تعريف مصحف: كلمه"مُصْحَف" بيشتر به معناي "قرآن" به كار مي‏رود؛ اما در لغت به معناي مجموعه برگه‏ هايي است كه ميان دو جلد جمع آوري شده است و امروزه "كتاب" خوانده مي‏شود. (1) بنا بر اين، منظور از مصحف فاطمه(س)، كتاب فاطمه (س) است.
مصحف فاطمه و محتواي آن:
درباره ماهيت اين مصحف در منابع شيعي روايات فراوان يافت مي‏شود. در اين احاديث محتوا حجم، زمان نگارش كيفيت نگارش مصحف بيان شده است. البته در نگاه ابتدايي اختلافاتي ميان اين روايات مشاهده مي شود اما با كمي دقت توجيه مي‏گردد. (2) بعضي از روايات مطالب آن را غير از مطالب قرآن دانسته‏ اند. (3) بر اساس شماري از احاديث در اين كتاب مطالبي چون وصيت حضرت فاطمه (س) (4) مصيبت‏هاي فرزندان آن حضرت (س) در طول زمان (5) پيشگويي حوادث آينده (6) و تمام پادشاهاني كه بر زمين حكم خواهند كرد (7) بيان شده است.
دسته‏ اي از روايات نيز از اشتمال اين مصحف بر تمام احكام حلال و حرام حتي حكم عملي كه موجب نصف شلاق مي‏شود (8)، حکایت دارند. (9) بر اساس بعضي از احاديث، حوادث تاريخي اي چون ظهور زنديقان...در آن هستند. (10)
زمان و كيفيت نگارش:
مهم‏ترين مطلب درباره اين مصحف، زمان و كيفيت نگارش آن است كه مسأله ارتباط حضرت زهرا (س) با جبرئيل و ديگر فرشتگان الهي در همين جا مطرح مي‏گردد.
در چند روايت، كيفيت نگارش آن بدين صورت مطرح شده است: پيامبراكرم (ص) مطالب را املا مي‏كرد و حضرت علي (ع) مي‏نوشت. (11)
برخي از روايات نيز مصحف را رهاورد املا و وحي مستقيم خداوند بر حضرت زهرا (س) دانسته‏اند. (12) بر اساس روايات ديگر، بعد از وفات پيامبر اكرم (ص) خداوند فرشته‏اي را نزد حضرت زهرا (س) مي‏فرستاد تا در غم پدر دلداري اش دهد، وي را از مكان و جايگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او در باره مطالب مختلف به گفت ‏و گو بنشيند. حضرت فاطمه (س) سخنان آن فرشته را به حضرت علي (ع) منتقل كرد و آن حضرت (ع) آن ها را به نگارش در آورد. (13) روايتي اين فرشته را جبرئيل (ع) معرفي كرده است. (14)
امكان نزول جبرئيل بر فاطمه (س):
اشكال ديگر روايات دسته اخير، قطع وحي پس از رسول اكرم (ص) است. به عبارت ديگر، ما مسلمانان معتقديم پيامبر اكرم (ص) خاتم انبيا بوده، بعد از وفات آن حضرت (ص) ارتباط ميان زمين و آسمان قطع و وحي منقطع گشته است. بنا بر اين، چگونه فرشته بر حضرت زهرا (س) نازل مي‏شد و با آن بزرگوار گفت و گو مي‏كرد؟
در پاسخ بدين اشكال بايد گفت:
طبق آيات قرآني، نزول فرشته الهي و ارتباط خداوند با غير پيامبران از طريق فرشتگان و وحي امكان‏پذير است، چنان كه آيات بسيار از ارتباط فرشته با حضرت مريم (س) سخن مي‏گويد (15) خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسي (ع) را وحي مي‏خواند. (16) وقتي امكان اين ارتباط با زناني چون مادر موسي (ع) و حضرت مريم (س) پذيرفته شد، امكان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا (س) كه از سوي پيامبر اكرم (ص) سرور همه زنان در همه زمان‏ها معرفي شده، به طريق اولي پذيرفتني مي‏نمايد. منظور از انقطاع وحي و قطع ارتباط زمين و آسمان بعد از پيامبراكرم (ص) قطع ارتباط ميان خداوند و فردي به عنوان پيامبر و مأمور ابلاغ است، نه عدم امكان ارتباط زمينيان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روايات شيعه، نوعي ارتباط ميان امامان معصوم (ع) و خداوند وجود دارد. (17)
پي‏نوشتها: ‏
1. حسيني جلالي، محمدرضا، تدوين السنة الشريفه، بي نام، ص 67. ر. ك: معروف الحسني، سيد هاشم، سيرة الائمة الاثني عشر، ج 1، ص 98 و 99.
2. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 84- 83.
3. همان، ص 38 و 93.
4. همان، ص 34.
5. همان، ص 14.
6. همان، ص 44.
7 حسيني جلالي، سيدمحمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 77، رك: ترجمه ار شاد مفيد، اسلاميه، ج2، ص180.
8. بحارالانوار، ج26، ص 73.
9. همان.
10. همان، ص 44، رك: مصطفي دشتي، معارف و معارف، قم: 1376، چاپ دوم، ج9، 410-411.
11. بحارلانوار، ص 41 و 42 و 94.
12. همان، ص 93.
13. همان، ص 44.
14. همان، ص 24.
15. آل عمران (3)، آيات 42 و 43 و 54.
16. قصص (28)، آيه 7.
17. بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 79.