پرسش:
1- توبه چيست؟

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
توبه ندامت و پشيماني واقعي از گناهان گذشته است و اين ندامت , ندامت قلبي است , ولي اظهار آن به اين نحوه است : استغفراللّه ربى و أتوب اليه .تكرار اين لفظ همراه با ندامت قلبي بسيار مطلوب است . البته توبه‌ واقعي آن است كه علاوه بر اعتراف به جهل و ندامت و تنفّر قلبي، با عمل نيكو و صالح ، كاستي ها يي را كه دارد ، جبران كند.
قرآن مي فرمايد : پروردگارت نسبت به آنان كه از روي جهل اعمال بد انجام داده اند ، سپس توبه كردند و در مقام جبران بر آمدند ، آمرزنده و مهربان است(1) . طبق اين آيه توبه به توبه قلبي و ندامت دروني محدود نمي شود ، بلكه روي اثر عملي آن تأكيد شده و اصلاح و جبران ، مكمّل توبه شمرده شده ،تا اين فكر غلط را از مغز خود بيرون كنيم كه هزاران گناه را با جمله « استغفرالله » مي توان جبران كرد.
بنابراين بايد عملاً خطاها جبران گردد . قسمت هايي كه از روح انسان و يا جامعه بر اثر گناه آسيب يافته، اصلاح و مرمّت شود.
البته توبه كردن از گناهان , بستگي به گناهي دارد كه انجام شده است .گناهاني را كه از انسان سر مي زند ، از دو حالت يا دو دسته‌ زيرخارج نيست :
يك دسته حق الله است، مثل ترك نماز و روزه، راه جبرانش اين است كه قضاي آن را به جا آوريد. اگر از عهده قضاي همه آن برنمي‌آييد، هر مقداري كه مي‌توانيد، انجام بدهيد.
دسته دوم حق الناس است. جبران حق الناس آن است كه رضايت قلبي صاحبان حق را به هر صورتي شد، به دست آوريد. اگر مالي را از مردم تصرّف كرده يا ضايع نموده يا ضربه‌اي بر بدن آنان وارد كرده‌ايد كه ديه يا قصاص دارد، بايد يا رضايت آنان را جلب كنيد و يا مال و ديه را به آنان بدهيد.
اگر با زبان يا عمل تان، روح آنان را آزرده‌ايد و آبرو و حيثيت آنان را برده‌ايد، در صورت امكان از آنان رضايت بگيريد اما اگر ممكن نيست، براي آنان دعا كنيد.
اگر برخي افراد را نمي‌شناسيد يا مرده‌اند يا دسترسي به آنان نداريد، در امور مالي، مال را به فرزندان يا وارثان آنان بپردازيد. اگر دسترسي به آنان هم ممكن نباشد، در راه خدا براي شان صدقه بدهيد.
در غير امول مالي، در حق آنان دعا و استغفار كنيد و صدقه و خيراتي هديه نماييد.

پي‌نوشت‌:
1.انعام (6)، آيه54.

پرسش: 2-براي توبه كردن بايد چه كار كرد يا چه اعمالي را انجام داد؟

پاسخ:

زنگ دل را زُداي تا يارت بدهد در حريم خود بارت
به خداي عليم بي همتا حاجبي نيست غير زنگارت
درهاي توبه و استغفار هميشه به روي گناهکاران گشوده است.حقيقت توبه، پشيماني قلبي است؛ پشيماني که علامتش اندوه وحسرت بر گذشته ها است . زيرا چه کسي است که به بيداري قلبي و دروني رسيده باشد و به صلاح و فساد خويش آگاه گردد ، و خود را به خاطر تقصيرات و قصورات و عملکردهاي گذشته اش در معرض خطر و هلاک ببيند امّا از حسرت و اندوه نسوزد؟ در سايه چنان سوزدروني است که آثار معصيت از قلب زدوده مي شود ، و دل صاف و پاک مي گردد ، توبه و اظهار پشيماني در پيشگاه الهي دستور خاصي ندارد. مهم عزم بر ترک گناه و ندامت و پشيماني دروني است . در اين صورت خداوند نه تنها توبه را مي پذيرد، بلكه توبه كار واقعي را دوست دارد.قرآن مجيد با بيان لطيف خود گناهکاران را به سوي خدا دعوت مي‌کند . به آن ها قول مي‌دهد که مي‌توانند خود را از زندگي گذشته به کلي جدا کنند و زندگي نو را آغاز نمايند.(1)
اين آيه نويد مي‌دهد راه به روي همه باز است.
قرآن مجيد مي‌فرمايد: «نااميد از رحمت الهي نمي‌شود مگر کسي که کافر است».(2) گناهکار هر قدر آلوده باشد، نبايد خود را از فيض رحمت الهي نااميد بداند. لقمان به فرزندش مي‌گويد: «به خدا چنان اميدوار باش که اگر گناه جن و انس را بياوري، به تو رحم کند».(3)
بر اساس روايات، توبه آثار گناهان را محو مي‌کند . در اين صورت دغدغه‌اي براي گناهکار باقي نمي‌ماند. امام باقر(ع)مي فرمايد: «التائب من الذنب کمن لا ذنب له؛(4) کسي که از گناه توبه کند، مانند کسي است که گناه نکرده باشد».
در صورت تحقق توبه ، شکي نيست که خداوند آن را مي‌پذيرد. اين بشارت را خداوند در قرآن داده است: «هو الّذي يقبل التوبة عن عباده ويعفو عن السيئات؛(5) خدا است که توبه بندگانش را مي‌پذيرد و گناهان آنان را عفو مي‌نمايد».
البته توبه حقيقي شرايط و لوازم و آثار عملي دارد . مهم‏ترين آن، عبارت است ازاين که تصميم بگيريد که :
1ـ ديگر هيچ گناهي را انجام ندهيد. اگر به دليل ندانستن مسئله و جهل يا غفلت و فراموشي يا هر دليل ديگر، دوباره گناهي را مرتكب شديد، بلا فاصله توبه كنيد و با اشك و گريه، از خداوند بخواهيد كه شما را بيمارزد.
2ـ خود را به احكام و دستورهاي دين مقيد و پايبند كنيد و گناهان گذشته خود را جبران نماييد.
آداب توبه:
پيامبر اكرم(ص) روزي به اصحاب خود فرمود: كدام يك از شما اراده توبه دارد؟
عرض كردند: همه ما مي خواهيم توبه كنيم. فرمود: پس غسل كنيد. وضو بگيريد و چهار ركعت نماز بخوانيد. در هر ركعت يك مرتبه سوره حمد و سه مرتبه سوره توحيد و هر يك از سوره ناس و فلق را يك مرتبه بخوانيد و بعد از نماز هفتاد مرتبه بگوييد: استغفرالله ربّي و أتوب اليه. لا حول و لاقوّة الاّ بالله العليّ العظيم. يا عزيزُ يا غفّار اغفرلي ذنوبي و ذنوب جميع المؤمنين و المؤمنات فإنّه لا يغفر الذّنوب إلاّ أنت.
سپس فرمود: هيچ بنده­اي از امت من اين عمل را انجام نمي دهد مگر اين كه منادي از آسمان ندا كند: اي بنده خدا، عملت را از سر بگير كه توبه تو مقبول است و گناه تو آمرزيده، و فرشته ديگري از زير عرش صدا كند: اي بنده! مبارك باد بر تو و بر اهل تو و ذريه ات، و فرشتگان ديگر هر يك مطلبي مي‌گويند تا اين كه جبرئيل(ع) ندا مي‌كند كه: من وقت مرگت با ملك الموت مي آيم و به تو مهرباني مي كنم و روح تو به آساني از بدنت خارج مي‌شود.(6)
توبه آداب خاصي دارد که بايد آن را از مستحبات توبه دانست که عبارتند از:
1- سه روز روزه گرفتن؛
امام صادق(ع) مي‏فرمايد: توبه نصوح که خداوند به آن امر فرموده، روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج‏شنبه و جمعه است.(7)
2- غسل توبه؛
پيامبر اکرم(ص) مي‏فرمايد: بنده‏اي نيست که گناهي کند (هر چه و هر اندازه که باشد) سپس پشيمان شود و توبه کند مگر اين که خداوند به مغفرت و آمرزش به او نظر کند، سپس پيامبر به شخصي که مي‏خواست توبه کند فرمود: «برخيز و غسل کن و براي خدا سجده نما».(8)
3- خواندن دو يا چهار رکعت نماز؛
امام صادق (ع) مي‏فرمايد:
«هر بنده‏اي که گناهي کرد، پس برخيزد و طهارت کند (وضو بگيرد) و دو رکعت نماز بخواند و از خداوند طلب آمرزش نمايد، بر خدا است که توبه‏اش را بپذيرد، چون خود فرموده ‏است: هر کس کار زشتي کند يا به خودش ستم نمايد، پس استغفار کند، خدا را آمرزنده و مهربان مي‏يابد».(9)
4- دعاهاي توبه؛
براي آن كه در عمل به لوازم توبه تا آخر ثابت قدم و موفق باشيد ،مناسب است.
- خود را مقيد به نماز اوّل وقت كند
- تا حد امكان در مساجد نمازتان را بخواند.
- با دوستان مؤمن رفت و آمد كند و از رفاقت با افراد بدنام و فاسد پرهيز نمايد.
-دعاهاي توبه‏اي را که از ائمه معصومين وارد شده‏است، به ويژه دعاهاي صحيفه سجاديه، مخصوصاً دعاي 31 و يا مناجات خمسْ عشر، به‏ خصوص مناجات تائبين را بخواند.
- هر روز صبح بعد از نماز و هر شب هنگام خوابيدن، پس از خواندن دو ركعت نماز از خدا بخواهيد كه شما را در پيمان توبه موفق بدارد،
- از توسل به چهارده معصوم عليهم السلام به خصوص توسل به امام زمان عليه السلام غافل نشويد.

- از فرصت استثنايي ماه هاي رجب و شعبان و رمضان هم چنين ايام سوگواري محرم كمال استفاده را ببريد.
- گاهي در دل شب ، هنگام سحر ، نزديکي هاي صبح ، با خدا خلوت کن . جايي که کسي جز خدا شما را نبيند و صداي درد دل گفتنت با خدا را نشنود .پس از به ياد آوردن گناهان و اعتراف و اقرار به آن، به خدا عرض کن ، خدايا ! بنده گنه کار و فراري توام ،به تو پناه آورده ام ،پناهم بده.اگر گفتند: تا به حال كجا بودي بگو: راه گم كرده بودم. اگر گفتند: چه آورده‌اي؟ بگو دل شكسته. بگو: اي خداي من! مگر به پيامبرت نفرموده‌اي که به بندگان گنه کارت از قول شما بگويد: اي بندگان من كه (با گناه و معصيت‌ها) بر خود اسراف و ظلم كرده‌ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد، كه خداوند همه گناهان را مي‌آمرزد، چه اين كه او بخشنده و مهربان است".
من هم بنده گنه كار توام. مدتي از تو فراري بودم و با گناهان عظيم و بسيارم، بر خود ستم كردم اما اكنون آمده‌ام و به تو پناه آورده‌ام. به رحمت و آمرزش تو اميدوارم. مرا درياب!
خوشا آن دل كه دارد قصد كويش خوشا آن ديده دارد عشق رويش
خوشا آن بنده شيرين زباني كه همواره بود در گفت و گويش
خوشا آن سالك شوريده حالي كه سرگرم است اندر هاي و هويش
پي‌نوشت‌ها:
1. زمر (39) آيه 53.
2. يوسف (12) آيه 87
3. . اصول کافي، ج 3، ص 109.
4. همان، ج 4، ص 168
5. شورى (42) آيه 25.
6. 3. ميرزا جواد ملکي تبريزي، رساله لقاء الله،ص87
7.. وسائل الشيعه، ج 11، ص 362.
8. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 513.
9. وسائل الشيعه، ج 11، ص 363.

پرسش: 3- براي غلبه بر نفس بايد چه كار كرد؟

پاسخ:
تو پاي در راه نه و هيچ مترس خود راه بگويدت كه چون بايد رفت
اگر آيينه‏ دل از زنگار گناه و شرك و ريا پاك گردد،نورحقيقت حق تعالي در آن تجلي مي‏يابد و نفس مغلوب مي گردد. گام اول براي تحقق اين منظور، بيداري دل از خواب غفلت و توجه کردن به غافل بودن خويش مي‏باشدکه عارفان از آن به «يقظه»تعبير مي کنند ، که اين بيداري الحمد لله در شما پديد آمده است 0آن چه که شما را نگران ساخته ،چگونگي حفظ و حراست آن و ضعف قدرت تصميم گيري و ايستادن در برابر خواسته هاي نفس است 0 عرفا براي کساني که «د ل شان»از حالت غفلت خارج شده و به مرحله« آگاهي و بيداري » رسيده اند ، مراحلي را جهت غلبه بر هواي نفس و خود سازي ‌،و وصال به قرب الهي، معرفي كرده‌اند كه به بخشي ازآن اشاره مي کنيم :
1- :طلب واراده:
اساسي ترين و مشکل ترين گام در مسير خود سازي جهت غلبه بر نفس « خواستن» و داشتن « عزم و اراده » قوي و استوار است .انسان تشنه و گرسنه تا رمق دارد ، دنبال آب و غذا مي دوَد . چون نقش و اهميت آن را در حيات و هستي خويش مي داند.انسان تشنه کمال و انسانيت ، و گرسنه محبت و قرب الهي نيز مي داند همه حيات و هستي معنوي و بقاي ابدي او، در غلبه بر هواي نفس و حرکت در مسير عبوديت و بندگي خدا نهفته است .
بر اساس آموزه هاي قرآن کريم ، تمام عمر و اعمال انسان بر باد فنا است جز عملي که بر اي ذات پروردگارانجام شده باشد و منتسب به او باشد(1) . تقويت عزم و اراده مرحله اي است که بايد به تدريج و با صبر وحوصله حاصل شود، حاصل نمي شود مگر با افزايش "خويشتن شناسي" و معرفت نسبت به خدا و صفات جمال وجلال او و آگاهي از نعمت هاي بيکران به ويژه نعمت هاي معنوي وهدايتگري هايي که به انسان ارزاني داشته است.
تا ميوه هاي اين معرفت- که مهم ترين آن نهادينه شدن ذکر خدا در روح و قلب و تقويت اراده و شوق و علاقه لازم به خود سازي است - در انسان پديد نيايد، تا شوق و علاقه به خود سازي در انسان پيدا نشود و انسان در طلب آن مجاهدت نکند ،درهاي « وصال » و « قرب الهي » به روي او باز نمي گردد0
پس بايد با استمرار مطالعه درجهت شناخت خدا و آگاهي يافتن از حال وکار خود و« هدف خلقت » و مسئوليتي که دراين گنبد دوار دارد،در جستجوي رسيدن به حقيقت باشد0
. کم ترين ثمره آن تصميم برترک گناه و حرکت در را ستاي رضايت پروردگار است0ذکر خدا در دل هم باعث تقويت بصيرت و بينش فرد مي شود . چراغ نور وحکمت را در درونش روشن مي کند. قدرت تشخيص حق وباطل به او مي بخشد. باعث فزوني قدرت اراده و تصميم گيري مي گردد0در اين صورت او هميشه تابع خواست خداوند بوده و همواره درصدد انجام تكاليف الهي است0 هر قدمي كه بر مي‏دارد و هر سخني كه مي‏گويد و هر برنامه‏اي كه دارد ،نخست مي بيند آيا رضاي خداوند در آن هست .
تقيد به نماز اول وقت به ويژه نماز صبح و مداومت به خواندن نماز شب ،تلاوت قرآن و تدبر در آن ،شما را در رسيدن به هدف ومقصد نهايي کمک مي کند 0
2 - مشارطه‌:
شرط نمودن و عهد و پيمان بستن با خويشتن براي اطاعت فرمان الهي و پرهيز از گناه‌، که اگر غفلت و تخلفي صورت گرفت ،زود توبه کند و نفس خويش را جريمه نمايد0بهترين وقت آن بعد از نماز صبح است‌.البته در طول روز بايد نفس خويش را به آن شرط و پيمان متذکر شود0.
3- مراقبه‌:
به معناي مواظبت و زير نظر گرفتن عملکردها ،رابطه ها ،نگاه ها ،خواسته ها و بالاخره پاكي خويش است0کسي که قلبش آگاه به اين است كه جهان هستي مخلوق خدا و همه عالم محضر اوست ، انسان کجا و در کدامين مکان و زمان مي تواندحضور داشته باشد که خدا آن جا نباشد و يا او را نبيند، فرشتگان الهي در همه جا و همه حال مراقب اعمال او هستند; "و إن‌ّ عليكم لحـَفظين‌;(2) بي‌شك حافظان و مراقباني بر شما گمارده شده است‌."،قدرت اراده و ايمانش در کنترل نفس افزايش مي يابد0
4- محاسبه‌:
هر كسي در پايان هر روز،هفته،ماه،و سال ، به محاسبه كارهاي خويشتن بپردازد، عملكرد خود را در زمينه خوبي‌ها و بدي‌ها، خداپرستي و هواپرستي دقيقاً مورد محاسبه قرار دهد، بداند كه قبل از او خدا او را محاسبه كرده است;
اگر آنچه را در دل داريد، آشكار يا پنهان كنيد، خداوند شما را محاسبه مي‌فرمايد: "و إن تبدواْ مَا في‌َّ أنفسكم‌ْ أوتخفوه‌ُ يحاسبْكم به‌ِ اللَّه‌ (3) ‌"
براي تقويت برنامه خود سازي و پيروي نکردن از خواسته هاي نفس، لازم است از هم‏نشيني با اهل دنيا و دور از معنويت،پرهيز شود،. خداوند درقرآن کريم مي‏فرمايد:
فاعرض عن من تولي عن ذكرنا ولم يردالا الحيوه الدنيا (4) ؛از كساني كه از ياد ما روي گرداندند و جز زندگي دنيا را نخواستند ،روي بگردان،
براي هر مرحله از تقوا و تهذيب نفس، تکلف ويژه اي است که رعايت آن در هر مرحله‏اي، زمينه ساز درك بيش تر و توفيق افزون‏تر و توجه و تقرب خواهد شد0
يا ايها الذين آمنوا ان تتقوالله يجعل لكم فرقانا و يكفر عنكم سيئاتكم و يغفر لكم و الله ذوالفضل العظيم ؛ (5) اي اهل ايمان! اگر پرهيزگار بوده و تقواي الهي پيشه كنيد ،خداوند براي شما نيروي تشخيص حق از باطل قرار داده ، بدي‏هاي شما را پوشانده ،شما را بيامرزد و خداوند داراي فضل و رحمت بزرگ است0
تذکرات:
در خودسازي و جهاد با نفس به چند نکته اساسي بايد توجه نمود:
1 - همان گونه که در تربيت و سلامت بدن، رياضت و ورزش لازم است، در خود سازي و تهذيب نفس نيز رياضت و مبارزه و جهاد با نفس ضرورت دارد.
2 - همان گونه که در پرورش اندام، از نرمش و فعاليت‏هاي ساده و اندک آغاز مي‏شود و به تدريج به ورزش‏هاي سنگين‏تر وارد مي‏شوند، در تربيت روح نيز بايد از اندک شروع کرد و به تدريج به مراحل بالاتر رسيد.
3 - همان طور که در ورزش بدني، تداوم واستمرار لازم است، در رياضت نفساني نيز تداوم، شرط رسيدن به مقصد است. قرآن مي‏فرمايد: "به يقين کساني که گفتند: پروردگار ما خداوند يگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مي‏شوند که نترسيد و غمگين مباشيد".(6)
علي(ع) مي‏فرمايد: "قليلٌ مدوم عليه خير من کثير مملول منه؛(7) عمل اندکي که پيوسته باشد، بهتر است از بسياري که تو را خسته و وامانده سازد".
در حديث ديگري امام باقر(ع) مي‏فرمايد: "احب الاعمال الي اللَّه عز وجل ماداوم عليه العبد و ان قل؛ (8) محبوب‏ترين کار نزد خدا، آن است که انسان بر آن مداومت کند هر چند اندک و ناچيز باشد".
4 - چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهيز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترک هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترک گناهان و محرمات و تولي و تبري.
5 - مهم‏ترين چيزي که درجميع مراحل بايد رعايت شود، نيت و حضور قلب و اخلاص است. خداوند در قرآن بر اين نکته تأکيد دارد که در مسير دين و پرستش بايستي اخلاص داشته باشيد: "به آن‏ها دستوري داده نشده بود جز اين که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند".(9)
6 - يکي از مشکل‌ترين کارها تهذيب نفس و خود سازي است. به تغبير قرآن: راه فلاح و رستگاري همين‌است. "‌قد افلح من تزکي(10)؛ هر کس خود را تزکيه کرد، رستگار شد" و "‌قد أفلح من زکاها و قد خاب من دسّاها(11)؛‌همانا رستگار شد کسي که خود را تزکيه و زيان کرد کسي که فريب نفس خود را خورد".
‌عالمان علم اخلاق مي‌گويند: براي خودسازي ابتدا بايد رذائل اخلاقي و اخلاق بد را از خود دور کرد، سپس‌ درخت پاکي نشاند. ديو چو بيرون رود ، فرشته در آيد .
با وجود صفاتي مانند حسد و کبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوت راني،‌دسترسي به صفات پسنديده و انجام اعمال خير و غلبه بر هواي نفس، بسيار مشکل خواهد بود.
‌اخلاق بد در وجود انسان به منزله بيماريي است که مفاسدي به دنبال دارد.
‌مرحوم نراقي مي‌گويد: "‌زنهار اي جان برادر! تا حديث بيماري روح را سهل نگيري و معالجه آن را بازيچه ‌نشماري و مفاسد اخلاق را اندک نداني...‌ مسامحه در معالجه آن ها آدمي را به هلاکت دائم و شقاوت ابدي‌ مي‌رساند . صحت روح و اتصاف آن به محاسن اخلاق باعث زندگاني ابدي و حيات حقيقي مي‌شود . بعد از آن‌که ساحت نفس از اخلاق ناپسند پاک و آراسته گردد، مستعد قبول فيض‌هاي الهي مي‌گردد(12)".
پيامبر(ص) فرمود: "‌لا تدخل الملائکه بيتاً فيه کلب؛(13)‌ملائکه داخل خانه‌اي که در آن سگ باشد، ‌نمي‌شوند". پس چگونه ملائکه در خانه دلي داخل شوند، که مملوّ از صفات رذيله و سگان درنده وجود آدمي هستند ؟!
‌7 - عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسنديده، گر چه بر نفس انساني شايد مشکل باشد، ولي‌چاره‌اي از آن نيست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نياز با‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، کمک و دلسوزي نسبت به مستضعفان و بينوايان احترام به بزرگان، امر به‌ معروف و نهي از منکر.
‌
پي‌نوشت‏ها:
1. قصص(28) آيه 88
2. انفطار(82)آيه 10
3. بقره (2)آيه 284
4.نجم (53)آيه 29
5. انفال(8) آيه 29
6. فصلت (41) آيه 30.
7. صبحي صالح، نهج البلاغه، حکمت 444.
8. محمد رضا مهدوي کني، نقطه‏هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 41.
9. بينه (98) آيه 5.
10. اعلي (87) آيه 14.
11. شمس (91) آيه 9.
12. معراج السعاده، ص 13.
13. بحارالانوار، ج 62، ص 54.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
توبه ندامت و پشيماني واقعي از گناهان گذشته است . ندامت , ندامت قلبي است , ولي اظهار آن به اين نحوه است : استغفراللّه ربى و أتوب اليه . تكرار اين لفظ همراه با ندامت قلبي بسيار مطلوب است. يا لفظ و عبارتي كه اين معنا را داشته باشد. البته توبه‌ واقعي آن است كه علاوه بر اعتراف به جهل و ندامت و تنفّر قلبي، با عمل نيكو و صالح ، كاستي ها يي را كه دارد ، جبران كند.
قرآن مي فرمايد : پروردگارت نسبت به آنان كه از روي جهل اعمال بد انجام داده اند ، سپس توبه كردند و در مقام جبران بر آمدند ، آمرزنده و مهربان است .
طبق اين آيه توبه به توبه قلبي و ندامت دروني محدود نمي شود ، بلكه روي اثر عملي آن تأكيد شده و اصلاح و جبران را مكمّل توبه شمرده شده تا اين فكر غلط را از مغز خود بيرون كنيم كه هزاران گناه را با جمله « استغفرالله » مي توان جبران كرد.
بنابراين بايد عملاً خطاها جبران گردد و قسمت هايي كه از روح انسان و يا جامعه بر اثر گناه آسيب يافته، اصلاح و مرمّت شود.
البته توبه كردن از گناهان , بستگي به گناهي دارد كه انجام شده است . اگر گناهي مشتمل بر حق الناس است , بايد حق الناس ادا و جبران حقوق ضايع شده افراد بشود. اگرحق الله است , بايد قضا شود. مراتب گناهان متفاوت است ، بعضي گناهان خيلي بزرگ است و توبه آن احتياج به گريه و زاري بسيار دارد: « و توبوا الى اللّه جميعاً ايه المؤمنون لعلّكم تفلحون ؛(1) اى مؤمنان ! همگى به سوى خدا توبه كنيد تا رستگار شويد». برخي از گناهان كوچك است كه تكرار نكردن گناه دليل بر قبولي توبه است .
آداب توبه :
توبه آداب خاصي دارد که بايد آن را از مستحبات توبه دانست :
1- سه روز روزه گرفتن؛
امام صادق(ع) مي‌‏فرمايد: توبه نصوح که خداوند به آن امر فرموده، روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج‏شنبه و جمعه است.(2)
2- غسل توبه؛
پيامبر اکرم(ص) مي‌‏فرمايد: بنده‏اي نيست که گناهي کند (هر چه و هر اندازه که باشد) سپس پشيمان شود و توبه کند مگر اين که خداوند به مغفرت و آمرزش به او نظر کند، سپس پيامبر به شخصي که مي‏خواست توبه کند فرمود: «برخيز و غسل کن و براي خدا سجده نما».(3)
3- خواندن دو يا چهار رکعت نماز؛
امام صادق (ع) مي‏فرمايد: «هر بنده‏اي که گناهي کرد، پس برخيزد و طهارت کند (وضو بگيرد) و دو رکعت نماز بخواند و از خداوند طلب آمرزش نمايد، بر خدا است که توبه‏اش را بپذيرد، چون خود فرموده ‏است: هر کس کار زشتي کند يا به خودش ستم نمايد، پس استغفار کند، خدا را آمرزنده و مهربان مي‏يابد.(4)
4- دعاهاي توبه؛
مناسب است کسي که مي‏خواهد توبه کند ،دعاهاي توبه‏اي را که از ائمه معصومين وارد شده ‏است، به ويژه دعاهاي صحيفه سجاديه، مخصوصاً دعاي 31 و يا مناجات خمسه عشر، به ‏خصوص مناجات تائبين را بخواند.
5- استغفار (درخواست بخشش)؛
قرآن مجيد مي‏فرمايد: «وَ يا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيهِ؛(5) اي قوم، از خدا آمرزش بخواهيد، سپس به سوي او توبه کنيد.
درباره توبه مي توانيد كتاب هاى قلب سليم و گناهان كبيره شهيد دستغيب و كتاب اخلاق عملى از آيةالله مهدوى كنى و معراج السعاده از مرحوم ملا احمد نراقى را مطالعه كنيد.

پي‌نوشت‌ها:
1. نور( 24) آيه 31.
2. وسائل الشيعه، ج 11، ص 362.
3. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 513.
4. وسائل الشيعه، ج 11، ص 363.
5. هود (11) آيه 90.

پرسش: من در جاهليت با خواهرم زنا كردم و حتي وي خطاب به من كه زنا كار بودم هشدار داد اما به حرفش گوش ندادم و فشار بيش تري به او آوردم .لطفا راه توبه و حكم من را بگوييد.

پاسخ: پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
آلودگي به گناه و بي باكي در معاصي و ارتكاب محرمات و شكستن حرمت مقام ربوبي الهي بسيار ناپسند و بدبختي آور است.
انجام عمل خلاف شرع موجب تباهي انسان و باعث فنا و هلاكت او است. امام باقر(ع) فرمود: "ما من نكبه تصيب العبد الا بذنب؛ هيچ نكبتي دامنگير شخص نمي شود مگر به واسطه گناهي كه مرتكب شده است". (1)
امام علي(ع) مي فرمايد: "خداوند آسايش و زندگي راحت هيچ مردمي را نمي‏گيرد مگر به علت گناهاني كه مرتكب شده‏اند. خداوند هرگز به بندگان خود ستم نمي‏كند". (2)
گناه صرف نظر از خطراتي كه براي جهات فردي و اجتماعي دارد، بزرگ‏ترين عامل انحطاط و سقوط انسانيت است.
گناهكار هرگز از مزاياي افتخارآميز بشريت و تكامل انساني برخوردار نيست. پليدي گناه حجاب نورانيت دل و صفاي باطن است.
گناهكار قبل از اين كه به جامعه يا به خود ضربه‏اي وارد كند ، شخصيت خود را ساقط مي‏نمايد و انسانيت خود را مي كشد. كسي كه عاشق فضايل انساني و آزاد مردي است ، بايد از پليدي گناه پيراسته و منزه باشد. علي(ع) مي فرمايد: "كسي كه به كرامت نفس و شرافت آدمي علاقه دارد ،بايد از گناه بپرهيزد". (3)
در حديث ديگر فرمود: "آزاد مرد كسي است كه تمايلات غير مشروع خود را ترك كند". (4) در جاي ديگر فرمود: " ما زني غيور قطّ؛ غيرتمند و جوانمرد هرگز زنا نمي‏كند". (5)
قرآن كريم در مورد زنا مي فرمايد: "ولا تقربوا الزّنا انّه كان فاحشة و ساء سبيلاً؛ نزديك زنا نشويد كه كار بسيار زشت و بد راهي است". (6)
زنا از گناهان كبيره است و آثار و عواقب بسيار خطرناك دنيوي و اخروي به دنبال دارد. امام صادق(ع) مي فرمايد:
"زنا شش اثر دارد: سه اثر در دنيا، سه اثر در آخرت. اما آثار دنيوي زنا: آبرو را مي برد، رزق را كم مي كند، مرگ را نزديك مي كند، و آثار اخروي آن: غضب پروردگار، سختي حساب و دخول در آتش و جاودان ماندن در آن". (7)
رسول خدا(ص) فرمود: "كسي كه زنا كند، پس توبه نكند، و با اصرار به اين گناه از دنيا برود، خداوند در قبرش سيصد در عذاب را باز مي فرمايد كه از هر در مارها و عقرب‏ها و افعي هايي از آتش بيرون مي آيند. اين آدم تا روز قيامت مي سوزد، و چون از قبرش بيرون شود از بوي گندش مردم اذيّت مي شوند، و به اين بوي گند شناخته مي شود، و دانسته مي شود كه زناكار است. تا اين كه امر مي شود او را به آتش برند". (8)
اميرمؤمنان(ع) مي فرمايد: " در روز قيامت به امر خدا بوي گندي وزيده مي شود كه تمام اهل محشر ناراحت مي شوند تا اين كه نفس كشيدن بر آن‏ها مشكل مي گردد، پس منادي ندا مي كند: آيا مي دانيد اين بوي گند چيست؟ گويند: نمي‏دانيم و سخت ناراحتمان كرده، پس گفته مي شود: اين بوي عورت زناكاران است كه بدون توبه از دنيا رفته‏اند. پس آن‏ها را لعنت كنيد كه خدا آن‏ها را لعنت كرده ؛ كسي نمي‏ماند در محشر مگر اين كه آن‏ها را نفرين مي­كند و مي گويد: خدايا! زناكاران را لعنت فرما". (9)
بنابراين زنا و لواط و بي عفتي و بي بندوباري جنسي، فاسد كننده دنيا و آخرت است. كسي كه مرتكب چنين اعمال شنيع شده، واجب و لازم است فوراً توبه كرده و به سوي خداوند باز گردد تا خود را از منجلاب بدبختي نجات دهد.
داروي بيماري زنا و ساير گناهان
رسول اكرم(ص) فرمود:
"هر مرضي دارويي دارد و داروي گناهان استغفار و طلب عفو از پيشگاه ذات پاك الهي است". (10) توبه كه به معني پشيماني واقعي از معصيت است، موجب بخشش گناه شده و صفحه قلب را از آلودگي پاك و تيرگي را مبدّل به روشنايي مي سازد.
گناه هر چه باشد ،قابل توبه است و توبه از آن در درگاه الهي پذيرفته مي شود، به شرط آن كه توبه حقيقي باشد؛ يعني انسان از عمق دل توبه كرده باشد.
مكتب تربيتي اسلام تمام آلودگان به گناه را دعوت مي كند كه براي اصلاح خويش و جبران گذشته از در توبه كه در رحمت الهي است وارد شوند و سعادت خود را باز يابند.
امام زين العابدين(ع) در مناجات زيباي خود مي فرمايد: "معبود من !تو كسي هستي كه به روي بندگانت دري به سوي عفو گشوده‏ و نامش را توبه نهاده‏ و فرموده‏اي: باز گرديد به سوي خدا و توبه كنيد، توبه خالص. حال كه اين در رحمت باز است، عذر كساني كه از آن غافل شوند و توبه نكنند چيست؟". (11)
توبه هرگاه واقعي باشد و از اعماق جان برخيزد و انسان از كرده خويش پشيمان شود، مقبول در گاه خدا مي شود و آثار و بركات توبه نمايان مي گردد. توبه كار واقعي خود را از مجالس گناه دور مي دارد و از عواملي كه گناه را وسوسه و تداعي مي كند، برحذر مي باشد و خود را در پيشگاه خدا شرمنده مي بيند و همواره در صدد كسب رضاي او مي باشد.
خداوند نه تنها توبه را مي پذيرد، بلكه توبه كار واقعي را دوست دارد. توبه زناكار، پشيمانى از گناه و عزم بر ترك آن در آينده و سعى در استغفار و دعا و پايبندي به احکام و مقررات ديني و اميدواري به رحمت و مغفرت پروردگار است .
پي نوشت‏ها:
1. محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ج 2، ص 269، حديث 4.
2. محمد تقي فلسفي، كودك، ج 1، ص 16 (المستطرف، ج 2، ص 461).
3. همان، ص 11 (ارشاد مفيد، ص 141).
4. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 74، ص 237.
5. نهج البلاغه (فيض الاسلام) كلمات قصار، شماره 297، ص 1222.
6. اسراء (17) آيه 32.
7. بحارالانوار، ج 76، ص 22، حديث 17.
8. محمد بن حسن حرعاملي، وسايل الشيعه، ج 14، ص 242، حديث 1 از باب 9.
9. همان، ص 243، حديث 1 از باب 10.
10. محمد ري شهري، ميزان الحكمه، ماده ذنب، شماره 6655، ج 2، ص 997.
11. آيت اللَّه مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 218.

پرسش: با پدرم رابطه خوبي ندارم. به اين دليل كه بهش خيلي شك دارم مطمئنم كه دوست زن غير مجاز داره و كار هم نمي كنه و خيلي مشكلات ديگه به حدي كه از ايشان متنفر شده ام .وظيفه من در اين شرايط چيست؟
پاسخ: پرسشگر گرامي ،با سلام و سپاس از اعتماد و ارتباط تان با اين مرکز
در مورد پدر ومادر بايد با احتياط تصميم گرفت . با توجه به اصول و قواعد عقلي و شرعي عمل کرد . اول مي نويسي که بهش خيلي شک دارم . وبلا فاصله مي نويسي مطمئنم با زني رابطه غير مجاز دارد.اولا از کجا مطمئن شديد که رابطه شان غير مجاز و نامشروع است؟ شايد رابطه شان مشروع و به صورت ازدواج موقت بوده است .
ثانيا: بر فرض که نامشروع باشد،مي توانيد آن زن را شناسايي کرده و به صورت نا شناس ايشان را تهديد کنيد که اگر دست از کار نامشروع خود بر ندارد، به پليس خبر مي دهيد .
در غير اين صورت وظيفه اي نداريد . گناه پدرتان به گردن خودش است و بيش تر از اين وظيفه اي نداريد . نبايد بيش از اين خود خوري بکنيد. مهم ترين شرط امر به معروف و نهي از منکر، احتمال تاثير گذاري و نرسيدن ضرر به امرکننده و نهي کننده است . اگر مي بيني اين دو شرط محقق است اقدام کن و اگر نيست ،پس تکليفي نداريد.
پرسشگر گرامي !
از روايات معصومان استفاده مي‌شود که والدين، چه مؤمن باشند و چه کافر و چه نيکوکار و چه معصيتکار بايد مورد احترام قرار گيرند و استثنا بردار نيست. امام‌رضا(ع) مي‌فرمايد:
«نيکي به والدين واجب است ،گرچه مشرک باشند، ولي در معصيت خدا نبايد آنان را اطاعت کرد».(1)
قرآن مجيد تنها در يک مورد مخالفت با پدر و مادر را جايز دانسته و آن موقعي است که پدر و مادر فرزند را به شرک يا گناه و نافرماني خدا فرا خوانند، ولي در ساير موارد به رفتار پسنديده توصيه نموده است.(2)
امام باقر(ع) مي‌فرمايد: «سه چيز است که خداوند در بارة آن ها براي مخالفت رخصت نفرموده است:
رد امانت: حال صاحب امانت نيکوکار يا بد کردار،
‌وفاي به عهد و پيمان: نسبت به نيکوکار و بد‌کردار.
خوش رفتاري با پدر و مادر،نيکوکار باشند يا بد‌کردار، مؤ من باشند يا کافر ».(3)
البته فرزند مي‌تواند با رعايت ادب و متانت و حفظ جايگاه و حرمت پدر و مادر، نظر خود را در موضوعات مختلف بيان کند . از منطق خود دفاع نمايد. مهم اين است که فرزندان از جدل و بحث‌هاي بيهوده که ممکن است به تيرگي روابط و ناراحتي پدر و مادر بيانجامد، اجتناب ورزند،
از روايات استفاده مي شود قطع ارتباط يا برخورد خشم آلود با ارحام و خويشان به خصوص پدر و مادر كم ترين اثرش در دنيا اين است كه باعث فقر شديد و گرفتار شدن به اذيت اشرار، كوتاه شدن عمر و بروز مرگ ناگهاني و نابهنگام مي شود. در آخرت چنان از رحمت الهي دور مي گردد كه بوي بهشت (كه از مسافت هزار سال راه به مشام مي رسد) به مشام چند گروه از جمله عاق والدين يا كسي كه با ارحام قطع رابطه كند، نخواهد رسيد.(4)
- اهميت احترام به پدر و مادر و نيكى كردن به آن ها در سطحى است كه قرآن كريم در 9 مورد از آن سخن آورده است. در سه جا، احسان به پدر و مادر را در كنار توحيد و يكتاپرستى ذكر مى كند: «واعبدوالله ولا تشركوا به شيئا و بالوالدين احسانا؛ خدا را بپرستيد، و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد»(5)
در سه جاى ديگر، احسان به پدر و مادر را به عنوان وصيت الهى مطرح مى كند: «و وصينا الانسان بوالديه حسنا ؛ به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند»(6)
همچنين در سه مورد تكريم و نيكى به پدر و مادر را از زبان پيامبران الهى (ع) نقل مى كند: «ربنا اغفرلى ولوالدى و للمؤمنين يوم يقوم الحساب؛ پروردگارا !من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را در آن روزى كه حساب برپا مى شود بيامرز»(7)
البته تحمل بدرفتاري والدين، نياز به صبر و بردباري دارد ، به خصوص براي جوان كه زودرنج و حساس است. اما اگر انسان رضايت خدا را در نظر داشته باشد و انگيزه الهي را در كار خود قرار دهد، سعادت وخوشبختي دنيا وآخرت،طول عمر باعزت وسر بلندي و وسعت رزق را همراه با الطاف الهي براي خود فراهم وتضمين نموده است.

پي‌نوشت‌ها:
1. عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 124.
2. لقمان (31) آيه 15.
3. اصول کافي، ج 3، ص 236..
4. همان، ج2، ص 350 - 346.
5. نسا/آيه 36/بقره/83/انعام/151
6. عنکبوت/8/لقمان14 احقاف15
7. ابراهيم/41/مريم32/نوح28.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
آن چه مطلوب و نزد خدا محبوب و پسنديده است ، بازگشت انسان از گناه و توبه و استغفار اوست ، حال مي خواهد مقدمات و عواملي که زمينه ساز توبه شده ، هر چه باشد .عوامل مادي باشد يا معنوي ، دنيايي باشد يا آخرتي ،کار کرد و نصيحت هاي يک مؤمن باعث توبه شده باشد ،يا حرف ها و کارهاي يک فاسق ، نگاه به طبيعت ، کوه ها ،درّه ها ،جنگل ها و آبشارها باعث تحول روحي و توبه شده باشد ، يا پرواز پرندگان و يا هر چيز ديگري . اين شيطان است که شما را در شک و ترديد مي اندازد و مي خواهد با حديث نفس ، عزم تان را بشکند و اراده شما را سست کند . بنا براين به وسوسه شيطان توجه نکن . راهي را که در پيش گرفته اي ، با عزمي استوار دنبال کن تا به نتيجه و مقصد مطلوب برسي . در معارف اسلامي به اين گونه تخيلات و جرقه‌ها که گاهي در ذهن و دل انسان وارد مي‌شود و زود هم خارج مي‌گردد، «حديث نفس» گفته مي شود .‌ حديث نفس نوعي وسوسه شيطاني است . بايد هم زود آن را از ذهن خارج کرد تا ثبات و استقرار پيدا نکند و هم راه هاي ورودي آن را بست و شيطان را از خود نا اميد کرد .
براي بستن راه‌هاي ورودي «حديث نفس» و القاي شبهات و اشکالات ذهني و پاسخ‌گويي به آن ها بايد به اقدام‌هاي «علمي» و «عملي» دست بزنيد.
اقدام عملي :
راه ورود وسوسه هاي شيطان را نمي توان فورا بست، بلکه اين کار نيازمند زمان است . به تدريج مي توان به آن رسيد . براي رسيدن به آن نقطه بايد از يک سو سطح اطلاعات و آگاهي هاي ديني را افزايش داد . بر شناخت و معرفت خود را نسبت به خدا و اسما و صفات و نعمت‌ها و الطاف مادي و معنوي افزود ، تا پايه هاي ايمان و عقيده ، قوي گردد. همزمان بايد به احکام عمليِ شرعت و دين پايبند بود . با وسوسه ها و خواسته هاي شيطان مبارزه کرد .تا چراغ ايمان و اخلاص پر نور گردد.
اگر چه شيوه و نوع دام‌هايي که شيطان بر سر راه انسان ها مي‌گذارد، به تناسب ميزان معرفت و تقوا و تهذيب نفس افراد تفاوت دارد، ولي تا انسان خود را از راه «علم و عمل صالح» تقويت نکند، دستخوش اين مشکلات است. بنابر اين سه مطلب را توصيه مي‌کنيم:
اولاً: به مطالعه کتب درسي مدرسه، دانشگاه يا حتي حوزه نمي توان اکتفا کرد، زيرا پاسخ بسياري از پرسش‌ها و شبهات و تخيلات ذهني و حديث نفس ها را در آن جا نمي‌يابيد، بلکه در کنار فراگيري کتب درسي، بايد با کتب و متون معارف اسلامي آشنا شويد و آن ها را با دقت و برنامه‌ريزي مطالعه کنيد.
دوم: اگر سئوالي در مورد اصول اعتقادي يا مسايل و موضوعات ديني براي شما پيش آمد و نتوانستيد با مطالعه و فکر کردن، پاسخ قانع کننده‌اي پيدا کنيد، پرسش ها را در ذهن خود انبار نکنيد . پرسش هاي خود را با ما يا با علما و افرادي که تخصص در مسايل اسلامي دارند ،در ميان بگذاريد،و پاسخ دريافت کنيد.
سوم: همزمان با رعايت دو توصيه پيش، مي‌توانيد به راهکار معنوي که در ذيل مي‌آيد، عمل کنيد تا ان شاء الله مشکل حديث نفس به تدريج برطرف شود:
أ) از امام صادق(ع) روايت شده که براي رفع حديث نفس، ذکر «لا حولَ ولا قوّة إلاّ بالله» مفيد است. اين ذکر را با توجه به معنا و مفهومش زياد بگوييد.
ب) مردي خدمت امام باقر(ع) رسيد و از سه چيز شکايت کرد:
يکي از وسوسة شيطان و حديث نفس که براي او پيش مي‌آيد،
دوم از فقر و تنگدستي،
سوم ـ از بدهکاري‌هاي زيادي که دارد.
حضرت فرمود: اين دعا را مکرر بخوان. خداوند هر سه مشکل شما را برطرف مي‌کند:
«توکّلت علي الحيّ الذي لا يموتُ و الحمد للّه الذي لم يتّخذ ولداً و لم يکن له شريکٌ في المُلک و لم يکن له وليُّ من الذلّ و کبّره تکبيراً».
پس از مدتي مرد خدمت امام رسيد و گفت: به دستور شما عمل کردم، خداوند هر سه مشکل مرا برطرف ساخت.
پ) در روايت آمده است که براي رفع وسوسة شيطان و حديث نفس ، زماني که در دل شکي نسبت به خدا پيدا شد، بگويد: «هو الأوّل و الآخر و الظاهر و الباطن وهو بکلّ شيءٍ عليم».
ت) امام صادق(ع) فرمود:‌«هر گاه شيطان در دل انسان وسوسه کرد و در او شک و ترديد ايجاد کرد، سه مرتبه بر سينه و شکم خود بکشد و بگويد: «بسم الله و بالله، محمّدٌ رسول الله و لا حول و لا قوّة إلاّ بالله العليّ العظيم، اللهمّ امْسَح عنّي ما أحذر».

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
بسياري از پسران هم‌سن و سال شما به دنبال دوستي با جنس مخالف هستند. در اکثر قريب به اتفاق موارد، پسران بدون هيچ پرس و جويي وارد اين گردونه عاطفي مي‌گردند و بي توجه به جوانب آن به راه خود ادامه مي‌دهند.
به نظر بسياري از روان‌شناسان دوستي با جنس مخالف هرچند در ابتدا بسيار دل‌انگيز و روح‌نواز است، ولي در ادامه هم دختر و هم پسر را با مشکلات جدي مواجه مي‌سازد. فرض بگيريد به هر دليلي به اين امر مبادرت ورزيد، ترديدي نيست لذت و شيريني اين دوستي در تک تک سلول‌هاي شما شور و نشاط ايجاد مي‌کند، کم کم احساس مي‌کنيد خدا همه خوبي‌هاي دنيا را يک جا به شما عنايت کرده است ،هرچند در ابتدا به خاطر برخي اعتقادات دچار نوعي عذاب وجدان مي‌گرديد، ولي به تدريج عذاب وجدان رخت برمي‌بندد. در اين ميان با برخي خويشتنداري‌ها و پرهيزها سعي در پاکي اين دوستي مي‌نماييد، ولي حفظ پاکي در يک رابطه صد در صد ناپاک (رابطه گناه‌آلود با دختر نامحرم و بر خلاف رضايت خداوند)امري ناهمگون است.
چه بپذيريم چه نپذيريم کم کم رابطه دوستانه ما چراگاه شيطان مي‌گردد .صحبت‌ها، نگاه‌ها، لبخندها ،قربون صدقه رفتن ها رنگ و بوي شهواني به خود مي‌گيرد.
تجربه نشان داده اين گونه روابط بر خلاف تصور اوليه طرفين کم کم از شهواني ترين اعمال سر برمي‌آورد، ولي اين امر يک شبه اتفاق نمي‌افتد.فرض کنيم رابطه در حد صحبت تلفني، اس ام اس و نامه‌نگاري و ديدار گاه به گاه باقي بماند و کار به جاهاي باريک نکشد، حال پس از تکراري شدن و يک نواخت گشتن اين گونه روابط ،شرايط روحي-رواني طرفين در آينده چگونه رقم خواهد خورد؟
تجارب روانشناسان ايراني در زمينه شرايط روحي-رواني طرفين نشان مي دهد اضطراب، تشويش،ترس از طرد و بي وفايي، افسردگي، احساس گناه،افت تحصيلي،افول معنوي،کاهش شديد عملکرد،تضعيف عزت نفس،تخيل گرايي افراطي،تحريک قواي جنسي(خود ارضايي،چشم چراني،ابتذال گرايي و...)،اختلافات زناشويي،تنوع طلبي جنسي،ولخرجي هاي بي اساس ....تجاربي هستند که اين گونه افراد را در آينده اي نزديک فرا خواهد گرفت.
دلبستگي‌هاي حاصله از اين گونه روابط کم کم به وابستگي افراطي منجر خواهد شد . وابستگي افراطي چيزي جز فرسودگي رواني و تخريب روزافزون استقلال روحي- رواني طرفين در پي نخواهد داشت.
از نظر ما روانشناسان وابستگي افراطي کم کم به رگه‌هايي از افسردگي و روحيات شکننده مي‌انجامد. دختران و پسران معمولاً به نوعي پوچ‌انگاري و بي‌معنايي در زندگي و باري به هر جهت بودن دچار مي‌گردند.
اين گونه روابط علت و معلول عزت نفس پايين مي‌باشند ،يعني از يک سو اين گونه روابط عزت نفس طرفين را به نحو فزاينده‌اي کاهش مي‌دهد (اصرارها، خواهش‌ها، گريه‌ها، باج دادن‌ها، که چيزي جز لگدمال کردن عزت نفس نيست. از سوي ديگر عزت نفس پايين باعث تشديد و تعدد اين گونه روابط مي‌گردد.
اين گونه روابط در 95./. موارد به ازدواج منجر نمي‌گردد و اين يعني مرگ عاطفي و تولد يک زندگي سراسر تشويش و دلشوره. اين گونه روابط در اکثر قريب به اتفاق موارد زندگي آينده دختر را در هاله‌اي از ترس از رسوايي و بي اعتمادي و احساس ناپاکي...‌قرار مي‌دهد.
دختران در اين گونه روابط خود را تا آخر عمر مادراني پاک براي فرزندان خود محسوب نمي‌کنند . شکي نيست که پسران بي‌پروا در عذاب وجدان هميشگي مادران آينده مقصر اصلي اند.
گفتگو با زن نا محرم اگر به قصد لذت نباشد و ترس افتادن در گناه نباشد، اشکال ندارد. اگر واقعاً ارتباط به قصد ازدواج باشد، فقط به مقداري که براي شناخت يکديگر لازم باشد ،آن هم بدون قصد لذت، جايز است، بنابراين استفاده از کلماتي كه تحريك كننده است، مانند دوستت دارم يا مي بوسمت يا شب ها به فکر تو مي خوابم ،جايز نيست.(1)
اگر واقعا قصد ازدواج با ايشان را داريد، با توافق خانواده با اجراي خطبه عقد با هم محرم شويد تا در فرصت مناسب ازدواج رسمي صورت گيرد.اگر امکان آن نيست، از ارتباط کلامي پرهيز کنيد تا به گناه نيفتيد.
پي‌نوشت‌:
1.توضيح المسائل مراجع، ج 1 ،مسئله 889 و ذيل آن ؛ آيت الله مکارم، استفتاآت، ج1، س819 و ج2، س1049 و ج3، س 686.

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
در مورد بخشش يادمان باشد که خداوند بخشنده است و توبه پذير. اما گاهي مسايل فراتر از اين است. دختر با خودش فکر مي کنه آيا همان دختر سابق هستم. عصمتي که ازدست رفته است. تو آدم سابق نيستي. اين افکار البته القايات شيطاني است و بايد از آن فاصله بگيريد. اين افکار هرگز منجر به بهبودي حال شما نخواهد شد. ان شاءالله بخشيده شده ايد و از اکنون بايد به فکر ارتقاي روحيه و عقيده خودتان باشيد. اين يک تجربه باشد تا بدانيم که يک دختر نبايد با عجله و بدون اطلاع والدين قدم از قدم بردارد. گذشته را جبران نماييد.

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
در حال حاضر اصلي ترين مشكل شما چيزي جز اضطراب بالاي تان نيست. اضطراب نقش مؤثري در تشديد قواي جنسي و توليد نياز جنسي کاذب دارد. ارضاي جنسي تا حدودي براي کاهش اضطراب مفيد است . اگر ارضاي جنسي از طريق حرام (مانند استمنا) صورت گيرد، با اين که به صورت موقت از اضطراب مي‌کاهد، ولي پس از مدت کوتاهي به خاطر تشديد احساس گناه سطح اضطراب را دوچندان مي‌کند. با اين وصف اضطراب هم علت و هم معلول استمنا محسوب مي‌گردد.
مکانيزم دفاعي خيالبافي (که خيالبافي جنسي يکي از مصاديق آن است) يکي از مکانيزم‌هاي ناهشيار ماست که به هنگام بالا آمدن سطح اضطراب در ما فعال مي‌گردد. با اين وصف براي تعديل خيالبافي جنسي کاهش سطح اضطراب بسيار ضرورت پيدا مي‌کند. در صورتي که اضطراب تان به صورت حاد درآيد و باعث شدت استمنا در شما گردد، مانند هر بيماري جسمي ديگر نيازمند مراجعه به متخصص است. نمي‌توان تمايز خاصي بين بيماري جسمي و رواني از اين حيث قائل شد.
همان طور که ناراحتي قلبي با خود درماني صرف برطرف نمي‌گردد، بيماري‌هاي عصبي نيز با خوددرماني يا درمان‌هاي اورژانسي و فوري قابل حل نمي‌باشد. درمان اضطراب از طريق کتبي، اينترنتي و تلفني زياد کارآمد نيست. مراجعه حضوري به روان‌پزشک و روان‌شناس باليني را مي‌طلبد (البته درمان اضطراب رو نمي خواهد. به عنوان مثال درمان نسبي اضطراب حداقل به 5 تا 6 جلسه روان‌درماني و احتمالاً دارو درماني نيازمند است و به سادگي درمان نمي‌پذيرد.
کتاب هايي مانند وقتي اضطراب حمله مي کند، نوشته ديويد برنز، ترجمه مهدي قرچه داغي؛
شيوه هاي درمانگري اضطراب و تنيدگي ،نوشته مسعود جانبزرگي و ناهيد نوري، همچنين بروشورها و مطالب موجود در سايت ها (مثلاًسايت مرکز مشاوره دانشگاه تهران و. . . ) تا حدودي براي شناخت بيش تر شما از موضوع اضطراب مفيدند. تقويت بنيه مذهبي، مصرف داروهاي گياهي مانند گل گاو زبان و. . . و ورزش و تنفس عميق و تمارين تن آرامي از جمله ديگر روش هاي کاهش اضطرابند.
همه اين روش ها در کنار مراجعه حضوري به متخصص معنا مي يابند و به تنهايي تأثير چنداني بر کاهش اضطراب شما ندارند.
تمايلات جنسي غير متعارف به خاطر بار هيجاني بسيار بالا به سادگي قابل حذف از صحنه ذهن نيست. مدت‌ها در ذهن باقي مي‌ماند.
صرف تمايل ذهني به استمنا گناه محسوب نمي‌گردد . تا زماني که به مرحله عمل در نيامده، بر شما چيزي نيست. اين مطلب از اين جهت با اهميت است که تلاش ذهني براي فکر نکردن به موضوع گناه آلود ،نه تنها به حذف آن نمي‌انجامد، بلکه بنا به سازکار مغزي ما انسان‌ها به تشديد آن مي‌انجامد. يعني هر چه که از يک فکر شرم‌آور فرار مي‌کنيم، هجوم آن فکر در ذهن ما تشديد مي‌گردد.
هر چه به جاي بغرنج سازي افکار به ساده‌سازي و پيش پا افتاده سازي آن بپردازيم، اين افکار کم تر به ذهن ما هجوم مي‌آورد.
توصيه مي‌شود با توجه به اين که خداوند دروازه بان فکري براي ذهن ما تعبيه نکرده است، اصرار بر دروازه باني فکري ننماييد. افکار شرم آور بايد مانند نسيم از توري ذهن ما به راحتي و با کم ترين اصطکاک آمد و شد کنند . نبايد مانند ديوار جلوي آن ها ايستاد.
بايد کليه محرک‌هاي جنسي حذف گردد . بايد به يک پالايش محيطي دست زنيد. هر گونه وسايلي که کاربري تحريک زا دارند ،بايد از محيط پاکسازي گردد.
تا زماني كه مزه گناه گذشته در زير زبان شما باقي باشد، اين گونه تمايلات غير انساني از شما رخت نخواهد بست. به اين منظور بايد به جاي تداعي لذت‌زا تجارب جنسي گذشته، به تداعي لذت زداي آن بپردازيد. پس اين افکار به جاي اين که با امور لذت زا گره بخورند ، بايد با امور مشمئز کننده و تهوع آور تداعي شوند. مثلاً افکار جنسي با تصاويري مانند خوردن يک داروي بسيار تلخ و تهوع آور پيوند بخورند، به اين نحو که هر زماني ذهن شما در حال يادآوري اين موضوع است، به صورت خودکار و اتوماتيک امور مشمئززا با آن همراه گردد.
تکنيک‌هاي حواسپرتي و ذهن‌گرداني مانند رفتن به سر يخچال در هنگام داغ شدن ذهن به اين گونه مسائل يا نام بردن اشياي موجود در اتاق با صداي بلند يا کشيدن کشي که از قبل بر مچ خود بسته‌ايد و ... مي‌تواند به شما کمک کند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم:
با كسى كه از تو بريده بپيوند؛ از ستم كننده به خود درگذر؛ به كسى كه از تو دريغ داشته ببخش و به كسى كه به تو بدى كرده خوبى كن.

پی نوشت:

بحارالأنوار ، ج 68 ، ص 423