« إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلي‏ نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفي‏ بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً (1)

 آنها كه با تو بيعت مي‏كنند در حقيقت فقط با خدا بيعت مي‏نمايند، و دست خدا بالاي دست آنهاست، هر كس پيمان‏شكني كند به زيان خود پيمان شكسته است و آن كس كه نسبت به عهدي كه با خدا بسته وفا كند به زودي پاداش عظيمي به او خواهد داد.

 بايد توجه داشت كه" عليه" در آيه فوق بر خلاف معمول، به ضم" هاء" خوانده مي‏شود، و بعضي از مفسران در توجيه آن چنين گفته‏اند كه اين همان" هاء"" هو" است كه در اصل مضموم است، و بعد از حذف واو گاه مضموم مي‏آيد، مانند" له" و" عنه" و گاه بخاطر آنكه قبل از آن ياء است مكسور مي‏آيد، مانند" عليه"، ولي چون در آيه مورد بحث بعد از آن لفظ" اللَّه" قرار گرفته مضموم خوانده شده تا با تفخيم" لام" در" اللَّه" سازگارتر باشد.(2)

پي نوشت :

1. فتح(48)آيه10.

2. آيت الله مكارم ،تفسير نمونه، انشارات اسلاميه، ج22، ص: 46.

در عربي كلمه اي كه بر فاعل و انجام دهنده فعل دلالت داشته باشد، مرفوع است و با ضمه مي آيد و كلمه اي كه بر مفعول كه فعل بر او واقع شده، دلالت داشته باشد منصوب است و با فتحه مي آيد و كلمه اي كه مضاف اليه باشد يا حرف جر بر روي آن آمده باشد، مجرور است و با كسره مي آيد.

در تركيب "رسول الله" كلمه "الله" مضاف اليه است وهميشه مجرور مي باشد. اما كلمه "رسول" اعرابش بسته با جايگاهش در جمله است. اگر اين كلمه فاعل، نايب فاعل، مبتدا يا خبر باشد، مرفوع است و اگر مفعول باشد، منصوب است و اگر خودش هم مضاف اليه بوده يا قبل از آن حرف جر بيايد، مجرور مي شود. مثالهايش از قرآن:

حالتي كه "رسول" مرفوع است و با ضمه آمده:

َ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّك(مريم(19) آيه19)

در اينجا رسول خبر است و مرفوع مي باشد.

تَعْلَمُونَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم(صف(57) آيه5)

"اني رسول الله اليكم " جمله است كه در جايگاه مفعول مي باشد و رسول خبر "أنّ" و مرفوع مي باشد. 

حالتي كه منصوب است و با فتحه آمده:

إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسيحَ عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ (نساء (4) آيه175)

در اين آيه عيسي مفعول است(كشته شده) و رسول الله عطف بيان و تابع اعرابي او و منصوب از اين رو با فتحه به كار رفته است.

وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ (حجرات(49) آيه7)

در اين آيه رسول اسم"أنّ" و منصوب است.

حالتي كه مضاف اليه يا بعد از حرف جر آمده و مجرور است:

إِنَّ الَّذينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّه(حجرات(49) آيه3)

در اينجا رسول مضاف اليه و مجرور است و كلمه "عند" مضاف آن مي باشد.

براي آگاهي از اين مطالب بايد به علم نحو مراجعه كنيد. 

در تفسير آيه دو نظريه وجود دارد:

الف ) ضماير سه گانه در عبارت به روم بر مي گردد و "غلب" مثل "قتل" که براي قاتل و مقتول استفاده مي شود و مثلا مي گوييم "شهيدان بعد از قتلشان روزي داده مي شوند" يعني بعد از اين که مقتول گرديدند ، در اينجا هم کلمه "غلب" براي غالب و مغلوب به کار مي رود و معناي جمله مي شود بعد از غلبه اي که بر آنها واقع شد و آنان مغلوب گرديدند ، غالب مي شوند. (1) 

از نظر اصطلاحي مصدر گاهي مبني بر فاعل معنا مي شود به اين معنا که اين مصدر بنا شده براي فاعل و اينکه کار فاعل را توضيح دهد مثلا " ضرب " معنايش ميشود : زدن ، که فعل فاعل است و گاهي مبني بر مفعول است به اين معنا که مصدر کار مفعول را بيان مي کند مثلا "ضرب " وقتي مبني بر مفعول است معنايش مي شود "زده شدن "در آيه هم  "غلب " معنايش " مغلوب شدن " است. (2)

ب) بعضي هم ضمير در "غلبهم" را - با توجه به قرينه - به فارس برگردانده و ترجمه چنين مي شود:

و روميان بعد از غلبه فارسيان به زودي غالب مي شوند. (3)

پي نوشت ها:

1. ابن قتيبه، تأويل مشکل القرآن، ص 240.

2. طباطبائي، الميزان في تفسير القرآن، ج‏16، ص 155.

3. همان.

کلمه "ننجي" در آخرش صداي کسره کشيده قرار دارد و صداهاي کشيده هنگام وصل به حرف ساکن، به صداي کوتاه تبديل مي شوند و همزه در اول "المؤمنين" همزه وصل است که به هنگام وصل به کلمه قبل خوانده نمي شود و ابتدايش حرف ساکن "لام" بايد خوانده شود از اين رو صداي کشيده "اي" در آخر ننجي به صداي کوتاه "اِ" تبديل شده و "نُنجِ المؤمنين" خوانده مي شود.  

سلام علیکم، اساسا" سئوال من این است که چرا بعضی آیات قرآن مثل همین آیه 3 سوره مائده در موضوعات مختلف و به صورت مخلوط شده قرار گرفته است؟ ابتدای آیه در مورد گوشت مردار و خون و گوشت خوک و .... در وسط آیه موضوع اکمال دین در واقعه غدیرخم و در پایان آیه حکم اضطرار در حال گرسنگی شدید و جواز خوردن آن محرمات را بیان کرده است ؟؟!!

چرا قران 30 جزء دارد و چرا اصلا باید جزء بندی باشد یا چرا باید حزب داشته باشد