اسفند دود كردن و شكستن تخم مرغ براي چشم زخم

اسفند را به عربي "حَرْمَل" گويند (1) و در دائرة المعارف آمده: گياه اسفند به سبب داشتن خاصيت‏هاي طبي در درمان برخي از بيماري‏ها به كار مي‏رود".(2) در مورد دود كردن اسفند حديثي نيافتيم ولي درباره روياندن اسفند و خواص آن رواياتي وارد شده ؛ در حديث است كه پيغمبر اكرم (ص) فرمود: از اسفند درخت يا برگ يا ميوه‏اي نمي رويد، مگر آن كه فرشته‏اي بر آن گماشته شده  است تا آن را به آن كه بايد برساند، يا خشك شود، و در ريشه و ساقه‏اش شفا است، و در دانه آن داروي 72 بيماري است(3) نيز از محمد بن حكم نقل شده است: پيغمبري به خداوند از ترسويي امتش شكايت كرد، خداوند به وي وحي فرمود: دستور ده  امتت اسفند بخورند كه شجاعت را زياد مي‏كند. (4)

اما شكستن تخم مرغ براي چشم زخم از خرفات است كه متاسفانه مرسوم شده به جاي شكستن و دور انداختن آن كه نوعي اسراف است آن را به فقير صدقه بدهيد

پي نوشت‏ها:

1. مصطفي حسيني دشتي، معارف و معاريف، ج 2، ص 178 ماده اسفند.

2. دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج 6، ص 333، ماده اسفند.

3. مكارم الأخلاق،ترجمه مير باقري، ج‏1، ص 355.

4. آسمان و جهان، ترجمه كتاب السماء و العالم بحار، ج‏6، ص 184 باب هشتاد و سوم: اسفند و كندر، ص182.

----------------------------------------------------------------

 با سلام وآرزوي بهروزي براي شما دوست عزيز

 بد نيست ابتدا به اصل مساله چشم زخم نگاهي دقيق بيندازيم :

«چشم زخم در آيات و روايات»

در عصر پيامبر(ص) ميان قبيله بني اسد بد چشماني بودند كه چشمانشان اثرات به خصوصي در اشيا مي‏نهاد. اينان تصميم گرفتن با چشم خويش پيامبر را صدمه و زياني بزنند كه آيه: «و إنْ يكاد الّذين...»(1) نازل شد.

مرحوم طبرسي مي‏فرمايد: «معناي آيه اين است كه وقتي ذكر (قرآن) را از تو مي‏شنوند، با نظري سرشار از كينه و خشم به تو نظر مي‏كنند، به طوري كه مي‏خواهند با نگاه تيزشان تو را بكشند».(2)

حضرت يعقوب به فرزندانش فرمود: «اي فرزندانم! از يك در داخل نشويد و از درهاي گوناگون وارد شويد».(3) مفسران نقل نموده‏اند كه حضرت يعقوب(ع) بيم آن داشت كه مردم به فرزندانش رشك برده و مورد چشم زخم واقع شوند،(4) زيرا، اين احتمال را مي‏داد كه وقتي يازده برادر جوان و رشيد با هم وارد بر عزيز مصر شوند، مورد چشم زخم قرار گيرند.

رسول خدا(ص) فرمود: «چشم زخم حقيقت دارد تا آن جا كه قلّه كوه را فرود آورد» و اميرمؤمنان مي‏فرمايند: «چشم زخم حق است و توسّل به دعا براي دفع آن نيز حق است».(5)

«چشم زخم از جهتِ مباني علمي»

حقيقت مسئله از ديدگاه دانش بشري كاملاً مشخص نمي‏باشد، هر چند نظريه هايي ابراز شده ، از آن جمله بسياري از دانشمندان معتقدند در برخي از چشم‏ها نيروي مغناطيسي خاصي نهفته است كه كارآيي زيادي دارد، حتي با تمرين و ممارست مي‏توان آن را پرورش داد.

خواب مغناطيسي از طريق نيروي مغناطيسي چشم‏ها است.

«اشعه ليزر» شعاعي است نامريي و توانسته كاري كند كه از هيچ سلاح مخرّبي ساخته نيست. حال پذيرش وجود نيرويي در برخي چشم‏ها كه از طريق امواج به خصوصي در ديگران اثر بگذارد، امر عجيبي نخواهد بود.(6)

روح انسان بر اثر رياضت‏ها به درجه‏اي مي‏رسد كه آثاري در جسم بر جاي مي‏گذارد، حال جسم گاهي اعضاي بدن است كه شمشير و سوزن و ميخ و آتش در آن اثر نمي‏كند و گاهي چشم است كه مي‏تواند آثاري را بر جاي گذارد كه چشم زخم از آن جمله باشد.

پس اگر چه مسئله از جهت علمي كاملاً روشن نمي‏باشد، اما جايي براي انكار وجود ندارد و نظريه‏هاي علمي نمي‏تواند خلاف آن را ثابت كند.

مرحوم طباطبائي(ره) در ذيل آيه 51 سوره قلم مي‏فرمايد: «... مراد از آيه چشم زدن است كه نوعي از تأثيرات نفساني است و دليل عقلي بر نفي آن نداريم، بلكه حوادثي ديده شده كه با چشم زدن منطبق است و رواياتي طبق آن وارد شده، دليلي ندارد كه آن را انكار نموده و بگوييم عقيده خرافي است».(7)

« راه ها وادعيه مقابله با چشم زخم»

در روايات وارد شده كه پيامبر براي امام حسن و امام حسين(ع)  اين دعا را خواندند: «أعيذكما بكلمات التامة و أسماء اللَّه الحسني كلّها عامة، مِن شر السامة و الْهامة، و مِن شرِّ كل عينٍ لامة، و مِن شر حاسدٍ إذا حسد؛ شما را به كلمات تامه و اسماي حسناي خداوند از شر مرگ و حيوانات موذي و هر چشم بد و حسود آن گاه كه حسد ورزد مي‏سپارم».(8)

حضرت امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه بخواهيد با هيأتي آراسته و چشمگير از خانه بيرون رويد، معوذتين (قل اعوذ برب الفلق... و قل اعوذ بربّ النّاس...) را بخوانيد تا چشمي در شما اثر نكند«.(9)

از امام صادق عليه السلام نقل شده :"چشم [زخم] حق است .... اگر در اين مورد ترسيدي ، پس بگو: ما شاءالله [لا حول و] لا قوّه إلاّ بالله العليّ العظيم،(10)

اين جملة  سه بار ادا شود"

 در هر صورت پذيرش وجود چشم زخم، نبايد آدمي را به دامان خرافه و امور عوامانه سوق دهد. در خصوص تخم مرغ شكستن هم مدركي وجود ندارد .با تعاليم و فرهنگ ديني و عقل هم فاصله دارد . اصولاً پناه بردن به برخي امورخرافي براي دفع چشم زخم موجب توهين به دين وخلاف شرع است ولي در هر حال اين كارها چه درست وچه غلط شرك نيست زيرا استفاده از ابزاري براي حل مشكل است ؛مانند استفاده از دارو جهت رفع بيماري .

مشكل شرك زماني آغاز مي شود كه انسان همه راه ها و ابزارها را جداي از قدرت خدا داراي تاثير بداند و آنها را مستقل از قوانين حاكم بر عالم كه خداوند قرار داده فرض كند. ولي خيلي بعيد است كسي چنين اعتقادي داشته باشد .

در مجموع نبايد فراموش كرد  دامنه تأثير اموري مانند چشم زخم و... محدود است و همه عالم هستي  تحت فرمان خدا است .با وجود توكل به خدا نبايد از اين گونه امور به وحشت افتاد و دست به كارهاي نامعقول زد كه  مصداق اسراف وحرام است .

پي‌نوشت‏ها:

1. قلم (68) آيه 51.

2. مجمع البيان، ج 10، ص 341.

3. يوسف (12) آيه 67.

4. اين قول به مفسراني همچون ابن عباس، قتاده و ضحاك نسبت داده شده است.

5. نهج البلاغه، حكمت 400.

6. تفسير نمونه، ج 24، ص 426.

7. تفسير الميزان، ج 19، ذيل آيه.

8. تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 400.

9. بحارالانوار، ج 95، ص 133.

10. همان، ج 60، ص 26، حديث 23 چاپ بيروت.