منظور از "متكلّم" در مورد خدا چیست؟
تكلّم و متكلّم بودن به مفهومی كه ما می شناسیم ، یكی از راه های انتقال پیام است. این هدف می تواند به شكل های مختلف تأمین شود. خداوند راه هایی غیر از آن چه در باره تكلم انسان مطرح است ، برای رساندن پیام به انجام رسانده ؛ برای دست یابی به معنای جامع و دقیق متكلم بودن خدا باید به چند نكته اشاره شود:
اولاً تكلم به مفهوم ادای الفاظ كه بر اثر موّج هوا در فضا پخش می‌شود و انسان آن را می‌شنود، از صفات امور جسمانی است . بر اثر خروج الفاظ از دهان و لبان آدمی و یا حیوانات و یا بر اثر اصطكاك اجرام به وجود می‌آید . خداوند از آن منزّه است. ولي قدرت دارد ايجاد صوت كند از طريق اشيا و...
دوم: تكلم خداوند همان كلام وحی آسمانی است كه آدمی از طریق پیامبران ، آن را می‌تواند بشنود، چون آنچه از بین لبان رسول خدا برای مردم بیان شده ،كلام خدا است. مولوی می‌گوید:
گرچه قرآن از لب پیامبر است هر كی گوید حق نگفت، او كافر است(1)
این همه آوازها از شه بود گرچه از حلقوم عبدالله بود(2)
سوم: به یك لحاظ همه عالم هستی كلام خدا و صدای حق تعالي است ، چون جلوه اوست. كلام و صدا هم جلوه متكلم و صاحب صدا است.
امیر مؤمنان(ع) فرمود:
«یقول لمن أراد كونه كن فیكون لا بصوتٍ یقرع ولا بنداءٍ یُسمع وإنّما كلامه سبحانه فعل منه أنشأه؛(3)
خداوند چیزی را كه می‌خواهد ایجاد كند می‌گوید: باشد، پس ایجاد می‌شود. اما این گفتن آوازی نیست كه گوش‌ها را بكوبد، و یا صدایی نیست كه شنیده شود، بلكه سخن خدا همان كاری است كه ایجاد كرده است».
بنابر این عالم خلقت همه تكلم و كلام خدا است . ما آدمیان با این كه خودمان هم جزء مخلوقات و در واقع كلام و تكلم حق تعالي هستیم، پیوسته با تكلم و كلام حق تعالي یعنی موجودات عالم سر و كار داریم و آن‌ها را می‌بینیم و از آن ها استفاده می‌كنیم، پس كلام خدا را پیوسته می‌شنویم ، ولی توجه نداریم.
بنابراین كلام خدواند را در تمام عالم می توان شنید ، اما باید گوشی متناسب با این صدا داشت. صدای خدا را می توان در ترنم آب ، آواز پرندگان ، صدای ورزش باد ، یا نوازش نسیم و... شنید.
رسول خدا به جبرئیل فرمود:
از كجا وحی را می‌گیرد؟ گفت :از اسرافیل می‌گیرم، بعد حضرت فرمود: اسرافیل از كی می‌گیرد؟ جبرئیل گفت: او از فرشته‌ای بالاتر از خود می‌گیرد، حضرت فرمود: آن فرشته از كی می‌گیرد؟ جبرئیل گفت: وحی به نحوی خاصی در قلب او القا و افاضه می‌شود. پس این وحی و كلام خداوند است.(4)
یكی از بزرگان با الهام از برخی روایات در تبیین دریافت وحی از سوی فرشتگان سخن شنیدنی دارد و می‌گوید: در میان دو چشم اسرافیل لوحی است . هر گاه خداوند متعال اراده كرد كه به وحی تكلم نماید، حقایق وحیانی بر آن لوح نقش می‌بندد. آن گاه اسرافیل آن را به مكائیل القا می‌كند . مكائیل آن را به جبرئیل القا می‌نماید. جبرئیل آن را به پیامبر القا می‌كند. (5)با توجه به این حقایق معنا جامع و دقیق برای متكلم بودن خداوند به دست آمد . خدا وند ایجاد كننده كلام است. او را متكلم می گوییم و یكی از صفات او متكلم بودن است .
مطالعه كتاب «جلوه‌های قرآنی در نگاه امام خمینی» (6) بسیار مفید و آموزنده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. مثنوی معنوی، دفتر 4، ص 643،نشرعلمی فرهنگی ،تهران، 1378 ش.
2. همان، دفتر اول، ص 88.
3. نهج البلاغه، خطبه 186.
4.التوحید، ص 264،نشر جامعه مدرسین ،قم، 1378 ش.
5.مصنفات شیخ مفید، ج 5،د ص 81 و 120،نشر هزاره شیخ مفید، چاپ اول .
6.نشر موسسه آثار امام خمینی، 1388 ش.
