۱۴۰۴/۰۸/۳۰ ۰۸:۴۸ شناسه مطلب: 100919
پرسش:
آیا در روایات بیان شده است که نیکی به والدین چه آثار و ثوابهایی در آخرت دارد؟
پاسخ:
نیکی به والدین و توجه به نیازهای آنها یکی از آموزههای مهم و کلیدی در دین اسلام است. قرآن کریم و روایات اهلبیت علیهمالسلام در این زمینه، بهطور مکرر بر اهمیت و آثار اخروی این عمل تأکید کردهاند. کمک و توجه به والدین نهتنها در دنیا موجب پاداشهای مادی و معنوی برای فرد میشود، بلکه در آخرت نیز آثار عظیمی به همراه دارد. در ادامه به ارائه برخی آثار اخروی نیکی به والدین پرداخته میشود.
برخی آثار اخروی نیکی به والدین
1. توجه و رضایت خدا و اهلبیت علیهمالسلام
یکی از نکات مهم در آموزههای دینی اسلام این است که نیکی به والدین، موجب جذب توجه ویژه خداوند، پیامبر صلیاللهعلیهوآله و اهلبیت علیهمالسلام به فرد میشود. در حدیثی چنین نقل شده است:
«عمار بن حیان گوید: به امام صادق علیهالسلام خبر دادم پسرم اسماعیل نسبت به من خوش رفتار است، فرمود: من هم او را دوست داشتم و اکنون دوستیم به او افزون گشت، همانا خواهر رضاعی رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نزد آن حضرت آمد، چون او را دید شادمان گشت و روپوش خود را برای او گسترد و او را روی آن نشانید، سپس به او رو کرد و با او به سخن پرداخت و تبسم میفرمود، تا او برخاست و رفت و برادرش آمد حضرت رفتاری که نسبت به خواهرش کرد، در باره او عمل نفرمود، به حضرت عرض شد: با خواهرش رفتاری کردی که نسبت به او نکردی با آنکه او مرد است؟ فرمود: زیرا آن خواهر نسبت به پدر و مادرش خوش رفتارتر بود.»(1)
در حدیثی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله نیز چنین نقل شده است:
«رِضَا اللَّهِ مَعَ رِضَا الْوَالِدَیْنِ وَ سَخَطُ اللَّهِ مَعَ سَخَطِ الْوَالِدَیْنِ؛(2) رضایت خداوند با رضایت والدین است و خشم خداوند با خشم والدین.»
این روایات نشان میدهند که توجه و نیکی به والدین، باعث جلب رحمت، توجه و رضایت الهی میشود.
2. آسان شدن حساب و کتاب
یکی از آثار نیکی به والدین و صله رحم، آسان شدن حساب و کتاب در روز قیامت است. در روایات آمده است کسی که به والدین خود نیکی کند و ارتباط با خویشاوندان را حفظ نماید، در قیامت از سختی حساب و کتاب آسوده خواهد بود. امام صادق علیهالسلام در این زمینه فرمودهاند:
«بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ یُهَوِّنَانِ الْحِسَاب ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ الَّذِین یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِساب؛(3) نیکی به پدر و مادر و صله رحم حساب را آسان میکند، سپس این آیه را تلاوت کردند: کسانی که آنچه را که خداوند فرمان داده است برقرار میکنند و از پروردگارشان میترسند و از بدی حساب میترسند.»
این حدیث به صراحت میگوید که نیکی به والدین و برقرار کردن ارتباط با خویشاوندان، یکی از عوامل مهمی است که به آسان شدن حساب در روز قیامت کمک میکند.
3. عبادت محسوب شدن نیکیها
در آموزههای اسلامی، برخی از اعمالی که به ظاهر روزمره یا اجتماعی به نظر میآیند، در حقیقت بهعنوان عبادت محسوب میشوند و اجر و پاداش زیادی دارند. یکی از این اعمال، نیکی به والدین است. در روایات مختلف آمده است که اعمالی چون نگاه کردن به والدین با رأفت و مهربانی، بهعنوان عبادت در نظر گرفته میشوند. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در این زمینه میفرمایند:
«النَّظَرُ إِلَی الْوَالِدَیْنِ بِرَأْفَهٍ وَ رَحْمَهٍ عِبَادَه؛(4) نگاه به والدین با مهربانی و رحمت عبادت است.»
در روایتی دیگر از این پیامبر بزرگ الهی چنین نقل شده است:
«مَا وَلَدٌ بَارٌّ نَظَرَ فِی کُلِّ یَوْمٍ إِلَی أَبَوَیْهِ بِرَحْمَهٍ إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُل نَظْرَهٍ حِجَّهٌ مَبْرُورَهٌ. قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ، وَ إِنْ نَظَرَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِائَهَ نَظِرَهٍ قَالَ: نَعَمْ اللَّهُ أَکْثَرُ وَ أَطْیَبُ؛(5) هیچ فرزند نیکوکاری نیست که هر روز با مهربانی و رحمت به والدین خود نگاه کند، مگر اینکه برای هر نگاهش حج قبول شدهای در نزد خداوند داشته باشد. صحابه گفتند: ای رسول خدا، اگر او هر روز صد نگاه به والدینش بیندازد چه؟ حضرت فرمودند: بله، خداوند بیشتر و بهتر از آن را به او میدهد.»
در حدیثی دیگر خدمت به پدر و مادر، از جهاد در راه خدا بالاتر دانسته شده است.(6) روایتی دیگر نیز وجود دارد که تشکر از پدر و مادر را همتراز شکر الهی دانسته است.(7) این روایات نشان میدهند که بسیاری از رفتارهای نیکو و انسانی در روابط با دیگران، بهویژه با والدین، بهعنوان عبادت به حساب میآیند و پاداش عظیمی دارند.
4. بهرهمندی از بهترین اعمال
برخی از اعمال در نزد خداوند از اهمیت ویژهای برخوردارند. در روایات متعددی، به اعمالی اشاره شده که محبوبترین و پرفضیلتترین اعمال نزد خداوند هستند، که نیکی به والدین نیز از این اعمال شمرده میشود. در روایتی نقل شده که:
«عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلیاللهعلیهوآله أَیُّ الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ الصَّلَاهُ لِوَقْتِهَا قُلْتُ ثُمَّ أَیُّ شَیْءٍ قَالَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ قُلْتُ ثُمَّ أَیُّ شَیْءٍ قَالَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛(8) از ابن مسعود نقل است که گفت: از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله پرسیدم: «کدام اعمال نزد خداوند محبوبتر است؟» حضرت فرمودند: «نماز در وقت خودش.» گفتم: «بعد از آن چه عملی محبوبتر است؟» حضرت فرمودند: «نیکی به والدین.» گفتم: «بعد از آن چه؟» حضرت فرمودند: «جهاد در راه خدا.»»
حدیثی مشابه نیز از امام صادق علیهالسلام نقل شده است.(9)
این روایات نشان میدهند که نیکی به والدین یکی از برترین و محبوبترین اعمال در نزد خداوند است، حتی بالاتر از جهاد در راه خدا. بنابراین، علاوه بر نماز و جهاد، باید به نیکی به والدین خود توجه ویژهای داشته باشیم تا از بهترین اعمال بهرهمند شویم.
5. قرارگیری در دسته بخشندگان
در قرآن، واژه «بِرّ» به معنای نیکی و احسان آمده است و کسانی که نیکوکار و بخشنده هستند، در قرآن به عنوان «أبرار» یاد میشوند. در این کتاب شریف، واژه «بر» بهطور مکرر در کنار «والدین» ذکر شده است.(10)
در روایات اسلامی نیز، نیکی به والدین بهعنوان یکی از اعمال برجسته که فرد را در دسته «ابرار» (بخشندگان) قرار میدهد، شناخته شده است. در روایتی از امام رضا علیهالسلام آمده است که:
«إِنَّمَا سُمُّوا الْأَبْرَارَ لِأَنَّهُمْ بَرُّوا الْآبَاءَ وَ الْأَبْنَاءَ؛(11) آنها به ابرار (بخشندگان) معروف شدند، زیرا که آنها به والدین و فرزندان خود نیکی کردند.»
این روایت نشان میدهد که کسانی که به والدین و فرزندان خود نیکی میکنند، در نظر خداوند و جامعه به عنوان «ابرار» (بخشندگان) شناخته میشوند.
6. بخشش گناهان
نیکی به والدین نهتنها موجب سعادت و پاداشهای معنوی میشود، بلکه میتواند سبب بخشش گناهان انسان و رحمت الهی گردد. در روایات متعددی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله و امامان معصوم علیهالسلام آمده است که نیکی به والدین یکی از راههای اصلی برای پاک شدن از گناهان است. در اینجا به برخی ازاین روایات اشاره میکنیم. در روایتی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله آمده که:
«مَنْ أَدْرَکَ وَالِدَیْهِ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه؛(12) هر کسی که والدینش را درک کند، ولی مورد بخشش قرار نگیرد، خداوند او را دور کند.»
این روایت نشان میدهد که نیکی به والدین و درود بر پیامبر صلیاللهعلیهوآله، باعث بخشش گناهان و نزدیکی به رحمت الهی میشود.
در روایتی دیگر نیز از ایشان آمده است که:
«یُقَالُ لِلْعَاقِّ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّی لَا أَغْفِرُ لَکَ وَ یُقَالُ لِلْبَارِّ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّی سَأَغْفِرُ لَکَ؛(13) به فرد عاق گفته میشود: هر کاری که میخواهی انجام بده، من تو را نخواهم بخشید، و به فرد نیکوکار گفته میشود: هر کاری که میخواهی انجام بده، من تو را خواهم بخشید.»
این روایت نشان میدهد که نیکی به والدین سبب بخشش گناهان فرد میشود، در حالی که عاق بودن باعث دوری از بخشش الهی میشود.
در حدیثی دیگر نیز نقل شده که:
«مردی به پیامبر صلیاللهعلیهوآله عرض کرد: ای پیامبر، هیچ عمل بدی نیست که من مرتکب آن نشده باشم، آیا برای من توبهای وجود دارد؟ پیامبر صلیاللهعلیهوآله به او فرمودند: آیا پدر یا مادرت هنوز زنده هستند؟ گفت: پدرم زنده است. پیامبر فرمودند: برو و به او نیکی کن. وقتی آن مرد رفت، پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمودند: اگر مادرش زنده بود.(یعنی خدمت به مادر برایش بهتر بود)»(14)
این روایت نشان میدهد که حتی فردی که گناهان زیادی مرتکب شده است، با نیکی به والدین میتواند بخشش الهی را جلب کند و از رحمت خداوند برخوردار شود. احادیث بیان شده تأکید دارند که نیکی به والدین نهتنها در دنیا باعث عزت و پاداش میشود، بلکه در آخرت نیز موجب بخشش گناهان و نزدیکی به رحمت الهی خواهد بود.
7. ورود به بهشت
یکی از آثار نیکی به والدین، ورود به بهشت است. در روایات اسلامی آمده است که اعمال نیکو نسبت به والدین بهویژه در زمان پیری و نیازمندی آنها میتواند موجب نجات فرد از عذاب و باعث ورود به بهشت شود. در روایتی از امام صادق علیهالسلام نقل شده که:
«یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَهِ شَیْءٌ مِثْلُ الْکُبَّهِ فَیَدْفَعُ فِی ظَهْرِ الْمُؤْمِنِ فَیُدْخِلُهُ الْجَنَّهَ فَیُقَالُ هَذَا الْبِرُّ؛(15) در روز قیامت چیزی شبیه به کبه (کوه) به پشت مؤمن زده میشود و او را وارد بهشت میکند و گفته میشود: این نیکی به والدین است.»
این روایت نشان میدهد که نیکی به والدین آنقدر ارزشمند است که در روز قیامت بهعنوان پاداشی عظیم، فرد را به بهشت میبرد. در حدیثی دیگر نیز نقل شده که:
«راوی میگوید به امام صادق علیهالسلام گفتم: پدرم بسیار پیر شده و ضعیف است و ما او را هنگام نیاز حمل میکنیم. امام فرمودند: اگر میتوانی خود این کار را انجام دهی، پس این کار را بکن و لقمهای از دست خود به او بده، که این عمل برای تو فردا بهشتی خواهد بود.»(16)
این روایت تأکید میکند که حتی کوچکترین خدمتها و نیکیها به والدین، مثل دادن لقمهای از دست خود به آنها، میتواند موجب ورود فرد به بهشت شود.
در روایتی دیگر نیز از پیامبر صلی الله علیه و آله بیان شده که:
«کُنْ بَارّاً وَ اقْتَصِرْ عَلَی الْجَنَّهِ وَ إِنْ کُنْتَ عَاقّاً فَظّاً فَاقْتَصِرْ عَلَی النَّارِ؛(17) نیکوکار باش تا به بهشت برسی، و اگر عاق و بدرفتار باشی، به جهنم خواهی رسید.»
این روایات نشان میدهند که نیکی به والدین بهعنوان یک عمل بسیار ارزشمند در اسلام، در روز قیامت موجب ورود به بهشت و نجات از عذاب الهی خواهد شد.
نتیجهگیری:
نتایج نیکی به والدین در آخرت بسیار فراوان و ارزشمند است. از جلب رضایت خداوند و اهلبیت علیهمالسلام گرفته تا بخشش گناهان و آسان شدن حساب در روز قیامت، همگی نشان از اهمیت و آثار عمیق این عمل دارند. نیکی به والدین نهتنها به عنوان عبادت در نظر گرفته میشود، بلکه موجب میشود فرد در زمره بخشندگان قرار گیرد و در نهایت مورد غفران قرار گرفته و از برکات بهشتی بهرهمند شود. بنابراین، نیکوکاری به والدین باید یکی از اولویتهای زندگی هر مسلمان باشد تا از پاداشهای دنیوی و اخروی آن بهرهمند گردد.
پینوشتها:
1. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق، ج2، ص161، ح 12.
2. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین (ط - القدیمه)، قم: انتشارات رضی، 1375ش، ج2، ص368.
3. قطبالدین راوندی، سعید بن هبهالله، الدعوات (للراوندی) / سلوه الحزین، محقق / مصحح: ندارد، قم: انتشارات مدرسه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1407ق، ص127.
4. طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، محقق / مصحح: مؤسسه البعثه، قم: دارالثقافه، 1414ق، ص454، ح 1015.
5. طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، محقق / مصحح: مؤسسه البعثه، قم: دارالثقافه، 1414ق، ص308، ح 618.
6. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق، ج2، ص160، ح 10.
7. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، محقق / مصحح: غفاری، علیاکبر، قم: جامعه مدرسین، 1362ش، ج1، ص156، ح 196.
8. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، محقق / مصحح: غفاری، علیاکبر، قم: جامعه مدرسین، 1362ش، ج1، ص163، ح 213.
9. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عده الداعی و نجاح الساعی، محقق / مصحح: موحدی قمی، احمد، قم: دارالکتب الإسلامی، 1407ق، ص85.
10. سوره مریم، آیه 14.
11. منسوب به علی بن موسی، امام هشتم علیهالسلام، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیهالسلام، محقق / مصحح: مؤسسه آل البیت علیهمالسلام، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهمالسلام، 1406ق، ص336.
12. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، محقق / مصحح: ندارد، تهران: کتابچی، 1376ش، ص58، ح 2.
13. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین (ط - القدیمه)، قم: انتشارات رضی، 1375ش، ج2، ص368.
14. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، محقق / مصحح: عرفانیان یزدی، غلامرضا، قم: المطبعه العلمیه، 1402ق، ص35، ح 92.
15. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق، ج2، ص158، ح 3.
16. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، محقق / مصحح: عرفانیان یزدی، غلامرضا، قم: المطبعه العلمیه، 1402ق، ص35، ح 91.
17. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق، ج2، ص348، ح 2.
