"لوح محفوظ" كتاب علم خداست كه آن را "كتاب مبين" هم ناميده و همه چيزدر آن ثبت است و غير خدا را بر آن احاطه نيست:

عالِمِ الْغَيْبِ لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مُبينٍ(1)

خداوندي كه از غيب آگاه است و به اندازه سنگيني ذرّه‏اي در آسمانها و زمين از علم او دور نخواهد ماند، و نه كوچكتر از آن و نه بزرگتر، مگر اينكه در كتابي آشكار ثبت است!

اين كتاب را لوح محفوظ خوانده چون در امان از تغيير و محو و اثبات است بر خلاف لوح محو و اثبات.

ان را "امّ الكتاب" هم خوانده چون مرجع و مآل همه كتاب ها و مقام هاي علمي ديگر است. (2)

كرسي اشاره به احاطه قيّومي خدا بر همه جهان مادي و غير مادي دارد.(3)

قلم شايد اشاره به مقام ايجادي خداوند باشد كه بر لوح وجود رفته است. در روايتي اينها نام فرشتگان و وسائط علمي خداوند خوانده شده اند:

سفيان ثوري مي‏گويد به امام  صادق(ع) گفتم: يا بن رسول اللَّه امر لوح و قلم و مداد را برايم بيشتر شرح بده و از آنچه خدا به تو آموخته تعليمم بفرما.

فرمود: اي ابن سعيد اگر نبود كه تو اهليت پاسخ را داري پاسخت نمي‏دادم، بدانكه" نون" فرشته‏اي است كه به قلم گزارش مي‏دهد، و قلم فرشته‏اي است كه به لوح گزارش مي‏دهد، لوح هم فرشته‏اي است كه به اسرافيل گزارش مي‏دهد، و او نيز فرشته‏اي است كه به ميكائيل گزارش مي‏دهد و ميكائيل هم به جبرئيل، و جبرئيل به انبيا و رسولان. آن گاه فرمود اي سفيان برخيز برو كه بيش از اين را صلاحت نمي‏دانم.(4)

عرش هم اشاره به مقام فرمانروايي و احاطه تدبيري و سلطنت مطلقه خداوند است.

در روايتي در باره عرش و كرسي و تفاوت آن دو  آمده:

 عرش همان علم به كيفيت دادن به اشياء است و در جايي كه عرش و كرسي جداي از هم ذكر شوند هر يك معنايي جداگانه دارند، براي اينكه عرش و كرسي دو باب از بزرگترين ابواب غيب بوده، و خود آن دو نيز غيب هستند و همچنين آن دو مقرون با غيب هستند، چون كرسي باب ظاهر از غيب است كه براي اولين بار موجودات بي سابقه از آن باب طلوع مي‏كنند، و آن گاه همه اشياء از همانجا به وجود مي‏آيند، اما عرش، باب باطن غيب است كه علم چگونگي‏ها و علم عالم كون و علم قدر و اندازه‏گيريها، و نيز مشيت و صفت اراده و علم الفاظ و حركات و سكنات و علم بازگشت و ابتدا، همه در آن باب است، پس عرش و كرسي در علم دو باب قرين همديگرند، چون ملك عرش، غير ملك كرسي است، و علم آن پنهان‏تر از علم كرسي است.

از اين جهت است كه خداي تعالي در باره عرش مي‏فرمايد:" رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ" يعني عرشي كه صفتش عظيم‏تر از صفت كرسي است، در عين اينكه هر دو، علم قرين هم هستند.(5)

در باره اين مقامات علمي سخن فراوان است كه از سطح درك و فهم ما بالاتر است و شما مي توانيد به ترجمه الميزان ذيل آيات مربوطه مراجعه فرمائيد.

پي نوشت ها:

1. سبأ (34) آيه 3.

2. طباطبايي، الميزان، ترجمه موسوي همداني، قم، انتشارات اسلامي، 1374ش، ج18، ص123.

3. همان، ج2، ص513.

4. همان، ج19، ص630.

5. همان، ج2، ص519.