اعتقاد به منجی و منجی گرایی در فرق اسلامی مخصوصا تشیع و تسنن چگونه است؟

با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با این مرکز.
اعتقاد به مهدویت مخصوص شیعیان نیست، بلکه در دیگر فرقه‌های اسلامی نیز این اعتقاد وجود دارد، بلکه در بین دیگر ادیان نیز این اعتقاد وجود دارد. در این باره به این مطالب توجه نمایید:
در آیین‌های هندو، زردتشت، یهود، مسیحیت و اسلام این باور وجود دارد که در آینده جهان فرد صالحی ظهور خواهد نمود، و جهت زدودن ستم و نجات بشر قدم بر می‌دارد و در این راه موفق خواهد شد. همه ادیان در هدف کلّی، یعنی هدایت و ارشاد و نجات بشر از نادانی و گمراهی وحدت نظر دارند. حال ممکن است در امور و اهداف جزیی و برخی از ویژگی‌ها دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند.ولی در اصل مسئله همه پیروان ادیان الهی و برخی از پیروان ادیان غیر الهی عقیده دارند که در یک عصر بحرانی جهان که فساد و ظلم بیداد می‏کند، نجات دهنده بزرگ و مصلح جهانی ظهور می‏کند و اوضاع آشفته جهان را اصلاح نموده و عدل را گسترش می‏دهد.(1) گرچه در این که مصلح جهانی کیست، دارای چه ویژگی‏هایی است، نام او چیست و منسوب به کدام ملت و دین است، اختلاف نظر دارند.(2) هر ملتی او را با لقب مخصوص و ویژگی‏هایی می‏شناختند و او را از خودشان می‏دانند. زرتشتیان او را ایرانی و از پیروان زرتشت می‏دانند.(3) یهودیان او را از بنی اسرائیل و عیسویان او را مسیح موعود می‏خوانند.
مهدی و منجی در آیین‌های بزرگ بدین شرح بیان شده است.
یکی از مسایل بسیار مهمی که در حوزه اندیشه اسلامی قرار دارد، اعتقاد به مصلح جهانی است. ما شیعیان عقیده داریم که مصلح جهانی امام زمان(عج) است که در آیات و روایات به آن اشاره شده است.
امام زمان(عج) همان مهدی(ع) است که جهان را پر از عدل و داد می‏کند، همان گونه که پر از ظلم شده است.(4)
اعتقاد به مهدویت از معارف قطعی تمامی مذاهب اسلامی است. ابن ابی الحدید که از عالمان اهل سنت است می‏گوید: «میان همه فرقه‏های مسلمان اتفاق قطعی است که عمر دنیا به پایان نمی‏رسد، مگر پس از ظهور مهدی».(5)
از آنچه گذشت می‏توان نتیجه گرفت که همه ادیان الهی و برخی ادیان غیر الهی درخصوص مصلح جهانی اتفاق نظر دارند؛ ولی نمی‏توان قضاوت نمود که مقصود آنان از مصلح جهانی امام زمان(ع) می‏باشد که در اسلام به آن اشاره شده است. گرچه برخی از نشانه‏ها و مشخصاتی که در سایر ادیان برای مصلح جهانی ذکر شده، درباره امام زمان نیز همخوان است.(6)
با توجه به این که بشارت به ظهور مصلح جهانی در ادیان الهی بیان شده و مسئله ظهور حضرت مهدی در ادیان الهی، پیش از تحریف‏شان وجود داشته، مصلح تمام ادیان الهی، مهدی موعود است و مقصود دین‏شان همین است، اما پیروان آن ها در تطبیق و تعیین مصداق به خطا رفته‏اند . با توجه به آن چه بیان شد، تا حدودی هدف‌های آیین‌های مذکور از مهدویت نیز روشن می‌شود.
مهدویت در قرآن که مورد قبول همه مذاهب اسلامی است ، در آیات متعدد اشاره شده که نمونه های از آن اشاره می شود : ‏
یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ ( 7)؛ می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند؛ ولی خدا نور خود را کامل می کند.
راوی می گوید: به امام هفتم علیه السلام گفتم :وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ چیست ؟فرمود: خداوند نور ولایت را به وجود قائم ما آل محمّد علیه السّلام تمام می کند . اگر چه کفار و منافقان کراهت داشته باشد.(8)
نبز فرمود: وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛(9)
ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم . آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم.
امام على فرمود : " دنیا پس از چموشى و سرکشى- همچون شترى که از دادن شیر به دوشنده‏اش خوددارى مى‏کند و براى بچه‏اش نگه مى‏دارد- به ما روى مى‏آورد ... سپس آیه" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ" را تلاوت فرمود(10)
در آیه دیگر فرمود:وَ لَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛(11)
در زبور، پس از تورات نوشته ایم که زمین را بندگان شایسته من به ارث مى برند.
در این آیه، عبادى الصالحون به حضرت مهدى و یاران ایشان تفسیر شده است.
به همین دلیل دانشمندان اهل سنت، راجع به مهدویت کتاب های زیاد نوشته اند.
قندوزی حنفی متوفی 1298 ه ق رئیس سلسله نقشبندیه از عرفای اهل سنت ترکیه بوده است . الآن قبر او در ترکیه زیارتگاه اهل ست است. او بزرگ ترین دانشمند قرن 13 اهل سنت است . کتابی به نام ینابیع الموده دارد که در این کتاب 54 آیه از قرآن را که به امام مهدی علیه السلام مربوط است ، با روایات ذیل آن که از رسول خدا رسیده ثبت کرده.
در تفاسیر شیعیان پر است از تفسیر آیاتی که مربوط به امام زمان است . روایاتی که دانشمندان شیعه بیان کرده اند، چون از روایات ائمه هم استفاده کرده اند، تعداد بیش تری از آیات را در برمی گیرد ،به گونه ای که از مرز 300 آیه می گذرد. کتاب معجم الامام المهدی در پنج جلد نوشته آقای علی کورانی است. جلد پنجم درباره امام مهدی است و 264 آیه را با سند از کتب شیعی نقل کرده است.
اختلاف عمده بین شیعه و سنی در باره حضرت مهدی در باره حسنی و حسینی بودن اوست، ولی باید توجه داشت که اولاً: همه علمای اهل سنت بر حسنی نسب بودن حضرت بقیه‌الله اتفاق نظر ندارند، بلکه برخی او را حسینی نسب و از فرزندان حضرت امام حسین می‌دانند. به عنوان نمونه یوسف بن یحیى شافعی، ابراهیم جوینی، سلیمان قندوزی حنفی، عبدالوهاب شعرانی در کتاب‌های شان تصریح نموده‌اند که حضرت مهدی از فرزندان حسین بن علی(ع) است، ولی برخی دیگر او را از اولاد حسن بن علی(ع) می‌دانند.
دوم: ممکن است علل و انگیزه های متعدد برای آن هایی که مهدی را حسنی می‌دانند، وجود داشته باشد ، نیز ممکن است منابع روایی آنان باعث این تصور شده . عامل دیگر ممکن است مخالفت با دیدگاه شیعه باشد. چه اینکه در مواردی دیگر نیز تنها به دلیل مخالفت با شیعه آن ها ساز مخالف سر داد‌ه‌اند.
به یک لحاظ مهدی هم حسنی است و هم حسینی، زیرا مادر امام باقر که همسر امام سجاد است، فاطمه دختر امام حسن مجتبى است. پس امام باقر از طرف پدر حسینی و از طرف مادر حسنی است . مهدی که از اولاد امام باقر(ع) است ، هم حسنی و هم حسینی محسوب می‌شود.
جنبه‌های مختلف این مسئله در کتاب «آموزه مهدویت در عرفان اسلامی» بحث شده است .(12)
مورد دیگر اختلافی که بین شیعیان و اهل سنت در مسئله مهدویت وجود دارد ، این است که شیعه اعتقاد دارد مصلح موعود (امام مهدی )متولد شده و او امام غایب است. اما برخی از اهل سنت بیان می‌کند که مصلح موعود متولد نشده و بعداً متولد خواهد شد.
در مورد تولد امام زمان علمای شیعه اتفاق نظر دارند که امام متولد شده و به صورت کامل تاریخ تولد و مکان تولد حضرت را ضبط نموده اند ؛(13) برخی از علمای اهل تسنن هم تصریح به تولد حضرت نموده و در این زمینه کتاب هایی نوشته و به مخالفت با آنانی که تولد حضرت را انکار کرده پرداخته­اند. آیت الله صافی در کتاب منتخب الاثر، فصل سوم جمع بسیاری از علمای اهل سنت را که قائل به امامت و حیات حضرت بوده­اند ، ذکر نموده و در کتاب نوید امن و امان به 106 نفر از علمای اهل تسنن که در باره حضرت کتاب نوشته­اند، اشاره نموده و می‌گوید :گروه بسیاری از مشاهیر علمای اهل سنت نیز ولادت حضرت و شرح تفصیلات آن را در کتاب‌های خود ذکر نموده ، بعضی به امامت و مهدویت آن سرور اقرار ، اشعار بلند به زبان عربی و فارسی در مدح او سروده­اند حتی مدعی شرفیابی به حضور اقدس و استماع حدیث از حضرتش شده­اند .
بعد از این عبارت ایشان 77 تن از مشاهیر علمای اهل سنت را که تصریح به این مطلب کرده­اند ،نام می‌برد.(14 )
ابن حجر هیثمی شافعی می‌گوید: ابوالقاسم محمد الحجه، عمر او پس از درگذشت پدرش پنج سال بود .خداوند در همین عمر به او حکمت ربانی عطا کرد.(15 )
صدرالدین قونوی می‌گوید: پس از مرگ من آن چه از کتاب هایم که درباره طب و حکمت است و هم چنین کتاب‌های فلسفه و فلاسفه همه را بفروشید . پول آن را به فقرا صدقه بدهید... در شب اول مرگ من هفتاد هزار بار کلمه توحید را بخوانید و سلام مرا به مهدی برسانید.(16 )
صدها عبارت دیگر مانند این عبارات در کتب اهل سنت می‌توان پیدا کرد که برای رعایت اختصار از ذکر آن صرف نظر می‌کنیم.(17)

پی‏نوشت‌ها:
1. ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص 76.نشر بوستان کتاب ،قم، 1378 ش.
2. همان؛
3. همان..
4. الغیبة نعمانی، ص 425.نشر مکتبته العلمیه قم بی تا
5. منتخب الاثر، ص 11 ،نشر موسسیه فاطمه معصومه، قم، 1387 ش.
6. دادگستر جهان 76 - 77.
7. صف(61)آيه8.
8. تفسیر جامع ، ج 7 ، ص 136.نشر صدر، تهران، 1366 ش.
9. قصص(28)آيه 5.
10 . تفسیر نمونه، ج‏16، ص 18،نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، بی تا.
11 . انبیا(21)آيه 105.
12. آموزه مهدویت در عرفان اسلامی نشر علمی و فرهنگی، تهران، 1386ش.
13. نوید امن و امان، آیت الله صافی، بخش چهارم.نشر مطبعه علمیه ،قم، بی تا.
14. همان، ص 238.
15. المهدی الموعود، ج 1، ص 200.نشر مطعبه علمیه ،قم، بی تا.
16. الامام الثانی عشر، ص 78.نشربنیاد پژهش رضوی، مشهد، بی تا
17. به این کتاب‌ها مراجعه بفرمایید:.
کتاب المهدی، آیت الله سید صدرالدین صدر؛
منتخب الاثر، آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی؛
المهدی الموعود المنتظر، نجم الدین جعفر العسکری؛
الامام الثانی عشر، سید محمد سعید موسوی هندی؛
المنتظر علی ضوء حقائق العامه، محمد حسین الادیب عراقی.