اگر به كل آيات اين واقعه ( كهف (18) آيه 60-72)  دقت كنيد ، جواب روشن است.

بنا بر آيات فوق و روايات تفسيري كه در شرح آنها وارد شده، حضرت موسي به وحي خبردار مي شود كه بنده اي از بندگان خدا به درجات والايي از علم و معرفت رسيده و برگزيده خدا شده است و مآمور مي شود او را يافته و از او تعليم بگيرد:

«فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَيْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً قالَ لَهُ مُوسي‏ هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلي‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً؛ (در آن جا) بنده‏اي از بندگان ما را يافتند كه رحمت (و موهبت عظيمي) از سوي خود به او داده، و علم فراواني از نزد خود به او آموخته بوديم. موسي به او گفت: آيا از تو پيروي كنم تا از آنچه به تو تعليم داده شده و مايه رشد و صلاح است، به من بياموزي؟».

حضرت خضر بنده برگزيده خدا بود كه مأموريت هاي ويژه داشت كه اسرار آن پنهان بود و طبيعي بود كه هر كس از آن اسرار پنهان خبر نداشته باشد ، چه بسا كار او را ظلم و ستم يا قبيح و لغو بداند و اگر مؤمن و غيور باشد تحمل نكرده و بر او اعتراض كند و او هم ناچار بايد او را قانع كند و وقت گذاشتن براي قانع كردن او ، او را از وظايفش باز خواهد داشت از اين رو در جواب تقاضاي حضرت موسي مي فرمايد:

«قالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطيعَ مَعِيَ صَبْراً وَ كَيْفَ تَصْبِرُ عَلي‏ ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً؛ گفت: «تو هرگز نمي‏تواني با من شكيبايي كني! و چگونه مي‏تواني در برابر چيزي كه از رموزش آگاه نيستي شكيبا باشي؟!».

دقت كنيد؛ حضرت خضر قاطعانه به حضرت موسي مي گويد: تو نمي تواني صبر كني ! زيرا تو مؤمن و غيور هستي و در مقابل كاري كه به ظاهر و به نظرت خلاف شرع و ظلم و قبيح يا لغو است  و وجهش و سرّ پنهانش را نمي داني ، نمي تواني چشم بر بندي و اعتراض نكني .

حضرت موسي هم مي گويد:

«قالَ سَتَجِدُني‏ إِنْ شاءَ اللَّهُ صابِراً وَ لا أَعْصي‏ لَكَ أَمْراً؛ (موسي) گفت: «به خواست خدا مرا شكيبا خواهي يافت و در هيچ كاري مخالفت فرمان تو نخواهم كرد!».

دقت كنيد حضرت در اينجا وعده قطعي بر صبر نداده بلكه مي گويد اگر خدا بخواهد مرا صابر خواهي يافت و سعي خواهم كرد تا بتوانم تحمل كنم و از اعتراض خودداري ورزم.

حضرت خضر هم مي گويد پس اگر كاري به نظرت خلاف و ظلم آمد صبر كن تا به وقت خودم توضيح دهم:

«قالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَني‏ فَلا تَسْئَلْني‏ عَنْ شَيْ‏ءٍ حَتَّي أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرا؛ (خضر) گفت: «پس اگر مي‏خواهي بدنبال من بيايي، از هيچ چيز مپرس تا خودم (به موقع) آن را براي تو بازگو كنم».

با اين اوضاع وقتي در اولين اتفاق موسي مي بيند كه او كشتي سالم ديگران را معيوب كرده و در مال آنان تصرف ظالمانه نموده ، اين كار را شرعي نمي بيند و سكوت بر آن را مورد رضاي خدا نمي شمارد و بر خود فرض مي بيند كه فرياد اعتراض بلند كند. سكوت در اين شرايط نه بر او و نه بر هيچ كس ديگر جايز نيست و نهي از منكر واجب است. (1)

او وعده داده كه اگر خدا بخواهد سكوت كند و خدا سكوت در برابر ظلم را نمي خواهد و او هم وعده سكوتي كه مورد رضاي خدا نباشد ، نداده است از اين رو وقتي كه كار خضر را مي بيند كه به فهم او ظلم و مورد قهر خداست ، وعده اي كه داده بي اهميت مي شمارد و ناديده مي انگارد و وظيفه خودش مي بيند كه فرياد بزند و از اين بي اهميتي به وعده اي كه داده و توجه نكردن به آن تعبير به "فراموشي" شده است (2) و  وقتي خضر به او وعده اش را يادآوري مي كند كه بايد تا زماني كه خودم توضيح دهم، صبر مي كردي ، راضي از نهي از منكري كه كرده ، مطمئن مي شود كه خضر حتما توجيه قانع كننده اي دارد از اين رو از عجله خود عذر مي خواهد:

«قالَ لا تُؤاخِذْني‏ بِما نَسيتُ وَ لا تُرْهِقْني‏ مِنْ أَمْري عُسْرا؛ (موسي) گفت: «مرا بخاطر اين فراموشكاريم مؤاخذه مكن و از اين كارم بر من سخت مگير!».

حضرت موسي گر چه پيامبر اولو العزم است اما خضر از راز و رمز هايي از خلقت آگاه و به علومي رسيده كه حضرت موسي از آن محروم است و منعي ندارد كه در عين اين كه حضرت موسي پيامبر اولو العزم است و كسي در زمينه اي ديگر بر او پيشي گرفته و وي براي تعليم از او به محضرش مشرف شود. جمله حضرت موسي به خضر بر اين علم خاص خضر دلالت دارد:

«هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلي‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً ؛ آيا از تو پيروي كنم تا از آنچه به تو تعليم داده شده و مايه رشد و صلاح است، به من بياموزي؟».

پس اعتراض حضرت موسي با عصمت او منافات ندارد زيرا كاري ديده كه به ظاهر خلاف شرع بوده و وجهش را نمي دانسته است و موظف به نهي از منكر بوده است. اگر كار او خلاف و گناه و منافي با عصمت بود ، خدا و خضر او را بر اصل نهي از منكر توبيخ مي كردند در حالي كه خدا داستان موسي را براي الگو بودنش آورده و هيچ جا هم او را به خاطر اعتراض تقبيح نكرده است. شيطان هم بر او تسلط نداشته كه عهدي كه داده از خاطرش ببرد بلكه اهميت نهي از منكر ، او را به بي توجهي نسبت به عهدي كه داده بود ، واداشت؛ در عين اين كه او از اول هم عهد به ترك نهي از منكر نداده بود بلكه قبول كرده بود كه تا حضرت خضر توضيح نداده ، سخني نپرسد و اعتراض را تا آن وقت به تأخير بيندازد.

خلاصه آن كه حضرت موسي مامور به ظاهر است و براساس شريعت خود قضاوت مي كند كه قصاص قبل از جنايت درست نيست؛ اما حضرت خضر مامور به باطن بوده است.

پي نوشت ها:

1. ملا حويش آل غازي ، بيان المعاني ، دمشق ، مطبعه الترقي ، 1382 ق ، ج‏4، ص، 193.

2. سيد عبد الحسين طيب ، أطيب البيان في تفسير القرآن، تهران ، انتشارات اسلام ، 1378 ش ، ج‏8، ص 386. 

با سلام، چرا با توجه به اینکه مقام امامت بر نبوت رجحان دارد، حضرت خضر (ع) از امام واجب الاطاعه حمایت نکرده و در واقعه عاشورا حضور نیافت؟ با توجه به اینکه از قبل در جریان این امر قرار داشته اند؟