امامت

اصول دین به عقیده ما شیعیان پنج چیز است : توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت ؛ البته برخی سه اصل را به عنوان اصل دین و دو اصل دیگر را اصول مذهب می نامند كه جمعاً پنج اصل می شود.

آیه یا روایتی نداریم كه در آن اصول دین یا فروع دین ذكر شده باشد؛ حتی تعبیر اصول و فروع دین تعبیری است كه علمای دین آن را بنا نهاده اند و به این شكل تعبیری در قرآن و سنت نیامده است؛ البته تعابیر گوناگونی در خصوص موارد معینی كه آن ها را به عنوان اصول دین یا فروع دین می شناسیم و هزاران آیه و روایت در مورد اهمیت و جایگاه آن ها داریم اما این تقسیم بندی مشخص نوعی دسته بندی و جمع بندی معرفتی است كه توسط بزرگان دین صورت گرفته است.

به عنوان مثال آیه شریفه ابتلاء حضرت ابراهیم علیه السلام اشاره صریحی به مقام امامت دارد :

«وَ إِذِ ابْتَلي‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين(1) ؛

(به خاطر آوريد) هنگامي كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگوني آزمود.  او به خوبي از عهده  آزمايش ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواي مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من (نيز اماماني قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمي‏رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شايسته اين مقامند)».

به علاوه آیات دیگری نظیر آیه 7 سوره رعد ، 119 برائت ، 59 نساء  به مساله امامت اشارات روشنی دارند. اما در مورد جایگاه امامت در روایات باید گفت :تعداد این قبیل روایات بسیار است. روایات عدیده ای كه شیعه در مقام اثبات جانشینی امام علی علیه السلام از زبان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل می كند ،همگی روایاتی در خصوص مساله امامت محسوب می شوند ؛ روایاتی نظیر حدیث غدیر ، حدیث یوم الدار ، حدیث منزلت و... كه در منابع اهل سنت به شكل گسترده نقل شده اند .

 به هر حال علمای دین از مجموعه آیات و روایات به این نتیجه رسیده اند كه سه اصل توحید و نبوت و معاد كه زیر بنای همه ادیان آسمانی هستند، اصول و پایه های دین اسلام شمرده می شوند. به همین خاطر آن ها را به طور خاص و جداگانه مطرح نموده، تقلید در اعتقاد به آن ها را جایز ندانسته اند. این موارد را به عنوان شاخصه تعیین كننده مبانی فكری دین اسلام مطرح كرده اند؛ اما با توجه به فرقه ها و گرایش های گوناگونی كه در دین اسلام به وجود آمد، لازم بود كه نگاه عمیق و دقیق اسلام كه در قالب سنت رسول خدا و اهل بیت علیهم السلام برای ما تبیین شده، به عنوان اصول شاخص و متمایز اسلام معرفی شود، در نتیجه دو اصل امامت و عدل هم به این اصول ضمیمه شد تا حدود تفكر دقیق اسلامی و شیعی را به خوبی روشن سازد.

پس در حقیقت دو اصل امامت و عدل بیانگر گرایش خاص شیعی در بین فرقه های اسلامی است كه چون معتقد است حقیقت تفكر ناب اسلامی تنها در قالب همین تفكر معقول و قابل توجیه است، به خاطر ریشه ای و اساسی بودن این دو اصل در تفكر شیعی آن ها را در ضمن اصول دین مطرح نموده است. در واقع عدل زیر مجموعه بحث توحید و در زمره صفات الهی است. امامت هم در زیر مجموعه اصل نبوت قرار می گیرد. به نوعی ادامه آن محسوب می شود.

 اهل سنت نیز به اصل امامت معتقد بوده و برای آن تعاریف و توضیحات معینی ارائه می دهند اما نوع نگاه ایشان به مقوله امامت و شرایط و لوازم آن و ویژگی های فرد امام با نگاه شیعی متفاوت است . در نتیجه منظور

شیعه از اصل امامت ، امامت به معنای خاص شیعی است .

پی نوشت :

بقره (2) آیه 124.