پرسش 1:
علل و عوامل قيام امام حسين شرح

پاسخ:
‌پرسشگر گرامي با عرض سلام وتشکر از ارتباط واعتماد تان با اين مركز
امام حسين (ع) در مقابل حكومت يزيد و بيعت خواستن او دو گزينه بيشتر نداشت:
يکي بيعت با يزيد، دوم قيام که نتيجه آن شهادت بود زيرا دشمن براي کشتن امام جدي بود که در صورت عدم بيعت امام را به شهادت برساند.
اين مطلب هم در گفتار امام وجود دارد و هم از برنامه دشمن استفاده مي­شود.
امام به هيج عنوان نمي­توانست با يزيد بيعت کند زيرا بيعت امام پيامد هاي منفي زياد داشت. بيعت امام مساوي بود با به رسميت شناختن حکومت غير مشروع يزيد.
اين جا لازم است هم به فلسفه قيام امام و هم به علل عدم بيعت اشاره شود که نتيجه آن شهادت امام بود.
انحراف از سنت نبوى و عدالت علوى، از زمان گذشته آغاز شده بود؛ اما با ظاهرفريبى روند خود را ادامه مى‏داد. اهل‏بيت(ع) و صحابه پاک هم چون سلمان، ابوذر، عمار و...در هر فرصتى به ابراز حق و آگاه کردن مردم مى‏پرداختند. اما نقطه‏اى از تاريخ فرا مى‏رسد که دو طرف احساس مى‏کنند بايد حرف آخر را بزنند و کار را يک سره کنند.
پس از درگذشت معاويه و روى کار آمدن يزيد، چنين موقعيتى ظاهر شد. از يک سو يزيد منکر همه چيز شد و اعلام کرد:
لعبت هاشم بالملک فلا خبر جاء و لا وحىٌ نزل (1)
«بنى‏هاشم با حکومت بازى‏ کردند و هيچ خبرى از آسمان نيامد و هيچ وحيى نازل نشد».
او تصميم قاطع گرفته بود که با تهديد و قتل، اجازه هيچ گونه فعاليت را به ديگران ندهد؛ به طورى که قبل از انتشار خبر مرگ معاويه سعى داشت از امام حسين(ع)، عبدالله بن زبير و عبد الله بن عمر بيعت بگيرد؛ حتى با تهديد به قتل.
اين جا امام حسين(ع) نيز بايد تصميم جدى خود را بگيرد. هنر حضرت در اين بود که «حقانيت» خود را با پاسخ به دعوت کوفيان، با تدبير و «عقلانيت» پيش برد؛ به گونه‏اى که بر همگان اتمام حجت شد و نهضت خود را با «مظلوميت» آميخته کرد تا چهره ظالمان هر چه منفورتر در طول تاريخ باقى بماند و محو نشود.
از ديدگاه امام حسين(ع) امامت و رهبرى امت اسلامى شايستگي‏هايى را مى‏طلبد که يزيد و هر کس که مثل يزيد باشد ،فاقد آن است.
وقتى وليد استاندار مدينه، امام حسين(ع) را به سوى استاندارى دعوت کرد و خبر مرگ معاويه را به حضرت داد و نامه‏اى را که يزيد براى گرفتن بيعت به او نوشته بود ،امام ‏فرمود:
«ما الإْمام الا الْعامل بالْکتاب و الْقائم بالْقسْط الدّائِن بدين الْحق و الْحابس نفسه‏ على ذات اللّه؛ امام آن است که به کتاب خدا حکم کند .عدل و داد بر پا نمايد . دين حق را گردن نهد . خويشتن را وقف رضاى خدا کند » (2) ؛
بنا به نقل يعقوبى و خوارزمى يزيد صريحاً به وليد نوشته بود: اگر حسين و ابن زبير از بيعت خوددارى کنند،
گردنشان را بزند و سرهايشان را به نزد او بفرستد(3).
امام فرمود: اينکه در پنهانى و خلوت بيعت کنم، براى تو کافى نخواهد بود؛ مگر آن که آشکارا بيعت کنم و مردم آگاه شوند.
وليد گفت: آرى! فرمود: تا بامداد صبر کن.
مروان گفت: به خدا سوگند! اگر حسين در اين ساعت بيعت نکند و از تو جدا شود، ديگر بر او قدرت نخواهى يافت. او را حبس کن و نگذار از اين جا خارج شود؛ مگر آن که بيعت کند يا گردنش را بزن!
امام حسين(ع) فرمود: واى بر تو ! آيا امر مى‏کنى به کشتن من؟چه قدر پستى !
سپس رو به وليد کرد و فرمود:
«اى امير! ما خاندان نبوت و معدن رسالتيم. محل آمد و شد فرشتگان و محل فرود رحمت خدا هستيم. خدا با ما (فيض وجود را) آغاز کرده و با ما به پايان مى‏رساند. يزيد فاسق، فاجر، شرابخوار، قاتل بى گناهان و متجاهر به فسق و فجور است. کسى مانند من با مثل او بيعت نمي کند؛ ولى بامدادان خواهيم ديد که کدام يک از ما سزاوار و شايسته بيعت و خلافت است».
وقتى امام(ع) از نزد وليد بيرون رفت، مروان گفت: خلاف گفته من کردى. به خدا ديگر چنين فرصتى به دست تو نخواهد افتاد.
وليد گفت: واى بر تو! به من مى‏گويى دين و دنياى خود را از دست بدهم! دوست ندارم که مالک دنيا باشم و حسين را کشته باشم. آيا حسين را بکشم براى اين که مى‏گويد: بيعت نمى‏کنم! کسى که خون حسين را بريزد و در روز قيامت خدا را ملاقات کند، ميزان عملش سبک است . خدا روز قيامت به او نظر نمى‏کند . به او رحمت ننمايد و براى او عذابى دردناک هست! (4)
اين قسمت از تاريخ، براى درک علّت قيام و خوددارى حضرت از بيعت و تعيين هدف و مبدأ آن امام شهيد، بسيار حساس و مهم است؛ زيرا مواردى را يادآور شده که هر يک براى ردّ بيعت و وجوب قيام کافى است.
مواردى که امام حسين(ع) مستند و دليل خودداري از بيعت و تصميم بر مخالفت قرار داد، کسى در صحت و درستى آن شک نداشت و مورد قبول و اتفاق همه بود؛ حتى وليد عموزاده يزيد و استاندار او، درستى اين سخنان را انکار نکرد و در برابر قوّت منطق و صحت استدلال و احتجاج امام هيچ ايراد و اشکالى ننمود.
عبارت: «و مثلى لا يبايع مثله»نتيجه دلايل مستندى است که راجع به صلاحيت بى نظير و شخصيت ممتاز خود و سوابق و احوال ننگين يزيد فرمود؛ يعنى «کسى مثل من، با اين گذشته درخشان و با مقام رهبرى به حقى که نسبت به جامعه دارد، با کسى مثل يزيد بيعت نمى‏کند؛ زيرا بيعت با خليفه در اصطلاح مسلمين، تعهد اطاعت از کسى است که مرکز تحقق هدف‏هاى عالى اسلامى، مصدر عزّت و اعتلاى مسلمانان و اعتلاى کلمه اسلام، حامى قرآن، آمر به معروف، ناهى از منکر و به عبارت ديگر قائم مقام و جانشين پيامبر باشد.
معناى بيعت صحيح، ابراز آمادگى در فرمان‏بردن ازدستور خليفه و فداکارى در راه انجام اوامر او است که بر هر مسلمان به حکم «اطيعوا الله وا طيعوا الرسول و الى الاَْمْر منْکمْ»واجب است.
بيعت با مثل يزيد - هر چند صورت‏سازى و براى دفع ضرر باشد - امضاى قانونى شدن فسق و فجور، تجاهر به منکرات و معاصى، پايمال کردن حقوق، اتکا به ظالمان، ستمکاران، فاسقان و فاجران است.
اين بيعت، تعّهد همکارى در قتل مردم بى‏گناه و بردن آبرو و عزّت اسلام است اما ساحت مقدس امام حسين(ع) به اين بيعت ننگين آلوده نخواهد شد.
حضرت جمله «مثلى‏ لا يبايع مثله»را مانند يک حکم بديهى و مورد اتفاق همه فرمود؛ زيرا احدى از مسلمانان با وجدان نمى‏گفت: شخصيتى مثل حسين(ع) با ناکسى مثل يزيد بيعت کند.
اين نتيجه مورد قبول همه بود که حضرت پس از بيان سوابق دينى و معنوى خود و پيشينه پرننگ يزيد اعلام فرمود.
آرى اگر فرضاً تمام مسلمانان به اين ذلّت و پستى تن در دهند و با مثل يزيد بيعت کنند و به زمامدارى امثال او رأى دهند؛ امام - که داراي آن مکارم، فضايل و مقامات است و چشم اسلام و اسلاميان به کوشش او در نجات دين و برنامه‏هاى قرآنى دوخته است - با کسى که مرکز شرارت، قساوت، فسق و گناه است، بيعت نمى‏کند.
حساب امام از حساب همه جدا است. او اهل بيت نبوت، معدن رسالت، مرکز آمد و شد ملائکه، محل هبوط رحمت و پس از برادرش حسن(ع) پسر منحصر به فرد دختر پيامبر بود.
حضرت در يکى از منازل به فرزدق فرمود: «اين مردم پايبند اطاعت شيطان شده و اطاعت خدا را ترک کرده و فساد را ظاهر و حدود را باطل نموده‏اند. شراب مى‏نوشند و اموال فقيران و بينوايان را به خود اختصاص داده‏اند . من سزاوارترين افراد هستم به قيام براى يارى دين و عزت و شرع، و جهاد در راه خدا از براى اعلاى کلمه خدا».(5)
پس وقتى کار به اين جا کشيد که کسى مانند يزيد بخواهد بر مسند پيامبر بنشيند و خود را رهبر دينى و سياسى مسلمانان و پيشواى عالم اسلام بداند، براى امام جز اعلام خطر و قيام و اعلان شرعى نبودن حکومت، وظيفه ديگري نيست؛ زيرا در نظر مردم بيعت او و هر يک از بزرگان صحابه و تابعين با اين عنصر ناپاک، پذيرش حکومت، ابطال حقيقت خلافت، عدول از تمام شرايط زعامت اسلامى و جانشينى پيامبر و کشاندن جامعه به گمراهي بود.
اين بيعت در گردن مردان خدا، مانند زنجيرهاى عذاب است . سنگينى و فشار آن بر روح آنان از سنگينى کوه‏ها بيشتر است.
امام حسين(ع) با اين منطق قيام کرد و بر سر اين سخن ايستاد:
«ما الاِْمام اِلا الْعامِل بِالْکتابِ، و الْقائِم بِالْقِسْطِ، و الدّائِن بِدينِ الْحق، و الْحابِس نفسه على ذات الله؛(6) امام کسي است که به کتاب خدا حکم کند . عدل و داد بر پا نمايد . دين حق را گردن نهد . خويشتن را وقف رضاى خدا کند».
حضرت در روز عاشورا که باران مصيبت‏ها بر سرش مى‏باريد، همان منطق را تکرار کرد : «اما و الله لااجيبهم الى‏ شى‏ء مما يريدون حتّى‏ القى الله و انا مخضب بدمى‏؛(7)
به خدا سوگند! به خواسته‏هاى اين مردم پاسخ موافق نمى‏دهم تا خدا را ديدار کنم، در حالى که صورتم به خونم رنگين و خضاب شده باشم».
سيد قطب (مفسر و متفکر انقلابى مصرى) در مورد قيام حسيني مى‏گويد:
«حکومت امويان، خلافت اسلامى نبود؛ بلکه سلطنت استبدادى بود و هماهنگ با وحى اسلام نبود؛ بلکه ناشى از افکار جاهليت بود. براى اين که بدانيم حکومت بنى‏اميه بر چه اساسى استوار شد ،کافى است که چگونگي بيعت يزيد را ببينيم. معاويه گروه‏هايى از مردم را احضار کرد تا راجع به گرفتن بيعت براى يزيد نظر بدهند. مردى که او را يزيد بن مقفع مى‏گفتند، برخاست و گفت: اميرالمؤمنين اين است و اشاره به معاويه کرد.
سپس گفت: اگر معاويه مرد، اميرالمؤمنين اين است ،و اشاره به يزيد کرد. پس از آن گفت: هر کس اين را نپذيرد، پس سر و کارش با اين است [و اشاره به شمشير کرد]».
پس از آن، داستان بيعت گرفتن معاويه را براى يزيد در مکه ذکر مى‏کند که چه گونه با زور و شمشير و قدرت سرنيزه و خدعه و نيرنگ از مردم بيعت گرفت.(8) بعد از آن که شرحى از نابکارى‏هاى يزيد مانند مى‏گسارى، زنا و ترک نماز را نقل کرده، مى‏گويد:
«اعمال يزيد مانند: قتل حسين و محاصره کعبه و رمى آن به سنگ و تخريب خانه و سوزاندن آن و واقعه حرّه، همه شهادت مى‏دهد که هر چه درباره او گفته شده، مبالغه و گزاف نيست... تعيين يزيد براى خلافت يک ضربه کارى به قلب اسلام و نظام اسلامى و هدف‏ها و مقاصد اسلام بود».(9)
در زمان حکومت معاويه روز به روز، روش زمامدارى از روش اسلامى دورتر گشته و تحولى عجيب در شکل حکومت ظاهر مى‏شد . معاويه آن را با ولايت عهدى يزيد تکميل کرد . همان طور که سيد قطب گفت، ضربه کارى به قلب اسلام و به نظام اسلام وارد شد.
پس بر امام حسين(ع) واجب بود که آن را جبران نمايد . مرهمى به جراحاتى که بر پيکر اسلام رسيده بود، بگذارد. به عموم مردم بفهماند که اين شکل حکومت شرعى نيست و با حکومت اسلام ارتباط و شباهت ندارد.
حضرت با قيام خود نظر دين را درباره حکومت يزيد اعلام کرد. با سکوت يا بيعت امام(ع)، مردم بيش از پيش در مورد اسلام و نظام اسلامى به اشتباه مى‏افتادند و اسلامى باقى نمى‏ماند.
محمد غزالى (نويسنده و دانشمند معروف اهل سنت) درباره مفاسد نظام حکومتى بنى‏اميه مى‏نويسد: « حرکت و تکانى که اسلام از ناحيه فتنه‏هاى بنى‏اميه ديد، به طورى شديد بود که به هر دعوت ديگر اين گونه صدمه رسيده بود، آن را از ميان مى‏برد و ارکان آن را ويران مى‏ساخت».(10)
اين مطلب مختصرى از زيان‏هاى آفت خطرناکى بود که به نام يزيد و حکومت اموى به جان حکومت اسلامى افتاد .شکل حکومت را - که عالى‏ترين نمايش عدالت اسلامى بود - به آن صورت وحشت زا و منفور درآورد.
اگر قيام امام حسين(ع) در آن هنگام به فرياد اسلام نرسيده و جدايي حکومت را از زمامدارى اسلامى آشکار نساخته بود؛ بزرگ‏ترين ننگ و عار دامن اسلام را لکه دار مى‏ساخت و عدالت و نظام ممتاز حکومتى دين خدا پايمال و نابود مى‏گشت.(11)
پي نوشت ها:
1. مقتل خوارزمى، ج 2، ص 58؛ تذکرة الخواص، ص 261.
2. تاريخ طبرى، ج 4، ص 262.
3. تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 15؛ مقتل خوارزمى، ج 1، ص 180.
4. مقتل الحسين خوارزمى، ص 184، ف 9.
5. تذکرة الخواص، ص 252.
6. تاريخ طبرى، ج 4، ص 262.
7. سمو المعنى، ص 118.
8. العدالة الاجتماعية في الاسلام، ص 180 و 181.
9. همان، ص 181.
10. الاسلام و الاستبداد السياسى، ص 187 و 188.
11. تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 15؛ مقتل خوارزمى، ج 1، ص 180.

پرسش 1:
چرا و چگونه مي شود که يک زن مانند حضرت فاطمه حيض نشود؟

پاسخ:
ّْْبا سلام و تشکر به خاطر ارتباطتان با اين مرکز .
اصل اين مسئله كه برخي از افراد و انسان ها به دلايل و ويژگي هايي خاص ، مورد عنايت خاص خداوند قرار مي گيرند‌، هم دلايل عقلي و هم دلايل نقلي بر تأييد آن وجود دارد . زنان بزرگي در تاريخ چون حضرت مريم و مردان بزرگي چون اولياي الهي و پيامبران بزرگ خداوند مورد عنايت هاي خاص الهي بودند‌، به جهت وظيفه خاصي كه برعهده داشتند و به دلايلي كه در كتاب هاي كلامي و اعتقادي ذكر مي شود.
بنابراين شخصيتي مانند حضرت فاطمه (س) نيز مي تواند مورد عنايت قرار گرفته و حيض نبيند. نه تنها چنين عنايت ، بلكه شكل هاي بالاتر از آن نيز متصور است.
حيض نديدن ، يك موضوع طبيعي است كه امكان وجود آن از نظر عقلي ممتنع نيست. در هر صورت حيض ديدن مربوط به سيستم طبيعي بدن مي شود .اين سيستم از طرف خداوند مي تواند به گونه اي آفريده شود كه شخص حيض نبيند و در عين حال خلاف نظام طبيعي و قانون علت و معلولي حاكم بر جهان نباشد.
برخى در انتقاد به اين حالت مى گويند: اينكه زهرا عليهاالسلام عادت ماهانه نمى ديد ، بيمارى است كه نياز به درمان دارد! يا لااقل نوعى نقص در زنانگى يا شخصيت وى به عنوان يك زن است. بنابراين نمى توان آن را از كرامات و فضائل او شمرد. در خصوص نفاس همين گونه است. اين گوينده، عقيده به پاكى زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس را از عقايد بى ارزش و سخيف مى داند.
در پاسخ به نظريه بالا مي توان گفت:
1- گاهى اتفاق مى افتد كه برخى از زنان به هنگام زايمان خون نمى بينند و يا كم مى بينند اما اين نقص در زنانگى يا شخصيت آنان به عنوان زن به شمار نمى رود. البته چنين مواردى بسيار اندك است.
در خصوص پاكى زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس مى گوييم: خروج از تنگناهاى طبيعى نه تنها نقص شمرده نمى شود ، بلكه كرامت و فضيلت است. همچون كرامت مريم عليهاالسلام كه بدون اينكه مردى به او دست بزند، به عيسى عليه السلام باردار شد و چون كرامت ساره، همسر ابراهيم عليه السلام كه در پيرى به اسحاق باردار شد و همانند همسر زكريا عليه السلام كه نازا بود، ولى به يحيى باردار شد. از اين گونه كرامات و كارهاى خارق العاده فراوان است.
پاكى زهرا عليه السلام از حيض و نفاس حاكى از مقام بلند و شخصيت ممتاز او ميان زنان جهان است. چه به فرموده ى خداوند ، حيض نوعى اذيت و رنج است: «يسألونك عن المحيض قل هو اذى فاعتزلوا النساء فى المحيض؛ (1)
از تو درباره ى عادت ماهانه ى زنان مى پرسند، بگو: رنجى است. پس هنگام عادت ماهانه، از آميزش با زنان كناره گيرى كنيد».
حيض، زن را در تنگنا و در حالت روانى و جسمانى غير طبيعى قرار مى دهد. حيض، آن گونه كه در روايات آمده، بيمارى است . چنان كه فقها مى گويند: حالت عرضى زنانه است كه او را از روزه و نماز، و از ورود به مساجد باز مى دارد. زن در ايام حيض در وضعى نيست كه بتواند با روحيه اى سرشار از سرزندگى، صفا، پاكى و قوّت زندگى كند.
اين حدث(پيشامد) مداوم را نه وضو برطرف مى كند و نه غسل و نه تيمم تا اينكه از بين برود و برطرف شود. خداوند، سرور زنان را كه از هرگونه پليدى پاك گردانده، از اين حدث نيز پاك نموده است.
اين گرامي داشت زهرا عليهاالسلام و تأكيد الهى بر تمايز او از ديگران و مخصوص گرداندن وى به فضيلت و كرامت است، بدون اينكه هيچ گونه تغييرى در طبيعت زنانه او داشته باشد.
خداوند مسبب الاسباب، و قادر است كه از قانون عليّت درگذرد، نه اينكه از آن خارج شود و يا آن را نقض كند ، زيرا خداوند، حتى معجزات پيامبران را به واسطه ى اسباب و علل آن به وجود مى آورد و اين آفرينش را با علم خود به علل و اسباب انجام مى دهد، در حالى كه انسان ها از آن بى خبرند و سابقه هم ندارند. اين معناى خرق عادت است كه در موضوع معجزات و امور خارق العاده از آن سخن مى گويند.
2- سخيف خواندن اعتقاد به پاكى زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس از كسى كه به سخنان پيغمبر و بلكه ائمه عليهم السلام تعبد و اعتقاد دارد ، پذيرفتنى نيست. زيرا هرچه پيغمبر و ائمه
مى گويند،ً نمى تواند سخيف باشد. از سوى ديگر هركس آن را بداند، برايش سودمند و مفيد خواهد بود.
روايات در اين زمينه بسيار وارد شده است. نمونه هاى زير را نقل مى كنيم:
1- پيامبر: «فاطمه، بتول ناميده شده زيرا از حيض و نفاس پاك شده است». (2)
2- پيامبر : «دخترم فاطمه، حوريه اى است كه حيض نمى بيند». (3)
3- شيخ صدوق به سند خود از عمر بن على عليه السلام از پدرش على عليه السلام روايت كرده كه از پيامبر پرسيدند: بتول يعنى چه؟ ما شنيده ايم كه گفته ايد: مريم و فاطمه بتول اند. فرمود: «بتول كسى است كه هرگز خون حيض نديده است. حيض بر دختران پيامبران مكروه است». (4)
4- قطان از سكرى، از جوهرى، از عباس بن بكار، از عبداللَّه بن مثنى از عمويش ثمامة بن عبداللَّه از انس بن مالك، از مادرش روايت كرده كه گفت: «فاطمه خون حيض و نفاس نديد». (5)
5- امام باقر عليه السلام از پدرانش: «فاطمه به چند جهت طاهره ناميده شده است. از جمله اينكه هرگز خون حيض و نفاس نديد».(6)
6- امام صادق عليه السلام: «آيا مى دانى تفسير فاطمه چيست؟ گفت: از شر مبرا شده را گويند و چون از حيض بازگرفته شده است(7)
7- پيامبر به عايشه فرمود: «فاطمه مانند زنان آدميان نيست.چنان كه آنان مريض مى شوند، مريض نمى شود». (8)
8- امام صادق عليه السلام: «خداوند تا زمانى كه فاطمه زنده بود، زنان را بر على عليه السلام حرام كرد. زيرا زن پاكيزه اى بود كه حيض نمى ديد». (9)
9- عايشه گفت: «هرگاه فاطمه مى آمد، همانند پيغمبر راه مى رفت. هرگز حيض نديد. زيرا از سيب بهشتى آفريده شده بود». (10)
10- اسماء بنت عميس گفت: «در يكى از زايمان هاى فاطمه حضور داشتم .هنگامى كه وضع حمل كرد، خونى نديدم. به پيامبر
عرض كردم: فاطمه زايمان كرد ولى از او خونى نديديم، فرمود: فاطمه حوريه اى است كه به شكل انسان آفريده شده است». (11)
11- على عليه السلام: «رسول خدا فرمود: فاطمه، حوريه اى است كه در صورت انسان آفريده شده است. دختران پيامبران حيض نمى شوند». (12)
[2- امام باقر عليه السلام: «او را فاطمه ناميد. پس گفت... تو را از خون حيض گرفتم (پاك كردم).به خدا سوگند كه فاطمه را خداوند
از حيض گرفته است». (13)
13- امام باقر عليه السلام: «دختران پيامبران خون حيض نمى بينند. حيض عقوبت است...» (14)
14- امام صادق عليه السلام: «دختران پيامبران حيض نمى شوند». (15)
15-تأويل روايات
هنگامى كه بعضى با اين همه روايات درباره چنين رخدادي رو به ر و مى شوند، حيران مى گردند، زيرا نمى توانند آن را رد كنند،چون متواتر و يا قريب به متواتر است. در نتيجه مى گويند: بايد اين روايات را همچون روايات رجعت تأويل كرد.
اما مي توان گفت جاى هيچ گونه تأويلى نيست، نه در اين روايات و نه در آن روايات . اگر نتوانستيم آن را بفهميم ،بايد علم آن را به خداوند برگردانيم. خواجويى مازندرانى در موضوع رجعت مى گويد:
شايسته نيست كه از آن تعجب كنيم. چه از امور مجهول العلل تعجّب نمى شود. مگر نمى بينيد كه سرور ما اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اين علمى است كه جهل آن مردم را فرا گرفته است و بايد علم آن را به خدا برگرداند؟!
به علاوه بعضى از اين امور همچون نايل شدن اوليا به ثواب نصرت و يارى امام زمان عليه السلام، و شادمانى آنان از ظهور دولت و سلطنت او، انتقام از دشمنان و نيل به گوشه اى از ثواب و عذاب در دنيا و از اين قبيل مسائل، در اخبار مذكور است... (16)
. مجالى براى تأويل اين احاديث وجود ندارد. زيرا:
1- هرگاه نص بيانگر يك امر توقيفى باشد، نه ميدان جولان عقل است و نه با اصول ثاب عقلى و دينى مخالف، بلكه بايد آن را پذيرفت.
2- هرگاه نص را نفهميم و نتوانيم حكمت آن را درك كنيم، حق نداريم آن را رد كنيم يا تأويل نماييم. زيرا زمانى فرامى رسد كه قواى فكرى و عقلى ما رشد كند و دانش ما زياد شود. آنگاه حكمت آن را بشناسيم. گاهى اوقات ده ها و بلكه صدها سال مى گذرد تا بشر يك گام بزرگ در جهت پيشرفت علمى و فكرى بردارد تا در پرتو آن بتوانيم راز يا حكمت يا معناى دقيق برخى از نصوص را دريابيم.
در قرن بيستم خصوصاً در دو دهه ى اخير معانى بسيارى از آيات قرآن همچون آيات مربوط به آفرينش را فهميده ايم . آنچه نفهميده ايم ،بيش از آن است.
3- تأويل نص هنگامى درست است كه ظاهر آن در بدو امر مخالف حكم عقل يا اصول ثابت و مسلّمات شرعى باشد. البته به شرط آنكه تأويل قابل قبول، معقول و ممكن باشد.
4- اگر نص وارده به گونه قابل قبول نزد اهل لغت قابل تأويل نباشد و از سوى ديگر مخالف مسلّمات عقلى، و شرعى، و مخالف صريح قرآن باشد، بايد آن را رد كرد و به ديوار كوبيد. زيرا مى دانيم كه چنين روايتى از معصوم نيست و امام بدان لب نگشوده است.
بدين ترتيب روشن مى شود كه استناد به استبعادات و استحسانات در امور غيبى و مسائلى كه راهى براى آگاهى از آن نداريم و نيز ناتوانى در تعقل يا فهم بعضى امور كه در روايات آمده، موجب نمى شود كه نص را رد و يا تأويل كنيم. علّت اين امر آشكار است.
پي نوشت ها:
1.بقره، آيه222.
2.ينابيع الموده، ص 260؛ احقاق الحق (بخش ملحقات) ج 10، ص 25؛ مودّةالقربى، ص 103.
3.ذخائرالعقبى، ص 26؛ شرح بهجةالمحافل، ج 2، ص 138؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 54، به نقل از تاريخ بغداد، ج 12، ص 331، كنزالعمال، ج 12، ص 109، ح 3426؛ اسعاف الراغبين در پاورقى نورالابصار، ص 173
4.معانى الاخبار، ص 64، مناقب آل ابى طالب، ج 3، ص 330، به نقل از ابوصالح مؤذن در الاربعين، تاج المواليد، ص 20؛ كشف الغمه، ج 2، ص 90؛ بحارالانوار، ج 43، ص 15- 16؛ و ج 78، ص 112 ؛ ينابيع الموده، ص 26؛ مستدرك الوسائل، ج 2، ص 37؛ علل الشرايع، ج 1، ص 181؛ مصباح الانوار، ص 223؛ مصباح كفعمى، ص 659؛ روضة الواعظين، ص 149؛ دلائل الامامه، ص 55؛ الروضة الفيحاء فى تواريخ النسا، ص 252؛ حبيب السير، ج 1، ص 433؛ ضياء العالمين، ج 2، ق 3، ص 7؛ احقاق الحق، ج 10، ص 25، 310؛ ج 19، ص 11 ؛ عوالم العلوم، ج 1، ص 641؛ اعلام الورى، ص 148.
5.امالى صدوق، ص 154؛ بحارالانوار، ج 43، ص 21؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 153 .
6. بحارالانوار، ج 43، ص 19؛ مصباح الانوار، عوالم العلوم، ج 11، ص 66.
7. مناقب آل ابى طالب، ج 3، ص 330؛ بحارالانوار، ج 43، ص 16.
8. مجمع الزوائد، ج 9، ص 202؛ اعلام الورى، ص 148؛ مرأة العقول، ج 5، ص 345؛ الطرائف، ص 111؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 64؛ ضياءالعالمين، ج 2، ق 3، ص 7.
9. مقتل خوارزمى، ج 1، ص 64؛ مناقب آل ابى طالب، ج 3، ص 330؛ بحارالانوار، ج 43، ص 16؛ امالى طوسى، ج 1، ص 42؛ مستدرك الوسائل.
10. اخبارالرسول، ص 87؛ احقاق الحق، ج 10، ص 244؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 60.
11. دلائل الامامه، ص 53، 55؛ بحارالانوار، ج 78، ص 112؛ مستدرك الوسائل، ج 2، ص 37
12. دلائل الامامه، ص 52؛ بحارالانوار، ج 78، ص 112؛ مستدرك الوسائل، ج 2، ص 37.
13. بحارالانوار، ج 42، ص 13؛ مصباح الانوار و كشف الغمه، ج 2، ص 89؛ علل الشرايع، ص 179؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 55؛
كافى، ج 1، ص 46، المحتضر، ص 132، 138و ص 172، 218.
14. علل الشرايع، ج 1، ص 290؛ بحارالانوار، ج 12، ص 107؛ و ج 81، ص 81؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 153؛ مستدرك الوسائل، ج 2، ص 38.
15. الخرائج الجرائح، ج 2، ص 527.
16. الرسائل الاعتقاديه، ص 115.

پرسش 1:
عكس شرح
آيا اين حديث از اعتبار كافي برخوردار است؟ قال رسول الله :«لاتدخل البيت فيه صور‌ او تمثال او كلب »در اين صورت نبايد عكسي به ديوار منزل ها آويخت.
پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما ؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
امام صادق عليه السلام مي فرمايد : نماز نخوان در خانه اي که در آن سگ است ، مگر سگ شکاري باشد و در را بر رويش بسته باشي. در خانه اي که در آن تمثال باشد ، ملائکه داخل نمي شوند. نيز در خانه اي که در آن ظرفي باشد که در آن بول است ، وارد نمي شوند. (1)
اين روايت مرسله است ، يعني شيخ صدوق که آن را از امام صادق عليه السلام نقل مي کند، واسطه هاي خود را تا امام نام نبرده است. در اين که به حديث مرسل مي شود تمسک کرد ، سخنان زيادي وجود دارد و بين علما در استناد يا عدم استناد به آن اختلاف نظر وجود دارد .(2)
بر فرض پذيرفته شدن اين روايت ، حداکثر دلالت دارد که نماز خواندن در چنين خانه اي کراهت دارد ، ولي در مورد حرام بودن نصب عكس در خانه ، نه اين روايت دلالت دارد و نه کسي از علما آن را مورد اشکال قرار داده است ، بلکه مشهور علما فتوا داده اند که در صورت پوشاندن تصوير، نماز خواندن هم کراهت ندارد .(3)
پي نوشت ها :
1 . من لا يحضره الفقيه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه - قم - ايران، نوبت چاپ‏دوم، 1413 ه ق. ، ج‏1، ص: 246 .
2 . عاملي ، وصول الاخيار الي اصول الاخبار ، مجمع الذخائر الاسلاميه ، الطبعة الاولي ، 1410 ه ق. ، ص 107.
3 . نجفى، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان، نوبت چاپ‏هفتم ، ج‏8، ص: 389 ؛
خويى، ، موسوعة الإمام الخوئي، 33 جلد ، ج‏13، ص: 204 ؛
سبزوارى، مهذّب الأحكام في بيان الحلال و الحرام، 30 جلد، دفتر آيه الله سبزوارى - قم - ايران، نوبت چاپ‏چهارم، 1413 ه ق ، ج ‏5 ، ص 477 ؛
مجلسى اول، لوامع صاحبقراني المشتهر بشرح الفقيه، 8 جلد، مؤسسه اسماعيليان - قم - ايران، نوبت چاپ‏دوم، 1414 ه ق ، ج‏3، ص: 309 .

پرسش 1:
نماز جماعت شرح
نماز خواندن پشت سر امام جماعتي كه براي برگزاري جماعت حق الزحمه دريافت مي كند با وجود اينكه موظف به حضور
در محل كار مي باشد، صحيح است ؟
پاسخ:
‌پرسشگر گرامي با عرض سلام وتشکر از ارتباط واعتماد تان با اين مركز
نماز خواندن پشت سر چنين امام جماعتي اگر داراي شرايط امامت باشد ، اشکال ندارد . گرفتن حق الزحمه ضربه به عدالت وي نمي زند. اگر از ساعات کاري خود که موظف است ، به خاطر نماز باز مي ماند ،نبايد بدون اجازه از مسئولان مربوطه اقدام به نماز جماعت بنمايد .
آيت الله خامنه اي در مورد پول گرفتن براي اقامه جماعت فرموده اند :
پول گرفتن براي اصل نماز جايز نيست ولي معمولا پول براي مقدمات آن از قبيل كرايه ماشين يا پول بنزين مي باشد و اشكال ندارد .(1)
لطفا هرگاه سوال شرعي مي پرسيد ،نام مرجع تقليد خود را ذکر کنيد تا بر اساس نظر مرجع شما پاسخ بدهيم .
پي نوشت:
1 . اجوبه الاستفتاآت، س 568.

پرسش 1:
خمس شرح
اگه پول بگذاريم توي بانک ، بعد بهره اي بياد روش، آيا اشکالي داره؟آيا بايد خمس پول پرداخت شود، اگر اين پول اضافات زندگي نباشد و براي گذران زندگي است ..........

پاسخ:
پرسشگر گرامي باسلام و تشکر از ارتباطتان با اين مرکز
به طور کلي معاملات بانک ها که براساس قوانين مصوب مجلس شوراي اسلامي ومورد تأييد شوراي محترم نگهبان انجام مي دهند،اشکالي ندارد . محکوم به صحت است .سود حاصل از بکار گيري سرمايه براساس يکي از قراردادهاي شرعي مثل مضاربه يا شرکت يا جعاله يا اجاره ومانند آن، شرعا حلال است.
بنابر اين اگر تعيين سود در بانک طبق قرار داد مضاربه به صورت در صدي باشد. سپرده گذاري در بانک براي دريافت سود به اين صورت باشد که سپرده گذار همه اختيارات را به بانک داده باشد حتي انتخاب نوع فعاليت و تعيين سهم سپرده گذار از سود هم به عنوان وکالت در اختيار بانک باشد، سپرده گذاري و سود حاصل از به کار گيري پول در معامله حلال شرعي، اشکال ندارد . دريافت سود بانکي حلال مي باشد.(1)
اگر سال بر پول گذشته باشد، بايد خمس آن پرداخت گردد . اگر در بين سال و پيش از رسيدن سال خمسي، مصرف شود, خمس ندارد. هم چنين سودي که از بانک مي گيريد ،اگر در بين سال مصرف شود ،خمس ندارد .اگر پس انداز شود و سال برآن بگذرد ،خمس دارد.(2)
پي نوشت ها:
1. آيت الله خامنه اي، استفتاءات س 1922،1923،1925 و1926 .
2. همان، مسئله 860و871.

پرسش 1:
آيا با غسل هايي غير از جنابت مي توان نماز خواند؟ شرح غسل جنابت مستحب چطور؟

پاسخ:
ّْبا سلام و تشکر به خاطر ارتباطتان با اين مرکز .
فتواي مراجع در اين مسئله متفاوت است : به فتواي امام خميني ، آيت الله خامنه اي و آيت الله بهجت : با غسل هاي واجب غير از غسل جنابت نمي توان نماز خواند . بعد از انجام غسل بايد
براي نماز وضو گرفت .
ديگر فقيهان معاصر همانند آيات عظام : فاضل , خويى , سيستاني تبريزى , مكارم شيرازى و شبيرى زنجانى مى فرمايند: در غسل هاى واجب غير از جنابت نيز نيازى به وضو نيست . (1)
اما در مورد غسل هاي مستحب:
به فتواي آيات عظام : امام خميني،بهجت،اراکي،گلپايگاني، فاضل، صافي، خامنه اي (2) وجعفر سبحاني (3) باغسل هاي مستحبي بدون وضو نمي شود نماز خواند. به فتواي آيات عظام: خوئي،تبريزي،زنجاني،مکارم، سيستاني، صانعي،(4) وحيد،(5) و نوري همداني(6) با غسل مستحبي که مستحب بودنش ثابت شده باشد ، مي شود نماز خواند.
غسل هاي واجب هم به خاطر نماز و امور ديگري که در رساله هاي عمليه بيان شده ، واجب هستند و هم به خودي خود مستحب اند، مثلا غسل جنابت مستحب است ، ولي به خاطر نماز واجب مي شود . اگر غسل جنابت (چه به نيت واجب و چه به نيت مستحب) انجام شد ، براي نماز خواندن با آن غسل وضو لازم نيست.
لطفا هرگاه سوال شرعي مي پرسيد ، نام مرجع تقليد خود را ذکر کنيد تا بر اساس نظريه مرجع شما پاسخ بدهيم .
پي­ نوشت­ها:
1 . توضيح المسائل مراجع،ج1،مسئله646 و 466 و 391 .
2. اجوبه الاستفتاات ،س 188 .
3. توضيح المسائل، م385.
4. همان، م 633.
5 . همان،م652.
6. همان،م 647.

پرسش 1:
آيا با غسل هايي غير از جنابت مي توان نماز خواند؟ شرح غسل جنابت مستحب چطور؟

پاسخ:
ّْبا سلام و تشکر به خاطر ارتباطتان با اين مرکز .
فتواي مراجع در اين مسئله متفاوت است : به فتواي امام خميني ، آيت الله خامنه اي و آيت الله بهجت : با غسل هاي واجب غير از غسل جنابت نمي توان نماز خواند . بعد از انجام غسل بايد
براي نماز وضو گرفت .
ديگر فقيهان معاصر همانند آيات عظام : فاضل , خويى , سيستاني تبريزى , مكارم شيرازى و شبيرى زنجانى مى فرمايند: در غسل هاى واجب غير از جنابت نيز نيازى به وضو نيست . (1)
اما در مورد غسل هاي مستحب:
به فتواي آيات عظام : امام خميني،بهجت،اراکي،گلپايگاني، فاضل، صافي، خامنه اي (2) وجعفر سبحاني (3) باغسل هاي مستحبي بدون وضو نمي شود نماز خواند. به فتواي آيات عظام: خوئي،تبريزي،زنجاني،مکارم، سيستاني، صانعي،(4) وحيد،(5) و نوري همداني(6) با غسل مستحبي که مستحب بودنش ثابت شده باشد ، مي شود نماز خواند.
غسل هاي واجب هم به خاطر نماز و امور ديگري که در رساله هاي عمليه بيان شده ، واجب هستند و هم به خودي خود مستحب اند، مثلا غسل جنابت مستحب است ، ولي به خاطر نماز واجب مي شود . اگر غسل جنابت (چه به نيت واجب و چه به نيت مستحب) انجام شد ، براي نماز خواندن با آن غسل وضو لازم نيست.
لطفا هرگاه سوال شرعي مي پرسيد ، نام مرجع تقليد خود را ذکر کنيد تا بر اساس نظريه مرجع شما پاسخ بدهيم .
پي­ نوشت­ها:
1 . توضيح المسائل مراجع،ج1،مسئله646 و 466 و 391 .
2. اجوبه الاستفتاات ،س 188 .
3. توضيح المسائل، م385.
4. همان، م 633.
5 . همان،م652.
6. همان،م 647.

پرسش: اخلاق شرح با سلام جواني هستم 22ساله.من در تنهايي و خلوت خويش به هيچ وجه گناهي رو انجام نداده و حتي به فکر گناه و معصيت نمي افتم و بلکه مشغول به امور مستحبي دين ومطالعه هستم ...اما همين که در جمع اعضاي خانواده و آشنايان و يا دوستان خود قرار مي گيرم به طور عجيبي تغيير مي کنم و اعمالم دست خودم نيست ونمي توانم قبل از کارهايم تفکر کنم و دچار عصبانيت بي جا،تند مزاجي?،کلمات بد به زبان آوردن،و گاهي اوقات حتي مسخره کردن ديگران و(به طور کامل جوگير مي شوم).......ولي همين که تنها مي شوم از تمام اين کردار خود پشيمانم و از خداوند استغفار مي جويم. لطفا مرا راهنمايي کنيد .بخش جزيي اين نقص را شايد ندانستن آداب اسلامي در اجتماع و معاشرت مي دانم. لطفا علاوه بر پاسخ جامع وکارساز خود منابعي را براي اين کمبود معرفي نماييد.

پاسخ: با سلام و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز
امروزه رفتارهايي نظير مسخره كردن ديگران و تند مزاجي و بد دهاني و ... از اموري نيست كه در زشتي آن ترديدي وجود داشته باشد . البته كسي منكر تاثيرات آشنايي با آداب اسلامي در اصلاح و كردار افراد نيست اما نمي توان مدعي شد هر كس آداب معاشرت دانست و زشتي ها را شناخت، تمام راه را طي كرده است ، زيرا اگر چه دانستن آداب معاشرت سبب فراگيري راه هاي برخورد صحيح با ديگران و شناخت رفتار هاي ناپسند مي شود اما آيا شناخت به تنهايي موجب ترك رفتارهاي ناپسندي چون عصبانيت و مسخره كردن و فحاشي و ... هم مي شود؟
به نظر مي رسد صرف دانستن زشتي رفتار هاي ناپسند تاثير فراواني در ترك آن ها نداشته باشد .چه بسيارند انسان هايي كه زشتي رفتار و كردار خود را مي دانند اما آن را انجام مي دهند . اين نشان مي دهد براي رهايي از رفتار هاي ناپسند به اكسيري غير از علم و شناخت نياز داريم و آن اراه و خواست دروني ماست. در پرتو اكسير اراده است كه انسان علم و عمل را به يكديگر پيوند مي دهد.
بنابراين مي توان گفت اساسي ترين و مشکل ترين گام در مسير رهايي از رفتارهاي ناپسندي چون تمسخر و فحاشي و ... « خواستن و داشتن عزم و اراده قوي و استوار» است . انسان براي رهايي از اين رفتار هاي زشت و ناپسند بايد نيروي اراده را در خود تقويت نمايد. البته تقويت عزم و اراده مرحله اي است که بايد به تدريج و با صبر و حوصله حاصل شود.
در نامه خود نوشته ايد :
" همين که در جمع اعضاي خانواده و ... قرار مي گيرم ،به طور عجيبي تغيير مي کنم و دچار عصبانيت بي جا،تند مزاجي،کلمات بد به زبان آوردن، گاهي اوقات حتي مسخره کردن ديگران مي شوم ،ولي همين که تنها مي شوم ،از تمام اين کردار خود پشيمانم و از خداوند استغفار مي جويم."
آنچه نوشته ايد ،نشان مي دهد از زشتي مسخره كردن و ... اطلاعات كافي داريد.بعد از اتمام مجلس پشيمان شده و استغفار مي كنيد. بنابراين بايد دنبال نقصان ديگري غير از علم و دانايي در وجود خود بگرديد. به نظر مي رسد براي مبارزه با رذايل اخلاقي مذكور نياز به يك اراده قوي داريد تا بتوانيد در ترك رفتار هاي زشت شما را كمك نمايد .در تقويت اراده عوامل متعدّدى تأثير گزار هستند كه بايد رعايت شده و با عواملى كه موجب ضعف اراده مى‏شود مبارزه گردد.
يكى از عوامل مهم تقويت اراده، مبارزه با عادت‏هاى بد و ناپسند است؛ از اين رو بايد سعى شود با هواهاى نفسانى (كه انسان را به اعمال ناپسند مى‏كشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگيرى گردد .
بايد رذايل اخلاقي نظير عصبانيت و مسخره كردن و .... ريشه يابي شوند كه سبب بروزاين رفتار ها از انسان چيست ؟ بعداز پيدا كردن آن عوامل آن ها را از بين ببرد . با ريشه كن نمودن آن عوامل انسان مي تواند اين رفتار هاي نا پسند را به مرور و كم كم از خود دور نمايد .
آرامش روانى مؤثرترين عامل تقويت اراده است.تحصيل اين آرامش در گرو انجام وظايف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه‏هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعايت نمودن، اجتناب از گناه، هر كدام به تنهايي از مهم‏ترين عوامل تقويت اراده به شمار مى‏آيند. كسى كه روزه مى‏گيرد؛ در واقع با تمام هوس‏ها و رذايل اخلاقى مبارزه مى‏كند.
توصيه‏هاى كاربردى براى تقويت اراده :
بايد طبق برنامه‏اى جدى به تقويت اراده خود بكوشيد . همواره سعى كنيد برخود مسلط باشيد. راه هاى مختلفى وجود دارد ولى مهم آن است كه در راه درمان آن كاملا جدى باشيد . آنچه پيشنهاد مى‏شود ، بدون كم ترين كاستى به اجرا گذاريد:
1. كاملا به خود مطمئن باشيد كه مى‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد، ولى براى نتيجه گيرى عجول نباشيد، بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل يك سال روى رفتارهاى خود كار كنيد . اگر چنين نموديد، حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهيد شد.
2. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
3. خود را به انجام وظايف و تكاليف دينى مقيد نماييد، همواره سعى كنيد نماز خود را اول وقت بخوانيد، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشيد كه فقط چند سطر يا كلمه‏اى از آن باقى مانده باشد يا با كسى مشغول صحبت كردن هستيد، آن را رها كنيد . خواسته و ميل درونى خود را فداى اراده انسانى خود سازيد، انجام تكاليف و عباداتى همچون نماز در اول وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفال مالى، باعث تقويت اراده مى‏گردند.
4. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى برخورد تند نداشته باشيد . اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد ،خود را جريمه كنيد؛ مثلا تصميم بگيريد - يا در صورت امكان نذر كنيد - كه مثلا اگر بر سر كسى فرياد زديد ،فلان مبلغ صدقه بدهيد، يا شب نماز شب بخوانيد، يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش، بسيار بالا است .بسيارى از علماى بزرگ بدين سان تمرين عملى و خودسازى نموده‏اند.
5. از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده؛ مانند كوهنوردى، شنا، دو و پياده‏روى و گردش در طبيعت و... نيز استفاده كنيد.
6. در تصميم‏گيرى‏ها حتى‏الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد . از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
7. بيش تر با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد.
8. از موقعيت‏هاى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است اجتناب كنيد .در موقعيت‏هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آن جا ديده نمى‏شود .از موقعيت‏هاى كه شما را به تندى نمودن دعوت مى‏كند دور شويد.
9. قبل از هر عملى در مورد پيامد آن تفكّر و بيانديشيد .آن گاه اقدام نمائيد . با تمرين اين راهكار و به كارگيرى آن در مورد تمام رفتارها، اندك اندك كنترل خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
10. به برخى رفتارها و حالاتى كه از افراد سر زد و شما را به عصبانيت دعوت مى‏كند توجه نكنيد ،مثلاً اگر كسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد ،از شنيدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب كنيد حتى گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد .ديگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نكرده و آن ها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحريك كننده نيز همين طور واكنش نشان دهيد .راه بى‏توجهى و تغافل را پيش گيريد.
11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكر از زشتى، ناپسند بودن، غيرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد. مثلاً روايات، آيات و داستان‏هايى را كه در مورد اين نوع رفتارها و آثار آن‏ها نوشته شده ،مطالعه كنيد . بعد در مورد آن ها فكر كنيد. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى كه خود مرتكب آن شده‏ايد، توجه و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور و بزرگ معرفى كنيد، به گونه‏اى كه به يك حالت خود هشدارى از درون دست يابيد. آثار فردى و اجتماعى و پيامدهاى حيثيتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
12. به هنگام بروز عصبانيت و تندخوئى سريع، حالات خود را تغيير دهيد مثلاً اگر ايستاده‏ايد ،بنشينيد . اگر نشسته‏ايد ،دراز بكشيد . صورت خود را با آب سرد بشويد . يك ليوان آب خنك بياشاميد . خود را از موقعيت دور سازيد.
13. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت‏ها متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزيد ،چه قرآن تأثير عظيم در رسيدن به حالت سكينه و آرامش درونى دارد. همين طور عبادت‏هاى خود مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل به جا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از درون به سكوى آرامش مى‏سپارد.
14. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام دو پاى خود را تا قوزك با آب سرد بشوييد.
15. ديگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نيز با تسلط كامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهيد .آن ها را آرام آرام تعقيب كنيد تا نرم‏خويى و پرحوصلگى بر تمام رفتارهاى شما حاكميت پيدا كند.
16. شرح موارد فوق را در جدولى بنويسيد . موارد انجام و يا تخلف از آن را يادداشت كنيد . همواره سعى كنيد موارد تخلف را كاهش داده و بيش تر از پيش خود را به انجام آن ها مقيد سازيد حتى قبل از بروز آن موقعيت‏ها و به صورت مستمر راهكارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهيد . از آن به بعد بايد ميزان موارد پرخاشگرى شما كاهش يابد . آن ها را نيز يادداشت كنيد . كم كم از ميزان آن‏ها در طول روز، هفته و... بكاهيد و خود تنبيهى را به كار بگيريد.
17. از ميزان پايبندى خود به راهكارها و تأثير آن ها در تسلط بر رفتارتان گزارشى براى ما ارسال نمائيد تا پيشرفت و سير حل مشكل را با همكارى همديگر پيگيرى نماييم . در صورت لزوم راهكارهاى ديگرى خدمت تان ارائه كنيم.
**در پايان کتاب اخلاق معاشرت از جواد محدثي و
اخلاق عملي از مهدوي کني و
اخلاق در قرآن از مکارم شيرازي و
معجزه اراده از وجيهه آذرمى جهت مطالعه معرفي مي شود.

پرسش 1:
سن 21 سالگي براي پسر مناسب است شرح پسري هستم 19 ساله .دختري را دوست دارم. او نيز مرا دوست دارد .ما در غياب خانواده صيغه خوانده ايم .حالا دختر اصرار دارد که من 2 ساله ديگه برم خواستگاري ولي به نظر من سنم کم است .

پاسخ:
با سلام خدمت شما برادر گرامي...
مشکل شما در عين سادگي بسيار پيچيده است. اين که دختري را دوست داريد و ايشان هم شما را دوست دارد، کار ويژه‌اي انجام نداده‌ايد. هر پسري در سنين شما مي‌تواند به راحتي به جنس مخالف خود علاقمند گردد، پس تا اين جا جز اينكه خويشتنداري و دورانديشي نكرده ايد ، کار خاصي انجام نداده‌ايد.
غالباً‌ دختر ترجيح مي دهد كه با هدف ازدواج و پيوند هميشگي با يك پسر دوست شود‌. او همانند پسر به فكر ارضاي غريزه جنسي نيست كه امروز يكي و فردا يكي ديگر .اگر واقعاً هدف شما ازدواج باشد ، به صرف دوست داشتن و بدون رعايت ملاک‌هاي انتخاب همسر نمي‌توان اساس يک زندگي موفق را بنا نهاد . متأسفانه آينده زندگي شما در هاله‌اي از ابهام قرار مي‌گيرد.
غالباً ‌پسران در دوستي هاي خود دنبال ارضاي نيازهاي غريزي خود هستند تا تشكيل خانواده و انتخاب همسر و ازدواج . اين مسئله كم و بيش در رابطه دوستانه شما با دختر نيز آشكار است.
چه بهتر بود که در شروع اين رابطه آسيب‌زا کمي بيشتر تأمل مي‌کرديد . بي‌دليل خود را در اين مخمصه عاطفي و غريزي قرار نمي‌داديد.
هرچند اصرار دختر با توجه به شرايط به وجود آمده ،معقول به نظر مي‌رسد ،ولي موانع بسياري (که کوچک ترين آنها سن اندک شماست) بر سر راه ازدواج قرار دارد ، اگر چه به هيچ وجه اين راه آشنايي براي ازدواج توصيه نمي شود ، يعني اگر سن شما هم براي ازدواج مناسب بود ، به دلايل بسياري باز اين راه درستي براي ازدواج نيست.
از سويي مرجع تقليد شما براي ما مشخص نيست . چه بسا صيغه شما از اساس باطل باشد و روابط شما نامشروع تلقي گردد. در اين زمينه بايد از طريق پرس‌وجو از کارشناسان فقهي همين مرکز(با شماره 09640 بدون کد وهزينه) يا دفاتر مراجع معظم تقليد حکم صيغه را جويا شويد.
شايسته است در اولين فرصت با بازنگري جانانه در پرونده رابطه گذشته‌تان و با کمک مشاورين کارآزموده براي آينده ارتباطي خود تصميم منطقي و به دور از هر گونه احساسات و عواطف بگيريد.وضعيت ارتباطي شما در زمان حاضر به هيچ وجه مطلوب نيست . هر گونه اهمال‌کاري و دست روي دست گذاشتن در اين زمينه مشکل شما را به صورت روزافزون پيچيده‌ مي‌نمايد.