تعريف مصحف: كلمه"مُصْحَف" بيشتر به معناي "قرآن" به كار ميرود؛ اما در لغت به معناي مجموعه برگه هايي است كه ميان دو جلد جمع آوري شده است و امروزه "كتاب" خوانده ميشود. (1) بنا بر اين، منظور از مصحف فاطمه(س)، كتاب فاطمه (س) است.
مصحف فاطمه و محتواي آن:
درباره ماهيت اين مصحف در منابع شيعي روايات فراوان يافت ميشود. در اين احاديث محتوا حجم، زمان نگارش كيفيت نگارش مصحف بيان شده است. البته در نگاه ابتدايي اختلافاتي ميان اين روايات مشاهده مي شود اما با كمي دقت توجيه ميگردد. (2) بعضي از روايات مطالب آن را غير از مطالب قرآن دانسته اند. (3) بر اساس شماري از احاديث در اين كتاب مطالبي چون وصيت حضرت فاطمه (س) (4) مصيبتهاي فرزندان آن حضرت (س) در طول زمان (5) پيشگويي حوادث آينده (6) و تمام پادشاهاني كه بر زمين حكم خواهند كرد (7) بيان شده است.
دسته اي از روايات نيز از اشتمال اين مصحف بر تمام احكام حلال و حرام حتي حكم عملي كه موجب نصف شلاق ميشود (8)، حکایت دارند. (9) بر اساس بعضي از احاديث، حوادث تاريخي اي چون ظهور زنديقان...در آن هستند. (10)
زمان و كيفيت نگارش:
مهمترين مطلب درباره اين مصحف، زمان و كيفيت نگارش آن است كه مسأله ارتباط حضرت زهرا (س) با جبرئيل و ديگر فرشتگان الهي در همين جا مطرح ميگردد.
در چند روايت، كيفيت نگارش آن بدين صورت مطرح شده است: پيامبراكرم (ص) مطالب را املا ميكرد و حضرت علي (ع) مينوشت. (11)
برخي از روايات نيز مصحف را رهاورد املا و وحي مستقيم خداوند بر حضرت زهرا (س) دانستهاند. (12) بر اساس روايات ديگر، بعد از وفات پيامبر اكرم (ص) خداوند فرشتهاي را نزد حضرت زهرا (س) ميفرستاد تا در غم پدر دلداري اش دهد، وي را از مكان و جايگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او در باره مطالب مختلف به گفت و گو بنشيند. حضرت فاطمه (س) سخنان آن فرشته را به حضرت علي (ع) منتقل كرد و آن حضرت (ع) آن ها را به نگارش در آورد. (13) روايتي اين فرشته را جبرئيل (ع) معرفي كرده است. (14)
امكان نزول جبرئيل بر فاطمه (س):
اشكال ديگر روايات دسته اخير، قطع وحي پس از رسول اكرم (ص) است. به عبارت ديگر، ما مسلمانان معتقديم پيامبر اكرم (ص) خاتم انبيا بوده، بعد از وفات آن حضرت (ص) ارتباط ميان زمين و آسمان قطع و وحي منقطع گشته است. بنا بر اين، چگونه فرشته بر حضرت زهرا (س) نازل ميشد و با آن بزرگوار گفت و گو ميكرد؟
در پاسخ بدين اشكال بايد گفت:
طبق آيات قرآني، نزول فرشته الهي و ارتباط خداوند با غير پيامبران از طريق فرشتگان و وحي امكانپذير است، چنان كه آيات بسيار از ارتباط فرشته با حضرت مريم (س) سخن ميگويد (15) خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسي (ع) را وحي ميخواند. (16) وقتي امكان اين ارتباط با زناني چون مادر موسي (ع) و حضرت مريم (س) پذيرفته شد، امكان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا (س) كه از سوي پيامبر اكرم (ص) سرور همه زنان در همه زمانها معرفي شده، به طريق اولي پذيرفتني مينمايد. منظور از انقطاع وحي و قطع ارتباط زمين و آسمان بعد از پيامبراكرم (ص) قطع ارتباط ميان خداوند و فردي به عنوان پيامبر و مأمور ابلاغ است، نه عدم امكان ارتباط زمينيان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روايات شيعه، نوعي ارتباط ميان امامان معصوم (ع) و خداوند وجود دارد. (17)
پينوشتها:
1. حسيني جلالي، محمدرضا، تدوين السنة الشريفه، بي نام، ص 67. ر. ك: معروف الحسني، سيد هاشم، سيرة الائمة الاثني عشر، ج 1، ص 98 و 99.
2. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 84- 83.
3. همان، ص 38 و 93.
4. همان، ص 34.
5. همان، ص 14.
6. همان، ص 44.
7 حسيني جلالي، سيدمحمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 77، رك: ترجمه ار شاد مفيد، اسلاميه، ج2، ص180.
8. بحارالانوار، ج26، ص 73.
9. همان.
10. همان، ص 44، رك: مصطفي دشتي، معارف و معارف، قم: 1376، چاپ دوم، ج9، 410-411.
11. بحارلانوار، ص 41 و 42 و 94.
12. همان، ص 93.
13. همان، ص 44.
14. همان، ص 24.
15. آل عمران (3)، آيات 42 و 43 و 54.
16. قصص (28)، آيه 7.
17. بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 79.
