در حدیثی از پیامبر اسلام،حضرت محمد(ص) آمده است: یك ساعت تفكر ، از هفتاد سال عبادت بدون تفكر ارزشمندتر است سوال بنده این است كه آیا میتوان نماز را(كه یك نوع عبادت است) رها كرد و در عوض آن،تفكر و تامل كرد؟
منظور از تفكر،چه نوع تفكری است؟
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مركز
در پاسخ به سئوال اول شما ابتداء عرض می كنیم در این زمینه روایات مختلفی وجود دارد كه بعضی از روایات یك ساعت تفكر را از قیام یك شب برای نماز شب بیشتر دانسته اند (1) و بعضی از روایات یك ساعت تفكر را از عبادت یك سال برتر دانسته اند (2) و برخی هم به شصت سال اشاره كرده اند كه در ذیل می آید. ولی اصل روایت كه به هفتاد سال اشاره كرده باشد وجود ندارد؛ فقط شهرت بیانی دارد و در بعضی از تفاسیر مطرح شده است. (3) ولی جوابی كه به شما خواهیم داد شامل همه این روایات خواهد بود :
«تفكر ساعة خير من عبادة ستين سنة؛ یك ساعت تفكر از شصت سال عبادت بهتر است».
علامه مجلسی در ادامه می گوید :
«قال بعضالأكابر إنما كان الفكر أفضل لأنه عمل القلب و هو أفضل من الجوارح فعمله أشرف من عملها أ لا تري إلي قوله تعالي أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِي فجعل الصلاة وسيلة إلي ذكر القلب و المقصود أشرف من الوسيلة ؛ (4) فكر كردنی كه منجر به انجام كامل تر عبادات گردد مثل نماز كه بدون توجه به خدا و رعایت تمام مسایل صورت گیرد با فضیلت تر است؛ چرا كه عمل قلبی است و عمل قلبی از عمل بدنی و جوارحی برتر است و نماز هم چون وسیله ای برای ذكر قلب است اگر توجه و دقت و تفكر واقعی در آن نباشد، شرعا صحیح خواهد بود؛ ولی مقبول نخواهد بود، اینجا مراد این نیست كه نماز و اعمال عبادی دیگر انجام نگیرد؛ بلكه هر چیزی در جای خودش نیكو است و به عنوان وظیفه لازم است و ما به انجام آن ماموریم و مراد آن است كه اصل تفكر از عبادت بی تفكر برتراست و آثار بیشتری دارد
اما در پاسخ سوال دوم شما : از نظر اسلام هر تفكری عبادت نیست ، بلكه تفكری كه در احادیث اسلامی برای آن فضیلت بسیار وارد شده، تفكری است كه در مسیر تكامل معنوی انسانی باشد . تفكری كه انسان درباره مسائل مادی بدون هیچ گونه ارتباطی با مسائل معنوی داشته باشد، از آن خاصیت برخوردار نیست. مثلاً انسان بیندیشد كه هدف از آفرینش وی چیست و این كه خلقت او بیهوده نمیباشد و ارزش او به چیست؟ این تفكر كه انسان را به هدف خلقت، كه رشد آدمی و در بستر عبادت خدا است ، متوجه میسازد و عبادت ارزشمند انسان در طول عمر میتواند معلول چنین تفكری باشد.
پس تفكر حقیقی به ارتباط و عبودیت واقعی خداوند منتهی میشود. اما عبادت بدون تفكر آن اهمیت را نخواهد داشت.
خدا به انسان نیروی فكر و تعقل داد كه ابتدا خود را بشناسد تا بعد از آن در احوال هستی تدبّر و تفكر كند، زیرا حاصل چنین تفكری، انسان ساز است و راه عبودیت و بندگی را به بهترین شكل می نمایاند.
آن چه در آیات و روایات راجع به تفكر آمده اشاره به تفكری دارد كه از ظلمت به نور رهنمون كند! تفكری كه انسان را از حالت ایستایی بازستاند و به حركت و پویایی درآورد.
به نظر شما تصميمي كه «حر» در كربلا گرفت و نتيجه تفكر چند دقيقه اي او بود ارزش چند سال عبادت را دارد ؟
پی نوشت:
1. علامه مجلسی ، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ناشراسلاميه، چاپ تهران، سال چاپ: مختلف، نوبت چاپ: مكرر، ج68 ، ص 329 .
2. همان، ج68 ،ص 327 .
3. آملي سيد حيدر، تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم،ناشر سازمان چاپ وزارت ارشاد اسلامي،چاپ تهران،سال1422 ق،نوبت سوم، ،ج4، ص 209 .
4. علامه مجلسی ، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ناشراسلاميه، چاپ تهران، سال چاپ: مختلف، نوبت چاپ: مكرر ، ج66، ص 294 .
