قران كریم انسان محور است یا خدا محور؟
خوب بود پرسشگر در سوال خود به طور دقیق بیان می كردند كه مقصودشان از "محور" بودن چیست! و اما به طور كلی می توان بیان كرد :
اساس و بنیان قرآن و نیز دیگر كتاب های آسمانی،خدا محوری است.قرآن كتابی است كه از طرف خدا آمده تا بشر را به سویش رهنمون كند.امر هدایت از عالی به دانی (بالا به پایین) انجام می شود و نمی توان تصور كرد كه عالی (مرتبه بالا) به دانی (مرتبه پست) هدایت شود.
این خدای متعال است كه در قرآن خود را به بهترین شكل و مهربان ترین موجود به بشر معرفی می كند"بسم الله الرحمن الرحیم" به نام خداوند بخشنده مهربان.
خدای متعال انسان ها را به سوی خود می خواند آن طور كه آنان نیز در مقام اعتراف این آیه را می خوانند می كنند:
"إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ" (1) ما از آنِ خدایيم و به سوي او بازميگرديم!
خط سیر كلی قرآن، خدا محوری است، زیرا در تعالیم متعالی قرآن به یك نشانه آشكار توجه داده می شود و آن نشانه حق است، زیرا قرآن كلام خدا است. كلام خدا كلام حق است و حق، محور هدایت است. این زنجیره برای هدایت عالمیان و شناخت حدود و مرزهای حق و باطل است.
قرآن تلاش می كند انسان را از نسیان و جهالت باز دارد كه اگر وارد آن نشده یا از جهالت بیرون كشد،اگر واردش شده، پس باید محوری را به انسان معرفی كند كه چرخ هستی به دورش بگردد. آن محور، محور حق( خدای متعال) است.
قرآن نوعی هستی شناسی و معرفت شناختی خاصی را تعلیم می كند كه محور آن خدای متعال است، خدای متعال این محوریت را در چهار چوب هدایت و در آیات فراوانی از قرآن به نمایش گذاشته است.
هدایت، مسیر ورود به عرصه و سر زمین حق است. خدای متعال هدایت بشر را به طور مستقیم به خودش نسبت داده است و اگر بنا بود در قرآن، "خدا محوری" اصل نباشد، وجود این همه آیات هدایت كننده كه به سوی یك مقصد رهنمون می كند،فقط یك داستان یا افسانه بود كه هیچ فطرتی را بیدار نمی كرد.
خدای متعال می فرماید:
1."إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنينَ الَّذينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً كَبيراً"(2)
اين قرآن، به راهي كه استوار ترين راه ها است، هدايت ميكند و به مؤمناني كه اعمال صالح انجام ميدهند، بشارت ميدهد كه براي آنها پاداش بزرگي است.
2." قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلي صِراطٍ مُسْتَقيمٍ" (3)
بگو: مشرق و مغرب،از آن خدا است، خدا هر كسی را بخواهد،به راه راست هدايت ميكند.
3."وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلي دارِ السَّلامِ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلي صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (4)
و خداوند به سراي صلح و سلامت دعوت ميكند و هر كس را بخواهد (و شايسته و لايق ببيند)، به راه راست هدايت مينمايد.و آیات فراوان دیگر كه خدا محوری را در قرآن جلوه داده است علاوه بر این آیات می توان گفت:
خدا در قرآن محور است، چون تدبیر عالم به دست اوست و كلامش آن را ثابت می كند.
خدا درقرآن محور است، چون امر هدایت تمام موجودات عالم و كل هستی به دست اوست.
خدا در قرآن محور است، زیرا در آیات بسیاری بندگانش را به عبادت و هدایت دعوت می كند.
خدا در قرآن محور است، زیرا تنها اوست كه انسان را به مقصد نهایی می رساند و جهان ابدی را به او می نمایاند.
خدا در قرآن محور است، زیرا از تمام نشانه های هستی برای معرفی خود استفاده می كند و از همه بالاتر این كه همه موجودات حضورش را شهادت می دهند"سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في أَنْفُسِهِمْ حَتَّي يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلي كُلِّ شَيْءٍ شَهيدٌ" (5) یعنی:به زودي نشانه هاي خود را در اطراف جهان و در درون جان شان به آنها نشان ميدهيم تا براي آنان آشكار گردد كه او حق است آيا كافي نيست كه پروردگارت بر همه چيز شاهد و گواه است؟!
خدای متعال می فرماید"سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في أَنْفُسِهِمْ " یعنی نشانه های خود را؛ یعنی "محوریت خود را"، یعنی حقانیت خود را ،یعنی حضور خود را و سر انجام بی نهایت معنی و یعنی دیگر كه در عدد و شمارش نگنجد، سوق دادن به سوی مبدأ هستی است و آن "محوریت" خدای متعال در نظام هستی است كه قرآن آن را به عموم مردم اعلام كرده است.
این آیه قرآن، یكی از روشن ترین و واضح ترین پیام های الهی را به انسان ها ابلاغ می كند كه تمام هستی بر حقانیت و محوریت خدای متعال شهادت می دهند، مخاطب این پیام اگر چه به صورت كلی همه موجودات عالم اند،اما در خطاب خاص،این اشخاص غافل اند كه باید توجه خود را به نشانه های هستی سوق دهند، نشانه هایی كه یكپارچه به حقانیت خدای متعال معترف اند.
محوریت موجب جلب توجه می شود محور بر آورنده نیاز محتاج است و موجودی كه محور است باید به نوعی در بر طرف كردن نیاز های فرد مراجعه كننده تلاش كند و اما توجه كنیم كه وقتی محور خدا باشد تمام هستی علاوه بر رفع نیاز خود، گواه او نیز خواهند بود و این گونه "خدا محوری"هدف اصلی قرآن است و اگر در قرآن آیاتی را مشاهده می كنیم كه برای انسان فضیلت و ارزشی قایل شده: "وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلي كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً (6)
ما آدمي زادگان را گرامي داشتيم و آنها را در خشكي و دريا، (بر مركب هاي راهوار) حمل كرديم و از انواع روزيهاي پاكيزه به آنان روزي داديم و آنها را بر بسياري از موجوداتي كه خلق كردهايم، برتري بخشيديم. و نیز انسان را محور بعضی از امور قرار داده است، به گونه ای كه این محوریت را می توان در تسخیر موجودات عالم برای انسان فهمید:"وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" (7) او آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است همه را از سوي خودش مسخّر شما ساخته در اين؛ نشانه هاي (مهمّي) است براي كساني كه انديشه ميكنند!
ولی باید بدانیم كه این همه ارزش را خدای متعال هنگام خلق این موجود به او اعطا كرده است و این گونه آیات و نمونه های دیگر از غیر از این دلیل بر "انسان محور بودن قرآن نمی شود.
علاوه بر این همین انسان با ارزش گاهی در اثر ستم به خود، به عنوان ظلوم و جهول معرفی می شود."إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً" (8) یعنی: او بسيار ظالم و جاهل بود و چنین موجودی كه در اوج كمال و حضیض نقص قرار می گیرد، نمی تواند به عنوان محور در قرآن مطرح شود.
پی نوشت ها:
1. سوره بقره، آیه 156.
2.سوره اسراء، آیه 9.
3.سوره بقره، آیه 142.
4.سوره یونس، آیه 25 .
5. سوره فصلت، آیه 53.
6.سوره اسراء، آیه 70.
7. سوره جاثیه آیه 13.
8.سوره احزاب آیه 72.
