پرسش 1:
چطور مي شود در موقع نماز خواندن حضور قلب داشت؟
پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
از آيات و روايات استفاده مي شود كه نماز كامل و حقيقي نمازي است كه با حضور قلب و خلوص نيت و همراه با يقين باشد. از امام رضا (ع) نقل شده است:
«لا صلاة الا باسباغ الوضو‌ء و احضار النية و خلوص اليقين و افراغ القلب و ترك الاشتغال و هو قوله"فاذا فرغت فانصب و الي ربك فارغب؛(1) نماز كامل بايد با وضوي كامل، با حضور قلب و خلوص يقين و خالي بودن فكر و ذهن و قلب از توجه و اشتغال به دنيا باشد، همان طور كه خطاب به پيامبر آمده است: «هنگامي كه فارغ شدي، به نماز بايست و به سوي پروردگارت بشتاب».
البته اين بدان معنا نيست كه اگر نماز با اين ويژگي­ها نبود، باطل است، بلكه مي­توان مراتب متعددي براي نماز و نمازگزار تصور كرد. هر چه درجه و مرتبه كمال معنوي بالاتر باشد، نماز بهتر و از درجه حضور قلب بالاتري برخوردار خواهد بود. (2)
عرفا براي حضور قلب در نماز مراتبي ذكر كرده­اند:
1- نماز گزار بداند كه با خداوند سخن مي­گويد و حمد و ثناي او مي­كند، اگر چه به معناي الفاظ توجه نمي­كند.
2- علاوه بر مرحله قلبي، به معاني كلمات و اذكار نيز توجه داشته باشد . بداند كه چه مي گويد. به اين مرتبه روايتي از امام صادق (ع) اشاره دارد: «هر كس دو ركعت نماز بخواند، در صورتي كه بداند چه مي گويد، از نماز فارغ مي شود، در حالي كه بين او و خداوند گناهي نيست، مگر اين كه خداوند آن ها را مي بخشد». (3)
3- اسرار عبادت و حقيقت اذكار و تسبيح و ستايش را بفهمد.
4- اسرار و حقايق به باطن نفوذ كند.
5- در اين مرتبه نمازگزار به مرتبه كشف و شهود و حضور كامل مي رسد، كه به اين مرحله حضور قلب در معبود مي گويند. در اين مرحله نمازگزار حتي به خود و افعال و حركاتش نيز توجه نداشته، از سخنگو و سخن نيز غافل است. (4)
بزرگان براي به دست آوردن حضور قلب در نماز عواملي را ذكر كرده­اند كه مهم­ترين آن­ها عبارتند از:
1- اهميت دادن به نماز:
عارف بزرگ ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي مي گويد: حضور قلب سببش همت آدمي است، زيرا قلب تابع همت بوده و اگر همت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بيش­تر باشد، قلبش هم بيش­تر نزد نماز خواهد بود. هر اندازه كه همت انسان بيش تر باشد، غفلتش از غير نماز بيش تر خواهد بود. (5)
كسانى كه نماز را سرسرى مى­گيرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهميت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت. بر عكس كسانى كه به نماز اهميت مى­دهند و براى آن سرمايه گذارى مى­كنند و آن را ستون دين مى دانند و وقت و فرصت بيش ترى را صرف نماز مى­كنند، حضور قلب بيش­ترى خواهند داشت.
2- شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت انسان به حق تعالي بيش­تر باشد، احساس او نيز بيش­تر خواهد بود و در برابر پروردگار خاضع و خاشع خواهد بود و خداوند را ناظر و حاضر خواهد ديد.
3- فهم معاني نماز:
در نماز بايد مراقب كلمات بود. با تمرين بيش­تر، كلمات بيش تري را با معاني آن ادا نماييد.
4- آمادگي قبل از نماز:
كسي كه مي خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد. وضو را به صورت كامل انجام دهد. قبل از نماز لحظاتي را با خدا خلوت كند. امام صادق (ع) مي­فرمايد:
«هنگامي كه به قصد نماز به جانب قبله ايستادي، دنيا و آن چه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش كن. قلبت را از هر شاغلي كه تو را از ياد خدا باز مي­دارد، فارغ ساز. با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده كن. به ياد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روزي كه هر انساني اعمال از پيش فرستاده اش را آشكار مي­سازد». (6)
5- رعايت مستحبات نماز:
از اسباب حضور قلب، رعايت احكام و آداب نماز است، مانند نگاه كردن به محل سجده در حال قيام، نگاه كردن بين دو پا در حال ركوع، نگاه كردن به دامن در حال تشهد و سلام و چسباندن دست ها به بدن در حال قيام و غيره.
از هنگام وضو ساختن، دل را به خدا بسپار و با گفتن اذان و اقامه و توجه به معانى و مفاهيم بلند آن، جان و روح و قلب را به آن خط نورى ملكوتى اتصال بده كه از كعبه تا عرش و از آن جا تا حقيقت اسما و صفات و از آن فراتر
تا «ذات احديّت» امتداد دارد.
پس از اقامه گفتن و قبل از ورود به نماز، به ابراهيم خليل تأسى كن و بگو:
«انّى وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنيفاً و ما انا من المشركين؛(7) روى خود را به سوى كسى كردم كه آسمان‏ها و زمين را آفريده، من در ايمان خود خالصم و از مشركان نيستم».
سپس با حضور قلب و توجه به معانى الفاظ بگو: «انّ صلوتى و نسكى و محياى و مماتى للَّه ربّ العالمين؛(8) بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانيان است».
آن گاه كه در آستانه تكبير قرار گرفتى، گناهان خويش را به ياد آور و به عظمت خالق توجه نما و حقارت خويش را در نظر آور و بگو:
«يا محسن قد اتاك المسى و قد امرت المحسن ان يتجاوز عن المسى انت المحسن و انا المسى بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبيح ما تعلم منّى؛
اى خداى نيكوكار! بنده گناهكارت به در خانه تو آمده است. امر كرده‏اى كه نيكوكار از گناهكار بگذرد. تو نيكو كارى و من گناهكارم. به حق محمد و آل محمد، رحمتت را بر محمد آل محمد بفرست. از كارهاى زشتى كه مى‏دانى از من سر زده بگذر».
6- انتخاب مكان مخصوص و اختصاص وقت مناسب براي نماز.
7- فراغت قلب:
يكي از مهم ترين اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا بر نخيزي از سر دنيا و هر چه هست با يار خويشتن نتواني دمي نشست
حضرت امام خمينى در مورد راه هاى تحصيل حضور قلب مى گويد:
«آنچه باعث حضور قلب شود، دو امر است:
يكى فراغت وقت و قلب و ديگر فهميدن اهميت عبادت. مقصود از فراغت وقت آن است كه انسان در هر شبانه روزى براى عبادت خود وقتى را معيّن كند كه در آن وقت خود را موظف بداند فقط به عبادت بپردازد. اشتغال ديگرى را براى خود در آن وقت قرار ندهد. انسان اگر بفهمد كه عبادت يكى از امور مهمى است كه از كارهاى ديگر اهميتش بيش تر بلكه طرف نسبت با آن ها نيست [= قابل مقايسه نيست] البته اوقات آن را حفظ مى كند و براى آن وقتى موظف مى كند... از فراغت وقت ‌مهم تر فراغت قلب است و آن چنان است كه انسان در وقت اشتغال به عبادت، خود را از اشتغالات و هموم دنيايى فارغ كند و توجه قلب را از امور متفرقه و خواطر متشتّته [=پراكنده] منصرف نمايد و دل را يكسره خالى و خالص براى توجه به عبادت و مناجات با حق تعالى نمايد و تا فراغت قلب از اين امور حاصل نشود، تفرغ براى او و عبادت او حاصل نشود». (9)
8- رفع موانع:
پرخوري، جلوگيري از ادرار، كسالت و خستگي، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز مي شود. رفع اين موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نايدت نور
9ـ احساس و درك عظمت و بزرگى خدا.
درك عظمت و بزرگى هر كسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيش تر شود، ‌بزرگى و عظمت او بيش تر جلوه گر خواهد شد. اگر كسى به عظمت و بزرگى خدا پي ببرد، ‌طبعاً‌ خضوع و خشوع بيش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
ابان بن تغلب مي‌گويد: به امام صادق(ع) گفتم: على بن الحسين(ع) را ديدم وقتى كه به نماز مي ايستاد، رنگ به رنگ مى شد. فرمود: آرى او خدايى را كه در برابرش ايستاده بود، كاملاً مى شناخت. (10)
اميرالمؤمنين(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعينهم؛(11) آنان خدا را به عظمت و بزرگي شناخته اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان كوچك جلوه مي‌كند».
10ـ جلوگيرى از هرزگى قوه خيال:
يكى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز، ‌هرزگى و پراكندگى قوه خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز كنيم، ‌ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، ‌در نتيجه در نماز فكر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي شود. كسى كه قبل از نماز با ديگرى بگو مگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
11ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز:
اگر كسى ركوع و سجود را مقدارى طولانى كند و با حال خوشي اذكار و سجود را بگويد، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
12ـ حالت خاصي در نماز كه بيانگر خضوع است، در خشوع كه حالت قلبى است، تأثير مى گذارد.
13 -بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و. . . در نماز مؤثر است.
14 -دوري از غذاهاي شبهه ناك و حرام و اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي آيد، در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار موثر است.
15-رعايت آدابي از قبيل مسواك زدن، ‌انگشتر به دست كردن، ‌عطر زدن و...كه باعث آمادگي و تميزي و پاكي انسان مي شود. اين كارها موجب بهره برداري هر چه بيش­تر از بركات معنوي نماز مي­شود.
16 -ترك گناه:
كسى كه به خيانت به مردم، كلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، ‌تهمت، غيبت و غيره فكر مى­كند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه كند. هر چه هست، غير خدا است.
دل ز دل بردار اگر بايست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طريق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
امام صادق(ع) مى فرمايد: «خداوند به داوود پيامبر فرمود: قرار نده بين من و خودت عالِمى را كه شيفته دنيا است، ‌چون اين شخص از راه محبت من جلوگيرى مى كند. اين ها دزدان راه بندگانى هستند كه به سوى من مى آيند. كم ترين كارى كه من با آن ها مى كنم، اين است كه شيرينى مناجاتم را از قلبشان مى گيرم». (12)
پي نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج 81، ص 243، به نقل از فقه الرضا.
2. نور (24) آيه 37.
3. وسائل الشيعه، ج4، ص 686.
4. امام خميني، چهل حديث، ص 434.
5. ملكي تبريزي، اسرار الصلاة، ترجمه رجب زاده.
6. بحارالانوار، ج 84، ص 23. .
7. امام خميني، چهل حديث، ص 428.
8. انعام (6)، آيه 79.
9. همان، آيه 162.
10. همان، ص 114، به نقل از بحارالانوار، ج48، ص 236.
11. همان، به نقل از نهج البلاغه، خطبة 184(فيض الاسلام).
12. اصول كافي، ‌ج 1، ص 46.

پرسش 2:
اگر در موقع نماز خواندن نماز چهار رکعتي در رکعت چهارم اگر حمد وتوحيد خوانده شود، ايراد دارد؟

پاسخ:
در رکعت سوم و چهار مي تواند به جاي تسبيحات حمد بخواند و بهتر است تسبيحات اربعه را بخواند.
اگر کسي به جاي تسبيحات اربعه سوره حمد را بخواند، نبايد سوره را بخواند .تنها حمد را بخواند(1) اما اگر سهوا سوره را بخواند يا مسأله را نمي دانسته و سوره را هم خوانده است، نماز صحيح است (2).
پي نوشت ها:
1. توضيح المسائل مراجع، ج 1 ،مسأله 1005.
2. همان، مسأله 1264.
پرسش 3:
آيا نماز حق مسجد وجود دارد ؟اگر هست چند رکعت هست ؟

پاسخ:
نمازي با عنوان نماز حق مسجد نداريم اما يکي از مستحبات ورود به مسجد نماز تحيت مسجد است که آيت ا... مکارم در کتاب احكام جوانان مسأله 181 مي فرمايند:
اين كارها در رابطه با مسجد، مستحب است:
* زودتر به مسجد رفتن.
* چراغ مسجد را روشن كردن.
* تميز كردن مسجد.
* هنگام وارد شدن، ابتدا پاى راست را داخل مسجد گذاشتن كه نشانه احترام به مسجد است.
* هنگام بيرون آمدن از مسجد اوّل پاى چپ را بيرون گذاشتن.
* خواندن دو ركعت نماز مستحبّى به عنوان تحيّت مسجد.
* خوشبو كردن خود و پوشيدن بهترين لباس هاى خود براى رفتن به مسجد.(1)
بنابراين نماز تحيت مسجد مانند نماز صبح دورکعت است .نيتش چنين است: دورکعت نماز تحيت مسجد مي خوانم قربتاٌ الي الله .

پي نوشت:
1. آيت ا... مکارم،احكام جوانان، ص 60.

پرسش 4:
آيا در نماز هاي مسافر در نماز صبح و مغرب عشا را هم بايد بلند بخوانيم؟
پاسخ:
بر مردها واجب است حمد و سوره نمازهاي صبح و مغرب و عشا را بلند بخوانند .(1)
در اين مسئله فرقي ميان مسافر و غير مسافر نيست.
پي نوشت :
1.تو ضيح المسائل مراجع ، ج1، م 992 و 993 .

پرسش 5:
پسري 24 ساله هستم که مد ت ها استمنا مي کرده ام که هر روز 2 بار استمنا مي کرده ام ولي به با زور آن راتا حدودي ترک کرده ام .......
پاسخ: در مورد حکم مايعي که بيان داشته ايد که بعد از... خارج مي شود ، پاک است. در اين باره نگران نباش.در مورد استمنا :بر اساس تحقيقات به عمل آمده، بيش تر افراد مبتلا به استمنا اظهار كرده اند آن قدر اراده ندارند تا بتوانند دست از اين كار بردارند. اينان خود را غريقي مي بينند كه ميان امواج خروشان دريا گرفتار شده اند، در حالي كه حقيقيت اين نيست. در طول زندگي به موازات رشد بدني، اراده نيز گسترش مي يابد . انسان در هر شرايطي قادر به تسلط بيش تر بر خواسته هاي خود مي باشد. اين امر در مورد تمام رفتارهاي جنسي شامل خودارضايي، گرايشات همجنس خواهي، چشم‌چراني و مانند آن صادق است و برخي راهكارها مي‌تواند مؤثر واقع شد. چون نياز به تقويت اراده دارد و عواملي در تقويت اراده مؤثر است مانند:
1ـ تمركز بخشيدن به فعاليت هاي گوناگون.
2ـ توجه به عبادات به ويژه نماز كه تمرين تمركز فكر است.
3ـ پايان رسانيدن كارهاي نيمه تمام.
4ـ تلقين مثبت:
همواره به خود اين گونه تلقين كنيد كه اراده انجام اين كار را داريد و شكست مفهومي ندارد. تلقين در ترك عادات نامطلوب و غلبه بر خودارضايي مؤثر است.
پل ژاگو مي گويد: وقتي بخواهيم با عادت زشتي ستيزه كنيم، ابتدا بايد نتايج نامطلوب آن را در نظر مجسّم سازيم، بعد منافعي را كه در نتيجه ترك آن عايد مي شود، در روح خود تصور كنيم، در نتيجه اين عمل، هر بار كه چنين نمايشي در روح خود مي دهيم، بر آن تحريك يا وسوسه چيرگي يافته و لذت ترك آن را در خود احساس مي كنيم. اگر تلقين به نفس را بلافاصه پيش از خواب اجرا كنيم، مؤثرتر از مواقع ديگر خواهد بود. متمركز ساختن فكر در كاري كه مي خواهيم براي اجراي آن فردا صبح در فلان ساعت بيدار شويم كافي است.
بنابراين بايد خود را باور كنيد. ترس و شكست را به خود راه ندهيد. بدانيد كه اگر بخواهيد مي توانيد. اين جمله شعار نيست، بلكه در عمل نيز افراد زيادي توانسته اند بر عادات ناپسند غلبه كنند و به حال طبيعي برگردند.
روان شناسان مى‏گويند: براى ترك يك عادت بد، حتماً بايد به سراغ عادت خوب رفت و آن را جانشين عادت بد نمود. در مورد عادات بد جنسى بايد درست در همان ساعاتى كه انگيزه آن در مبتلايان توليد مى‏شود، به سراغ برنامه خاصى (مانند ورزش، تفريح، رفتن پيش دوستان و بيرون آمدن از خلوت و تنهايي ) كه براى چنين ساعاتى از قبل پيش بينى كرده‏اند بروند.
در خصوص گرايش هاي همجنس بازانه شما نياز به مراجعه به روانپزشک و انجام يک بررسي باليني داريد. بدون انجام اين معاينه باليني نمي توان به درستي ارايه نظر نمود چون اطلاعات و شواهد ارايه شده هرگز مستند و کافي نيستند.

پرسش 6:

قبلا يک سري نوشتم ولي نه جواب تو سايت نتوانستم پيدا کنم.
پاسخ: تاكنون دو بار به مركز ايميل فرستاديد.
نامه اول شما در مورخه 27/2/1389 به اين مركز ارسال شد كه در تاريخ 31/4/1389 پاسخ براي شما ارسال گرديد . اين دومين ايميل شما مي باشد كه به دست ما رسيده و پاسخ
ارسال شده است.