پاسخ:

مقدمه

از کارهای پسندیده در اسلام انفاق کردن است و این موضوع دارای پشتوانه روایی و آیات بسیاری است؛ اما در مورد انفاق مالی محدودیت‌ها و انواعی وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، انفاق واجب و مستحب داریم که در جای خود در علم فقه و احکام به آن‌ها اشاره شده است؛ اما انفاق منحصر در انفاق مالی نیست و در موضوعات معنوی نیز می‌توان انفاق را متصور دانست. در این مورد توجه شما را به نکاتی جلب می‌کنیم.

پاسخ اجمالی1

انفاق در آیات و روایات، بسیار ارزشمند تلقی شده است و ترک آن نیز دارای آثار و تبعات منفی است. ترک انفاق موجب حسرت و پشیمانی بی‌فایده هنگام مرگ، بخل‌ورزی، تحقق زمینه گرایش به زشتی‌ها، دوری از تکامل و ضرر به خود انسان، نابودی جامعه هنگام خطرات خارجی و باعث عذاب الهی است.

پاسخ اجمالی2

انفاق در آیات و روایات، بسیار ارزشمند تلقی شده است و ترک آن نیز دارای آثار و تبعات منفی است. ترک انفاق موجب حسرت و پشیمانی بی‌فایده هنگام مرگ و مایه بخل‌ورزی و تقویت صفت زشت خساست در انسان است. همچنین زمینه‌ساز گرایش به زشتی‌ها و موجب دوری از تکامل و ضرر به خود انسان از طریق محروم کردن خود از سعادت انفاق است. ترک انفاق در بعد اجتماعی، مانند ترک جهاد، نیز سبب نابودی جامعه هنگام خطرات خارجی خواهد شد. درنهایت ترک انفاق سبب عذاب الهی در آخرت است.

پاسخ تفصیلی

الف. در قرآن و روایات مطالب زیادی در مورد ارزشمندی انفاق به دست می‌آید:

 «مثل آنان که مالشان را در راه خدا انفاق می‌کنند مانند دانه‌ای است که از آن هفت خوشه بروید و در هر خوشه صد دانه باشد و خداوند از این مقدار نیز برای هر که خواهد بیفزاید و خدا را رحمت بی‌منتهاست و (به همه‌چیز) داناست.»(1)

 در مورد انفاق خداوند به انسان دستورالعمل‌هایی داده است:

 «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! ازآنچه به شما روزى داده‌ایم، انفاق کنید! پیش از آنکه روزى فرارسد که در آن، نه خریدوفروش است و نه دوستى و نه شفاعت؛ و کافران خود ستمگرند.»(2)

ب. اما ترک انفاق آثار دنیوی و اخروی نیز می‌تواند داشته باشد که به برخی اشاره می‌کنیم:

1. ترک انفاق موجب حسرت و پشیمانی در هنگام مرگ می‌شود که سودی ندارد.

 «و ازآنچه به شما روزى داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آن‌که مرگ یکى از شما فرارسد و بگوید: پروردگارا! چرا مرگِ مرا مدّت کمی به تأخیر نینداختى تا درراه تو صدقه دهم و از صالحان باشم‌؟!»(3)

2. ترک انفاق به معنای نوعی بخل‌ورزی، موجب می‌شود تا قابلیت سرزنش و مذمت پیدا کند:

 «آیا دیدی کسی که از حق روی‌گردان شد و کمی عطا کرد و امساک نمود! و گناهش را به گردن دیگرى افکند.»(4)

3. ترک انفاق زمینه گرایش افراد و اجتماع را به زشتی فراهم می‌آورد زیرا با این کار کسانی ممکن است به فحشاء گرایش یابند و گروهی دیگر در فقر و فلاکت بمانند و به کفر نزدیک شوند:

 «شیطان، شما را هنگام انفاق، وعده فقر و تهی‌دستى مى‌دهد و به زشتی‌ها امر مى‌کند؛ ولى خداوند وعده آمرزش و «فزونى» به شما مى‌دهد؛ و خداوند، رحمت و قدرتش گسترده و به هر چیز داناست و به وعده خود وفا مى‌کند.»(5)

4. همچنین باید توجه داشت که ازنظر قرآن، کارهای صالح و احسان در کنار ایمان موجب رشد و تکامل انسان و خدایی شدن می‌شود. پس مؤمنان محسن و صالح با انفاق خویش در اصل به خود احسان می‌کنند و این احسان به دیگری، چیزی جز احسان به خودشان نیست؛ درحالی‌که ترک کارهای صالح، ازجمله انفاق و صدقه، به معنای محروم شدن از رشد و کمال و ظلم به خویشتن است.

 «اگر صدقات و انفاق‌هاى خود را آشکار کنید، خوب است؛ و اگر آن‌ها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید، براى شما بهتر است و از گناهان شما مى‌کاهد؛ و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است.»(6)

 بر همین اساس، هر کس احسان کند، به خود احسان کرده و کسی که ترک احسان کند و زشت‌کاری را پیشه کند، به خودش ظلم کرده است. پس ازنظر قرآن، نه‌تنها ترک انفاق به معنای ایجاد بستر برای زشت‌کاری افراد جامعه است، بلکه همچنین ظلم به خویشتن و گرفتاری به زشتی و آثار آن است.

5. ترک انفاق و صدقات و تأمین افراد اجتماع، بلکه ترک انفاق در امور اجتماعی مانند جهاد، می‌تواند اسباب نابودی جامعه و سقوط آن شود که آسیب جدی به خود فرد نیز می‌زند و او را به ورطه هلاکت می‌افکند:

 «و در راه خدا انفاق کنید و با ترک انفاق، خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید؛ و نیکى کنید که خداوند، نیکوکاران را دوست مى‌دارد.»(7)

6. البته تارکان انفاق بدانند که افزون بر عذاب الهی در دنیا، گرفتار عذاب الهی در آخرت نیز می‌شود، چنان‌که قارون با ترک انفاق هم در این دنیا به عذاب خسوف گرفتار شد و همراه ثروتش دفن شد(8)، هم در قیامت گرفتار عذاب دردناک خواهد شد. این اختصاص به قارون ندارد، بلکه تارکان انفاق باید بدانند که گرفتار چنین عذاب‌های دردناکی در دنیا و آخرت خواهند شد. ماجرای قارون در سوره قصص، آیات 76 تا 71 آمده است.

نتیجه‌گیری

انفاق در آیات و روایات، بسیار ارزشمند تلقی شده است و ترک آن نیز دارای آثار و تبعات منفی است. ترک انفاق موجب حسرت و پشیمانی بی‌فایده هنگام مرگ، بخل‌ورزی، تحقق زمینه گرایش به زشتی‌ها، دوری از تکامل و ضرر به خود انسان، نابودی جامعه هنگام خطرات خارجی و عذاب الهی می‌شود.

منبع برای مطالعه بیشتر

کتاب انفاق، اثر جواد محدثی.

پی‌نوشت‌ها

1. «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛ سوره بقره، آیه 261.

2. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ ۗ وَالْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»؛ سوره بقره، آیه 254.

3. «وَ أَنفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِی إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ»؛ سوره منافقون، آیه 10.

4. «أَ فَرَأَیْتَ الَّذِی تَوَلَّى وَ أَعْطَى قَلِیلًا وَ أَکْدَى»؛ سوره نجم، آیه 34.

5. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لَا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ * الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛ سوره بقره آیات 267 و 268.

6. «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوهَا وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنکُمْ مِنْ سَیِّئَاتِکُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»؛ سوره بقره، آیه 271.

7. «وَ أَنفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»؛ سوره بقره، آیه 195.

پاسخ:
در آموزه‌های اسلام، رعایت حقوق والدین از جانب فرزندان، بسیار تأکید شده است. دستورات فقهی، تکلیفی و اخلاقی دین نسبت به‌حق والدین، نشان از این اهمیت دارد. در این ‌بین، حق مادر به شکل ویژه‌ مورد سفارش قرار گرفته است. از سوی دیگر انفاق و کمک به فقرا از اهمیت بالایی برخوردار است تا جایی که انسان مؤمن نباید نسبت به نیازمندان بی‌تفاوت باشد.
با توجه ‌به تذکرات قرآن، وظیفه ی فرزندان در مقابل پدر و مادر از اهمیت بالایی برخوردار است. اسلام همواره همه‌ی فرزندان را به احسان و احترام به والدین دعوت کرده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ وَصَّینَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیهِ... ؛ و ما به هر انسانی سفارش کردیم که در حقّ پدر و مادر خود نیکی کن».(1) اهمیت این موضوع زمانی روشن می‌گردد که قرآن موضوع احسان به والدین را در کنار ایمان به خداوند مطرح کرده است: «… لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا … ؛ … جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر احسان کنید…».(2)

جایگاه مادر
اگرچه اسلام در رابطه‌ با والدین سفارش‌های فراوانی دارد؛ اما به طور خاص در برخی از آیات و روایات به‌ حق مادر اشاره ‌شده است. ازجمله در سوره‌ی لقمان آمده است: «وَ وَصَّیْنَا الاِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ اُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْن وَ فِصالُهُ فی عامَیْنِ... ؛ انسان را درباره پدر و مادرش توصیه کردیم، (به‌ویژه) که مادرش با ضعف و زحمت طاقت‌فرسا او را در رحم خود پروراند و در دو سال او را شیر داد».(3) و یا در روایت آمده است: «قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی اَلنَّبِی صَلَّی اَللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَقَالَ یا رَسُولَ اَللَّهِ مَنْ أَبَرُّ قَالَ أُمَّک قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّک قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّک قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أَبَاک».(4) امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مردی به حضور پیامبر آمد و گفت به چه کسی احسان کنم؟ فرمود: به مادرت. گفت: بعد به چه کسی؟ فرمود: به مادرت. عرض کرد: سپس به چه کسی؟ فرمود: به مادرت. گفت: بعد به چه کسی؟ گفت: به پدرت».

انفاق
در آموزه‌های اسلام، انفاق و کمک به دیگران دارای ارزش و اهمیت است. مطابق آیات کریمه کسی که انفاق می‌کند، پاداشش را از خدا دریافت می‌کند و بلکه فزون‌تر از آنچه که در راه خدا داده است، پس می‌گیرد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛ و هر چیزی را (در راه او) انفاق کنید جای آن را پر می‌کند و او بهترین روزی‌دهندگان است».(5)

اطاعت از مادر
یکی از وظایف اخلاقی فرزندان در برابر مادر، این است که تا جایی که می‌توانند مطابق میل مادر باشند؛ بنابراین اگر عدم تبعیت ما موجب آزار مادر شود، ما حق نداریم خلاف امر او عمل کنیم. البته شرط تبعیت این است که آنچه مادر می‌گوید منطبق بر شرع و اخلاق باشد. اگر خود مادر از شما درخواست کمک مالی مبنی بر دریافت هزینه برای سفر زیارتی را داشته‌اند، اولویت در این است که از مادر تبعیت کنید و پول را به مادر ببخشید. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «وَ وَالِدَیْک فَأَطِعْهُمَا وَ بَرَّهُمَا حَیَّیْنِ کَانَا أَوْ مَیِّتَیْنِ؛ و امّا نسبت به پدر و مادرت، از آن‌ها اطاعت کن و به ایشان نیکی کن خواه زنده باشند یا نباشند».(6)
اما اگر مادر درخواست کمک نداشته‌اند و شما خودتان قصد دارید پول را به بهترین شکل خرج نمایید، باید موضوع را بررسی کنید. گاهی مادر شما نیازی به کمک مالی شما ندارند و از سوی دیگر، فقیری دست نیاز به‌سوی شما دراز کرده و عدم توجه شما، شرایط زندگی را برایش سخت خواهد کرد، در این شرایط اولویت این است که به فقیر کمک کنید. اما اگر شخص خاصی را مدنظر ندارید و شرایط اضطراری برای کمک به دیگران وجود ندارد، در این حالت بهتر است از طریق بخشیدن پول به مادر، شرایط سفر زیارتی را برای ایشان فراهم کنید. البته اگر خود مادر بتوانند بخشی از هزینه ی سفر را پرداخت کنند، بهترین کار این است که جمع بین دو امر نمایید؛ یعنی بخشی از پول را به فقیر و بخشی را به مادر بدهید.

نتیجه
پدر و مادر دارای حق عظیمی بر فرزند هستند، به همین دلیل مسئولیت فرزندان در برابر آن‌ها بسیار مهم است. موضوع نیکی به مادر آنقدر اهمیت دارد که فرزند باید خودش و بدون واسطه به آن اقدام نماید. از دیگر سو رفع نیازهای فقرا نیز از مهم‌ترین دستورات اجتماعی اسلام است. توجه به فقرا و کمک به آن‌ها نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد. 
اگر تمکن مالی شما در حدی است که هم بتوانید مادر را به زیارت بفرستید و هم به فقیر کمک کنید، بهتر است همین کار را انجام دهید. اگر مادرتان توان پرداخت بخشی از هزینه را دارند می‌توانید بخشی از پول خود را به مادر و بخش دیگر آن را به فقیر بدهید. اگر مادر شما از نظر مالی در مضیقه است و توانایی تأمین هزینه ی سفر زیارتی را به‌تنهایی ندارد و علاقه ی فراوان برای رفتن به سفر دارد کمک به او در اولویت قرار می‌گیرد. اگر مادر شما از نظر مالی مشکلی ندارد، اما به لحاظ عاطفی به این سفر زیارتی نیاز دارد و این سفر می‌تواند موجب آرامش و تقویت روحیه او شود، کمک به او در این امر نیز در اولویت است. اگر فقیر در شرایط بسیار سختی به سر می‌برد و نیاز فوری به کمک دارد و مادر نیز اصراری بر سفر ندارد، کمک به فقیر مقدم بر سفر زیارتی مادر است.

 
معرفی منابع برای مطالعه بیشتر
ارزش پدر و مادر در اسلام، سید اسماعیل گوهری
جایگاه پدر و مادر در قرآن و احادیث، محمدحسن مهدوی نیا

پی‌نوشت‌ها
1. سوره‌ی لقمان، آیه ی 14.
2. سوره‌ی بقره، آیه ی 83.
3. سوره‌ی لقمان، آیه ی 14.
4. الشیخ الکلینی، الکافی، المحقق / المصحح:  غفاری علی‌اکبر و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق، ج2، ص159
5. سوره‌ی سبأ، آیه ی 39.
6. الشیخ الکلینی، الکافی، المحقق / المصحح:  غفاری علی‌اکبر و محمد آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق، ج2، ص158.
 

پرسش: geda
شرح : شيعه افغاني هستم که در بلژيك زندگي مي کنم . اين جا بعضي از مسلمانان هستن که در خيابان دست به گداي مي زنند. من از اين کار خيلي نارحت مي شوم و هيچ کمکي بهشون نمي کنم چون اين جا هرکي يه حقوقي از دولت مي گيره به نظر من کار خوبي نمي کنن .
پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
اگر تشخيص شما اين است که با وجود دريافت حقوق از دولت زندگي شان تأمين نمي شود، صدقات ،تبرعات و انفاقات خود رامي توانيد به آن ها بدهيد . اگر نياز ندارند. بلکه تکدي گري را نوعي شغل براي خود قرار داده اند، نسبت به آن ها انفاق نکنيد . به ويژه اگر احتمال داده شود که تکدي گري يک مأموريت سياسي از طرف بنگاه هاي ضد اسلامي و يا دستگاه هاي جاسوسي جهت تحقير و تضعيف چهره اسلام و مسلمانان باشد . يعني آن بنگاه ها يا دستگاه ها جهت مخدوش و ضعيف نمايش دادن مسلمانان عده اي را اجير کرده باشند که در انظار عمومي به تکدي گري بپردازند . تا به اين وسيله جلوي نفوذ جذابيت اسلام را در ميان مردم آن سرزمين بگيرند، که در اين صورت کمک کردن به آن ها حرام است .