پرسش:
ادعای قرآن درزمینة وضعیت سینه در ارتفاع بالا، معجزه علمی قرآن است یا اشتباه علمی آن؟ گفته شده «تشبیه تنگ کردن سینه در بالا رفتن به آسمان از این لحاظ است که هرچه از سطح زمین دور شویم میزان اکسیژن کم میشود و فرد به حالت خفگی میافتد و این معجزه است چون قرآن یک حقیقت علمی را که در آن زمان ناشناخته بوده، مطرح کرده است؛ اما درواقع چنین نیست؛ در کمبود اکسیژن، سینه گشادتر هم میشود چون تنفس عمیقتر میشود.» اگر قرآن از طرف خدا بود قطعاً چنین اشتباهی نمیکرد.
قرآن از تنگ شدن سینه هنگام صعود به آسمان خبر داده است. برخی در مقام نقد همین گزاره قرآنی گفتهاند: «در اثر رفتن به بالا و درنتیجه، کمبود اکسیژن، نهتنها سینه تنگ نمیشود، بلکه گشادتر هم میشود؛ چون تنفس عمیقتر میشود؛ یعنی سیستم تنظیم تنفس با اتساع بیشتر سینه و افزایش تعداد تنفس سعی میکند که هوای بیشتری را به داخل ریهها بکشد.»
در این نوشتار این ادعا بررسی و نقد میشود.
تنگی سینه در اثر صعود به آسمان
قرآن حال کسانی که حاضر به پذیرش اسلام نیستند را به کسانی تشبیه کرده که در اثر حرکت بهسوی آسمان سینهشان تنگ شده است:
﴿فَمَنْ یُرِدِ اَللّٰهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاٰمِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمٰا یَصَّعَّدُ فِی اَلسَّمٰاءِ کَذٰلِکَ یَجْعَلُ اَللّٰهُ اَلرِّجْسَ عَلَى اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ؛﴾ (1) «پس کسی را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای [پذیرفتن] اسلام میگشاید و کسی را که [به خاطر لجاجت و عنادش] بخواهد گمراه نماید، سینهاش را چنان تنگ میکند که گویی بهزحمت در آسمان بالا میرود؛ خدا اینگونه پلیدی را بر کسانی که ایمان نمیآورند، قرار میدهد.»
مطابق این آیه، هرکه را خداوند بهدلیل شایستگیاش بخواهد هدایت و راهنمایی کند، سینهاش را برای پذیرش اسلام و تسلیم در برابر حق، گشاده میسازد. در مقابل، هرکه را که خداوند بخواهد به دلیل اعمال نادرستش هدایت نکند و در گمراهی باقی بگذارد، سینهاش را تنگ میکند و درنتیجه، همانند ظرفی میشود که بخواهند چیزی بزرگتر از آن را در آن جا دهند. خداوند برای توضیح تنگی سینه در این آیه از تشبیه استفاده کرده است: «گویا میخواهد به آسمان بالا رود،» این تشبیه به این امر اشاره دارد که هر چه از سطح زمین بالاتر میرویم، فشار هوا کمتر شده و تنفس دشوارتر میشود؛ بنابراین، دلهای گمراهان از پذیرش حق، مانند کسی است که در آسمان بالا میرود و به دلیل کمبود اکسیژن، هرلحظه تنفس برایش سختتر و پذیرش هدایت برایش دشوارتر میشود.
ازنظر علمی در اثر صعود به آسمان سینه تنگ میشود یا گشاد؟
در ارتفاعات بالاتر، فشار جو کمتر است و درنتیجه، غلظت مولکولهای اکسیژن در هوا کاهش مییابد. وقتی بدن شما متوجه میشود که اکسیژن کافی دریافت نمیکند، بهطور طبیعی واکنش نشان میدهد تا این کمبود را جبران کند. یکی از اصلیترین راههای جبران، افزایش سرعت و عمق تنفس است. برای اینکه بتوانید هوای بیشتری (حتی با اکسیژن کمتر) را وارد ریههایتان کنید، عضلات تنفسی شما بیشتر کار میکنند و قفسه سینه شما هنگام تنفس گشاد میشود تا ریهها را پر از هوا کند؛ اما باوجود این گشادشدن احساسی که ما میکنیم این است که سینهمان تنگ شده و در حال خفهشدن هستیم.
آیا اشاره قرآن به تنگی سینه در هنگام صعود به آسمان اشتباه است؟
قرآن حالت اشخاص گمراه در هنگام شنیدن حرف حق را به حالت فردی که بهسوی آسمان حرکت میکند، تشبیه کرده است. احساسی که شخص در هنگام صعود به ارتفاعات احساس میکند «تنگی سینه» است؛ نه گشادشدن آن. هرچند بر اساس فیزیولوژی یا آناتومی دقیق، سینه شخص درواقع نهتنها تنگ نمیشود، بلکه گشاد هم میشود؛ اما این گشادشدن اولاً موقتی و در هر نفس است، نه تغییر دائمی در ساختار قفسه سینه، ثانیاً اصلاً بهصورت عادی قابل حس نیست؛ لذا اگر قرآن در آن زمان بهجای تنگشدن سینه به گشادشدن آن اشاره میکرد، مخاطبانش نهتنها متوجه تشبیه قرآن نمیشدند و تشبیه انجامشده لغو و بیهوده میشد، بلکه آنان وقتی میدیدند تشبیه انجامشده با حالتی که آنان احساس میکنند در تضاد است، گمان میکردند که قرآن دچار اشتباه شده است. بهویژهکه قرآن به لسان قوم نازل شده و مردم چه در زبان عربی و چه در زبانهای دیگری همچون فارسی و انگلیسی (Chest Tightness)، معمولاً برای حالت ناخوشایندی که شخص در هنگام صعود به ارتفاعات پیدا میکند، از تعبیر «تنگی سینه» استفاده میکنند و نمیگویند احساس کردم سینهام گشاد شده است! مثلاً مطابق حس انسان هنگام خوشی، زمان زودتر و در هنگام سختی، دیرتر میگذرد و اگر بخواهیم سختی کاری را بیان کنیم، میگوییم: زمان خیلی دیر گذشت و کسی نمیتواند به ما اشکال کند که گذشت زمان در هنگام خوشی و سختی باهم فرقی ندارد و پس حرف غلطی زدی! چراکه ما در مقام بیان یک فکت علمی نیستیم و فقط میخواهیم سختی کاری را بیان کنیم و یکی از احساسات غالب در هنگام سختی، احساس دیر گذشتن زمان است.
نتیجه:
نباید بین احساس ذهنی «تنگی سینه» که مردم آن را هنگام صعود به ارتفاعات تجربه میکنند که قرآن به آن اشاره کرده و بین مکانیسم فیزیولوژیکی و موقتی «گشاد شدن قفسه سینه» در هنگام تنفس شدید که علم مدرن آن را توضیح میدهد و مردم اصلاً آن را حس نمیکنند، خلط کرد. قرآن در مقام تشبیه باید به تجربیاتی اشاره کند که مردم آن را حس و درک میکنند؛ نه به تغییرات مکانیکی حجم قفسه سینه که اصلاً برای مردم ملموس و محسوس نیست؛ بنابراین، نهتنها اشتباهی رخ نداده، بلکه این آیه با استفاده از یک تشبیه رسا و قابلفهم برای مردم، پیام خود را منتقل کرده و به هدفش رسیده است.
پینوشت:
1. سوره انعام، آیه 125.
