هر گاه به مناسبت جرياني درباره شخص و يا حادثه اي ، خواه در گذشته يا حال يا آينده و يا درباره فرض احكام ، آيه يا آياتي نازل شود، همه اين موارد را شان نزول آن آيات مي گويند، مثلا مي گويند كه فلان آيه درباره عصمت انبيا يا عصمت ملائكه يا حضرت ابراهيم(ع) يا نوح(ع) يا آدم(ع) نازل شده است كه تمامي اين ها را شان نزول آيه مي گويند.
اصطلاح ديگري در علوم قرآن وجود دارد، به نام سبب نزول كه بيش تر مفسران ميان اين دو ( شان نزول و سبب نزول ) فرقي قائل نيستند. اما شان نزول اعم و سبب نزول اخصّ است.
تعريف سبب نزول به حادثه يا پيش آمدي مي گويند كه متعاقب آن، آيه يا آياتي نازل شده باشد. آن پيش آمد، باعث و موجب نزول گرديده است. (1)
هر آيه اي از قرآن شان نزول نداشته و در واقعه خاصي نازل نشده، بلكه تعداد محدود و كمي از آيات نسبت به كل قرآن شان نزول دارد . بيش تر آيات بدون اين كه واقعه خاصي پيش آمده باشد، بر پيامبر نازل شده اند.
داستان هاي پيامبران هم هر مقطعش در يك زمان براي آثار تربيتي كه داشته، بر پيامبر نازل شده، چون قرآن كتاب تاريخ محض نبوده ، همه آن را در يك جا و به ترتيب از اول تا آخر شرح نداده، بلكه در هر مقطع به قسمتي كه پيام مناسب آن مقطع را داشته، اشاره كرده است.
قرآن كتاب هدايتي است كه از جانب خدا براي هدايت مردم بر قلب پيامبر نازل شده و توسط ايشان بر مردم تلاوت گرديده است و غالب سوره ها و آيات آن ابتداءا و بدون اين كه ناظر به واقعه اي باشد، نازل شده اند و شأن نزول ندارند و تعداد كمي از آيات، آن هم غالبا آيات سياسي - اجتماعي و يا در پي واقعه اي خاص و ناظر به مطلبي معين نازل شده اند .
نمي شود به اين سادگي به تعداد شان نزول آيات قرآن اشاره كرد و اين نيازمند فرصت بسيار زيادي است و از طرفي برخي از شان نزول ها از جايگاه صحيح برخوردار نيستند. لذا مي توانيد از كتاب تفسيري براي آگاهي شان نزول آيات استفاده كرد. از جمله تفسير نمونه آيت الله مكارم شيرازي ذيل آيات خصوصا شروع سوره ها مراجعه نمائيد. كتاب هاي غير تفسيري هم در اين زمينه قابل استفاده وجود دارد :
1- اسباب النزول، نوشته دكترسيد محمد باقر حجتي.
2- اسباب النزول واحدي ،ترجمه اسلامي.
3- نزول القرآن، واحدي علي بن احمد، اسباب اول، بيروت، دار الكتب العلميه، 1411 ق.
4- شأن نزول آيات، اسلامي محمد جعفر، اول، تهران، نشر ني، 1383 ش.
و مي توانيد به نرم افزار "جامع التفاسير" مركز كامپيوتري علوم اسلامي نور مراجعه كنيد.
پي نوشت:
1. معرفت محمد هادي، علوم قرآني، موسسه فرهنگي تمهيد، چاپ ياران قم، چاپ 6، سال1384، ص87 .
