشكال ندارد، بلكه چه بسا در موادي ترجيح و فضيلت دارد. اين كه انسان معناي آيات قرآن را به خوبي درك كند تا بتواند هر چه بهتر و بيش تر از آن براي بهتر زيستن بهره گيرد، بسيار شايسته و ارزشمند است.

هدف اساسي نزول آيات براي همين است. اگر بر قرائت قرآن تاكيد شده، براي رسيدن به فهم آيات  و به كار گيري آن در زندگي است.

البته فراموش نكنيم كه عربي كلام خدا و فارسي ترجمه ماست. پس يقينا آثار معنوي عربي بيش تر از فارسي است. اما براي اين كه  بين كسب بركات و متوجه شدن مفاهيم آن جمع كرده باشيم، سعي كنيم هم عربي را و هم ترجمه و تفسير آن را بخوانيم.

 شريعت اسلام دستور به عربي خواندن نماز و قرآن را داده است، گرچه انسان مي‏تواند ترجمه قرآن مجيد را مطالعه نمايد و از ثواب آن بهره مند شود، اما به جاي تلاوت عربي قرار نمي‌گيرد؛ زيرا قرآن الفاظي است كه از جانب خدا و به وسيله جبرئيل و به زبان عربي بر پيامبر (ص) نازل شده است.

 

يكي از اصول تعليمات قرآن كريم دعوت به تفكر و تدبر است. انسان متفكر از راه مشخصي مجهول خود را معلوم مي‌كند. يعني در گام نخست، مطلوب خود را بررسي مي‌كند و مي‌بيند براي او مجهول است. سپس سراغ مقدماتش مي‌رود و آن ها را از نظر ماده و صورت تنظيم مي‌كند. از راه مقدمات تنظيم شده به مقصد مي‌رسد. پس تفكر عبارت است از: سير دروني يا حركت از مقدمات به نتيجه و از معلوم به مجهول و اساس تفكر علم است. به همين جهت مي‌گويند امر به

چيزي امر به مقدمه آن نيز هست. پس با دعوت به تفكر به سرمايه تفكر، يعني كسب معلومات صحيح نيز امر شده است.

 تفكر از ديدگاه قرآن :

قرآن كريم موضوعات تفكر را مبهم نگذاشته، بلكه انسان ها را از دو راه به تفكر و انديشيدن فرا مي‌خواند :

با ذكر تفكر و تعقل :"إنّ في خَلقِ السَّمواتِ وَ الارضِ وَ اختِلافِ اللَّيلِِ و النَّهارِ و الفُلكِ الَّتي تَجري فِي البَحرِ."(1)

 در ادامه مي‌فرمايد : در همه اين ها آيات و نشانه‌هايي از حكمت وجود دارد؛ البته براي كساني كه تعقل كنند :"لَاياتٍ لقومٍ يَعقِلون"

 اگر انسان أندكي در عالم طبيعت تدبر نمايد، خواهد فهميد كه اجزاي عالم مجموعا يك واحدي را به وجود

آورده‌اند. بين اجزاي هر مجموعه‌اي ممكن است ارتباط و وحدت و هماهنگي باشد. ممكن هم است نباشد. به عنوان

مثال گله گوسفند مجموعه‌اي است كه بين اجزايش هماهنگي وجود ندارد، در حالي كه ساختمان هر كدام از آن ها كه از ميلياردها سلول زنده تشكيل شده، مجموعه‌اي است كه روح و حيات ابدي دارد.

بدون ذكر تعقل و تفكر : گاهي در يك آيه از عنوان تفكر و تعقل سخني به ميان نمي‌آيد، ولي در آن برهان عقلي و فكري مطرح مي‌شود و خود استدلال تشويق به تفكر است. بنابراين لازم نيست از عبارت :"اِنَّ في ذلِكَ لَاياتٍ لِقَومٍ يَتفَكَّرون"(2) استفاده شود.( قطعاً در اين [امر] براي مردمي كه مي‏انديشند، نشانه‏هايي است.)

تفكر در روايات :

روايات هم مانند قرآن از دو راه جامعه بشري را دعوت به تفكر مي‌كنند :

هم در خود روايات عنوان تفكر و تعقل مطرح مي‌شود :" تَفَكُّرُ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ‏ عِبَادَةِ سَنَة"(3)

گاهي نيز معارف برهاني در روايات ارائه مي‌شود كه ادراك آن بدون تفكر و تعقل ممكن نيست.

ضرورت تفكر از ديدگاه قرآن :

قرآن انسان ها را از پيروي چيزي كه دانشي نسبت به آن ندارند، منع نموده است :"وَ لا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ ؛ از چيزي

كه دانشي درباره آن نداري پيروي مكن"(4). اين آيه به تنهايي نشان مي‌دهد كه اسلام تا چه اندازه به زندگي آگاهانه اهميت مي‌دهد.

تاكيدي كه قرآن به پرورش نيروي عقل كرده، نشان مي‌دهد كه از نظر قرآن، يك انسان رشد يافته كسي است

كه اهل فكر و تشخيص باشد. از نظر قرآن اگر كسي فكر و انديشه خود را به طرز صحيحي به كار گيرد و هدف او تنها

درك حقيقت باشد، مي‌تواند رستگاري را از گمراهي تشخيص دهد. هيچ گونه اجباري در پذيرفتن اصول دين نيست: "لا اِكراهَ في الدّينِ قَد تَبيَّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَيِّ ؛ در دين هيچ اجباري نيست. هدايت از گمراهي مشخص شده است."(5)

 از اين آيه بر مي‌آيد كه عامل اصلي انحراف و گمراهي انسان ها به كار نگرفتن فكر و انديشه است.

تفكر در تاريخ اسلام :

در تاريخ اسلام بنا به عللي اكثر مسلمانان درست بر خلاف جهتي كه قرآن كريم مشخص كرده بود، عمل كردند. اگر كسي كتب متكلمان و موضوعات آن ها را با موضوعاتي كه قرآن مردم را به مطالعه آن تشويق كرده، مقايسه نمايد، خواهد دانست كه آن ها تا چه اندازه از تعليمات قرآن دور شده‌اند. البته تعداد اندكي كه با روح تعاليم قرآن آشنا بودند و در موضوعات شايسته به تفكر پرداختند، همان كساني هستند كه از مفاخر مسلمانان و بلكه از مفاخر بشر به شمار مي‌روند.

معرفي منابع براي مطالعه بيش تر:

1.هنر فكر كردن، ارنست ديمنه، ترجمه : محمد رفيعي مهرآبادي.

2. جادوي فكر بزرگ، ديويد جوزف شوارتز، ناشر: فيروزه، ترجمه: ژنا بخت آور.

پي نوشت ها:

1. بقره(2)آيه164.

2. جاثيه(45)آيه13.

3. نوري، مستدرك الوسائل و مستنبط المسايل، ج11، ص183، مؤسسه آل البيت، قم، 1408ه ق.

4. طبرسي،  مكارم الاخلاق، ص455، شريف رضي، چاپ چهارم، قم 1370ش.

5. بقره(2)آيه256.

بيان تفاوت تفكر و تعقل و تدبر از ديدگاه دين اسلام ،‌ نيازمند ارائه مقاله و بلكه كتابي مفصل است ولي به چند نكته در اين زمينه اشاره مي كنيم.

به طور كلي بايد بدانيد:

خداوند متعال در آيات قرآن بندگانش را به تفكر و تعقل و تدبر دعوت كرده است. هر چند در يك نگاه كلي مي توان گفت تمام اين الفاظ دعوت به تقويت قوه ادراك و به نوعي انديشيدن است لكن چنان چه اين الفاظ در آياتي به دنبال هم بيايد مسلما جنبه تفنن در عبارت ندارد، بلكه آنچه از روش قرآن مي‏دانيم هر كدام اشاره به نكته‏اي است.

به عنوان مثال، مطالعه و تامل در آيات 9 تا 13 سوره مباركه نحل بخشي از تفاوت هاي بين اين واژگان را روشن مي كند. شايد نكته تفاوت بين واژگان تفكر و تعقل در آيات مذكور اين باشد كه مساله در مورد الوان نعمت هاي موجود در زمين آن قدر روشن است كه تنها تذكر و يادآوري كافي است، ولي در مورد زراعت و زيتون و نخل و انگور و به طور كلي ميوه‏ها كمي بيشتر انديشه لازم است، تا به خواص غذايي و درماني آنها آشنا شويم، به همين جهت تعبير به" تفكر" مي‏كند.

اما در مورد تسخير خورشيد و ماه و ستارگان و اسرار شب و روز باز هم انديشه بيشتري لازم است، لذا تعبير به" تعقل" كه گوياي سطح بالاتري از انديشه است فرموده است. (1)‌ به عبارت ديگر تعقل،‌ مرحله گنجينه ساختن حوادث و پيشامدها و بهره‏مند شدن از آنها براي فهم و دريافت پيشامدهاي تازه است و اين فرايند همان چيزي است كه به نام «عقل» و «تعقل» ناميده مي‏شود. (2)

و اما تدبر: اين واژه در اصل از ماده" دبر" (بر وزن ابر) به معني پشت سر و عاقبت چيزي است، بنابراين تدبر يعني بررسي نتائج و عواقب و پشت و روي چيزي مي‏باشد، و تفاوت آن با" تفكر"، اين است كه تفكر مربوط به بررسي علل و خصوصيات يك موجود است، اما" تدبر" مربوط به بررسي عواقب و نتائج آن است. (3)

پي نوشت ها :

1. مكارم شيرازي،‌ ناصر،‌ تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه،‌ تهران،‌ ج‏11، ص 177.

2.  مترجمان،‌تفسير هدايت،‌ بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، مشهد، 1377 ش،‌ چاپ اول، ج‏6، ص 30.

3. مكارم شيرازي،‌ ناصر،‌ تفسير نمونه، ج‏4، ص 28.

 بايد چند نكته را متذكر شويم:

1- اسلام ديني است جهاني و كامل . اين دين برنامه هدايت انساني را تا روز قيامت به همراه دارد . براي تمام ابعاد زندگي انسان برنامه و قانون دارد، منتها قوانين بايد استخراج شود و استنباط گردد. از طريق تحقيق و پژوهش ابعاد آن و دستور عمل‌‌ها و راهكارهاي آن تبيين شود.

2-كتاب هاي  روانشناسي يا نظرات روانشناساني كه امروزه مطرح است، بيش تر قوانين و اصول آن فرضيات است .پايه تجربي دارد . نمي‌تواند به عنوان توصيه‌اي صد در صد اطمينان آور مطرح باشد.

3- قوانين و احكام اسلام در قرآن و روايات طوري تنظيم شده است كه سعادت دنيوي و اخروي انساني را در پي دارد . با توجه به نيازها و مصالح افراد انساني وضع شده، به طوري كه اگر به آن ها عمل كند، هم آباداني و خوشبختي دنيا و هم آخرت را به دست مي‌آورد.

 قسمت زيادي از توصيه‌ها و يافته‌هاي روانشناسي روز مورد تأييد اسلام نيست . با اهداف عالي اسلام كه سعادت دنيا و آخرت انسان است، ‌سازگار نمي‌باشد؛ زيرا:

 اولاً روانشناسي امروزه به ابعاد وجودي  و نيازهاي عالي انسان و توانايي‌هاي وي  توجه  فراگير نكرده‌ ،آدمي را در حدّ حيوان تنزل داده‌، از طرف ديگر محور كار خود را فقط رفتار او قرار داده و به بقيه ابعاد وجودي وي توجه نكرده‌است.

ثانياً در تدوين فرضيات گاهي افراط كرده و گاهي تفريط و نتوانستند‌ حق مطلب را ادا كنند. تناقض‌هاي زيادي بين روان شناسان مشاهده‌ مي‌شود.  فرويد به عنوان يك روان تحليل‌گر مشهور انسان را مجبور مي‌داند. قائل است كه خيلي از كارهاي انسان جبري است و اراده‌اي از خود ندارد. رفتارگراها كه كارهاي انسان را عبارت از محرك و پاسخ مي‌دانند ، براي شناخت و عقل انسان ارزش چنداني قائل نيستند.

 روانشناسي مورد تأييد اسلام  روانشناسي است كه از منبع غني و سرشار قرآن مجيد و روايات معصومين و عمل آنان نشأت گرفته باشد. تمام مسائل انساني را (فردي و اجتماعي) بر اساس فطرت و ارزش هاي مطلق تحليل كند. دستور عمل‌هاي خود را  طبق مصلحت دنيوي و اخروي انسان ها و سعادت آنان تنظيم نمايد. در ارايه راهكارها به تمام ابعاد وجودي انسان از قبيل عواطف، نيازها، عقل، حافظه، دين، اخلاق، وجدان، روح و روان  توجه داشته باشد. سعي كند انسان را به خليفة الله شدن و قرب الي الله كه كمال نهايي انسان است، نزديك كند. در دستور بهداشتي هم به نيازهاي واقعي و مصلحت‌دار او توجه نمايد.(1)

در موضوعي كه گفتيد كه ملاك همه چيز و رسيدن به آن ها را فكر و تمركز كردن و سپس رسيده به آن مي دانيد ،جزء روانشناسي غير ديني است. اگر تمام كار در اين باشد كه فقط با تمركز و فكر زياد انسان به آن ها برسد،به يقين خلاف و غير صحيح است . منافات با تلاش و كوشش انسان دارد . اين در دين مبين اسلام وجود ندارد . در سوره اي هم به آن اشاره نشده است .

اما اگر به عنوان مقدمه كارها و انجام فرامين الهي و رسيدن به مطلوب حقيقي فرض شود، خوب است . سفارش قرآن مجيد و روايات معصومين است .گويا همان تدبر و تفكر در خالق هستي و مخلوقاتتش است. (2) با توكل و اميد به خدا و تلاش و كوشش و مصلحت و حكمتي كه در اين مسايل وجود دارد كه خدا به همه آن ها آگاه تر است، رخ مي دهد و صورت مي پذيرد . اين موافق دين مبين اسلام است.

 راه رسيدن به مراد دل تان اگر خدا صلاح بداند، نيازمند حداقل چند چيز است:

1- توكل به خدا :

 وَ تَوَكَّلْ عَلَي اللَّهِ وَ كَفي‏ بِاللَّهِ وَكيلاً ؛(3 )

 بر خدا توكّل كن، و همين بس كه خداوند حافظ و مدافع (انسان) باشد!

2- دعا و عبادت خدا :

وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرين؛ (4 )

پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را بپذيرم! كساني كه از عبادت من تكبّر مي‏ورزند، به زودي با ذلّت وارد دوزخ مي‏شوند!»

پي نوشت ها:

1.كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ ؛

اين كتابي است پر بركت كه بر تو نازل كرده‏ايم تا در آيات آن تدبر كنند و صاحبان مغز (و انديشه) متذكر شوند: ص(38) آيه 29

1. مكتب‌هاي روانشناسي و فقر آن، ج 1 و2، دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، انتشارات سمت، 1372 ؛

محمد آل اسحاق، اسلام و روانشناسي، انتشارات آل اسحق خوييني،  1369، ص 18 

3.احزاب (33) آيه 3

4.غافر (40) آيه 60

منشأ بروز اين تناقض در ذهن شما برداشت نا صحيح از معناي آيه 36 سوره فاطر است.

در اين آيه مي خوانيم:«وَ الَّذينَ كَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا يُقْضي‏ عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا ...» «و كساني كه كافر شدند، آتش دوزخ براي آنهاست هرگز فرمان مرگشان صادر نمي‏شود تا بميرند»

عبارت«هرگز فرمان مرگشان صادر نمي‏شود تا بميرند» دو برداشت مي  تواند داشته باشد:

برداشت اول اين است فرمان مرگ آنها صادر نمي شود تا اينكه بالاخره آنها مي ميرند. طبق اين برداشت در آخرت مردن وجود دارد.

برداشت دوم اين است كه مرگ آنها مشروط به فرمان مرگ است و  فرمان مرگ كه علت و سبب مرگ آنهاست صادر نمي شود (لا يقضي عليهم) و لذا معلول و اثر آن يعني مرگ نيز حاصل نمي شود. پس معناي عبارت اين مي شود كه فرمان مرگشان صادر نمي شود تا به سبب اين فرمان بميرند( و از عذاب الهي خلاص و راحت شوند).

طبق برداشت دوم، قرآن كريم در صدد بيان و تاكيد همان چيزي است كه در ساير آيات فرموده و آن هم عدم مرگ در آخرت است.

نكته اي كه بايد توجه داشت اين است كه اين دو نوع برداشت با توجه به نارسايي هاي ترجمه فارسي پديد مي آيد. اما عبارت عربي آن قابليت اين دو برداشت را ندارد و تعبير «فيموتوا» تصريح دارد كه معناي دوم مراد خداوند متعال است و معناي اولي كه از ترجمه فارسي قابل برداشت است از عبارت عربي آن قابل برداشت نيست. زيرا طبق قواعد ادبيات عرب آمدن حرف فاء بر سر فعل مضارع منصوب «يموتوا» صراحت دارد كه اين فاء، فاء سبييه است. (1) و لذا معناي دوم مراد است و اگر قرار بود كه برداشت اول مراد خداوند متعال باشد بايد فعل مضارع به صورت ساده «يموتون» بيان مي شد.

علاوه بر اين اگر خود عبارت نيز صراحت در اين معنا نداشته باشد و قابليت هر دو معنا را داشته باشد باز هم معناي دوم صحيح است زيرا ساير آيات قرآن كه دلالت بر عدم وجود مرگ در آخرت دارد قراين و شواهدي هستند كه مراد  خداوند متعال را روشن مي كنند.

پي نوشت ها:

1. ر.ك: عباس حسن، النحو الوافي، مصر، دار المعارف ، بي تا، چاپ پانزدهم، ج4، ص 352.

درقرآن خداوند متعال مي فرمايد:« يا بَنِي آدَمَ إِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آياتِي فَمَنِ اتَّقي‏ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»(1)

بار ديگر خداوند متعال در اين آيه فرزندان آدم را مخاطب ساخته، مي‏فرمايد:« اي فرزندان آدم اگر رسولاني از خودتان (از طرف من) به سويتان آمدند كه آيات مرا به شما عرضه مي‏دارند از آنها پيروي كنيد، زيرا آنها كه پرهيزگاري پيشه كنند و در اصلاح خويشتن و ديگران بكوشند نه وحشتي از مجازات الهي خواهند داشت و نه اندوه و غمي».

چنانكه در تفسير نمونه آمده جمعي از دين‏سازان قرون اخير براي صاف كردن جاده ادعاهاي خود، پاره‏اي از آيات قرآن را مستمسك قرار داده و مدعي هستند كه اين آيات دلالت بر  نفي خاتميت دارند، در حالي كه ارتباطي با آن ندارند.

يكي از آنها آيه فوق است، آنها بدون اينكه قبل و بعد اين آيات را در نظر بگيرند، مي‏گويند: اين آيه با توجه به جمله «ياتينكم» كه فعل مضارع است دليل بر اين است كه امكان دارد در آينده پيامبران ديگري مبعوث شوند.

ولي اگر كمي به عقب برگرديم و آيات گذشته را كه از آفرينش آدم و سكونت او در بهشت و سپس رانده شدن او و همسرش از بهشت سخن مي‏گويد در نظر بگيريم و ملاحظه كنيم كه مخاطب در اين آيات مسلمانان نيستند، بلكه مجموع جامعه انساني و تمامي فرزندان آدمند پاسخ اين سخن روشن مي‏شود. زيرا ترديدي  نيست كه براي مجموعه فرزندان آدم رسولان زيادي آمدند كه نام تعدادي از آنها در قرآن آمده و نام عده ديگري نيز در كتب تواريخ ثبت است.

منتها اين عده از دين‏سازان براي اغفال مردم، آيات گذشته را به دست فراموشي مي‏سپارند و مخاطب در اين آيه را خصوص مسلمانان مي‏گيرند و از آن نتيجه‏ گيري مي‏كنند كه امكان رسولان ديگري در كار است.

اينگونه سفسطه‏ ها سابقه بسيار دارد مخصوصا اين سفسطه كه آيه يا جمله ‏اي از يك آيه را از بقيه جدا مي‏كنند و قبل و بعد آن را ناديده مي‏گيرند و بر مفهومي كه تمايل دارند تطبيق مي‏دهند هر چند ضد مفهوم واقعي آن باشد.(2)

اما در مورد بحث خاتم النبيين و خاتم الرسل بودن پيامبر اسلام بايد بگوييم كه «نبي» از نظر مصداق اعم از رسول است. يعني همه پيامبران، داراي مقام نبوت بوده‌اند ولي مقام رسالت اختصاص به گروهي از ايشان داشته است.(3) بنابراين اينكه پيامبري رسول باشد ولي نبي نباشد تحقق نيافته و  لذا اگر رسولي بعد از پيامبر اسلام (ص) بيايد وي نبي نيز خواهد بود و از آنجا كه پيامبر اسلام (ص) خاتم النبيين است و لذا يقينا خاتم الرسل نيز مي باشد.

در تفسير نمونه نيز مي خوانيم:« اين نكته نيز قابل توجه است كه خاتم انبياء بودن، به معني" خاتم المرسلين" بودن نيز هست، و اينكه بعضي از دين‏سازان عصر ما براي مخدوش كردن مساله خاتميت به اين معني چسبيده ‏اند كه قرآن پيامبر اسلام (ص) را خاتم انبياء شمرده، نه" خاتم رسولان" اين يك اشتباه بزرگ است، چرا كه اگر كسي خاتم انبياء شد به طريق اولي خاتم رسولان نيز هست، زيرا مرحله" رسالت" مرحله‏اي است فراتر از مرحله" نبوت"»(4)

پي نوشت ها:

1. أعراف(7) آيه 35.

2. آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374ش، ج‏6، ص 161.

3. آيت الله مصباح يزدي، آموزش عقايد، تهران، شركت چاپ و نشر بين الملل سازمان تبليغات اسلامي، 1384ش، ص 238.

4. آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374ش، ج‏17، ص 338.

صفحه‌ها