پرسشگر گرامي با سلام سپاس از ارتباط تان با اين مرکز
يعني شرايط هديه و هبه كه مثلا قبض و اقباض باشد ،رعايت شده باشد.(1)
آيت الله مکارم در پاسخ سوال ذيل فرموده است :
س - طلايى براى زينت زن خريدارى و در اختيار وى قرار داده شده، ولى به او هبه نشده است. آيا در صورت فسخ نكاح طلا به ملك مالك اوّل يعنى زوج باقى است، و مى تواند آن را مطالبه نمايد؟
جواب: اگر به قصد عاريه به او داده، مى‏تواند باز پس گيرد. و اگر به نيّت هبه باشد، و آن طلا را تعويض نكرده باشد، نيز حقّ باز پس گرفتن دارد. ولى با توجّه به اين كه معمولًا به قصد هبه مى‏دهند، اگر طلا را تعويض كرده باشد، حق باز پس گرفتن ندارد. همچنين اگر زن و شوهر از اقوام همديگر باشند حق باز پس گرفتن ندارد .(2)
پي نوشت ها:
1 . استفتاات جديد، ج 1 ،ص 310 .
2 . استفتائات جديد ،ج‏3،ص 321 ،سؤال 842 .

پرسش: احکام غسل جنابت شرح :
1- اگر فردي در ايام ماه رمضان در خواب محتلم شود و امکان دسترسي به حمام جهت انجام غسل را به مدت زمان يک هفته نداشته باشد، حکم نماز و روزه هايش چگونه است !

پاسخ: با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
اگر دسترسي به آب نداشته باشد و نتواند غسل کند بايد به جاي غسل جنابت، تيمم بدل از غسل جنابت کند . نماز و روزه اش را انجام دهد. در اين صورت نماز و روزه اش صحيح است. هر وقت که توانست غسل کند(گرچه بعد از يک هفته) بايد غسل نمايد(1)
پي نوشت:
1.توضيح المسائل مراجع ،م1619.

پرسش: آيا انجام تيمم بدل از غسل جنابت به منزله غسل تلقي شده و براي اداي نماز يوميه بايد وضو به طور جداگانه گرفته شود ؟
پاسخ:تيمم بدل از غسل جنابت حکم غسل آن را دارد .بنابراين بعد از آن براي نماز وضو لازم ندارد .
پي نوشت:
1. امام خميني ،توضيح المسائل ،م 723 .

پرسش 1:
چطور مي شود در موقع نماز خواندن حضور قلب داشت؟
پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
از آيات و روايات استفاده مي شود كه نماز كامل و حقيقي نمازي است كه با حضور قلب و خلوص نيت و همراه با يقين باشد. از امام رضا (ع) نقل شده است:
«لا صلاة الا باسباغ الوضو‌ء و احضار النية و خلوص اليقين و افراغ القلب و ترك الاشتغال و هو قوله"فاذا فرغت فانصب و الي ربك فارغب؛(1) نماز كامل بايد با وضوي كامل، با حضور قلب و خلوص يقين و خالي بودن فكر و ذهن و قلب از توجه و اشتغال به دنيا باشد، همان طور كه خطاب به پيامبر آمده است: «هنگامي كه فارغ شدي، به نماز بايست و به سوي پروردگارت بشتاب».
البته اين بدان معنا نيست كه اگر نماز با اين ويژگي­ها نبود، باطل است، بلكه مي­توان مراتب متعددي براي نماز و نمازگزار تصور كرد. هر چه درجه و مرتبه كمال معنوي بالاتر باشد، نماز بهتر و از درجه حضور قلب بالاتري برخوردار خواهد بود. (2)
عرفا براي حضور قلب در نماز مراتبي ذكر كرده­اند:
1- نماز گزار بداند كه با خداوند سخن مي­گويد و حمد و ثناي او مي­كند، اگر چه به معناي الفاظ توجه نمي­كند.
2- علاوه بر مرحله قلبي، به معاني كلمات و اذكار نيز توجه داشته باشد . بداند كه چه مي گويد. به اين مرتبه روايتي از امام صادق (ع) اشاره دارد: «هر كس دو ركعت نماز بخواند، در صورتي كه بداند چه مي گويد، از نماز فارغ مي شود، در حالي كه بين او و خداوند گناهي نيست، مگر اين كه خداوند آن ها را مي بخشد». (3)
3- اسرار عبادت و حقيقت اذكار و تسبيح و ستايش را بفهمد.
4- اسرار و حقايق به باطن نفوذ كند.
5- در اين مرتبه نمازگزار به مرتبه كشف و شهود و حضور كامل مي رسد، كه به اين مرحله حضور قلب در معبود مي گويند. در اين مرحله نمازگزار حتي به خود و افعال و حركاتش نيز توجه نداشته، از سخنگو و سخن نيز غافل است. (4)
بزرگان براي به دست آوردن حضور قلب در نماز عواملي را ذكر كرده­اند كه مهم­ترين آن­ها عبارتند از:
1- اهميت دادن به نماز:
عارف بزرگ ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي مي گويد: حضور قلب سببش همت آدمي است، زيرا قلب تابع همت بوده و اگر همت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بيش­تر باشد، قلبش هم بيش­تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بيش تر باشد، غفلتش از غير نماز بيش تر خواهد بود. (5)
كسانى كه نماز را سرسرى مى­گيرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهميت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت. بر عكس كسانى كه به نماز اهميت مى­دهند و براى آن سرمايه گذارى مى­كنند و آن را ستون دين مى دانند و وقت و فرصت بيش ترى را صرف نماز مى­كنند، حضور قلب بيش­ترى خواهند داشت.
2- شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت انسان به حق تعالي بيش­تر باشد، احساس او نيز بيش­تر خواهد بود و در برابر پروردگار خاضع و خاشع خواهد بود و خداوند را ناظر و حاضر خواهد ديد.
3- فهم معاني نماز:
در نماز بايد مراقب كلمات بود. با تمرين بيش­تر، كلمات بيش تري را با معاني آن ادا نماييد.
4- آمادگي قبل از نماز:
كسي كه مي خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد. وضو را به صورت كامل انجام دهد. قبل از نماز لحظاتي را با خدا خلوت كند. امام صادق (ع) مي­فرمايد:
«هنگامي كه به قصد نماز به جانب قبله ايستادي، دنيا و آن چه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش كن. قلبت را از هر شاغلي كه تو را از ياد خدا باز مي­دارد، فارغ ساز. با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده كن. به ياد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روزي كه هر انساني اعمال از پيش فرستاده اش را آشكار مي­سازد». (6)
5- رعايت مستحبات نماز:
از اسباب حضور قلب، رعايت احكام و آداب نماز است، مانند نگاه كردن به محل سجده در حال قيام، نگاه كردن بين دو پا در حال ركوع، نگاه كردن به دامن در حال تشهد و سلام و چسباندن دست ها به بدن در حال قيام و غيره.
از هنگام وضو ساختن، دل را به خدا بسپار و با گفتن اذان و اقامه و توجه به معانى و مفاهيم بلند آن، جان و روح و قلب را به آن خط نورى ملكوتى اتصال بده كه از كعبه تا عرش و از آن جا تا حقيقت اسما و صفات و از آن فراتر
تا «ذات احديّت» امتداد دارد.
پس از اقامه گفتن و قبل از ورود به نماز، به ابراهيم خليل تأسى كن و بگو:
«انّى وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنيفاً و ما انا من المشركين؛(7) روى خود را به سوى كسى كردم كه آسمان‏ها و زمين را آفريده، من در ايمان خود خالصم و از مشركان نيستم».
سپس با حضور قلب و توجه به معانى الفاظ بگو: «انّ صلوتى و نسكى و محياى و مماتى للَّه ربّ العالمين؛(8) بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانيان است».
آن گاه كه در آستانه تكبير قرار گرفتى، گناهان خويش را به ياد آور و به عظمت خالق توجه نما و حقارت خويش را در نظر آور و بگو:
«يا محسن قد اتاك المسى و قد امرت المحسن ان يتجاوز عن المسى انت المحسن و انا المسى بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبيح ما تعلم منّى؛
اى خداى نيكوكار! بنده گناهكارت به در خانه تو آمده است. امر كرده‏اى كه نيكوكار از گناهكار بگذرد. تو نيكو كارى و من گناهكارم. به حق محمد و آل محمد، رحمتت را بر محمد آل محمد بفرست. از كارهاى زشتى كه مى‏دانى از من سر زده بگذر».
6- انتخاب مكان مخصوص و اختصاص وقت مناسب براي نماز.
7- فراغت قلب:
يكي از مهم ترين اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا بر نخيزي از سر دنيا و هر چه هست با يار خويشتن نتواني دمي نشست
حضرت امام خمينى در مورد راه هاى تحصيل حضور قلب مى گويد:
«آنچه باعث حضور قلب شود، دو امر است:
يكى فراغت وقت و قلب و ديگر فهميدن اهميت عبادت. مقصود از فراغت وقت آن است كه انسان در هر شبانه روزى براى عبادت خود وقتى را معيّن كند كه در آن وقت خود را موظف بداند فقط به عبادت بپردازد. اشتغال ديگرى را براى خود در آن وقت قرار ندهد. انسان اگر بفهمد كه عبادت يكى از امور مهمى است كه از كارهاى ديگر اهميتش بيش تر بلكه طرف نسبت با آن ها نيست [= قابل مقايسه نيست] البته اوقات آن را حفظ مى كند و براى آن وقتى موظف مى كند... از فراغت وقت ‌مهم تر فراغت قلب است و آن چنان است كه انسان در وقت اشتغال به عبادت، خود را از اشتغالات و هموم دنيايى فارغ كند و توجه قلب را از امور متفرقه و خواطر متشتّته [=پراكنده] منصرف نمايد و دل را يكسره خالى و خالص براى توجه به عبادت و مناجات با حق تعالى نمايد و تا فراغت قلب از اين امور حاصل نشود، تفرغ براى او و عبادت او حاصل نشود». (9)
8- رفع موانع:
پرخوري، جلوگيري از ادرار، كسالت و خستگي، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز مي شود. رفع اين موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نايدت نور
9ـ احساس و درك عظمت و بزرگى خدا.
درك عظمت و بزرگى هر كسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيش تر شود، ‌بزرگى و عظمت او بيش تر جلوه گر خواهد شد. اگر كسى به عظمت و بزرگى خدا پي ببرد، ‌طبعاً‌ خضوع و خشوع بيش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
ابان بن تغلب مي‌گويد: به امام صادق(ع) گفتم: على بن الحسين(ع) را ديدم وقتى كه به نماز مي ايستاد، رنگ به رنگ مى شد. فرمود: آرى او خدايى را كه در برابرش ايستاده بود، كاملاً مى شناخت. (10)
اميرالمؤمنين(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعينهم؛(11) آنان خدا را به عظمت و بزرگي شناخته اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان كوچك جلوه مي‌كند».
10ـ جلوگيرى از هرزگى قوه خيال:
يكى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز، ‌هرزگى و پراكندگى قوه خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز كنيم، ‌ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، ‌در نتيجه در نماز فكر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي شود. كسى كه قبل از نماز با ديگرى بگو مگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
11ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز:
اگر كسى ركوع و سجود را مقدارى طولانى كند و با حال خوشي اذكار و سجود را بگويد، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
12ـ حالت خاصي در نماز كه بيانگر خضوع است، در خشوع كه حالت قلبى است، تأثير مى گذارد.
13 -بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و. . . در نماز مؤثر است.
14 -دوري از غذاهاي شبهه ناك و حرام و اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي آيد، در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار موثر است.
15-رعايت آدابي از قبيل مسواك زدن، ‌انگشتر به دست كردن، ‌عطر زدن و...كه باعث آمادگي و تميزي و پاكي انسان مي شود. اين كارها موجب بهره برداري هر چه بيش­تر از بركات معنوي نماز مي­شود.
16 -ترك گناه:
كسى كه به خيانت به مردم، كلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، ‌تهمت، غيبت و غيره فكر مى­كند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه كند. هر چه هست، غير خدا است.
دل ز دل بردار اگر بايست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طريق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
امام صادق(ع) مى فرمايد: «خداوند به داوود پيامبر فرمود: قرار نده بين من و خودت عالِمى را كه شيفته دنيا است، ‌چون اين شخص از راه محبت من جلوگيرى مى كند. اين ها دزدان راه بندگانى هستند كه به سوى من مى آيند. كم ترين كارى كه من با آن ها مى كنم، اين است كه شيرينى مناجاتم را از قلبشان مى گيرم». (12)
پي نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج 81، ص 243، به نقل از فقه الرضا.
2. نور (24) آيه 37.
3. وسائل الشيعه، ج4، ص 686.
4. امام خميني، چهل حديث، ص 434.
5. ملكي تبريزي، اسرار الصلاة، ترجمه رجب زاده.
6. بحارالانوار، ج 84، ص 23. .
7. امام خميني، چهل حديث، ص 428.
8. انعام (6)، آيه 79.
9. همان، آيه 162.
10. همان، ص 114، به نقل از بحارالانوار، ج48، ص 236.
11. همان، به نقل از نهج البلاغه، خطبة 184(فيض الاسلام).
12. اصول كافي، ‌ج 1، ص 46.

پرسش 2:
اگر در موقع نماز خواندن نماز چهار رکعتي در رکعت چهارم اگر حمد وتوحيد خوانده شود، ايراد دارد؟

پاسخ:
در رکعت سوم و چهار مي تواند به جاي تسبيحات حمد بخواند و بهتر است تسبيحات اربعه را بخواند.
اگر کسي به جاي تسبيحات اربعه سوره حمد را بخواند، نبايد سوره را بخواند .تنها حمد را بخواند(1) اما اگر سهوا سوره را بخواند يا مسأله را نمي دانسته و سوره را هم خوانده است، نماز صحيح است (2).
پي نوشت ها:
1. توضيح المسائل مراجع، ج 1 ،مسأله 1005.
2. همان، مسأله 1264.
پرسش 3:
آيا نماز حق مسجد وجود دارد ؟اگر هست چند رکعت هست ؟

پاسخ:
نمازي با عنوان نماز حق مسجد نداريم اما يکي از مستحبات ورود به مسجد نماز تحيت مسجد است که آيت ا... مکارم در کتاب احكام جوانان مسأله 181 مي فرمايند:
اين كارها در رابطه با مسجد، مستحب است:
* زودتر به مسجد رفتن.
* چراغ مسجد را روشن كردن.
* تميز كردن مسجد.
* هنگام وارد شدن، ابتدا پاى راست را داخل مسجد گذاشتن كه نشانه احترام به مسجد است.
* هنگام بيرون آمدن از مسجد اوّل پاى چپ را بيرون گذاشتن.
* خواندن دو ركعت نماز مستحبّى به عنوان تحيّت مسجد.
* خوشبو كردن خود و پوشيدن بهترين لباس هاى خود براى رفتن به مسجد.(1)
بنابراين نماز تحيت مسجد مانند نماز صبح دورکعت است .نيتش چنين است: دورکعت نماز تحيت مسجد مي خوانم قربتاٌ الي الله .

پي نوشت:
1. آيت ا... مکارم،احكام جوانان، ص 60.

پرسش 4:
آيا در نماز هاي مسافر در نماز صبح و مغرب عشا را هم بايد بلند بخوانيم؟
پاسخ:
بر مردها واجب است حمد و سوره نمازهاي صبح و مغرب و عشا را بلند بخوانند .(1)
در اين مسئله فرقي ميان مسافر و غير مسافر نيست.
پي نوشت :
1.تو ضيح المسائل مراجع ، ج1، م 992 و 993 .

پرسش 5:
پسري 24 ساله هستم که مد ت ها استمنا مي کرده ام که هر روز 2 بار استمنا مي کرده ام ولي به با زور آن راتا حدودي ترک کرده ام .......
پاسخ: در مورد حکم مايعي که بيان داشته ايد که بعد از... خارج مي شود ، پاک است. در اين باره نگران نباش.در مورد استمنا :بر اساس تحقيقات به عمل آمده، بيش تر افراد مبتلا به استمنا اظهار كرده اند آن قدر اراده ندارند تا بتوانند دست از اين كار بردارند. اينان خود را غريقي مي بينند كه ميان امواج خروشان دريا گرفتار شده اند، در حالي كه حقيقيت اين نيست. در طول زندگي به موازات رشد بدني، اراده نيز گسترش مي يابد . انسان در هر شرايطي قادر به تسلط بيش تر بر خواسته هاي خود مي باشد. اين امر در مورد تمام رفتارهاي جنسي شامل خودارضايي، گرايشات همجنس خواهي، چشم‌چراني و مانند آن صادق است و برخي راهكارها مي‌تواند مؤثر واقع شد. چون نياز به تقويت اراده دارد و عواملي در تقويت اراده مؤثر است مانند:
1ـ تمركز بخشيدن به فعاليت هاي گوناگون.
2ـ توجه به عبادات به ويژه نماز كه تمرين تمركز فكر است.
3ـ پايان رسانيدن كارهاي نيمه تمام.
4ـ تلقين مثبت:
همواره به خود اين گونه تلقين كنيد كه اراده انجام اين كار را داريد و شكست مفهومي ندارد. تلقين در ترك عادات نامطلوب و غلبه بر خودارضايي مؤثر است.
پل ژاگو مي گويد: وقتي بخواهيم با عادت زشتي ستيزه كنيم، ابتدا بايد نتايج نامطلوب آن را در نظر مجسّم سازيم، بعد منافعي را كه در نتيجه ترك آن عايد مي شود، در روح خود تصور كنيم، در نتيجه اين عمل، هر بار كه چنين نمايشي در روح خود مي دهيم، بر آن تحريك يا وسوسه چيرگي يافته و لذت ترك آن را در خود احساس مي كنيم. اگر تلقين به نفس را بلافاصه پيش از خواب اجرا كنيم، مؤثرتر از مواقع ديگر خواهد بود. متمركز ساختن فكر در كاري كه مي خواهيم براي اجراي آن فردا صبح در فلان ساعت بيدار شويم كافي است.
بنابراين بايد خود را باور كنيد. ترس و شكست را به خود راه ندهيد. بدانيد كه اگر بخواهيد مي توانيد. اين جمله شعار نيست، بلكه در عمل نيز افراد زيادي توانسته اند بر عادات ناپسند غلبه كنند و به حال طبيعي برگردند.
روان شناسان مى‏گويند: براى ترك يك عادت بد، حتماً بايد به سراغ عادت خوب رفت و آن را جانشين عادت بد نمود. در مورد عادات بد جنسى بايد درست در همان ساعاتى كه انگيزه آن در مبتلايان توليد مى‏شود، به سراغ برنامه خاصى (مانند ورزش، تفريح، رفتن پيش دوستان و بيرون آمدن از خلوت و تنهايي ) كه براى چنين ساعاتى از قبل پيش بينى كرده‏اند بروند.
در خصوص گرايش هاي همجنس بازانه شما نياز به مراجعه به روانپزشک و انجام يک بررسي باليني داريد. بدون انجام اين معاينه باليني نمي توان به درستي ارايه نظر نمود چون اطلاعات و شواهد ارايه شده هرگز مستند و کافي نيستند.

پرسش 6:

قبلا يک سري نوشتم ولي نه جواب تو سايت نتوانستم پيدا کنم.
پاسخ: تاكنون دو بار به مركز ايميل فرستاديد.
نامه اول شما در مورخه 27/2/1389 به اين مركز ارسال شد كه در تاريخ 31/4/1389 پاسخ براي شما ارسال گرديد . اين دومين ايميل شما مي باشد كه به دست ما رسيده و پاسخ
ارسال شده است.

پرسش 1:
سوال شرح :
1 -آيا پولي در بانك پس انداز مي كنيم و سودي به آن تعلق مي گيره حلال است؟2 - آيا پولي كه در بانك پس انداز مي كنيم خمس دارد و اگرپس انداز براي وام باشدچطور؟

پاسخ:
با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با اين مرکز
پاسخ 1 - بنا به فتواي آيت الله بهجت پس انداز در بانك ها اگرهمراه با شرط سود نباشد ،اشكال ندارد، ولي اگر طبق توضيحات بعدي معامله و قرار داد شرعي با بانك انجام بشود، سود و استفاده اي كه مي گيريد ،حلال است. مسايلي را كه ايشان در اين مورد بيان فرموده اند مخصوصا مسئله 2290 مطالعه بفرماييد:
ايشان در مورد بانك ها فرموده است :
( 2281 ) وام گرفتن از بانك ها در صورتى است كه در آن شرط سود شده باشد ، جايز نيست و ربا وحرام است .
( 2282 ) كسى كه مى خواهد از بانك وام بگيرد، مى تواند كالا و جنسى را از بانك و يا وكيل آن به نسبت معينى ، مثلا ده درصد و يا بيست درصد از قيمت بازار گران تر بخرد، به شرط اين كه مبلغ مورد تقاضاى او را تا مدت معينى به او قرض دهد .
( 2283 ) اگر كسى بخواهد به بانك وام دهد، در صورتى كه بانك ، كالا وجنسى را بيش تر از قيمت بازار از او بخرد ،به شرط اين كه او مبلغ مورد نظر را به بانك قرض دهد ، يا اين كه بانك كالا وجنسى را به كمتر از قيمت بازار به او بفروشد، به شرط اين كه مبلغى را تا مدت معينى به بانك قرض دهد ، صحيح است و با اين كار مى توان از ربا دور شد .
( 2285 ) در مسائل قبل گفته شد كه حكم قرض دادن به بانك ها مانند حكم قرض گرفتن از بانك است ، چنانچه در قرار داد وام شرط سود شده باشد ربا و حرام است ، فرق نمى كند كه پولى كه به بانك داده مى شود، به صورت " سپرده ثابت " باشد ، يعنى صاحب پول بر حسب قرار داد تا مدت معينى نمى تواند از پول خود استفاده كند ، يا به نحو " حساب در گردش " باشد ، كه هر موقع بخواهد مى تواند از پول خود استفاده كند ، در هر دو صورت حرام است .
( 2286 ) كسى كه پول به بانك مي دهد ،چنانچه شرط سود نشده باشد و صاحب پول به اين قصد پول خود را به بانك ندهد كه از آن فايده اى عايد او گردد و اگر بانك سودى هم به او ندهد ،خود را طلبكار ندانسته و مطالبه نكند ، گذاشتن پول نزد آن بانك جايز است وسود آن هم اشكال ندارد .
( 2288 ) قرض گرفتن از بانك ها در صورتى كه شرط سود در آن شده باشد ،جايز نيست و ربا وحرام است ، فرق نمى كند كه قرض با وثيقه باشد يا بدون وثيقه ، وثيقه سند ملكى باشد يا اسناد اعتبارى مانند سفته وغيره .
( 2290 ) سپردن پول به بانك به قصد زياد شدن وگرفتن سود وفايده بر آن پول جايز نيست ، و ربا وحرام است ، ولى براى جلوگيرى از گرفتار شدن به ربا وحرام ، مى تواند در تصميم و نيت خود شرط گرفتن سود را نكند و بناى كار خود را بر اين بگذارد كه اگر بانك فايده اى به او داد ،مى تواند با اجازه حاكم شرع يا وكيل او ، آن فايده را به عنوان مجهول المالك بگيرد و در آن تصرف كند ، اگر بداند كه در صورت نگرفتن سود از بانك ، كارمند بانك سود را به مصرف شخصى خود خواهد رسانيد ، مى تواند سود را به قصد اين كه پول مجهول المالك است ، و بايد شرعا به مصارف خاصى برسد ، از بانك مطالبه كرده و به مصارف برساند .(1)
پاسخ 2 - اگر پولي را كه در بانك گذاشته ،پولي است كه مازاد بر زندگي است، يعني پول اضافه است و در بانك گذاشته، بعد از گذشت يك سال بر آن خمس تعلق مي گيرد و بايد خمسش را بدهد اما اگر پول را براي مخارج زندگي و تامين منزل مورد نياز در بانك گذاشته است و چاره اي ندارد جز جمع كردن پول و پس انداز براي گرفتن وام براي مخارج لازم وضروري زندگي ، در اين صورت خمس ندارد .(2)
پي نوشت:
1 . آيت الله بهجت ، توضيح المسايل احکام بانک ها .
2 . همان ، م 1391.
پرسش 2:
در ماه رمضان سحري كه مي خورم معمولا ترش مي كنم. حكم آن چيست؟

پاسخ:
ترشي معده براي روزه اشکال ندارد؛ البته اگر بداني روزه براي شما ضرر دارد ،نبايد روزه بگيري. (1)
پي نوشت:
1. آيت الله بهجت، توضيح المسائل ،م1361.
پرسش 3:
اگر طلايي در خانه داشته باشي ،در سال فقط يك بار استفاده بشود ،آن هم توسط شخص صاحب آن حكمش چيست؟

پاسخ:
اگر مورد نياز باشد و در شان آن شخص بوده و از آن استفاده شده ،خمس ندارد .(1)
پي نوشت:
1 . آيت الله بهجت، توضيح المسايل ،م 1375 و 1376 .

پرسش 4:

مجردم و كارمند. پولي كه به دست ميارم خمس دارد؟ مقداري به فقرا كمك مي كنم.آيا خمس و زكات به فقرا واجب است يا كسي ديگه؟

پاسخ:
کمک کردن به نيازمندان خوب و پسنديده است اما به جاي خمس حساب نمي شود ،چون خمس را بايد به مرجع تقليد خود بدهي يا از ايشان يا از نماينده ايشان اجازه بگيري که مقداري از آن را به فقرا و بيچارگان بدهي (1)ولي زکات را مي تواني به فقرا و بيچارگان بدهي .
بنابه فتواي آيت الله بهجت جوانان و کساني که ابتداي زندگي شان است و خانه و لوازم زندگي را بايد تهيه کنند و چاره اي ندارند که پول هاي شان را جمع کنند تا بتوانند خانه بخرند، بر اين ذخيره شده ها خمس تعلق نمي گيرد .(2)
يکي از مصارف خمس و زکات فقرا است لکن در خمس بدون اجازه مرجع خود نمي تواني به فقرا بدهي. ضمنا پول زکات ندارد .
پي نوشت ها:
1 . آيت الله بهجت، توضيح المسايل ،م 1446 .
2 . همان ،م 1391 .
پرسش 5:
علايم ظهور امام زمان كدامند؟
پاسخ:
در روايات برخي امور به عنوان نشانه‏هاي ظهور ذکر شده است. از جمله انحراف بني عبّاس و از هم گسستن حکومت آنان، جنگ صليبي، فتح قسطنطنيه به دست مسلمانان، درآمدن پرچم‏هاي سياه از خراسان، خروج مغربي در مصر و تشکيل دولت فاطميان، وارد شدن ترک‏ها در منطقه بين النّهرين، وارد شدن روميان در منطقه رمله و شام، رها شدن کشورهاي عرب از قيد قدرت‏هاي ظالم (استعمار)، بالا آمدن آب رودخانه دجله و سرازير شدن آن به کوچه‏هاي کوفه، بسته شدن پل روي دجله در بين بغداد و کرخ، اختلاف بين شرق و غرب و جنگ و خونريزي فراوان، خروج سفياني، خروج يماني، خروج دجال، صيحة آسماني، قتل نفس زکيه، فراگير شدن جهان از ظلم، رواج علوم ديني در قم و نشر آن در ساير بلاد و....(1)
ليکن از اين امور نمي‏توان قضاوت نمود کدام يک حتمي و کدام يک غير حتمي است، نيز کدام يک به وقوع پيوسته و کدام يک در آينده به وقوع مي‏پيوندد و آن چه به وقوع پيوسته، همان است که در روايات آمده؟
براي روشن شدن اين مطالب لازم است اموري بدين شرح بيان گردد:
1- نامعلوم بودن وقت ظهور: اگر از نشانه‏هاي ظهور سخن به ميان مي‏آيد، بدين معنا نيست که از اين طريق وقت ظهور حضرت مهدي(عج) را مشخص کنيم. بنا به مصالحي زمان ظهور حضرت مشخص نشده است. هيچ کس جز خدا از وقت دقيق ظهور حضرت آگاه نيست. بارها از امامان(ع) در مورد زمان خروج قائم پرسيدند، اما آنان از مشخص نمودن آن نهي نمودند و زمان ظهور را همانند علم به قيامت در انحصار خدا معرّفي کردند.(2)
«شيخ طوسي» در اين‏باره مي‏گويد: زمان ظهور مهدي(عج) به روشني بر ما معلوم نيست، بلکه او تا آن‏گاه که خداوند اجازة خروج بدهد، از ديدگاه ما پنهان است.(3)
بنابراين نشانه‏هاي ظهور تنها بيانگر نزديک شدن زمان ظهور است. بيش از آن نبايد انتظار داشت. حال اگر روايتي باشد که در آن زمان ظهور حضرت مشخص شده است، ناگزير بايد آن را توجيه نمود و يا به کناري نهاد.
2- مراد از نشانه‏هاي ظهور:
مقصود از نشانه‏هاي ظهور اين نيست که با تحقق هر يک ظهور حضرت وقوع مي‏يابد، بلکه مراد، رخدادهايي است که بر اساس پيشگويي معصومان(ع) پيش و يا در آستانه ظهور حضرت مهدي(عج) پديد خواهند آمد که تحقق هر يک نويد نزديک‏تر شدن ظهور حضرت است، به گونه‏اي که با وقوع تمامي آن رخدادها و به دنبال آخرين نشانه‏هاي ظهور، حضرت قيام خواهد نمود.
3- انواع نشانه‏هاي ظهور:
با نگاهي به روايات معصومان(ع) مي‏توان نشانه‏هاي ظهور را بدين شرح تقسيم و دسته‌بندي نمود:
أ) نشانه‏هاي حتمي و غير حتمي:
نشانه‏هاي شماري به روشني به عنوان علائم حتمي ظهور ياد شده است؛ بدين معنا که بدون هيچ قيد و شرطي قطعاً تحقق خواهند يافت و ظهور حضرت منوط به پيدايش آن ها مي‏باشد، امّا نشانه‏هاي غير حتمي به نشانه‏هايي گفته مي‏شود که مقيد و مشروط به اموري هستند که در صورت تحقق آنها، به عنوان نشانه به شمار مي‏آيند.(4)
ب) نشانه‏هاي عادي و غير عادي:
برخي از نشانه‏هاي ظهور به روال طبيعي و عادي تحقق مي‏يابد، مانند زوال دولت عباسيان، ولي برخي به روال غير طبيعي و غير عادي است مانند «صيحة آسماني» و «طلوع خورشيد از مغرب».
اين دسته روايات را بايد به نوعي خاص معنا نمود، چون پديدار شدن آن ها عادتاً ممکن نيست. اين ها را يا مي‏بايست در چار چوب معجزه قرار داد و توجيه نمود، يا از معناي ظاهري آن دست کشيد و به معناي کنايي و مجازي آن دانست.
ج) نشانه‏هاي متصل و غير متصل:
در روايات شماري از نشانه‏هاي ظهور به گونه‏اي بيان شده است که از آن ها استفاده مي‏شود بين آن ها و ظهور حضرت فاصله‏اي وجود ندارد، بلکه به زمان ظهور متصل مي‏باشند، مانند خروج سفياني و يماني. اين ها نشانه‏هاي متصل به ظهورند، امّا بيش تر نشانه‏ها به گونه‏اي ديگر است که بين تحقق آن ها و زمان ظهور حضرت مهدي ممکن است فاصله زيادي وجود داشته باشد، به عنوان مثال در روايات آمده: يکي از نشانه‏ها درآمدن پرچم‏هاي سياه از خراسان است. حال اگر اين را به خروج ابومسلم خراساني و سپاه سياه جامگان تفسير کنيم، بين اين نشانه و ظهور حضرت مهدي زمان طولاني فاصله است.
4- شمار نشانه‏هاي ظهور:
در مورد شمار نشانه‏هاي ظهور پاسخ دقيق و روشني وجود ندارد.
برخي از عالمان بزرگ مانند شيخ مفيد در بحث «علامات قيام القائم» با اشاره به اخبار و آثاري که از معصومان(ع) رسيده، بيش از پنجاه نشانه را بيان کرده است.(5) برخي ديگر همانند علامه مجلسي شمار بيشتري را متذکر شده‏اند.(6)
عالمان اهل سنت در کتاب‏هاي خويش به برخي امور ديگر اشاره کرده‏اند. هنگامي که به اين آثار و نشانه‏ها و روايات دقت کنيم، متوجه مي‏شويم که:
برخي از علائم تنها نشانه ظهورند و برخي نشانه ظهور و برپايي قيامت.
بعضي کلي هستند و برخي به امور جزئي پرداخته‏اند. برخي از نظر سند مشکل دارند و پاره‏اي مشکل ندارند. برخي در دلالت معنايي مشکل دارند و بعضي ندارند، بنابراين نمي‏توان در مورد و تعداد نشانه‏هاي ظهور قاطعانه سخن گفت.
5- خلط بين نشانه‏هاي ظهور و برپايي قيامت:
برخي از نشانه‏ها مانند خروج دجال و طلوع خورشيد از مغرب، در پاره‏اي از منابع روايي، از نشانه‏هاي برپايي قيامت و «اشراط الساعه» آمده است اما در بعضي ديگر از نشانه‏هاي قيام حضرت مهدي(عج)، به نظر مي‏رسد در برخي روايات بين اين دو دسته نشانه‏ها جابجايي صورت گرفته باشد. بعيد نيست برخي از نشانه‏هاي غير عادي که در پاره‏اي از منابع روايي، از نشانه‏هاي ظهور حضرت آمده است، نشانه‏هاي برپايي قيامت باشند، نه نشانه‏هاي ظهور، چون اين گونه امور با «اشراط الساعه» بيشتر تناسب دارد.
6- خلط بين قائم و مهدي موعود:
در روايات گاهي سخن از حضرت مهدي آمده است و گاهي از قائم، نمي‏توان تمامي مواردي را که واژة قائم به کار رفته است، به مهدي موعود حمل نمود، چرا که اين واژه به تمامي امامان(ع) اطلاق شده است. در روايت آمده است: «کلّنا قائم بأمراللَّه واحدٌ بعد واحد؛(7) همه ما يکي پس از ديگري قيام کننده به حکم خدا هستيم».
نيز به غير امامان هم اطلاق شده، چرا که قائم به معناي قيام کننده است. هر کسي که انقلاب کند و مردم را بر ضد ظلم فرا خواند، قائم است. امام علي(ع) در خطبه‏اي که در مورد حوادث آينده ايراد کرد فرمود: «إذا قام القائم بخراسان... و قام منّا قائم بجيلان؛(8) هنگامي که قائم در خراسان قيام کند و قيام کننده‏اي از ما در سرزمين گيلان قيام کند...». اين احاديث را نمي‏توان درباره حضرت مهدي(عج) دانست.
7- خلط بين «فرج» و ظهور حضرت مهدي(عج):
گرچه ظهور حضرت مهدي(عج) براي اهل بيت پيامبر(ص) و شيعيان فرج و گشايش است، ليکن همه جا واژة فرج را نمي‏توان به ظهور حضرت مهدي حمل نمود. متأسفانه گاهي چنين خلطي يافت مي‏شود.
پيش‌گويي‏هاي معصومان در مورد رخدادهاي دوران حکومت امويان و عباسيان و چگونگي فروپاشي آن ها و حرکت‌هايي که در مقابل آن ها شکل مي‏گيرد، گاه از آن ها به علائم فرج ياد شده است، که لزوماً به معناي نشانه‏هاي ظهور حضرت مهدي(عج) نيست، بلکه مي‏تواند به معناي لغوي فرج؛ يعني گشايش در کار شيعيان باشد.
8- احتمال جعل و تحريف:
اهميت بحث مهدويت به ويژه بهره‌مندي آن از بار سياسي از يک سو، و علاقة شديد مسلمانان به آگاهي از چگونگي رخدادهاي آينده و پديدار شدن نشانه‏هاي ظهور از سوي ديگر، سبب شد که برخي در پي تحريف و جعل روايات در زمينه مهدويت و نشانه‏هاي ظهور برآيند.
با دقت در رواياتِ نشانه‏هاي ظهور اين سخن تأييد مي‏شود، زيرا بسياري از رواياتي که در زمينه نشانه‏هاي ظهور وجود دارد، از نظر سند ضعيف و قابل مناقشه است و دلالت آنها نيز با مشکل مواجه است.
از مطالبي که بيان شد، به اين نتيجه نايل مي‏شويم که در زمينه علائم ظهور حضرت مهدي(عج)، و اين که کدام يک از آن ها به راستي به وقوع پيوسته است، نمي‏توان قضاوت قاطعي را ابراز نمود.
پي‌نوشت‌ها:
1. سيد محمد صدر، تاريخ الغيبة الکبري، ج 2، ص 472 به بعد؛ کتاب الغيبة، محمد بن ابراهيم نعماني، ص 283 - 247؛ سفينة البحار، ج 2، ص 445.
2. مجلسي، بحارالأنوار، ج 52، ص 182.
3. الغيبه، ص 425.
4. مجله حوزه، شماره 72، ص 240.
5. ارشاد، ج 2، ص 368 به بعد.
6. بحار، ج 52، ص 279 - 180.
7. کليني، کافي، ج 1، ص 536.
8. مجلسي، بحار، ح 52، ص 235.

پرسش 6:

حضرت با چه وسايلي در مقابل كفار زمان مبارزه مي كند در اين زماني كه موشك حرف اول را مي زند؟

پاسخ:
مى‏گويند پس از انفجار اولين بمب اتمى در هيروشيما و ناكازاكى، انيشتين پيش بينى كرد كه جنگ جهانى سوم، جنگ اتمى خواهد بود و فاجعه انسانى و غير انسانى آن به قدرى دهشتناك و هراس‏انگيز است كه نمى‏توان آن را تصور نمود. فقط مى‏دانيم كه انسان‏ها از لحاظ امكانات زندگى به عصر «حجر» بر مى‏گردند. با اين پيش فرض و ذهنيت، جنگ با شمشير توجيه‏پذير مى‏گردد، ليكن نظام آفرينش و سير زندگى انسان بر اصل «تكامل» تداوم دارد. تكامل و پيشرفت همه جانبه، قانونى فراگير و جهان گستر است. علم و انديشه بشر پيوسته در مسير تكامل قرار گرفته و آثار آن نو به نو مى‏گردد و در ساخت ابزارهاى مختلف رفاهى و دفاعى، صنعتى و علوم آزمايشگاهى و ابزارى كه كاربرد آن در زمين يا كيهان است، تجلى پيدا مى‏كند.
سير علوم به سوى كمال، همانند آب رودخانه است كه هر چه به جلو مى‏رود، شيب آن بيش تر و سرعت آب افزون‏تر مى‏گردد، ولى انسان از آغاز آفرينش تا عصر ظهور با همه تلاش و به كارگيرى هوش و نبوغ؛ علم و انديشه خويش فقط قادر مى‏گردد هفت و چهاردهم درصد علوم و واقعيات هستى را كشف كند؛ يعنى دو قسمت از 27 قسمت آن را و بقيه آن در عصر ظهور و شناخته خواهد شد. (1) پس با فرا رسيدن زمان تجلى خورشيد حقيقت و سپرى شدن آن تيزتر مى‏شود و با توزيع عادلانه امكانات و برقرارى عدالت اجتماعى علاوه بر پيشرفت‏هاى پيشين، مجهولات باقى مانده بشر نيز معلوم مى‏گردد.
به بيان ديگر: حركت فناوري مدرن نه تنها متوقف نمى‏گردد، بلكه با سرعت تكامل مى‏يابد، تكاملى كه توأم با پيشگيرى از جنبه منفى زندگى ماشينى و خطرات ناشى از آن خواهد بود و به تعبير ديگر ماشينزه هم تكامل مى‏يابد و هم تصفيه مى‏شود. (2)
پس چگونه مى‏توان واپس گرايى و ارتجاع علمى و ابزارى را باور نمود و معتقد شدكه انسان عصر ظهور آن چنان گذشته گرا مى‏گردد كه همانند آبا و اجداد خويش با شمشير مى‏جنگد و دفاع مى‏كند؟
سلاح امام زمان(عج) مادى است؟
آيا سلاح حضرت از قبيل احساس يك نوع ترس و وحشت فوق العاده در قلوب دشمنان است كه مانع هر گونه تصميم‏گيرى كفار در اين زمينه مى‏شود، يا يك نوع تأثير مرموز روانى و از كار انداختن دستگاه‏هاى فكرى آن‏ها از راه دور كه قدرت استفاده از سلاح‏هاى مخرب را مختل مى‏سازد؟
يا با اعجاز و كمك فرشتگان موانع را از سر راه برمى دارد و زمين را از لوث وجود مفسدان و مستكبران پاك مى‏سازد؟ يا اين سلاح همانند يك اشعه مجهول و مرموز است كه كاربردش ماوراى همه سلاح‏هاى كنونى است و مى‏تواند همه را خنثى كند؟(3)
هر يك از سلاح‏هاى ذكر شده ابزارى است كه در زمان حضرت براى برداشتن موانع و شكستن استحكامات اهريمنى دشمن ممكن است به كار گرفته شود، ليكن اصل بر اين است كه زندگى مردم از مسير طبيعى و عادى خارج نگردد و از اعجاز و سلاح‏هاى غير عادى تنها در مواقع ضرورت و جهت دلگرمى و آرامش روحى مؤمنان استفاده گردد.
لازم است دو نكته را بيان كنيم:
1 - استفاده از سلاح غير مادى: امداد غيبى و حمايت الهى در پيروزى امام زمان (عج) نقش زيادى دارد.
امام صادق(ع) در توضيح آيه «أتى امر اللَّه فلا تستعجلوه». (4) مى‏فرمايد: «منظور از حادثه‏اى كه حتماً تحقق پيدا
مى‏كند و براى تحقق آن عجله نكنيد، امر ما اهل بيت(ع) و ظهور امام زمان(عج) و تشكيل حكومت جهانى و رجعت امامان(ع) است. وقتى حضرت ظهور كرد، خداوند او را به سه چيز تأييد خواهد نمود. 1 - فرشتگان، 2 - ايجاد رعب در دل دشمنان، 3 - به وسيله مؤمنان».
در برخى روايات عدد فرشتگان به تناسب موقعيت‏هاى مورد نياز مختلف سه هزار، پنج هزار و چهل و شش هزار نفر ذكر شده است. (5)
اين دسته روايات مى‏رساند كه فرشتگان همانند جن تحت فرمان حضرت هستند و در موقعيت‏هاى مختلف از وجود آن‏ها بهره مى‏برد.
2 - استفاده از سلاح مادى:
اگر چه امدادهاى غيبى در پيروزى امام(عج) نقش به سزايى دارد، اما پيروزى به آسانى دست نمى‏دهد، بلكه با رنج طاقت فرسا همراه است، چه اين كه مؤمنان و بلكه انسان‏ها عموماً پيوسته مورد آزمايش قرار مى‏گيرند. فرورفتن در شدايد و سختى‏ها يكى از ابزار آزمايش است. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «پيروزى به دست نمى‏آيد مگر در غرقاب خون و عرق. (6) براى دوست شما مهدى آن وسيله سركش ذخيره شده است».
راوى حديث مى‏گويد: پرسيدم منظور از وسيله سركش چيست؟ امام(ع) فرمود: «ابرى است كه در آن غرش رعد و شدت صاعقه يا برق است. او بر اين وسيله سوار مى‏شود. آگاه باشيد او به زودى بر ابرها سوار مى‏گردد و به آسمان‏هاى هفتگانه صعود مى‏كند و همه جاى زمين يا زمين‏هاى هفت گانه را در هم مى‏نوردد». (7)
مسلماً منظور از ابر، ابر معمولى نيست، زيرا ابرهاى معمولي وسيله‏اى نيستند كه بتوان با آن‏ها سفر فضايى كرد، چون در جو نزديك زمين در حركتند و با زمين فاصله ناچيزى دارند و نمى‏توانند از آن بالاتر بروند، بلكه اشاره به وسيله فوق العاده سريع السيرى است كه در آسمان به صورت توده‏اى فشرده از ابر به نظر مى‏رسد. غرشى همانند رعد و قدرت و شدتى هم چون صاعقه و برق دارد.
از حديث ذكر شده مى‏توان دريافت موضوع عقب گرد صنعتى در كار نيست، بلكه به عكس سخن از پيشرفت خارق‏العاده‏اى است كه به موازات آن بايد تكامل در همه زمينه‏ها صورت گيرد. (8)
پس منظور از به كارگيرى شمشير كنايه از جنگ است؛ يعنى جنگ و سلاح و ريخته شدن خونها جزئي ازآن قيام و
انقلاب جهاني است. ايشان مأمور است دين اسلام را عالم‏گير كند، و جلوى بيدادگرىوظلم را بگيرد، اگر چه با جنگ و توسل به شمشير باشد، بر خلاف سيره و رويه پدران بزرگوارش كه چنين مأموريت حادى نداشتند و به پند و اندرز اكتفا مى‏كردند. (9)
بنابر اين منظور از قيام مهدى(عج) به سيف، اتكا به قدرت نظامى است، همان گونه كه «قلم» كنايه از علم و فرهنگ است. ضرب المثل‏هاى زيادى در فرهنگ‏هاى مختلف در مورد شمشير كه سمبل قدرت است، وارد شده است. (10)
پى‌نوشت‌ها:
1. حسن بن محمد ولى اروميه‏اى، مهدى موعود، ج 2، ص 221.
2. ناصر مكارم شيرازى، حكومت جهانى مهدى (عج)، ص 274.
3. همان، با تلخيص.
4. نمل (16) آيه 1.
5. محمد بن ابراهيم نعمانى، كتاب الغيبه، ص 234 و 243.
6. همان، باب 15، ص 283 - 285؛ بحار الانوار، ج 52، ص 9 - 357.
7. حسن بن محمد ولى اروميه‏اى، مهدى موعود (ترجمه ج 13 بحار)، ص 323.
8. ناصر مكارم شيرازى، حكومت جهانى مهدى، ص 281، با تلخيص.
9. ابراهيم امينى، دادگستر جهان، ص 316، با تلخيص.
10. حسن بن محمد ولى، اروميه‏اى، مهدى موعود، ج 2، ص 359.

پرسش 7:
آخر زمان چه اتفاقي مي افتد؟

پاسخ:
آخرالزمان در کتاب‌هاي حديث و تفسير در دو معني به کار رفته:
نخست، همه آن قسمت از زمان که بنابر عقيده مسلمانان، دوران نبوت پيامبر اسلام است . از آغاز نبوت پيامبر تا وقوع قيامت را شامل مي‌شود.
دوم فقط آخرين بخش از دوران ياد شده که در آن مهدي موعود ظهور مي‌کند.
به نظر مي رسد مقصود از آخرالزمان اصطلاح دوم باشد. هم در دوران قبل از ظهور وهم درحين وبعد از ظهور حضرت حوادث متعدد اتفاق مي افتد که از حوادث قبل از ظهور به عنوان نشانه هاي ظهور ياد مي شود. البته با نگاهى به روايات مى‏توان نشانه‏هاى ظهورحضرت را به نشانه‏هاى حتمى و غيرحتمى تقسيم نمود که در اين جا به برخي از نشانه هاي حتمي اشاره مي شود:
1- خروج سفياني
پيش از قيام قائم (ع)مردى از نسل ابوسفيان در منطقه شام خروج مى كند .با تظاهر به دين دارى ، گروه زيادى از مسلمانان را مى فريبد و به گِرد خود مى آورد. بخش گسترده اى از سرزمين هاى اسلام را به تصرف خويش در مى آورد . بر مناطق پنجگانه شام ،حمص ، فلسطين ،اردن ، فنسرين و منطقه عراف ، سيطره مى يابد . در كوفه و نجف به قتل عام شيعيان مى پردازد . آن گاه كه از ظهور مهدى (ع)با خبر مى گردد، با سپاهى عظيم به جنگ وى مى رود . در منطقه (بيداء)بين مكه و مدينه با سپاه امام (ع)برخورد مي كند . به امر خدا، همه لشكريان وي به جز چند نفر، در زمين فرو مي روند و هلاك مي شوند
2- خروج يماني
سرداري از يمن قيام مي كند و مردم را به حق و عدل دعوت مي كند. امام صادق (ع)مي فرمايد:«قيام خراسانى و سفيانى و يمانى ، در يك سال و در يك ماه و يك روزخواهد بود.
3 - قتل نفس زکيه
قتل نَفْس زكيه ، از علايم ظهور است. گويا در آستانه ظهور مهدي (عج)در گير و دار مبارزات زمينه ساز انقلاب مهدي (عج) فردي پاكباخته ، مخلصانه در راه امام (ع)مي كوشد و مظلومانه به قتل مي رسد. فرد ياد شده از اولاد امام حسن مجتبي (ع)است كه در روايات گاهي از او به عنوان(نفس زكي) و سيد حسني ياد شده است .
4 -صيحه آسماني
از ديگر علايم ، صيحه آسماني است . منظور از صيحه آسماني ظاهراً صدايي است كه در آستانه ظهور حضرت مهدي (عج)از آسمان شنيده مي شود و همه مردم آن را مي شنوند.. اين صدا از آسمان شنيده مي شود، به گونه اي كه همه مردم كره زمين درشرق و غرب آن را مي شنوند و به خود مي آيند. محتواي اين پيام آسماني ، دعوت به حق و حمايت و بيعت بامهدي (عج)است .
5- خروج دجال
از ديگر نشانه هاي ظهور خروج دجّال است . بر اساس آن چه از ظاهر اخبار استفاده مي شود، دجال فردي است كه در آخر الزمان و پيش از قيام مهدي (عج)خروج مي كند . با انجام كارهاي شگفت انگيز، جمع زيادي از مردم را مي فريبد.سرانجام به دست عيسي مسيح (ع) به هلاكت مي رسد. (ا)
در حين وبعد از ظهور امام زمان نيز حوادث متعدد اتفاق مي افتد از جمله:
1- اعلان ظهور:
اولين حادثه‏اي كه بعد از ظهور امام زمان(ع) شكل مي‏گيرد، اعلام ظهور امام زمان(ع) است. ظهور حضرت به وسيله منادي آسماني اعلام مي‏گردد، آن گاه حضرت در حالي كه به كعبه تكيه داده است، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام مي‏دارد.(2) دعوت حضرت هم به منظور اعلام ظهور حضرت است و هم به منظور فراخوان عمومي جهت پذيرش حكومت جهاني. امام علي(ع) فرمود: "هنگامي كه منادي از آسمان ندا مي‏دهد: حق از آنِ آل محمد است و اگر طالب هدايت و سعادت هستيد، به دامان آل محمد چنگ زنيد، حضرت مهدي(عج) ظهور مي‏كند"(3)
2- رجعت و بازگشت برخي از مؤمنان صالح و پيامبران الهي مانند حضرت عيسي(ع) كه در ركاب حضرت مهدي(عج) خواهند بود و در قيام و مبارزه او با ستمگران شركت دارند.
3- مبارزات امام زمان(عج):
يكي از حوادث مهم كه بعد از ظهور امام زمان(ع) به وجود مي‏آيد، مبارزه امام با دشمنان و مخالفان ظهور است. برخي از افراد و گروه‏ها حكومت عدالت گستر امام زمان(ع) را بر نمي‏تابند و با حضرت به جنگ مي‏پردازند. مخالفان امام را افراد و گروه‏هاي مختلف تشكيل مي‏دهند(4) و سياست امام در برابر آن‏ها متفاوت است.
امام زمان(ع) نخست همگان را به دين و صلح فرا مي‏خواند و با مدارا با آن‏ها رفتار مي‏نمايد.
امّا دشمنان دعوت امام را ناديده مي‏گيرند و به جنگ با امام مي‏پردازند. امام با بهره‏گيري از همه قدرت و امكانات، با دشمنان برخورد مي‏كند، جنگ سختي به وقوع مي‏پيوندد.(5) از جمله جنگ امام زمان(عج) با دجال(6) و سفياني.(7)
4- پيروزي امام زمان:
در اين درگيري‏ها سرانجام حضرت پيروز مي‏شود. در برخي روايات از پيروزي امام بر شرق و غرب،(8)، جنوب و قبله(9) گزارش شده است.
امام باقر(ع) فرمود: "حضرت قائم از ما است و فرمانروايي حضرت شرق و غرب را فرا مي‏گيرد".(10) از پيامبر اسلام(ص) گزارش شده است كه حضرت مهدي(عج) لشكريانش را به سراسر زمين گسيل مي‏دارد.(11)
5- تشكيل حكومت جهاني و برچيده شدن مرزهاي جغرافيايي:
امام مهدي حكومت جهاني تشكيل مي‏دهد. اين حكومت همان حكومت آرماني موعود است كه از آن در روايات گاهي به مدينه "فاضله" ياد شده است.(12) که در آن همه خوبي ها از جمله عدالت جهاني (13) وشايسته سالاري وجود دارد.(14)
6- رشد آگاهي و دانش:
دوره ظهور دوران گسترش علم و دانايي است با آمدن منجي همان گونه كه ظلم جاي خود را به عدل و داد مي‏دهد، دانايي و فرزانگي جايگزين جهل و ناداني مي‏شود و جهان از نور دانش آكنده مي‏گردد.(15)
7- رشد عقل و خرد ورزي: در اين دوره بشر به حاكميت عقلانيت نايل مي‏گردد.
در روايات آمده است كه در عصر ظهور.مردم از نظر عقل و بصيرت در وضع بي مانندي قرار مي‏گيرند.(16)
8- رفاه اقتصادي و معيشتي: به فرموده پيامبر اسلام(ص) در دوره حضور حضرت مهدي(عج) مردم به نعمت هايي نايل مي‏گردند كه در هيچ زماني سابقه ندارد. (17)
سطح رفاه زندگي در اين دوره به حدّي است كه فقيري يافت نمي‏شود تا مردم زكات اموال شان را به او بدهند.(18)
9- برقراري امنيت اجتماعي:
در اين دوره امنيت اجتماعي به نحو كامل برقرار مي‏گردد. به گونه‏اي كه اگر زني به تنهايي بخواهد از عراق به شام مسافرت نمايد، در مورد امنيتش هيچ ترس و دلهره‏اي ندارد.(19)
10- رشد تربيتي و شكوفايي فرهنگي و اخلاقي:
در اين دوره افراد به رشد تربيتي و اخلاقي و جامعه به بالاترين درجه تعالي و شكوفايي نايل مي‏گردند. امام علي(ع) فرمود: "چون قائم ما قيام كند، كينه‏ها از دل‏ها زدوده مي‏شود".(20) امام باقر(ع) نيز به همين مطلب اشاره کرد( 21) اين ها حوادث مهمي بود که در اخر زمان رخ ميدهد
پي نوشت ها:
1.مجله حوزه ، ويژه بقيّةالله الاعظم (عج)شماره 70ـ 71; بررسي نشانه هاي ظهور، ص 223تا 280
2. نجم الدّين طبسي، چشم اندازي به حكومت مهدي، ص 64 - 65.
3. احقاق الحق، ج 13، ص 324.
4. نعماني، كتاب الغيبه، ص 231؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 539؛ بحارالانوار، ج 52، ص 353.
5. نجم الدين طبسي، همان، ص 138.
6. صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص 60.
7. همان.
8. صافي، همان، ص 470 - 471.
9. نجم الدّين طبسي، همان، ص 119.
10. احقاق الحق، ج 13، ص 259؛ ينابيع المودّه، ص 487؛ بحارالانوار، ج 52، ص 378.
11. القول المختصر، ص 23، با اقتباس از: نجم الدين طبسي، همان، ص 121.
12. مجله حوزه، ويژه امام زمان، ص 134 به بعد.
13. كنز العمال، ج 14، ص 175.
14. ابن طاووس، ملاحم، ص 83.
15. لطف اللَّه صافي، منتخب الاثر، ص 607.
16. بحارالانوار، ج 75، ص 51.
17. همان، ج 51، ص 78.
18. همان، ج 52، ص 337.
19. منتخب الاثر، ص 474.
20. همان، ص 484.
21. بحارالأنوار، ج 52، ص 336.

پرسش 8:
درباره امام زمان و غيبت كتابي كه حقيقت باشد و روان كدام است؟

پاسخ:
كتاب هايي متعددي در باره امام زمان سامان يافته اند که به بعضي اشاره مي شود:
- دادگستر جهان ، ابراهيم اميني .
- جهانگشاي عادل ، سيد جمال الدين دين پرور.
- نويد امن و امان ، لطف اللّه صافي گلپايگاني .
- موعودي كه جهان در انتظار اوست ، علي دواني .
- قائم آل محمد(ص)و فلسفه غيبت ، ميرزا خليل كمره اي .
- مهدي موعود امم ، محمد تقي شريعتي .
- خورشيد مغرب ، محمد رضا حكيمي .
- در فجر ساحل ، محمد حكيمي .
- سيري درسيره ائمه اطهار، شهيد مطهري- بخش مربوط به امام زمان (ع) -
- قيام و انقلاب مهدي از ديدگاه فلسفه تاريخ ، شهيد مرتضي مطهري .
- چشم اندازي به حکو مت مهدي، نجم الدين طبرسي
- مهدي انقلابي بزرگ ، ناصر مکارم شيرازي .
- سيره پيشوايان ، مهدي پيشواي _ بخش مر بوط به امام زما(ع)-
- روز گاري رهاي ، سليمان کتاني
- زندگينامه دوازده امام ، هاشم معروف حسني - بخش مر بوط به امام زمان-
- پژ وهشي پيرامون امام مهدي ، محمد باقر صدر
- اتفاق بر مهدي مو عود ، علي اکبر قرشي
- امام مهدي وغيبت کبري ، محمد صدر
- راه مهدي ، سيد رضا صدر
- تاريخ عصر غيبت ، آقايي، جباري، عاشوري وحکيم
- امام مهدي ، محمد باقر صدر
- از ولادت تا ظهور ، کاظم قز ويني ، تر جمه فريدني
- عصر ظهور ، علي کوراني
کتاب دادگستر جهان و مهدي انقلابي بزرگ ،روان و براي مطالعه شما مناسب تر است .
پرسش 9:
اگر از پول وام خونه اي بخري با توجه سود هنگفتي كه بانك مي گيرد حكم خمس چه مي شود؟آيا اين بهره هنگفت كه بانك مي گيرد حلال است و كسي كه از اين بهره وام شخص قبلي وام مي گيرد حكمش چيست ؟

پاسخ:
وامي که در آن شرط سود شده باشد، به نظر آيت الله بهجت گرفتن آن جايز نيست . اما گرفتن وام از راهي که آيت الله بهجت قبول دارد و حلال مي داند، اشکال ندارد ،گرچه بهره زيادي بدهد.
آيت الله بهجت در رساله خود مي فرمايد:
مسئله ( 2281 ) وام گرفتن از بانك ها در صورتى است كه در آن شرط سود شده باشد ، جايز نيست و ربا وحرام است .
مسئله ( 2282 ) كسى كه مى خواهد از بانك وام بگيرد ،مى تواند كالا وجنسى را از بانك ويا وكيل آن به نسبت معينى ، مثلا ده درصد ويا بيست درصد از قيمت بازار گران تر بخرد، به شرط اين كه مبلغ مورد تقاضاى او را تا مدت معينى به او قرض دهد .
مسئله( 2283 ) اگر كسى بخواهد به بانك وام دهد ،در صورتى كه بانك ، كالا وجنسى را بيش تر از قيمت بازار از او بخرد، به شرط اين كه او مبلغ مورد نظر را به بانك قرض دهد ، يا اين كه بانك كالا وجنسى را به كمتر از قيمت بازار به او بفروشد، به شرط اين كه مبلغى را تا مدت معينى به بانك قرض دهد ، صحيح است وبا اين كار مىتوان از ربا دور شد .
( 2284 ) فروختن مبلغى به ضميمه چيزى ، به مبلغ بيش ترى تا مدت معينى ، مانند اين كه صد تومان را به ضميمه يك قوطى كبريت ويا يك عدد استكان مثلا ، به صد وده تومان به مدت دو يا سه ماه يا بيش تر بفروشند ، جايز نيست .اين عمل در واقع همان وام دادن با سود است كه به صورت خريد وفروش انجام مى شود وحرام است .
( 2285 ) در مسائل قبل گفته شد كه حكم قرض دادن به بانك ها مانند حكم قرض گرفتن از بانك است ، چنانچه قرار داد وام شرط سود شده باشد ،ربا وحرام است ، فرق نمى كند كه پولى كه به بانك داده مى شود ،به صورت " سپرده ثابت " باشد ، يعنى صاحب پول بر حسب قرار داد تا مدت معينى نمى تواند از پول خود استفاده كند ، يا به نحو " حساب در گردش " باشد ، كه هر موقع بخواهد مى تواند از پول خود استفاده كند ، و در هر دو صورت حرام است .
( 2286 ) كسى كه پول به بانك مى دهد ،چنانچه شرط سود نشده باشد وصاحب پول به اين قصد پول خود را به بانك ندهد كه از آن فايده اى عايد او گردد و اگر بانك سودى هم به او ندهد ،خود را طلبكار ندانسته ومطالبه نكند ، گذاشتن پول نزد آن بانك جايز است وسود آن هم اشكال ندارد .

پرسش 10:
اهل تسنن راست مي گن يا اهل تشيع؟
پاسخ:
هر دو گروه مدعي هستند که راست مي گويند.تصور مي نمايند که مکتب و اصول اعتقادي آن ها بر ديگري برتري دارند ،ولي حق آن است که شيعيان راست مي‌گويند و مذهب شيعه کامل ترين مذهب مي باشد، اين فرقه داراي اصول و مباني مي باشد که وي را از ساير مذاهب و فرقه‌هاي اسلامي متمايز مي کند. مباني و اصول آن بيش تر مطابق قرآن و سنت رسول خدا (ص) مي‌باشد. همچنين شيعيان پيرو اهل بيت (ع) هستند که اين بزرگ ترين امتياز محسوب مي گردد. در برخي آيات همگان به پيروي و محبت نسبت به اهل بيت سفارش شده است. از جمله اين آيه «قل لا اسئلکم عليه اجرا الا الموده في القربي.. ؛ (1) بگو هيچ پاداشي از شما بر رسالتم درخواست نمي کنم جز دوست داشتن نزديکان (اهل بيتم)».
شيعيان بيش تر از همگان نسبت به اهل بيت پيامبر اظهار ارادت نموده و تابع دستورات آنان مي‌باشد. رسول خدا نيز در حديث ثقلين سفارش نمود که به قرآن و اهل بيت - به هر دو- تمسک نماييد. در غير اين صورت گمراه مي‌شويد. در اين ميان شيعيان مي‌باشند که به هر دو تمسک کرده‌اند، وحال اين اهل سنت جايگاه ويژه براي اهل بيت (ع) قايل نيستند.
يکي ديگر از دلايل برتري شيعه روايات متعددي است که درباره فضايل شيعه وجود دارد. از جمله اينکه رسول خدا (ص) خطاب به علي (ع) فرمود: «ان عليا و شيعته هم الفائزون يوم القيامه؛ (2) علي و شيعيان او در روز قيامت پيروز و رستگارند».
يکي ديگر از دلايل برتري شيعه بر اهل سنت اعتقادات شيعه به مساله امامت است، يعني شيعيان به نصب و عصمت امامان بعد از رسول خدا قايل هستند، و حال اين که اهل سنت چنين باوري را ندارد. در اين امر حق با شيعيان است زيرا نقل و عقل اين مطلب را تاييد مي کند. از نظر قرآن حتما امامت امت، بايد به ‏دست معصوم باشد. اين نکته‏ به تعابير مختلفي در قرآن آمده ‏ است. از جمله هنگامي که ابراهيم(ع) به‏امامت رسيد: «اني جاعلک للناس‏اماما»(3) و آن منصب الهي را براي فرزندانش درخواست نمود پاسخ آمد: "قال لاينال عهدي ‏الظالمين" عهد من به ستمکاران نمي‏رسد.
اين آيه نشان مي‏دهد که امامت منصبي الهي است؛ به کساني اعطا مي‌شود که از هر ظلمي با مفهوم وسيع قرآني آن پاک و مبرا باشند.
آيه تبليغ: «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته» (4) و به دنبال آن آيه اکمال دين که درخصوص ولايت اميرالمؤمنين(ع) است و جزئيات آن در روايات متواتره بيان گرديده است.
از ديدگاه عقلي نيز بايد توجه داشت که:
1. لزوم رهبري در جامعه، امري ضروري و انکار ناپذير است.
2. رهبري در جامعه‏ اسلامي، بايد براساس‏احکام و قوانين الهي باشد.
3. احکام الهي و اجراي آن به وسيله کسي ممکن است که صد در صد به زواياي آن احکام آگاه و نسبت به آن ها متعهد باشد.
اگر پيامبر نيست، در شرايط و اوصاف نزديک‏ترين فردبه‏آن حضرت باشد و به شهادت تاريخ و گواهي خلفا، هيچ کس در اين جهات قابل مقايسه به امامان معصوم(ع) نبوده است. حتي خلفا در موارد بسياري احساس نياز به ائمه(ع) مي‏کردند.
از ديدگاه روايي نيز روايات بي شماري از پيامبر اکرم(ص) در کتاب‏هاي شيعه و سني، به تواتر نقل شده که به صراحت امامت و ولايت اهل بيت(ع) را ثابت ميکند مانند:
1. روايات مربوط به حادثه غدير،
2. روايات ليله الانذار،
3. احاديث سفينه،
4. احاديث ثقلين و...
يکي از دلايل برتري شيعه بر اهل سنت اين است که در مباحثات و مناظرات که بين عالمان شيعي و سني صورت گرفته اند، برخي عالمان اهل سنت به حقانيت شيعه پي برده و برخي آنان شيعه شده اند، مانند مناظرات شرف الدين با سليمان بشري که بعد از مناظرات- اين مناظرات و گفتگو با عنوان المراجبات چاپ شده است- سليمان بشري تحت تاثير معارف بلند شيعي قرار مي‌گيرد يا اين که تعداد زيادي از عالمان اهل سنت به مذهب شيعه گرويدند، اين در حالي است که عالمان شيعي تحت تاثير معارف و اصول اهل سنت قرار نگرفته و به مذهب اهل سنت گرايش پيدا نکرده‌اند.
مهم تر از همه اين که مسايل علمي و فقهي شيعيان از اتقان و جامعيت بيش تر برخوردار مي‌باشد . فقه شيعه جامع ترين و غني‌ترين فقه مي‌باشد که به بايدها و نبايدها و نياز مسلمانان جواب ‌مي‌دهد. امروزه نيز اگر بالندگي و پويايي در معارف اسلامي وجود دارد، منشا آن معارف بلند قرآن و اهل بيت (ع) مي باشد، و حال اين که فقه اهل سنت اين بالندگي و پويايي را ندارند.
پي‌نوشت‌ها:
1.شوري(42) آيه 23
2. بحار الانوار، ج 27، ص 143
3. بقره (2) آيه 124.
4. مائده (5) آيه 67.

با سلام و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز
با وضو و روبه قبله و با حجاب بودن در سجده واجب قرآن شرط نيست ، ولي بنا بر احتياط واجب پيشاني بايد روي چيزي گذاشته شود که سجده بر آن صحيح است ،مانند مهر و کاغذ.(1)
پي نوشت:
1. آيت الله مکارم، توضيح المسائل ،م983.

با سلام و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز
به جا آوردن قضاي نماز و روزه هايي که در وقت آن ها انجام نشده ، واجب است، هر چند سال ها نماز و روزه اش قضا شده باشد، بايد قضاي نمازها خوانده و روزه ها گرفته شود .
اگر تعداد نماز هاي قضا شده را نمي دانيد ،بايد فکر کنيد و بعداز فکر کردن به مقداري که يقين پيدا مي کنيد ،قضا کنيد. مثلا بعد از فکر کردن نتيجه مي گيريد که شش ماه به طور يقين نمازها قضا شده است اما شک داريد که بيش تر از شش ماه هم قضا شده ، خواندن شش ماه که قدر يقيني مي باشد،کفايت مي کند.(1)
براي آن که قضا کردن نماز ها موجب مشقت نشود و از اصل کار هم به کلي منصرف نشويد، راه آسان قضا کردن تدريجي است، يعني مي‌توانيد با هر نماز واجب، يک نماز قضا بخوانيد، مثلا با نماز صبح، يک نماز صبح را قضا کنيد . با نماز ظهرو عصر، نمازقضاي ظهر وعصر به جا آوريد. هم چنين با نماز مغرب و عشا مثل همان را قضا کنيد. در صورتي که در ايام تعطيلي وقت بيش تري داشته باشيد، در يک روز چند شبانه روز نماز قضا کنيد.
ضمنا مي توانيد مستحبات نماز مانند اذان و اقامه، و قنوت نماز ها را نخوانيد. فقط واجبات را به جا آوريد تا زود تر قضاي نماز ها تمام شود.
هم چنين ماه رمضان فرصت خوبي است كه به جاي پرداختن به كارهاي مستحب قضاي نمازهاي واجب را به جا‌ آوريد.
پي نوشت:
1. آيت الله خامنه اي، استفتائات،سؤال527.

پرسش 1:
آيا تراشيدن صورت با تيغ مکروه است يا حرام شرح

پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي عزارداري شما عزاداران حسيني و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز
درمورد تراشيدن ريش باتيغ وماشيني که مثل تيغ ازته مي تراشد ،چهار گونه فتوا و نظريه هست:
جايز نيست(1).
به احتياط واجب جايز نيست. (2) (دراحتياط واجب مي توان به مجتهد ديگر عدول نمود).
بنا بر احتياط واجب جايز نيست، البته تراشيدن بخشي از صورت و گونه ها اشکال ندارد و به اصطلاح ريش پرفسورى گذاشتن كافى است و بر آن ريش صدق مي کند .(3)
تراشيدن ريش حرام نيست ولي بهتر است نتراشند. (4)
در ارتباط هاي بعدي نام مرجع خود را ذکر کنيد.
پي نوشت ها :
1 . آيت الله بهجت ، توضيح المسائل ،مسائل متفرقه ، س4.
2. امام خميني ، توضيح المسائل ، مسائل متفرقه ، س83، آيت الله خامنه اي ،استفتائات ،ص315 ،س1414 ؛ آيت الله مکارم شيرازي، استفتاآت ريا،ج2، س753 ؛ ، آيت الله فاضل ، جامع المسائل ، ج1 ،س955.
3. آيت الله تبريزي ، استفتائات ،س 1087 -1089.
4 . آيت الله صانعي ،مجمع المسائل ،ج1 ،س 992 .