در اسلام تا چه اندازه بايد از پدر و مادر تبعيت نمود؟
اگر دستورات آن ها در تناقض با تصميم گيري خود فرد باشد استقلال فردي دچار خدشه نمي شود؟
مهم ترين چيزهايي كه به عنوان وظايف فرزندان يا حقوق والدين در آيات و روايات آمده، به شرح زير است:
الف - قرآن:
1- احسان ونيكي به والدين،
2- تعظيم و احترام والدين در گفتار و رفتار،
3- نهايت تواضع وخشوع در برابر آنان،
4- دعا واستغفار در حق آنان،
5- شكر وسپاس خدا به خاطر نعمت وجود والدين،
6- نرنجاندن آنان،
خداوند در هفت آيه قرآن، مردم را به احسان و نيكي به پدر و مادر فرمان داده و حقوق آنان را برشمرده است. آيات عبارتند از:
بقره، آيه 83؛ نساء، آيه 36؛ انعام، آيه 151؛ اسراء ، آيه 23.
عنكبوت، آيه 8؛ لقمان، آيه 14؛ احقاف، آيه 15.
در سوره اسراء فرموده: و خداي تو حكم فرموده كه جز او هيچ كس را نپرستيد. درباره پدر و مادر نيكويي كنيد. اگر يكي يا هر دو پير و سالخورده شوند، كلمهاي كه آنان را رنجيده خاطر كند، بر زبان نياوريد. كم ترين آزاري به آنها نرسانيد. با ايشان با اكرام و احترام سخن بگوييد. همواره بال و پرتواضع و تكريم را با كمال مهرباني نزدشان بگسترانيد و بگو: پرودگارا ! همان گونه كه پدر و مادرم مرا از كودكي با مهرباني صيانت وحفاظت كردندو به پرورش وآموزش من پرداختند، تونيز در حق آنها رحمت و مهرباني فرما.
در سوره لقمان فرموده:... شكر من و شكر پدر و مادرت را به جاي آور ... اگر آنها تو را به شرك دعوت كردند، از آنان اطاعت مكن، ولي در دنيا با آنها به حسن خلق رفتار و مصاحبت كن.
تنها اطاعت از والدين در جهت معصيت خدا جايز نيست، ولي احترام و خوشرفتاري با آنان همواره لازم است.
ب- روايات:
افزون برحقوقي كه در آيات براي والدين شمرده شده، وظايفي نيز در روايات براي فرزندان در مورد پدر و مادربيان شده كه مهم ترين آن عبارتند از:
1- شناخت حقوق آنها و دقت در اداي آن،
2- معرفت به جايگاه والدين در نظام آفرينش و نزد خدا،
3- آنان را اصل و ريشه وخود را فرع وشاخه ونيازمند دعا واستغفار آنان دانستن،
4- همان گونه كه جهت احترام نبايد پيامبر را به اسم صدا كرد، پدر ومادر را نيز نبايد به اسم صدا كرد،
5- برفرزند لازم است هنگام راه رفتن جلو و پيشاپيش والدين راه نرود،
6- موقع نشستن مواظب باشد جلوي آنان ننشيند و به پدر و مادر پشت نكند،
7- موقع حرف زدن صداي خود را بلندتر از صداي آنان نكند،
8- در جلوي ديدگان شان لباسش را در نياورد و يا با آنان حمام نرود،
9- تواضع و خوشخويي و گشادهرويي در برابر آنان.
10- تلاش براي تأمين نيازهاي آنان پيش از درخواست.(1)
امام سجاد(ع) در رساله حقوق ميفرمايند: و اما حق ابيك فتعلم انه اصلك و انك فرعه و انك لولاه لم تكنفمهما رأيت في نفسك مما يعجبك فاعلم ان اياك اصل النعمه عليك فيه واحمداللّه واشكره علي قدر ذلك ولا قوه الا بالله.
اما استقلال شما با اين اطاعت نه تنها خدشه دار نمي شود. بلكه خداوند به بركت اين تبعيت راه صحيح را در مقابل شما قرار مي دهد. اما بايد توجه داشت كه از آنجا كه پدر ومادر معصوم نيستند در مواردي كه يقين داريد اشتباه مي كنند با واسطه قرار دادن كسي كه در خانواده از او حرف شنوي وجود دارد اين اشتباه را به آنها تذكر دهيد و خودتان مستقيما به آنها چيزي نگوييد.
پي نوشت ها:
1. شيخ حر عاملي، وسايل الشيعه، دار الكتب، 1364 ش، چ 2، ج11، ص 389.
