استاد نسبت به شاگرد خود چه حقي دارد؟
با توجه به اینكه در سوال شما احتمال حق شاگرد بر استاد و حق استاد بر شاگرد داده می شود ، در هر دو زمینه مطالبی می آوریم.
حق شاگرد بر گردن استاد و وظایف استاد در قبال او:
این مسأله به سه چیز مربوط میشود:
1- استاد،
2- رابطه با شاگردان،
3- چگونگی تدریس.
1- درباره شخص استاد رعایت مسائل زیر ضروری است:
ا) وقار و متانت،
ب ) آراستگی ظاهر،
ج ) عشق ورزیدن به كار خویش،
د ) حسن خلق و داشتن فضایل اخلاقی از قبیل اخلاص، شجاعت، همت، ایثار و فداكاری.
2- در باره شاگردان مسائل زیر رعایت شود:
ا) علاقهمندی در تربیت و بالندگی شاگردان،
ب ) ترغیب در علم و دانش،
ج ) محبت و عواطف،
د ) احتراز از عصبیت،
ه ) مدیریت در كلاس.
توجه به ابعاد ذیل لازم است: استقلال فكری، اتكای به نفس، قضاوت درست، ابتكار و خلاقیت،جامعیت فكری، پیشبینی احتمالات، داشتن نظم، منصف بودن، قاطعیت، رعایت اصول اخلاقی.
3- درباره تدریس نیز توجه به مطالب زیر پرفایده است:
ا) تخصص لازم،
ب ) حضور دائم و منظم،
ج ) تنظیم و كلاسه كردن مطالب درسی،
د ) ابتكار در عمل،
ه ) تدریس در حال اعتدال،
ز ) رعایت تدریج در تدریس.
مهم ترین وظائف ویژه معلم عبارتند از:
1- ایجاد خلوص نیت در شاگردان :
نخستین وظیفهاي كه باید معلم در رابطه با شاگردان، مورد توجه و اهتمام خویش قرار دهد، این است كه شاگردان
را گام به گام به آداب و آئینهاي پسندیده، شیوههاي ستوده و تمرین روحي نسبت به آداب دیني و حقایق و اسرار دقیق آئین مقدس اسلام، آشنا نموده، انس و عادت به صیانت نفس را در تمام شئون آشكار و نهان زندگي آنها بارور سازد، به ویژه اگر احساس كرد كه شاگردان وي از رشد عقلي متناسبي برخوردار هستند، باید سعي كند كه چنین عادات مهم و پرارزش را در آن ها به ثمر رساند.
2-ایجاد شوق به علم در شاگردان:
معلم شاگردان خود را به علم و دانش تشویق نماید. فضائل و ارزشها و مزایاي علم و علما را به آنان تذكر دهد. یادآور گردد كه علما و دانشمندان، وارثان انبیاء و پیغمبرانند. بر كرسيها و پایگاه هائي بلند و فرازنده و درخشاني از نور، جاي دارند. كرسي ها و پایگاه هائي كه مورد رشك انبیاء و شهدا و جانبازان راه خدا بوده، این موجودات مقدس به حال آن ها غبطه مي خورند.
3- دلسوزي نسبت به شاگردان:
باید معلم درباره شاگردان، خواهان اموري باشد كه نسبت به آن امور احساس علاقه و دلبستگي مينماید. هرگونه شر و بدي را كه براي خویش نميپسندد، براي شاگردان نیز نپسندد؛ زیرا این گونه برابر اندیشي نسبت به شاگردان، حاكي از كمال ایمان معلم و حسن رفتار و برادري است و نمایانگر روح همبستگي و دلسوزي معلم نسبت به شاگردان مي باشد.
4- استفاده از روش هاي مختلف تنبیه شاگردان :
براي پیشگیري از سوء رفتار شاگردان و جلوگیري از ارتكاب خلاف آنان، لازم است معلم با اشاره و كنایه، راهگشاي تربیت اخلاقي شاگردان بوده و از تخلف آن ها جلوگیري كند. در صورتي كه ضرورت ایجاب نكند و نیازي در كار نباشد، باید از آشكارگوئي و تصریح به تخلف شاگرد، خودداري نماید. همواره از عامل لطف و محبت و مهر و مودت - براي ارشاد شاگردان - استفاده كند. آن ها را به خاطر تخلف و سوء رفتار، توبیخ نكرده و تا مي تواند از این روش استفاده ننماید؛ چون اولا تصریح و آشكارگوئي، پرده هیبت و ابهت استاد را از هم دریده ؛موجب شدت و فزوني جرات و جسارت شاگردان در ارتكاب خلاف و سوءرفتار و تخلف هاي اخلاقي ميگردد.
ثانیا باعث میشود كه آنان - بیش از پیش - با حرص و ولع زیادتري در تخلف هاي اخلاقي اصرار ورزند.
5- فروتني و نرمش معلم نسبت به شاگردان:
نباید معلم نسبت به شاگردان خویش، رفتاري تكبرآمیز را در پیش گیرد و نسبت به آن ها بزرگي ورزد؛ بلكه باید فروتني و نرمش را - در برخورد با شاگردانش به كار برد. میان معلم و شاگردان، حقوق متقابل دیگري از قبیل :
حق مصاحبت و همنشیني،
احترام در رفت و آمد و ملاقات و برخوردها،
شرافت محبت و دوستي راستین و عاري از هر نوع شائبه وجود دارد .
این حقوق و معیارها مي تواند رابطه معلم شاگردانش را به طرز جالب و دلنشیني سازمان بخشیده و آن ها را با هم پیوند دهد.
6-تفقد از احوال دانشجویان :
وظیفه مذكور از حس شفقت و دلسوزي معلم، ریشه مي گیرد . اگر یكي از شاگردان و یا حاضران حلقه درس استاد، در جلسه درس حضور نیافت، و غیبت او غیرعادي به نظر رسید و طولاني گشت، باید از او و احوالش و علت غیبتش پرس و جو كند. اگر از پرس و جوي خود، نتیجه اي كافي نگرفت و نتوانست راجع به او خبري به دست آورد، باید كسي را براي اطلاع از احوال او به خانه و محل سكونت وي بفرستد، یا شخصا به منزل او برود - كه این كار داراي فضیلت بیش تري است. رسول گرامي اسلام با اصحاب و یاران خود همین گونه عمل مي كرد، یعني اگر ملاحظه مي فرمود كه یكي از ملازمان او در میان جمع حاضران، حضور به هم نرسانده است، شخصا به منظور احوال پرسي به خانه او مي رفت و از او تفقد به عمل ميآورد.
7-اطلاع از نام و مشخصات شاگرد :
باید معلم، راجع به نام و نسب و فامیلي و شهر و احوال و مشخصات دانشجویان و یا حاضران جلسه درس،
اطلاعاتي را كسب كرده و ترتیباتي در این زمینه فراهم آورد و بدان توجه نماید.
8-القای مطالب علمي باید در خور استعداد شاگردان باشد. باید معلم در بذل و توزیع محصولات و فراورده هاي علمي و معارف خود، با سخاوت باشد. در طرز القای درس بر دانش پژوهان، ناهموار نباشد؛ بلكه باید كیفیت تدریس او هموار و دلنشین بوده، با آمیزه لطف، و توام با رفق و مدارا و نصیحت و اندرز باشد. به قصد ارشاد شاگردان به امور مهم، به آنان سود رسانده و بهره مندشان سازد. معلم باید شاگردان خود را به صیانت و نگاهباني اندوختههاي نفیس و گرانبهاي علمي - كه در اختیار آن ها قرار داده است - تشویق كند.
شاگرد هم وظایفی نسبت به استاد خود دارد كه به صورت فهرست وار به آن ها اشاره می كنیم:
1-بزرگداشت مقام استاد.
2-ضرورت كاوش و جستجو از استاد لایق و شایسته.
3-استاد را باید به عنوان پزشك معالج جان و روان بداند.
4-تواضع و فروتنی نسبت به استاد.
5-باید از استاد با احترام یاد كرد.
6-سپاسگزاری از ارشاد و هشدارهای استاد.
7-آمادگی ذهنی و روحی برای درس.
8-بايد در انتظار استاد و شرفيابي از محضر او به سر برد.
9-آراستن و پيراستن برون ، و آمادگي درون به هنگام ورود بر استاد.
10-شاگرد بايد مراقب حركات و رفتار و حالات خود در محضر استاد باشد.
11-تنظيم صدا و مواظبت از رفتار و گفتار در پيشگاه استاد.
12-رعايت ادب و نزاكت در خطاب به استاد.
13-پيشدستي نكردن شاگرد به پاسخ پرسش ها در محضر استاد.
14-لزوم تمركز حواس و شنیدن دقيق به سخنان استاد.
15-عدم تكرار سؤ ال هاي فرساينده و تلف كننده فرصت.
ر. ك: آداب تعلیم وتربیت اسلامی، محمد جواد حجتی (ترجمه منیة المرید).
