اين دو كلمه از حيث ادبيات عرب، مصدر ثلاثي مزيد باب تفعُّل هستند و طبق قواعد صرفي كه در آنها اجرا مي شود همانند كلمه «ترقّي» لام الفعل آنها به صورت ياء ما قبل مكسور قرائت مي شود. البته كلمه «تولي» (مختوم به الف) نيز در زبان عربي داريم. اما مصدر نيست و معناي آن با آنچه به عنوان عنصري از فروع دين است تفاوت دارد.

شيطان اسم خاص نيست، بلكه «اسم عام» است و بر هر موجود طغيانگر و گمراه كننده اطلاق مي‌شود. به همين خاطر آيات قرآن از شياطين جنّي و انسان سخن گفته است. اما آن كه بر آدم سجده نكرد، ابليس است كه به خاطر فريبكاري نام شيطان بر او نهاده شد. بنابر اين به هر موجود وسوسه‌گر و گمراه كننده، شيطان گفته مي‌شود.

اما اگر بخواهيم به صورت مفصل تري به سوال شما بپردازيم، بايد بگوييم: شياطين جمع شيطان است، شيطان به معناي موجود شرير است و موجودي كه شرّ در وجود او ملكه راسخه شده، او را شيطان گويند. ابليس نيز چون منشأ و مركز همه شرارت هاست، شيطان گفته است. (1) بنابراين شياطين متعدد و فراوان اند. هم از جنس جنيان اند و هم از نوع آدميان. قرآن كريم فرمود:«... لِكُلِّ نِبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ... »(2) براي هر پيامبري دشمني انساني و جني وجود دارد. پس شياطين دسته ي ويژه اي از جنيان و آدميان هستند كه كارشان شرارت است. ميان شياطين جن فرد ممتازي در شيطنت وجود دارد كه او را ابليس گويند. (3)

اما درباره چگونگي تكثير و پيدايش شياطين بايد گفت: براي اين مفهوم سه مصداق در قرآن ذكر شده :

1 . ابليس كه همان "الشيطان الرجيم" است:

«إِنِّي أُعيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ؛ (4) او و فرزندانش را از (وسوسه‏هاي) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مي‏دهم». منظور از شيطان رجيم كه در اينجا مادر مريم او و ذريه اش را از شرّ وي به خدا پناه مي دهد، و در هر جاي قرآن كه ذكر شده، شيطان جن و "ابليس" است كه مظهر عصيان در برابر حق مي باشد.

2. شيطان هاي جني كه ظاهرا ذريه و لشكر ابليس هستند: «فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّيَّتَهُ أَوْلِياءَ مِنْ دُوني‏ وَ هُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمينَ بَدَلا ؛ (5) همگي سجده كردند جز ابليس- كه از جن بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد آيا (با اين حال،) او و فرزندانش را به جاي من اولياي خود انتخاب مي‏كنيد، در حالي كه آنها دشمن شما هستند؟! (فرمانبرداري از شيطان و فرزندانش به جاي اطاعت خدا،) چه جايگزيني بدي است براي ستمكاران!».

3. شيطان هاي انساني كه مريدان و ياوران ابليس و ذريه او مي باشند:

«وَ إِذا لَقُوا الَّذينَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا إِلي‏ شَياطينِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ؛ (6) و هنگامي كه با شيطان هاي خود خلوت مي‏كنند، مي‏گويند:«ما با شمائيم! ما فقط (آن ها را) مسخره مي‏كنيم».

اين شياطيني كه منافقان به هنگام خلوت با آن ها ، خود را مسخره كننده مؤمنان معرفي مي كنند، شياطين انساني هستند؛ يعني همان رهبران نفاق و گمراهي.

بنا بر اين شيطان يك مفهوم است كه مصداق هاي مختلفي مي تواند داشته باشد كه هم از جن هستند و هم از انسان ها و جمع آن شياطين است.

نتيجه گيري: از آنجايي كه شيطان بزرگ و معلم، شيطان رانده شد? از درگاه الهي است، وقتي شما "اعوذبالله من الشيطان الرجيم" مي گوييد، شياطين ديگر كه شاگردان اين شيطان است را در بر مي گيرد؛ لذا واژ? شيطان رجيم از آل شيطان، عام و كلي تر است و با گفتن شيطان، بقي? شياطين را هم در بر مي گيرد.

پي نوشت ها:

1. محمدتقي مصباح، معارف قرآن، ص297-298، قم: نشر مؤسسه در راه حق، 1366ش.

2. انعام(6)آيه 112.

3.محمدتقي مصباح،  معارف قرآن، ص498. قم: نشر مؤسسه در راه حق، 1366ش.

4. آل عمران (3) آيه 36.

5. كهف (18) آيه 50.

6. بقره (2) آيه 14.

تلفظ حرف «ع»:

 در زبان فارسي حرف « ع» مانند «أ» تلفظ مي شود. مثلاً مي نويسيم « علم»، و مي خوانيم « الم»، يا مي نويسيم « عدس» مي خوانيم « ادس»، در زبان عربي چنين تلفظي صحيح نيست.

در زبان عربي «ع» از وسط حلق تلفظ مي شود. هنگام توليد آن ديواره هاي وسط حلق به هم نزديك شده و فضاي وسط حلق تنگ مي شود و به خاطر ارتعاش تارهاي صوتي هنگام تلفظ آن، صداي حرف به صورت آشكار شنيده مي شود:

تذكر: نماز گزاران عزيز مراقب باشند حرف «ع» را درشت تلفظ نكنند، خصوصاً در كنار حرف « ت» در كلمه « نستعين» كه موجب درشت تلفظ شدن حرف «ت » مي شود و نماز را دچار اشكال مي كند.

تلفظ حرف «ح»:

اين حرف در فارسي مانند « ه» تلفظ مي شود. مثلاً كلمه « احمد» را همانند كلمه « اهمد»، يا « حلال» را به سان «هلال»مي خوانيم. اما در زبان عربي «ح» به گونه اي ديگر تلفظ مي شود.

در زبان عربي «ح»از وسط حلق تلفظ مي شود. هنگام تلفظ آن ديواره هاي وسط حلق به هم نزديك شده و حالت انقباض پيدا مي كند، در نتيجه فضاي حلق تنگ شده و صداي حرف شنيده مي شود.

به خاطر عدم ارتعاش تارهاي صوتي، صداي «ح» خفيف بوده و با گرفتگي همراه است، به عبارت ديگر، صدايي مانند صداي صاف كردن گلو ايجاد مي شود.

چند تذكر

1. حرف «ح» نبايد درشت تلفظ شود.

2. هنگام تلفظ «ح»،فشار زياد به حلق موجب توليد صدايي شبيه «خ» مي شود، كه بايد ازآن پرهيز كرد.

3. برخي از افراد، حرف « هـ » را در نماز مانند « ح » تلفظ مي كنند كه صحيح نيست و نماز را دچار اشكال مي كند. بنا بر اين حرف «هـ » در اذكار نماز ( مثل قل هو الله - اشهد - اله ...) همانند تلفظ فارسي اين حرف است.

 و لذا پاسخ مختصري درباره حروف ناخوانا ارائه مي دهيم و در ضمن آن چند نمونه از كلماتي كه حروف ناخوانا در آن وجود دارد را ذكر مي كنيم.

در قرآن كريم به چهار حرف (ا  ل  و  ي) بر مي خوريم كه در بعضي از كلمات نوشته شده ولي خوانده نمي شوند. در اين نوشتار مختصر با موارد آنها آشنا خواهيم شد.

1: پايه و كرسي همزه:

مانند:فؤ ادُ،  يبْدِئُ ، يَسْتَهْزِئُ ، مُؤْصَدَةٌ،  مُؤْمِنٌ

2: پايه و كرسي الف مدّي:

مانند: صَلَوة،  ضُحَي،  تَلَيها.

3: الفِ جمع:

مانند: نَصَرُوا ، فَرِحُوا ، امَنُوا ، كانُوا ، صَبَرُوا ، تَعْثَوْا.

4: واو مدّي در شش كلمه:

چگونگي نوشتن و قرائت اين شش كلمه عبارت است از:

نوشته شده:

اُولِي،  اُولُوا،  اُولاءِ،  اُولاتِ،  اُولئِكَ،  سَاُوريكُمْ.

خوانده شده:

اُلِي،  اُلُوا،  اُلاءِ،  اُلاتِ،  اُلئِكَ،  سَاُريكُمْ.

5: همزه وصل در وسط كلام:

مانند: همزه اُدْخُلُواْ در «يا قَوْمِ ادْخُلُواْ»

6: حروف مدّي نزد همزه وصل:

مانند: وَ اِذَا الجِبالُ ، فِي الْمَدِينَةِ ، ذُوالْعَرْشِ.

كه خوانده مي شوند:

وَ اِذَلْجِبالُ،  فِ‍لْمَدِينَةِ،  ذُلْعَرْشِ.

7: لام (ال) تعريف نزد حروف شمسي:

مانند:النِّساءَ،  الرَّضاعَةَ،  الصَّلَواتِ(1)

پي نوشت ها:

1. براي مطالعه تفصيلي ر.ك: حبيبي، علي و شهيدي، محمد رضا، روانخواني و تجويد قرآن كريم، قم، روحاني، پاييز 1378، ص 47 تا ص 56 (درس هشتم و نهم).

رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله فرمود:  «هر چيزي زيوري دارد و زيور قرآن آواز خوش است».

«قرآن را با آواز و نواي [متين‏] عرب بخوانيد . از آواز [مبتذل‏] اهل فساد و گنه‏كاران كبيره پرهيز كنيد».

«آواز خوش زيوري براي قرآن است».

«قرآن را با صداي خود خوش كنيد؛ زيرا صداي خوش زيبايي قرآن را افزون مي‏كند».

«قرآن را با آوازتان زينت بخشيد».

امام صادق عليه السّلام نيز در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا»  فرموده : هو ان تتمكث و تحسن به صوتك؛

به اين معناست كه آن را با تأنّي‏ بخوانيد و صداي تان را خوش داريد.

رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله فرمود: «قرآن با آهنگي حزين نازل شده، پس آن را با گريه [برخاسته از وجد] بخوانيد . اگر گريه نكرديد، لحن گريه به خود بگيريد . آن را با آواز خوش بخوانيد، كه هر كس آن را با آواز خوش نخواند، از ما نيست».

«از ما نيست هر كس قرآن را با آواز خوش نخواند».

امام صادق عليه السّلام فرمود: «قرآن با حزن نازل شده، پس آن را با لحني حزين بخوانيد» .

بر همين اساس، امامان اهل بيت عليهم السّلام كوشش داشتند كه قرآن با ترتيل و صداي بلند و تجويد و با آواز خوش خوانده شود.

معاوية بن عمار روايت مي‏كند كه به ابي عبد اللّه عليه السّلام گفتم: آيا هر كس، دعا يا قرآن مي‏خواند، اگر صدايش را بلند نكند، گويي چيزي نخوانده ؟ فرمود: «همين‏طور است، علي بن الحسين عليه السّلام در تلاوت قرآن، خوش صداترين مردم بود . هنگام تلاوت صدايش را چنان بالا مي‏برد كه تمام اهل خانه بشنوند». امام صادق عليه السّلام در خواندن قرآن خوش صداترين مردم بود. هرگاه شب براي تلاوت بيدار مي‏شد، صدايش را بالا مي‏برد . وقتي سقاها و ديگر عابران از آن مسير مي‏گذشتند، مي‏ايستادند و به تلاوت او گوش مي‏دادند .

هم‏چنين روايت است كه موسي بن جعفر عليه السّلام نيز صدايي خوش داشت . قرآن نيكو تلاوت مي‏كرد.  روزي فرموده بود: «علي بن الحسين عليه السّلام با صداي بلند قرآن مي‏خواند تا شايد ره‏گذري از آن‏جا بگذرد و به خود آيد. وقتي امام چنان كرد، ديگر مردم آن را تاب نمي‏آوردند». از او پرسيده شد: آيا رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله در نماز جماعت صدايش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمي‏كرد؟ فرمود: «رسول اللّه  فقط آن‏گونه كه در توان مردم بود ،تلاوت مي‏فرمود».

هم‏چنين از امام علي بن موسي الرضا و او از پدر و نياكانش از رسول اللّه  نقل است كه فرمود:

«قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آواز خوش زيبايي قرآن را افزون مي‏كند»، سپس اين آيه را تلاوت كرد: «يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ».(1)

پي نوشت:

1. آيت الله معرفت. محمد هادي .علوم قرآني . موسسه فرهنگي التمهيد .ص 92 3 با تلخيص .

 مخرج ظا پيش از ذال و ثا است و ظا صفت اطباق و استعلا نيز دارد (1).

به تعبير ديگر: مخرج «ظاء» با حروف «ذال» و «ثاء» يكي است و دقيقا همانند «ذال» تلفّظ مي‏شود، با اين تفاوت كه در اداي حرف «ظاء» زبان به طرف كام رفته، با آن منطبق مي‏شود، كه همين امر سبب درشت ادا شدن اين حرف مي‏گردد.(2)

پي نوشت:

1 . سر البيان في علم القرآن. حسن بيگلري،ص 164 .

2.: سيد جواد سادات فاطمي‏ ، تجويد عمومي، ص: 15

گرچه مي توان هر دعايي را قرائت نمود. اما بهتر است از ادعيه مأثوره از معصومين (عليهم السلام) بهره مند شويم. ما در اين نوشتار به برخي از آنها اشاره مي كنيم:

دعاي آغاز تلاوت:

در روايات نقل شده كه امام صادق(ع) هرگاه قرآن را به دست مي گرفت، قبل از گشودن و تلاوت آن، چنين دعا مي كرد:

« اللَّهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا كِتَابُكَ الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِكَ عَلَي رَسُولِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ كَلَامُكَ النَّاطِقُ عَلَي لِسَانِ نَبِيِّكَ جَعَلْتَهُ هَادِياً مِنْكَ إِلَي خَلْقِكَ وَ حَبْلًا مُتَّصِلًا فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ عِبَادِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي نَشَرْتُ عَهْدَكَ وَ كِتَابَكَ اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَظَرِي فِيهِ عِبَادَةً وَ قِرَاءَتِي فِيهِ فِكْراً وَ فِكْرِي فِيهِ اعْتِبَاراً وَ اجْعَلْنِي مِمَّنِ اتَّعَظَ بِبَيَانِ مَوَاعِظِكَ فِيهِ وَ اجْتَنَبَ مَعَاصِيَكَ وَ لَا تَطْبَعْ عِنْدَ قِرَاءَتِي عَلَي سَمْعِي وَ لَا تَجْعَلْ عَلَي بَصَرِي غِشَاوَةً وَ لَا تَجْعَلْ قِرَاءَتِي قِرَاءَةً لَا تَدَبُّرَ فِيهَا بَلِ اجْعَلْنِي أَتَدَبَّرُ آيَاتِهِ وَ أَحْكَامَهُ آخِذاً بِشَرَائِعِ دِينِكَ وَ لَا تَجْعَلْ نَظَرِي فِيهِ غَفْلَةً وَ لَا قِرَاءَتِي هَذَراً إِنَّكَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِيمُ»(1)

« خدايا! همانا من گواهي مي دهم به اينكه اين، همان كتابي است كه از جانب تو بر پيغمبرت، حضرت محمّد بن عبدالله صلي الله عليه وآله و سلم نازل شده و (گواهي مي دهم كه) سخنِ گوياي تو بوده كه بر زبان پيغمبرت جاري شده؛ تو قرآن را از جانب خود، رهنموني براي خلق و ريسماني متّصل ميان خود و بندگانت قرار داده اي.

خدايا! من گشودم فرمان و كتابت را؛ اينك خداوندا! نگاه مرا در قرآن، عبادت؛ و خواندنم را، با انديشه؛ و تفكّرم را در آن، سبب عبرت قرار بده. و مرا جزو كساني قرار بده كه از بيان اندرزهاي تو در قرآن، پند گرفته و از نافرماني هايت، دوري جسته اند. (خدايا!) هنگام تلاوت و خواندنم، برگوشم مُهر مزن و بر ديدگانم پرده مگذار و قرائتم را خواندني كه در آن انديشه نباشد، مگردان؛ بلكه مرا توفيق عنايت فرما تا در آيات و دستورات قرآن بينديشم و به احكام و مقرّرات دينت، پايبند و عامل باشم. و (همچنين از تو درخواست مي كنم كه) نگاه مرا در اين كتاب، مايه غفلت؛ و خواندنم را، بيهوده قرار ندهي؛ زيرا به درستي كه تو مهربان و بخشايشگر هستي.»

دعاي بعد از تلاوت:

«ختم قرآن» به معناي خواندن يك دوره كامل قرآن است؛ وليكن در هنگام به پايان رساندن هر سوره يا حزب و جزئي، مي توان«دعاهاي ختم قرآن» را زمزمه نمود.

 بر اساس روايات، يكي از جايگاه هاي استجابت و قبولي دعا، بعد از تلاوت و ختم قرآن است.

در روايتي از حضرت علي(ع) مي خوانيم:

« اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ خَمْسَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَيْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّيْنِ لِلشَّهَادَةِ وَ عِنْدَ دَعْوَةِ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهُ [فَإِنَّهَا] لَيْسَ لَهَا حِجَابٌ دُونَ الْعَرش» (2)

 « پنج موقع را براي دعا و حاجت خواستن غنيمت شماريد:

موقع تلاوت قرآن، موقع اذان، موقع بارش باران، موقع جنگ و جهاد ـ براي شهادت در راه خدا ـ موقع ناراحتي و آه كشيدن مظلوم كه پرده و مانعي تا عرش ندارد.»

اما در خصوص دعاي بعد از تلاوت قرآن نقل شده كه امام علي(ع) بعد از پايان تلاوت، چنين دعا مي نمود:

«اللَّهُمَّ اشْرَحْ‏ بِالْقُرْآنِ‏ صَدْرِي‏ وَ اسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنِي وَ نَوِّرْ بِالْقُرْآنِ بَصَرِي وَ أَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسَانِي وَ أَعِنِّي عَلَيْهِ مَا أَبْقَيْتَنِي فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِك‏»(3)

« خدايا! با قرآن سينه ام را وسعت بخش، و بدنم را در خدمت قرآن قرار ده، و ديده ام را به قرآن روشني بخش، و زبانم را به قرآن گويا فرما، و تا زنده ام در اين راه ياري ام كن؛ چرا كه هيچ نيرو و قدرتي نيست مگر از تو.»

امام صادق(ع) نيز بعد از تلاوت قرآن عرضه مي داشت:

« اللَّهُمَّ إِنِّي قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَيْتَ مِنْ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ عَلَي نَبِيِّكَ الصَّادِقِ ص فَلَكَ الْحَمْدُ رَبَّنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِلُّ حَلَالَهُ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَهُ وَ يُؤْمِنُ بِمُحْكَمِهِ وَ مُتَشَابِهِهِ وَ اجْعَلْهُ لِي أُنْساً فِي قَبْرِي وَ أُنْساً فِي حَشْرِي وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ تُرْقِيهِ بِكُلِّ آيَةٍ قَرَأَهَا دَرَجَةً فِي أَعْلَي عِلِّيِّينَ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ.»(4)

« خدايا! همانا من آنچه را كه از كتابت بيان نموده اي، تلاوت كردم؛ همان كتابي كه بر پيامبر راستگويت فرو فرستادي. پروردگارا! سپاس و ستايش، سزاوار توست. خداوندا! مرا جزو گروهي قرار بده كه حلال قرآن را، حلال و حرامش را، حرام شمرده و به محكم و متشابه آن، معتقد هستند. و قرآن را در گورم و هنگام حشر و زنده شدنم، انيس و مونسم ساز، و نيز مرا جزو كساني قرار بده كه به سبب تلاوت هر آيه اي، آنها را به والاترين مقامات (بهشتي) مي رساني و بر درجه آنان مي افزايي. به رحمتت اي مهربان ترين مهربانان!»

امام زين العابدين(ع) نيز در صحيفه سجّاديه دعايي عميق، مفصّل و بسيار آموزنده در مورد ختم قرآن دارند(دعاي چهل و دوم) كه با اين عبارات آغاز مي شود:

« اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعَنْتَنِي عَلَي خَتْمِ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَهُ نُوراً، وَ جَعَلْتَهُ مُهَيْمِناً عَلَي كُلِّ كِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ، وَ فَضَّلْتَهُ عَلَي كُلِّ حَدِيثٍ قَصَصْتَهُ...»

«اي خداي متعال! اين تو بودي كه به من سعادتِ ختم كتابت را بخشيده اي؛ كتابي كه آن را به عنوان نور نازل نمودي و آن را حافظ و نگهبان همه كتاب هايي كه نازل كرده اي قرار دادي و بر هر داستاني كه حكايت كرده اي، شرف و برتري داده اي...»

نكته پاياني اينكه سعي كنيم با اهداء «ثواب قرائت» به پيشگاه پيامبران، امامان عليهم السلام، شهيدان و امواتِ اهل ايمان از اجر مضاعف بهره مند گرديم. (5)

پي نوشت ها:

1. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق،  ج‏89، ص 207.

2. شيخ صدوق، أمالي الصدوق، تهران، كتابخانه اسلاميه، 1362ش، ص 110.

3. شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411ق، ج‏1، ص 323.

4. علامه مجلسي، بحارالانوا، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق، ج‏89، ص 207.

5. براي مطالعه بيشتر در اين موضوع ر.ك: احمدي، محمد ابراهيم، « دعاهاي آغاز و ختم قرآن در سيره معصومان(ع)»

فصلنامه فرهنگ كوثر، پاييز 1384، شماره 63 .

1. وضو و مسواك و تميز و خوشبو كردن دهان:

گر چه وضو گرفتن براي تلاوت واجب نيست؛ ولي چون لمس بدون وضو ممنوع است و براي جنب و نفساء و حائض هم خواندن بيش از هفت آيه (1) كراهت دارد، مستحب است كه با وضو و طهارت كامل از حدث (موجبات وضو و غسل ) و خبث و نجاست تلاوت كند. از اين رو امام معصوم مي فرمايد: بعد از بول و شستن و پاك كردن خود و قبل از وضو ، تلاوت قرآن نكند ، بعد از رفع نجاست ظاهري ، وضو گرفته  و بعد تلاوت قرآن كند. (2)

پيامبر فرمود: دهان هاي شما راه هاي قرآن است ؛ آن ها را با مسواك پاك و خوشبو كنيد. (3)

2. به هنگام شروع تلاوت اعوذ بالله بگويد و از شيطان به خدا پناه ببرد:

«فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيم‏ ؛ (4) هنگامي كه قرآن مي‏خواني، از شرّ شيطان مطرود، به خدا پناه بر!».

3. با دقت و تاني و ترتيل و شمرده بخواند:

«وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتيلا ؛ (5) و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان!».

4. در آيات قرآن و مضامين آن تفكر و تدبر كند :

«كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ ؛ (6) اين كتابي است پربركت كه بر تو نازل كرده ‏ايم تا در آيات آن تدبّر كنند و خردمندان متذكّر شوند! ».

5. در محضر قرآن به هنگام تلاوت خضوع و فروتني را رعايت كرده و فروتنانه هدايت بطلبد:

«أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا يَكُونُوا كَالَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ؛ (7) پيامبر فرمود قرآن را با حزن بخوانيد و به هنگام تلاوت گريه كنيد يا حالت گريه به خود بگيريد». (8)

6. قرآن را با صوت زيبا و محزون بخواند. پيامبر فرمود:

قَالَ النَّبِيُّ (ص): « لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ حِلْيَةٌ وَ حِلْيَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ؛ (9) هر چيزي زيوري دارد و زيور قرآن صداي زيبا است».

پي نوشت ها:

1. بني هاشمي سيد محمد حسن ، توضيح المسائل مراجع ، پانزدهم ، قم ، انتشارات اسلامي ، 1386 ش، ج1 ، ص 212.

2. مجلسي ، بحار الانوار ، هشتم ، بيروت ، الوفا، 1403 ق ، ج 89 ، ص 210.

3. محمدي ري شهري محمد ، ميزان الحكمه - ، قم ، دار الحديث ، 1416 ق ، ج3 ، ص2527. 

4. نحل (16) آيه 98.

5. مزمل (73) آيه 4.

6. ص (38) آيه 29.

7. حديد (57) آيه 16.

8. ميزان الحكمه ، ج3 ، ص 2529.

9. الكافي  ، كليني ،دار الكتب الاسلاميه ، سال 1365  ، ج2 ،  ص  615 ، باب ترتيل القرآن بالصوت الحسن .

ثواب قرائت قرآن، مراتب و درجات متعددي دارد و گرچه قرائت قرآن بدون نگاه كردن به آيات قرآن، مراتبي از ثواب قرائت را دارد. اما دريافت ثواب كامل و بهره مندي از تمام آثار قرائت با نگاه كردن به آيات قرآن در هنگام قرائت ميسر مي گردد.

 در روايتي مي خوانيم كه اسحاق بن عمار از امام صادق(ع) سؤال مي كند:« جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي أَحْفَظُ الْقُرْآنَ عَلَي ظَهْرِ قَلْبِي فَأَقْرَؤُهُ عَلَي ظَهْرِ قَلْبِي أَفْضَلُ أَوْ أَنْظُرُ فِي الْمُصْحَفِ قَالَ فَقَالَ لِي بَلِ اقْرَأْهُ وَ انْظُرْ فِي الْمُصْحَفِ فَهُوَ أَفْضَلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ النَّظَرَ فِي الْمُصْحَفِ عِبَادَةٌ» (1)

« به امام صادق(ع) عرض كردم: فدايت شوم من قرآن را حفظ دارم آن را از حفظ بخوانم بهتر است يا از روي قرآن؟ حضرت فرمود: بلكه آن را بخوان و نگاه به قرآن كن (و از روي آن بخوان) كه بهتر است، آيا ندانسته ‏اي كه نگاه كردن در قرآن عبادت است؟»

همچنين در روايتي از رسول خدا (ص) آمده است:« النَّظَرُ فِي ثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ عِبَادَةٌ النَّظَرُ فِي وَجْهِ الْوَالِدَيْنِ وَ فِي الْمُصْحَفِ وَ فِي الْبَحْرِ»(2) « نگاه كردن به سه چيز عبادت است: نگريستن به صورت والدين، قرآن و دريا»

در روايتي ديگر از امام صادق(ع) مي خوانيم:« مَنْ قَرَأَ فِي الْمُصْحَفِ نَظَراً مُتِّعَ بِبَصَرِهِ وَ خُفِّفَ عَنْ وَالِدَيْهِ وَ إِنْ كَانَا كَافِرَيْنِ.» (3) « هر كه قرآن را از روي آن بخواند از چشمان خود بهره مند شود، و سبب سبك شدن عذاب پدر و مادرش گردد، اگر چه آن دو كافر باشند.»

بنابراين گرچه برخي از سوره هاي قرآن را از حفظ هستيم. اما تا جايي كه امكان دارد بهتر است از روي قرآن و با نگاه نمودن به آيات قرآن قرائت نماييم تا از ثواب و بهره كامل بهره مند گرديم.

پي نوشت ها:

1. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، اسلاميه، 1362ش، ج 2، ص 614.

2. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق،  ج‏10، ص368.

3. شيخ صدوق،  ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي‏، 1406 ق، ص 102.

 كسي كه  در بستر آرميده و در آن حال قبل از خواب به آواي قرآن گوش مي دهد و در فكر خود با آن تلاوت همراه است و ذهنش را به شنيدن و فهميدن آيات خدا مشغول داشته ، نه تنها كارش اشكالي ندارد بلكه بسيار پسنديده است زيرا در نگاه عرف ، نه تنها به قرآن توهين نكرده بلكه اين رفتار او ناشي از علاقه به قرآن و نشانه حرمت گذاري او به قرآن است مگر اين كه قصد توهين به قرآن داشته و رفتاري كند كه به آن جهت، عرف رفتار او را توهين آميز بداند يا اين كه قصد توهين ندارد ولي شرايط او در بستر و حالت او به گونه اي است كه در نظر عرف توهين آميز به حساب مي آيد .