كتاب "ثواب الاعمال و عقاب الاعمال" از مجموعه های حدیثی است كه توسط شیخ صدوق جمع آوری شده است. 

شیخ صدوق در كتاب "من لا یحضره الفقیه" در مقام فتوا دادن در احكام است و روایاتی را آنجا می آورد كه به صحیح بودن آنها اعتماد دارد و به قول فقهی و اصولی آن روایات را از حیث سند و متن ، حجت و معتبر می داند گر چه همان روایات ممكن است توسط فقیهی دیگر بعد از بررسی ، نامعتبر برای سند فتوا تشخیص داده شود.

اما در كتاب های دیگرش از جمله در این كتاب در مقام فتوا دادن نیست. بلكه در صدد جمع آوری احادیثی است كه راجع به ثواب یا عقاب اعمال می باشد و چون با توجه به روایات اگر خبری از پیامبر و امامان رسیده باشد و در آن برای انجام  یا ترك عملی وعده ثوابی داده شده باشد و مسلمانی به امید رسیدن به آن ثواب ، آن عمل را مطابق مضمون آن حدیث ، انجام دهد یا ترك كند،  به آن ثواب می رسد. حتی اگر آن خبر از معصوم نباشد.

با توجه به این روایات ، عالمان در احادیث مستند اعمال مستحب و ثواب و عقاب ، دقت و سخت گیری زیاد را لحاظ نكرده و لازم ندانسته اند . با این وجود هر چه به عنوان روایت نقل شده نیز نیاورده اند بلكه سعی كرده اند روایاتی را بیاورند كه از لحاظ سند حداقلی از اعتبار را داشته باشند و از لحاظ متن تعارض با اصول قرآن و سنت نداشته باشند.

بنا بر این شیخ صدوق كه یك محدث زبر دست بوده ، در این كتاب روایات مربوط به ثواب و عقاب را كه با توجه به شناخت و مذاق حدیثی ایشان معتبر  نموده را آورده است و عالمان اسلام هم به صدق و صفا و شناخت ایشان در این زمینه اعتراف دارند.

دعایی كه  در صورت وجود  مصلحت ، حتما اجابت می شود، دعای فرد مضطر و درمانده واقعی است كه از همه جا مایوس شده ، با رعایت آداب و شرایط دعا  ، خواسته و حاجت خود را با خدا در میان می گذارد. خدا هم دعای چنین محتاج درمانده و تقاضاگری را رد نمی كند.

 دعاها را باید با اعتقاد و با اخلاص و با امید به اجابت خواند. نمی توان دعایی معرفی كرد كه هر كس در هر جا و هر زمان آن را بخواند ، حتما اجابت شود. اجابت شدن دعا قاعده و قانون دارد . الفاظ دعاها فقط یكی از عوامل هستند. عوامل فراوان دیگر باید جمع شود تا اجابت حاصل گردد.

كسی كه دعا می خواند و برای رفع گرفتاری اش از خدا در لفظ تقاضا می كند، ولی در اعتقاد و در  دل خود ، امیدش به غیر خداست، دعا خواندنش ظاهری و صوری است.

كسی كه دعا می خواند ، ولی قبل و بعد از دعا با خدا ارتباطی ندارد؛ بندگی نكرده و توبه هم نمی كند ؛ بنا ندارد بندگی بكند، به خیال خودش می خواهد گنج بدون رنج ببرد ، معلوم است كه خیال خام است.

كسی كه راه های برآورده شدن حاجتش را كه روشن و آشكار است، با امید و توكل بر خدا نرفته و می خواهد با دعا میانبر بزند و بدون هزینه به مقصد برسد، معلوم است كه به نتیجه نمی رسد زیرا خدا می خواهد از طریق اسباب اقدام شود .  در عرض آن به خدا هم توسل شود و اثر اسباب را از خدا بداند، نه این كه اسباب را به كنار نهد .

بنابراین، دعاها اگر با رعایت آداب و شرایط و رفع موانع و با  نیت خالص و با قلب شكسته خوانده شود ، دعا كننده وظیفه خود را انجام داده و به نتیجه رسیدن را از خدا بخواهد، امید اجابت است، مگر آن كه  خدا خیر او را در برآورده نشدن تقاضای بنده اش، ببیند. در عوض آن، بهتر از تقاضای بنده به او خواهد داد.

اجابت دعا نیز صرفاً به معنای برآورده شدن همان خواسته نیست، بلكه اجابت، توجه لطف و عنایت خدا به بنده است كه در صورت مصلحت همان خواسته داده می شود . در غیر آن صورت، بهتر از آن در دنیا یا آخرت نصیب او خواهد شد.

توصیه می كینم بیش از این كه دنبال دعا بگردید، دنبال حال و وضع  دعا  كننده و نوع و نحوه رابطه اش با  خدا باشید كه مهم و اساسی همین است.

موفق باشید.

               مطابق با آن چه در آیات و روایات آمده، معانی مختلف اما تقریبا همسویی در مورد ربا و اقسام آن بیان شده است.

علي بن ابراهيم قمي از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده كه ربا دو قسم است: يكي حلال و ديگري حرام. رباي حلال آن است كه شخص به برادر دینی خود قرض مي‏دهد به طمع آن كه زياد كند و عوض دهد او را به زيادتر از آنچه گرفته بدون شرطي بين آن ها، پس اگر عطا كند او را زيادتر از آنچه گرفته (بدون شرط) پس آن زیاده حلال است براي او نزد خدا  در قرضی كه داده  ثوابی نوشته نخواهد شد و هو قوله: «فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ». و اما رباي حرام آن است كه شخص‏ قرض دهد و شرط كند زيادتي را، پس آن حرام است. (1)

و اما آن چه در روایت وارده نقل شده است:

 «انِ رِبًا يُؤْكَلُ وَ رِبًا لَا يُؤْكَلُ فَأَمَّا الَّذِي يُؤْكَلُ فَهُوَ هَدِيَّتُكَ إِلَي الرَّجُلِ تُرِيدُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ-" وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ" وَ أَمَّا الَّذِي لَا يُؤْكَلُ فَهُوَ أَنْ يَدْفَعَ الرَّجُلُ إِلَي الرَّجُلِ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ عَلَي أَنْ يَرُدَّ عَلَيْهِ أَكْثَرَ مِنْهَا فَهَذَا الرِّبَا الَّذِي نَهَي اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ- يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ...»؛ (2) ناظر به مورد سوال است.

در عین حال موضوع ربا و نیز تفاسیر مربوط به آن در كتاب خدا به شكل مبسوطی مورد بررسی قرار گرفته است.

 بعضی از مفسرین در باره اقسام ربا اعم از حلال و حرام نوشته اند:

ربا دارای سه قسم است:  

قسم اول اين كه:

 قرض بدهد و شرط زياده بكند، چنین ربایی حرام بلكه جنگ با خدا و رسول است؛ چنانچه خدای متعال فرمود: "الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا ». (3)

قسم دوم اين كه:

 قرض بدهد، ولي شرط زياده نكند؛ ولی با این  طمع باشد كه در موقع اداء شخص مديون زيادتر رد كند يا هديه و تحفه بدهد به اميد آن كه طرف مقابل بيشتر و بهتر به او رد كند؛ مثل این كه  به مسافرينی كه از سفر بر می گردند، چشم روشني بدهند به طمع گرفتن سوغات و امثال آن، اين گونه ربا خواهی حرام نيست، ولي اجر و ثواب ندارد و  آيه (آیه مورد سوال) "وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ"؛ (4) ناظر به این قسم است.

 قسم سوم اين كه:

 مالی به قصد اخلاص و  خالصا لوجه اللَّه می دهد، مثل زكوات و اخماس و صدقات و صله ارحام و بذل في سبيل اللَّه به اميد اين كه خداوند به او چند برابر اعطا كند، چنین شخص و یا اشخاصی مخاطب این آیه شریفه اند:

"وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ باضعاف مضاعف ( 5) و "مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ". (6) 

 نتیجه می گیریم كه:

 ربای حلال آن است كه : به شخصی هدیه و مالی بدهد بدون آن كه برای بازگشت آن شرط زیاده كرده باشد، ولی در دل این نیت را داشته باشد كه آن شخص آن مال را با زیاده برگرداند، در این صورت چنین شخصی بابت هدیه و یا قرضی كه داده هیچ پاداشی نمی برد و ربای حرام آن است كه در ابتدا  قرضی كه می دهد نسبت به بازگشت آن شرط زیاده كند كه این ربا ربای حرام و مورد نهی خدا و رسولش است.

در عین حال تفاسیر در مورد این آیه و آیات مشابه و روایات، بنا به فهم و برداشت، مختلف ولی در نهایت خیلی از هم دور نبوده و تقریبا مشابه هم اند كه نقل موارد آن موجب طولانی شدن پاسخ می شود و بهتر است به تفاسیر مربوطه مراجعه شود.

پی نوشت ها:

1. حسيني شاه عبدالعظيمي ،حسين بن احمد،تفسير اثنا عشري، تهران، انتشارات  ميقات‏ سال 1363 ، ج‏10، ص 304 .

2. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه‏ ، قم، انتشارات جامعه،مدرسین،  ج‏3، ص 286 .

3. بقره (2) آيه 275 .

4. روم (30) آیه 39 .

5. همان.

6. بقره (2) آيه 261.

در پاسخ به سؤال شما مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم می داریم:

1. به صورت كلی برنامه زندگی انسان و یك فرد مسلمان را دین مشخص می كند و اصولاً دین همان راه و رسم زندگی است كه چون انسان­ها با همه پیشرفت­های خود باز ناتوانند و نمی توانند به تمام هستی و ریز و درشت آفرینش اشراف و احاطه پیدا كنند و برنامه همه جانبه و بی نقصی برای خود ارائه دهند، خداوند از سر تفضّل و لطف آن را در قالب تعالیم دینی در اختیار بندگانش قرار داده است و یك فرد مسلمان می بایست بر اساس آموزه­های دینی و تعالیم روح بخش اسلام عمل كند و برنامه ریزی داشته باشد تا قله­های كمال و ترقی را یكی پس از دیگری بپیماید و استعدادهای خود را شكوفا سازد و به سعادت ابدی و كمال نهایی و لایق خود برسد.

2. توجه داشته باشید كه اگر به سخنان و گفته­های روانشناسان بزرگ خوب توجه كنید متوجه می شوید كه اگر آنان گاهی حرف نغز و كلام پر محتوایی دارند، همه به نوعی برگرفته شده از تعالیم متعالی الهی است و به سخن دیگر، عبارت دیگری از كلام الهی است كه این بار در قالب دیگر و در سخن اندیشمندان روانشاسی و دیگر دانشمندان ظاهر شده است و به نظر امروزی می آید. اما غافل از این كه این گونه سخنان جالب و نغز را بزرگان دین قرن­ها سال پیش بیان كرده­اند و چیز جدیدی نیست.

3. مسلماً بزرگ­ترین روانشناسان جهان، علم و دانش­شان از علم الهی و خدادادی بزرگان دین و ائمه معصومین (ع) بیشتر نبوده است. اولیای الهی و ائمه اطهار(ع) بیشتر از هر كس دیگر به تمام ابعاد وجودی و روحی و روانی انسان احاطه و اشراف داشته­اند و بر اساس آن سخن گفته­اند. حال اگر در جایی سخن روانشناسان با سخن بزرگان دین مغایرت و تضاد داشته باشد، مسلماً و به طور حتم سخن بزرگان دین ارجحیت دارد و به حكم عقل در هر صورت مقدم است. ولی اگر مغایرتی در بین نباشد و یا بزرگان دین در جایی نظری نداده باشند و سخن روانشناسان بر اساس یافته­های علمی به اثبات رسیده باشد در این صورت می توان به سخنان روانشناسان اهمیت داد و به آن مثل بسیاری از یافته­های علوم دیگر ارزش و اهمیت قائل شد و بر اساس آن عمل نمود. با این توضیحات شما به خوبی به حد و مرز عمل به شیوه روانشناسان و زندگی به سبك كتب آنان واقف می گردید و می توانید زندگی روشمند و اصولی برای خود داشته باشید. البته به این شرط كه مطالعه كتب روانشناسان، شما را از مطالعه مفاهیم دینی و سخن بزرگان دین باز ندارد، چرا كه در این صورت شما نمی توانید به تضاد و مغایریت سخنان اولیای دین و روانشناسان پی ببرید، از این روی توصیه می شود كه شما ابتدا مطالعات خود را در حوزه دین و دینداری افزایش دهید و سپس در كنار آن مطالعاتی هم در زمینه روانشناسی داشته باشید و كتاب­های روانشناسان را هم مطالعه كنید و از علم آنان نیز بهرمند گردید.

4. اگر چه چالش­های زندگی مسلمان امروز با دیروز متفاوت است و زندگی امروز با گذشته خیلی فرق كرده و تكنولوژی و امكانات غوغا می كند، اما انسان امروز همان انسان دیروز است و نیازهای اساسی او اصلاً فرقی نكرده است تنها رنگ و لعابش عوض شده ولی هسته مركزی و ساختارش همچنان از ابتدای خلقت ثابت بوده است بنابراین دین با این هسته و ساختار اصلی كار دارد و برای آن برنامه خلل ناپذیری ارائه داده است كه تا انتهای خلقت و پایان عمر انسان خدشه­ای به آن وارد نیست و انسان نمی تواند خود را از آن بی نیاز بداند.

5. این كه می فرمایید: «در رسانه ها نیاز به راهنمایی و جهت دهی فناوری به سمت دین مبین اسلام رو داریم كه به شدت احساس میشه» حرف درستی است كه بنده نیز بشخصه به آن اعتقاد دارم و آرزو داریم كه شیوه­های تبلیغ دین و آیین اسلام كارآمدتر از گذشته و در قالب جدید ارائه گردد تا انسان­های امروزی با مفاهیم بلند اسلام آشنا بشوند و آن را با جان و دل بپذیرند و به آن عمل كنند. مسلماً اگر تكنولوژی و فناوری امروزی در خدمت دین و تبلیغ آن قرار گیرد، گسترش دین اسلام جهش پر شتابی خواهد داشت كه در گذشته به خاطر نبود امكانات و تكنولوژی هیچ­گاه شاهد آن نبوده­ایم و امروز به خاطر پیشرفت­های چشمگیری كه در عرصه تكنولوژی و فناوری شده است می تواند گام­های بزرگی برداشت و دین را از غربت در آورد.

همان طور كه مي دانيد در هيچ يك از مسائل عرفي از جمله ازدواج اينترنتي نمي توان حكم كلي داد. چه بسا ازدواج هاي اينترنتي وجود داشته اند كه بسيار موفقيت آميز بوده اند. ولي تقريبا همه متخصصان و دست اندركاران بحث ازدواج بر اين نكته اتفاق دارند كه احتمال شكست در ازدواج اينترنتي بسيار بالاست. به عبارت ديگر ازدواج اينترنتي به خاطر فقدان مراعات برخي ملاكمندي ها به شدت در معرض طلاق عاطفي و قانوني قرار دارد. ريسك اين گونه ازدواج هايي كه طرفين شناخت واقعي (نه مجازي و در محيط مجازي) از يكديگر ندارند بسيار بالاست. معمولا پسراني در اينترنت به جستجوي همسر مي پردازند كه چيزي براي مخفي كردن دارند و اگر واقعا پسر ترسي از برملا شدن اسرارش نداشته باشد، چرا بايد در پشت صفحه مانيتور خود را مخفي نمايد. معمولا وبگرداني كه بي هدف در محيط وب پرسه مي زنند از يك يا چند اختلال رواني احتمالي در رنجند و به خاطر پوشش گذاشتن بر همين اختلالات (كه صد درصد آسيب زننده به موفقيت ازدواج مي باشند) به انتخاب اينترنتي همسر مي پردازند. به نظر شما آيا معقول است با وجود اين همه دختر دم بخت كه هر روزه در جلوي چشمان پسران (خواهان ازدواج) رژه مي روند فرد در اينترنت به جستجوي همسر (ناديده و ناشناخته) بپردازد. اين جايگزين كردن روش ناسالم انتخاب همسر با روش سالم، حكايت از برخي ناهنجاري هاي شناختي، عاطفي، رفتاري در پسر دارد.

اگر من به جاي شما بودم خواستگاري سنتي را بر هر نوع خواستگاري مدرن ترجيح مي دادم، چرا كه در خواستگاري سنتي فرد از ابتدا به صورت تمام قد خود را در معرض انتخاب شما قرار مي دهد نه اين كه طرف مقابل صرفاً با چند جمله فريبنده به ترسيم قد و بالاي خود بپردازد. اگر به هر دليلي خواستگار سنتي نداريد مي توانيد به جاي پيشروي در خواستگاري اينترنتي (كه به نوعي وابستگي عاطفي شما مي انجامد و بسيار براي شما به عنوان دختر آسيب زاست) از خواستگار خود بخواهيد كه همه آشنايي هاي تكميلي را به بعد از خواستگاري رسمي موكول نمايد.

به عنوان مثال شايد خواستگار اينترني شما از اساس واجد مقدمات اوليه ازدواج نباشد و صرفا از روي وقت تلف كني (خالي نبودن عريضه) و البته كسب لذت به بحث در زمينه خصوصيات شما بپردازد. آيا معقول است كه ما خود را بازيچه يك پسر نابخرد و ديوانه قرار دهيم؟ آيا ما اين قدر بي ارزشيم كه به وسيله اي براي پر كردن اوقات فراغت يا تسكين ناآرامي پسران بوالهوس مبدل گرديم؟ اگر پسري واقعا حائز شرايط ازدواج مي باشد بايد بعد از همان آشنايي اوليه به خواستگاري رسمي اقدام كند و اگر به هر دليلي از اين امر طفره رفت بهتر است بي دليل خود را در يك انتظار فرسايشي ناكام كننده قرار ندهيم. چه بسيار دختران پاكدامني كه از اين خواستگاري هاي اينترنتي نه تنها به خانه بخت رهنمون نشدند (چه موفق چه ناموفق) بلكه به نحوي خود را منجلاب هوس هاي اهريمي پسران شيطان صفت فروغلتانده اند.

مشكلی كه شما با پدرتان پیدا كرده اید در حقیقت، نوعی تضاد اعتقادی است و نشانگر این است كه باورهای دینی و اعتقادی شما با پدرتان متفاوت است و یا لااقل حاكی از این است كه پدرتان مقداری نسبت به باورهای دینی و آموزه های شرع مقدس كم اعتقاد و یا بی مبالات است. مسلماً همان گونه كه شما بیان كرده اید و حكم شرعی را به خوبی می دانید، شركت در مجلسی كه كار حرام و گناه در آن صورت می گیرید در شرع مقدس جایز نمی باشد و اطاعت پدر هم در امر به كار حرام جایز نیست.  منتهای مراتب شما می توانید به گونه ای زیركانه و با تدبیر عالمانه به گونه ای خواست و نظر پدرتان را به اجرا در بیاورید به شیوه ای كه در آن كمترین گناهی صورت نگیرد. در این شیوه می توانید به جای دعوت از گروه های نوازنده كه غالباً با ساز و آواز لهوی و مطرب گونه مراسم های عروسی را به گناه می كشانند مراسم عروسی خود را در اعیاد مذهبی قرار دهید و به مناسب آن اعیاد از مداحان و مولودی خوانان زبردست و ماهر دعوت به عمل آورید تا ضمن این كه مراسم عروسی شما را با اجرای مولودی خوانی و شیرین كاری های سالم با شادی و شعف همراه می سازند، با ذكر نام ائمه و اولیای معصومین(ع) موجب بركت و میمنت زندگی مشترك تان می گردند. اگر پدرتان با این شیوه موافقت كند هم تا حدودی خواسته او تحقق یافته است و هم شما با محذوریت شرعی روبرو نخواهید شد. اما اگر پدرتان به كمتر از ساز و آواز رضایت نمی دهد در این صورت، می توانید با توجه به نظر مرجع تقلید خود از برخی موسقی های مجاز و سنتی سالم استفاده كنید. اما اگر به این مقدار هم پدرتان راضی نمی گردد در این فرض بایستی تا جایی كه امكان دارد او را با دلایل منطقی مجاب كنید. مؤثرترین گام و بهترین شیوه برای حلّ  این مشكل، استفاده از وساطت افراد سرشناس و صاحب نفوذ برای جلب موافقت پدرتان می باشد. می توانید از قدرت بيان و نفوذ ریش سفیدان محل، اقوام و خويشان، امام جماعت يا روحاني محل، مشاوران باتجربه و... بهره بجویید. از همكاري و ميانجي گري خيرانديشان و صاحب نفوذ مختلف روي پدرتان بهره بگيريد. اصرار و سماجت آميخته به محبت و فرمانبري و دعا به درگاه حضرت حق را فراموش نكنيد. به هر حال در زندگي هر انساني افرادي هستند كه اشخاص براي آنان احترام خاصی قائل هستند و حرف آنان را مي‌پذيرند، مي‌توانيد از آنان استفاده كنيد و آن ها را واسطه قرار دهید تا به نتیجه مطلوب برسید.

وساطت افراد سرشناش و صاحب نفوذ باعث می شود كه همگان حق را به جانب شما بدهند كه در این صورت، تقاضا و خواسته غیر منطقی پدرتان نمی توانند در مقابل منطق و استدلال افراد مختلف تاب بیاورد و در آخر پدرتان چاره ای جزء عقب نشینی ندارد.

اگر با این شیوه نیز به نتیجه مطلوب نرسیدید، در این فرض، شما شرعاً و قانوناً مختارید كه در امر ازدواج، خود رأساً اقدام كنید و آینده زندگی خود را مشخص نمایید و حتی بدون جلب رضایت و اجازه پدرتان به خواستگاری دختر مورد نظرتان بروید و مقدمات ازدواج خود را بدون حضور و همراهی پدرتان فراهم سازید. یقیناً اگر هدفتان از این كار دوری از گناه باشد، خداوند دست شما را خواهد گرفت و شما مصداق روشن آیه شریفه قرآن كریم خواهید بود كه خداوند در سوره طلاق آیه2 می فرماید: «مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحَْتَسِب؛ هر كس تقواي الهي پيشه كند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي‏كند، و او را از جايي كه گمان ندارد روزي مي‏دهد.» و این گونه خداوند اسباب آسایش شما را بیش از گذشته برای شما فراهم می كند و آرزوهای شما را محقق می سازد.

1. چقدر خوب بود كه به علت این كه عقدتان محضری نیست هم اشاره می كردید و بیان می كردید كه چرا تا به امروز سعی نكرده­اید ازدواج خود را قانوناً به ثبت برسانید، تا ما بهتر در جریان امور قرار می گرفتیم و شما را راهنمایی می كردیم.

2. حرف­های مادر شما ممكن است از تجربه شخصی او حكایت داشته باشد تا یك یافته علمی كه حاصل تحقیقات و پژوهش­های علمی قوی بوده باشد به همین خاطر گفته­های او را تا به این مقدار قبول نداریم، اگر ادعای مادر شما درست باشد باید بعد از عروسی و تشكیل زندگی مشترك، این اتفاق نیز بیفتد و بسیاری از زن و شوهرها نسبت به هم دلسرد گردند و از چشم هم بیفتند در حالی كه همیشه این گونه نیست. ما بر خلاف مادر شما، معتقدیم كه دوران عقد یكی از رؤیایی ترین و عاشقانه ترین و زیباترین لحظات زندگی فرد در طول زندگی زناشویی و مشترك می باشد و به عنوان پشتوانه­ای برای تمام زندگی به حساب می­آید، به همین خاطر دختر و پسر بهتر است در این دوران به تدریج روابط خود را گسترش داده و از راه­های مختلف مثل نامه نگاری عاشقانه، تماس تلفنی، دیدار حضوری، مسافرت­های كوتاه و فرح بخش، مهمانی رفتن­ها و ... یك دیگر را از سرچشمه جوشان عشق و محبت خود سیراب كنند و بذر محبت و شور عشق را در وجود خود بپرورانند و خود را برای زندگی مشترك آماده كنند و با تنوعی كه در روابط خود ایجاد می­كنند از روزمره­گی و تكرار و سردی روابط جلوگیری كنند، علاوه بر این، دوران عقد می تواند یك فرصت استثنایی و طلایی هم باشد. چون با عقد شرعی، رابطه محرمیت بین دختر و پسر برقرار می گردد و روابط آزادتر می شود به همین خاطر می توان از این دوران برای شناخت بیشتر خلق و خوی و خصوصیات یكدیگر و اهداف و ایده­ها و آرزوهای هم استفاده كرد، تا زندگی مشترك بر اساس شناخت، بهتر برنامه ریزی گردد. دختر و پسر می توانند با شركت در مهمانی ها و مراسمات  و نیز با مسافرت های كوتاه، از هم شناخت بیشتری پیدا كنند. البته ممكن است نگرانی مادر شما علت دیگری داشته باشد كه به طور غیر مستقیم از شما می­خواهد كه دیدارها را با نامزدتان محدود كنید. یكی از دلایلی كه باعث می شود كه برخی خانواده­ها از ارتباط دخترشان با نامزدش در دوران عقد ممانعت كنند این است كه خیلی از خانواده­ها داشتن روابط نزدیك زناشویی و حامله شدن دختر قبل از برگزاری عروسی رسمی و در خانه پدر را امر زشت و ناپسندی می دانند، به همین خاطر سعی می كنند تا آنجا كه امكان دارد دیدار دخترشان با نامزدش را به حداقل برسانند تا منجر به این گونه مسائل نگردد. به همین خاطر ما نیز توصیه می كنیم كه دختر و پسر این دغدغه خانواده­ها را مورد توجه قرار دهند و در دوران عقد، رابطه جنسی كامل را به بعد از عروسی رسمی مؤكول كنند و بیشتر در پی شناخت هم باشند چرا كه اگر در این دوران با خصوصیات دیگر هم آشنا شدند و به این نتیجه رسیدند كه به درد هم نمی خورند، چون رابطه جنسی كاملی با هم نداشته اند راه برای برگشت هموارتر و آسان است و مشكلی را ایجاد نمی كند.

3. به طور كلی وقتي بین دختر و پسر، عقد ازدواج (موقت و دائم) خوانده شود، دختر و پسر بر هم حلال و محرم مي‏شوند. از لحاظ شرعی زن و شوهر محسوب می گردند، حتی می توانند نزدیك ترین روابط زناشویی را با هم داشته باشند و از وجود هم لذت ببرند. ولی باید توجه داشت كه در حال حاضر از لحاظ عرفی، برقراری روابط زناشویی پیش از عروسی رسمی، مقبولیت لازم را ندارد، به همین خاطر به دختران و پسران توصیه می كنیم كه تا آنجایی كه امكان دارد به این سنت و اعتقاد گذشتگان و پیشینیان احترام بگذارند و اگر خواستار روابط هستند، سعی كنید در درجه اول عروسی را جلو بیندازند و ثانیاً آن را كاملاً مخفی داشته و از حاملگی ناخواسته جلوگیری به عمل آورند و یا این كه روابط زناشویی خود را در سطح ابتدایی قرار دهند و مراحل اصلی و نهایی را برای بعد از عروسی رسمی مؤكول كنند.

4. البته توصیه مادر شما اگر از این جهت باشد كه مردها از لحاظ روانی، طوری آفریده شده­اند كه دنبال جنس مخالف و همسر می روند و احساس نیاز می كنند و زن ها بر خلاف مردها، ناز می كنند و خود را دست نایافتنی نگه می دارند تا عطش مردان را نسبت به خود همواره داشته باشند، تا به این مقدار حرف درستی است و ما هم توصیه می كنیم كه زن برای شوهر خود كمی ناز داشته باشد تا جذابیتش برای مرد افزون گردد. ولی این به معنای آن نیست كه زن و شوهر از ابراز عشق و محبت به هم دریغ بورزند و از نیازهای اساسی هم غافل بمانند و یك دیگر را ارضا نكنند.

5. شما برای این كه هم مادرتان را راضی نگه دارید و هم شوهرتان را، می توانید برخی از حساسیت­های مادرتان را در خصوص روابط زناشویی در نظر بگیرید و روابط خود را با نامزدتان كنترل كنید و گاهی به او اطمینان دهید كه كاملاً مراقب رفتار خود هستید. از سوی دیگر، سعی كنید روابط خود را با نامزدتان در حوزه­های مختلف كه قبلاً عرض كردیم گسترش دهید و تنها به دیدار حضوری بسنده نكنید و از سوی دیگر مقداری در مقابل درخواست­های او ناز كنید تا او علاقه­اش به شما افزایش یابد و بیشتر دلتنگ شما بشود و به دیدارتان مشتاق­تر گردد.

1. از اینكه شما دو نفر با هم دوست شده اید خوشحالیم .امیدواریم كه دوستی شما یك دوستی واقعی و بر اساس معیارها و اصول صحیح دوستی باشد . هیچ گاه از مسیر اصلی خود خارج و منحرف نگردد.

2. دوست و دوست‌یابی یكی از نیازهای واقعی زندگی انسان است. اساس و پايه دوستي ها در سن نوجواني و جواني كه با جذبه و شور زيادي همراه است، غالباً بر مبناي عواطف و احساسات شكل مي گيرد و نه بر اساس منطق و عقل. ابتدای  دوستي ممكن است جاذبيت يك فرد از نظر ظاهري يا شخصيتي يا پاره اي از صفات اخلاقي باشد كه او را براي فرد ديگر دوست داشتني مي سازد كه توانسته در روح و روان او تأثير عميقي بگذارد و خلأ عاطفي اش را به وسيله آن پر كند. ماهيت دوستي گرچه در ابتدا دوستانه، پاك و بي شائبه است، ولي امكان آلوده شدن آن به مسايل ديگر وجود دارد. به همین خاطر باید از دوستی خود نهایت مراقبت را داشته باشید تا از حدود خود خارج نگردد و به انحراف كشیده نشود.

 باید رعایت میانه‌روی و اعتدال را داشته باشید. علاقه شما به دوست تان و علاقه او به شما، احساسی پاك و لطیفی است. اما همواره باید عواطف با خردمندی همراه باشد . از آن جا كه زیاده روی در هر كاری ناپسند است، نباید بگذارید كه دوستی شما به یك دوستی افراطی تبدیل شود . در آن صورت نه تنها سودی به حال تان ندارد، بلكه منجر به اختلالات روانی می گردد . از آشفتگی و عدم تعادل روحی و روانی شما حكایت می كند. زماني كه علاقه به اوج خود مي رسد، شما را دچار سرگرداني مي كند. سرگرداني ممكن است با برخی آثار مخرب همراه شود.

3. يكي‌از مسائلي‌كه ‌در ايام ‌نوجواني ‌و جواني ‌مطرح ‌است‌، افراط در دوستي‌و محبت ‌به ‌هم‌سالان ‌است‌. متأسفانه ‌اين ‌حالت ‌در دوستی شما ديده‌مي‌شود . رفته رفته به مرحله‌وابستگي‌روانی ‌رسيده‌است‌. انسان سالم نه تنها سعی می كند كه برای خود دوستانی انتخاب كند، بلكه از افراط در دوستی و محبت ورزیدن به آن ها رعایت اعتدال را می كند، اجازه نمی دهد كه دوستان و فكر آن ها تمام وقت او را به خود اختصاص كند . بدین وسیله وقت او را هدر دهد . او را از كارهای مهمی كه باید انجام دهد، باز دارد و از زندگی عقب اندازد.

دوستی افراطي‌پيامدهاي ‌ناگواري‌دارد كه‌توجه ‌به ‌آن‌ها مي‌تواند تا حد زيادي‌در تعديل‌دوستی ‌مؤثر باشد. مهم‌ترين ‌اثرش‌آن‌است‌كه ‌وابستگي ‌شديد روحي‌ايجاد كند.  هر چه‌زودتر اين ‌وابستگي ‌را كم ‌كنيد، زيرا هر چه ‌رابطه‌شما با دوست تان ‌ناگسستني‌باشد، سرانجام ‌بايد روزي ‌از هم‌جدا شويد. مدتی ‌در كنار يكديگر هستيد. اما پس ‌از تشكيل‌خانواده‌، ناگزير بايد همديگر را ترك‌نماييد. از طرفي‌با گزينش ‌همسر بخش‌عظيمي ‌از محبت‌و عاطفه ‌شما به‌سمت ‌همسرتان ‌گسيل‌خواهد شد. بنابراين ‌عقل‌و منطق‌حكم‌مي‌كند رابطه‌دوستي‌را كه‌سرانجامي‌چنان ‌دارد، از ابتدا تعديل‌كنيد تا به ‌افسردگي‌و اختلالات روانی مبتلا نشويد.

4. از نظر اسلام روابط دوستي بايد در چارچوب خاص و در حد اعتدال قرار گيرد، دستور اسلام،‌همواره ميانه‌روي‌و اعتدال در رفاقت‌و مهرورزي ‌است‌. زيرا اگر از آن حد خارج شود، پيامدهاي ناگواري دارد، كه از جمله آن، ضربه روحي و مشكلات عاطفي پس از قطع رابطه است.

5. علاقه و وابستگي به دوستان تا وقتي كه موجب اخلال در برنامه زندگي و كاري انسان، مزاحمت با حقوق والدين، مشغوليت ذهن و ضعف اراده و عدم اعتماد به نفس و ضعف ايمان نگردد اشكالي ندارد، بلكه اگر در راستاي اصلاح و قوّت بخشيدن به اين امور باشد ،بسيار خوب و مفيد خواهد بود.

6. اگرچه شما از روز اول هردو به پیشگاه خداوند سوگند یاد كرده اید كه در دوستی هوس و شهوت نداشته باشید و دوستی شما با عشق پاك باشد ،ولی نباید شیطان را دست كم گرفت، چون ممكن است از همین ناحیه به شما آسیب وارد كند، نباید با هم ارتباط هایی داشته باشید كه در آن شهوت برانگیخته می شود. بر اساس روایات اسلامی، بوسه بر لب، تنها اختصاص به همسر و بچه نوزاد دارد . شایسته نیست كه دیگران  چنین رفتاری با هم داشته باشند.

7. از نظر شرعي دوستي با جنس موافق و محبت ورزيدن به يكديگر اشكالي ندارد اما اگر تبديل به لذات شهوي و جنسي شود ،در هر مرتبه اي كه باشد، اعم از نگاه كردن، بوسيدن و تماس بدني، همه حرام است

ر.ك :

 دنياي نوجوان، دكتر محمد رضا شرفي،  ص 131.

خیلی جا داشت كه اطلاعاتی را از وضعیت زندگی خانواده تان و تاریخچه خانوادگی خود بیان می كردید تا ما با شناختی دقیق تر در جریان حالات شما قرار می گرفتیم و پاسخگویی می كردیم اما با این اطلاعات مختصری كه بیان كرده اید، در پاسخ به سؤال شما مطالبی را در قالب نكات زیر تقدیم می داریم:

1. بر اساس قانون خلقت و آفرینش، انسانها فطرتاً خداجو هستند و به دنبال حقیقت و دستیابی به آرامش حقیقی می باشند ولی گاهی در شناخت راه و گاهی در تشخیص مصداق دچار اشتباه می شوند بدین صورت كه یا راه و مسیری را انتخاب می كنند كه آنان را هچگاه به سر منزل مقصود نمی رساند و یا چیزی را خدا و مایه آرامش و كمال می پندارند كه در واقع آرامش واقعی و مطلوب حقیقی نمی باشد. البته در این بین ممكن است بر اثر آلودگی ها و زنگارهایی كه بر اثر گناهان پیدا می كنند ذائقه آنان عوض شود و پرده بر فطرت خداجو و حقیقت طلب آنان بیفتد كه در این صورت، دیگر قادر نخواهند بود به هدف نهایی و غایت آفرینش دست پیدا كنند.

2. از آموزه ها و تعالیم دینی استفاده می شود كه روح انسانها از روح خداوند برگرفته شده است ( نفخت فیه من روحی) و به خاطر مصالح و هدف والاتری در این دنیا و در بدنهای خاكی قرار گرفته شده است و روزی باید همگی به سر منشأ اصلی خود برگردانده شوند ( انا لله و انا الیه راجعون، ما از خداییم و به سوی او بازگشت خواهیم كرد) و با پاداشی كه در قبال همه كارهای خوبی كه با اعمال اختیاری خود در این عالم خاكی انجام داده است، دریافت می كند به آرامش حقیقی نیل پیدا می كند.

3. با این توصیفی كه شما از شرح حال خود داشتید، معلوم می گردد كه فطرت پاك و خداجوی شما هنوز بیدار است و علی رغم اینكه بنا بر گفته خودتان، كوچكترین قدمی در راه بندگی خداوند برنداشته اید ولی هنوز قلب و روح شما روشن و زنگار نگرفته است و این شاید ثمره دعای خیر و كارهای نیك والدین و نیاكان و اجداد شما بوده و یا نتیجه كارهای  مثبتی بوده  كه خود شما در گذشته انجام داده اید و در حال حاضر آن را فراموش ساخته اید و به یاد نمی آورید. به هر حال باید به شما به خاطر داشتن این احساس تبریك گفت و خاطر نشان كرد كه باید از این فرصت پیش آمده، نهایت استفاده را ببرید و خود را به عشق حقیقی  و  كمال مطلق نزدیكتر نمایید و گامی در طلب عشق حقیقی بردارید.

4. شما كه همیشه دوست دارید عاشق باشید و با معشوق واقعی عشق بازی كنید بطوری كه این عشق شما را محو در حضرت دوست گرداند، آیا شایسته نیست برای رسیدن به این هدف تلاشی بكنید و قدمی بردارید؟ باید توجه داشت كه عاشق و معشوق باید با هم تناسب و سنخیت داشته باشند اگر شما عاشق خدا هستید پس چرا رنگ خدایی به خود نگرفته اید و تا كنون قدمی در انجام فرامین الهی برنداشته اید؟ معمولاً عشاق وقتی عاشق می گردند و به معشوق خود عشق می ورزند سعی می كنند با انجام كارهایی كه مطلوب معشوق است نظر او را به خود جلب كنند و رضایت او را فراهم گردانند، این چیزی است كه در عشق های مجازی بسیار دیده می شود چه برسد به عشق حقیقی و فناناپذیركه باید درصد خلوص و شیدایی آن بیشتر باشد. بدون عمل به خواسته خداوند، عشق شما به خداوند، دروغی بیش نخواهد بود. به عمل كار برآید به سخنرانی نیست.

 فراموش نكنید كه عشقی كه در وجود انسان است؛ در واقع هدیه ای از جانب خداوند می باشد. حال ممكن است بپرسید كه چگونه می توان عاشق خداوند شد؟ در جواب می گوییم كه اگر طالب عشق خداوند هستید و می خواهید عاشق خداوند بمانید، راههایی كه در ادامه مطرح می كنیم را دنبال كنید:

1. بندگی:

امام سجاد(ع) مي فرماید: «العبودیة جوهرة كنهها ربوبیة؛(1) بندگي گوهري است كه باطنش خدایي و خداوندگاری است».

كسي كه عبد خدا گشت و مشمول خطاب یا عبادي قرار گرفت، بندة شیطان و انسان یا هواي نفس نمي شود. پس جادة عشاقی، جادة عبودیت و بندگي است. راه و رسم بندگي آموز تا عاشق شوی. سیر و حركت زماني میسّر است كه در اثر معرفت و آگاهي بیداري دل حاصل گردد و چراغ ایمان در دل روشن شود. روغن چراغ ایمان، عمل صالح و انجام واجبات و ترك محرمات و گناهان است.

2. پیروی از پیامبر:

ایمان به خدا، و تنفر و بیزاري از فسق و كفر و گناه در نهاد هر انساني بالفطره وجود دارد. وقتي از درون سر برآورد و در عرصة عمل صالح تجلّي پیدا كرد، گل عشق كه علامت كمال و رشد یافتگي است، شكوفه مي زند.عاشق مهجور، چشم به راه پیام معشوق است و به هر چیزي كه به معشوق تعلق دارد یا نماینده و پیام رسان او است، عشق مي ورزد. قرآن كریم مي فرماید:

«اي پیامبر! به مردم بگو: اگر خدا را دوست مي دارید( و به او عشق مي ورزید)، از من پیروی و اطاعت كنید، تا خدا هم شما را دوست داشته باشد و لغزش هاي گذشتة شما را ببخشد كه خداوند آمرزنده و مهربان است». (2)

آري عشاق خدا، مطیع رهبران الهي هستند. انسان هنگامي مي تواند به اوج ایمان برسد كه نیرومند ترین علاقة او یعني عشق به خویشتن را تحت الشعاع عشق به ذات خدا و نمایندگان او قرار دهد.

3. تهجد: 

عشق وصال بي سحر خیزي نمي شود.

عشق وصال داري و شب تا صبح سر بر بستر ناز خوابت آید؟ زهي خیال باطل ! نشنیده اي كه با كلیمش موسي (ع) فرمود: دروغ مي گوید كسي كه گمان برد خدا را دوست دارد، ولي چون تاریكي شب در آید، خواب را بر حضورم ترجیح دهد». (3)

4. خود شناسی:

اگر چه عشق ریشه در آفرینش انسان دارد لیكن تجلي و ظهور آن وابسته به میزان شناختي است كه عاشق از كمال معشوق دارد. بنابراین نخستین گام در شعله ور شدن، آتش عشق، داشتن شناخت درست از كمال و جلوه هاي معشوق است. تحصیل شناخت خدا، براي اكثر افراد بدون خودشناسي و شناخت تجلیات خدا میسر نیست.

از این رو خود آگاهي و خود شناسي برترین شناخت‌ها دانسته شده است.

5. ترك گناه:

انساني كه مي‏خواهد عاشق خدا شود، باید براي خود بنایي محكم بسازد و این بنا از اجزایي تشكیل مي‏شود كه عبارت است از: خودشناسي، تحكیم مباني اعتقادي، مطالعه در مبدأ و معاد، پرهیز كامل از گناهان، توبه بعد از هر گناه، اطاعت از باري تعالي، انجام واجبات و ترك محرمات و گناهان. این‏ها مصالحي هستند كه اگر در كنار یكدیگر قرار گیرند، به دژ محكمي تبدیل مي‏شوند كه جز عشق نامي ندارد و صاحبش میزبان معشوقي به نام خدا كه خالق هستي است، خواهد شد.

پس قلب مأمن و مأواي عشق است كه نباید در آن حرامي و گناه وارد شود. پس عشق خیال نیست، آتشي است كه در دل شعله ور مي‏گردد، تا چیزي محبوب و معشوق انسان شود. وقتي چیزي محبوب مي‏شود كه از تمام حصارهاي غیر پرستي (دنیا و متعلقات آن) بیرون آید تا جمال محبوبش مكشوف گردد.

بنا بر این، اینكه چرا شما عاشق خدا هستید ولی اعمال و رفتاری كه خداوند برای رسیدن به خودش برای شما واجب كرده است را انجام نداده اید، برای ما مشخص نیست. پس با یك تفكر منطقی سعی كنید به نكات بالا دقت كنید.

موفق باشید.

پی‌نوشت‌ها:

1.  مصباح الشریعه، ص7.

2.  آل عمران (3) آیه 31.

3.  آداب و مراحل سلوك الهی، ج 1 ،ص 143، محمود حقیقی.

زائر گرامي! بدان كه سفر بسيار مهمي را در پيش داري، به مهماني خداوند رهسپاري، پس براي اين مهماني بزرگ خود را مهيا ساز. روح را مصفا كن و هفته ها پيش از عزيمت با مراقبت هاي اخلاقي و مجاهدت و خودسازي، در تهذيب نفس بكوش تا شايسته چنين سفر روحاني و حرم كبريايي شوي. چشم و گوش و دست و زبان و قلب و قالب را از معاصي مصون بدار و از گناهان گذشته توبه و استغفار كن و به درگاه خدا تضرع نما كه لياقت درك محضرش را به تو عنايت كند. با تلاوت قرآن، دعا و توسل، عبادت و تهجد، تفكر و تأمل، مراقبه و محاسبه خود را از آلودگي ها پيراسته گردان و آرايش معنوي ده و در حفظ ظاهر و باطن بكوش و به صورت اسلامي و سيرت ايماني اهتمام ورز، تا شايستگي تشرف به بارگاه دوست و محضر محبوب را به دست آري و لايق زيارت بيت الله و قبر رسول الله و ائمه طاهرين(عليهم السلام)شوي و از عبادت خود لذت ببري و با عمل مقبول و سعي مشكور از سفر حج بازگردي.

زائر پيش از عزيمت به ديار وحي، به آمادگي هاي لازمِ مادي و معنوي نياز دارد كه بخشي از آنها در زمينه هاي روحي، اخلاقي، عرفاني و اقتصادي است و بخشي ديگر در فراگيري و اهتمام به انجام تكاليف شرعي و برخي در تداركات سفر.

زائرانی كه قصد سفر دارند (خصوصا به اماكن مذهبی همچون حج)، از جهت اینكه از آیندۀ خود اطلاعی ندارند، وظایفی به دوش دارند، كه به برخی از آنها اشاره می كنیم:

1) مسائل حقوقي مردم: زائر و مسافر بايد در پرداخت ديون مردم اهتمام ورزد و اگر مال او به حرام، ربا، رشوه، غصب، مظالم و حق الناس آلوده است، در حل و اصلاح آن بكوشد و با صاحبان حقوق، به نوعي مصالحه كند و آنان را راضي نمايد و به پيشگاه خداوند نيز توبه و استغفار كند.

امام صادق(ع) مي فرمايد: «وَاخْرُجْ مِنْ حُقُوق يَلْزَمُكَ مِنْ جهه الْمَخْلُوقين»(1)«حال كه عزم حج داري حقوقي را كه از ناحيه خلق بر ذمّه تو است ادا كن و از عهده آن بدر آي.»

2) مسائل اخلاقي: اگر زائر و مسافر با كسي كدورتي دارد و كساني از او ناراضي هستند و به دلايل اخلاقي در برابر ديگران مسؤول است، قبل از عزيمت در اصلاح اين مشكل همت گمارد. حقوق اخلاقي والدين، همسر، فرزندان، برادر و خواهر، اقوام و خويشاوندان، همسايگان، همكاران و ساير مردمان از اينگونه است. يا اگر از كسي غيبتي كرده يا تهمت و افترايي زده، يا كينه و عداوتي در دل داشته، خود را از آلودگي آن پاكيزه كند و از ذمّه آن بدر آورد; زيرا حقوق، منحصر به مسائل مالي نيست و مسائل اخلاقي و معاشرتي، اگر مهم تر نباشد، دست كم ندارد.

يكي از فلسفه هاي توديع و خداحافظي همين است كه در چنين لحظاتي كه زائر عزم سفر دارد، برخورد عاطفي او با افراد مي تواند كدورتها را برطرف سازد و گاه مي شود با يك ديدار و توديع و عذرخواهي، كوهي به كاهي بخشيده شود و صاحب حق درگذرد.

از نظر اسلام بی مهری نسبت به وابستگان در هیچ وضعی روا نیست. مردی خدمت امام صادق‌(ع)آمد و از بستگان خود شكایت نمود، حضرت به او فرمود:در عین حال به آنان نیكی كن‌! آیا تو هم می‌خواهی مثل آنان باشی و - با بی مهری -ارتباط خود را با آنها قطع كنی‌؟ اگر چنین كنی ،خدا نظر لطفش را از همه شما خواهد برداشت‌.(2)

در قرآن خطاب به مسلمانان آمده است:"ادفعْ بالتی هی أحسن فإذا الذی بینك و بینه عداوة كأنّه ولیٌ حمیم؛ بدی را با نیكی دفع كن، ناگاه خواهی دید كه همان كس كه میان تو و او دشمنی است گویی دوستی گرم و صمیمی است".(3)

رسول اكرم(ص) فرمود: می‏خواهید شما را از بهترین اخلاق دنیا و آخرت آگاه سازم؟ عفو از كسی كه به تو ستم كرده و پیوند با كسانی كه با تو قطع رابطه كرده‏ و نیكی به  كسی كه به تو بدی كرده و بخشش به آن كس كه تو را محروم كرده است.(4)

نكات پایانی:

1. تهذيب و تزكيه نفس از رذائل وتحلّي به فضائل در رهگذار حج، به طور گسترده اي در سخنان معصومين(ع) منعكس است; از جمله در كتاب مصباح الشريعه از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «براي حج بگونه اي مهيا باش كه گويي ديگر اميد برگشتن نداري.» پس شایسته در این است كه نسبت به اقوام خود، بی تفاوت نباشید و از آنها حلالیت بطلبید و اگر حقوقی از آنها به گردن شماست، جبران كنید.

2. مسایل و مشكلات والدین با أقوام را با خودتان یكی ندانید و شما به وظایف خود عمل كنید، گرچه آنها به هیچ وجه حاضر به رابطه با شما نباشند. ولی توصیه می كنیم كه شما قدری در مورد بی ارزش بودن دنیا و گذر عمر برایشان صحبت كنید تا آنها هم به أقوام خود بی تفاوت نباشند.

3. در هنگام سفر، نیازی نیست كه از همۀ أقوام حلالیت بطلبید، بلكه با أفرادی كه بیشتر مأنوسید و معاشرت دارید، كفایت می كند؛ شاید اطلاع داشتن بعضی از افراد هم ضرورتی نداشته باشد. جملۀ حكیمانه ای معروف است:"استر ذهبك و ذهابك و مذهبك" دارایی و عقیده و رفت و آمد خود را بپوشان تا نسبت به اموری متهم نشوید.

4. خداحافظی و حلالیت طلبیدن قبل از رفتن به عمره باعث تظاهر نمی شود؛ زیرا همانطور كه بیان كردیم، فلسفۀ خداحافظی برای سفر، صرفا برای طهارت نفس و حلالیت گرفتن و پرداخت دیون می باشد و ارتباطی به تظاهر ندارد.

پی نوشت ها:

1.مصباح الشریعه، امام صادق(ع)، ص47، بیروت: موسسه أعلمی، 1400ه.ق.

2. علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 74، ص 131، مؤسسه الوفاء، بيروت، 1404 ه.ق .

3. فصلت (41) آیه 34.

4. علامه مجلسي، بحار الانوار ج 71، ص 399،  مؤسسه الوفاء، بيروت، 1404 ه.ق .