منشأ پيدايش اين سؤال در ذهن شما اين است كه قرآن كريم را همانند كتب متداول بشري دانسته ايد و همانگونه كه كتب متداول غالبا طبق ترتيب موضوعي است انتظار داريد كه قرآن كريم نيز داراي چنين ترتيبي باشد در حاليكه قرآن كريم كتاب علمي محض نيست تا نويسنده و مؤلف آن طبق ترتيب موضوعي آنرا تأليف نمايد بلكه كتاب هدايت است. كتابي كه در طول بيست و سه سال و به مناسبت هاي مختلف نازل شده تا راهنماي انسان ها در عرصه هاي مختلف زندگي باشدد و اين امر مستلزم عدم وجود ترتيب موضوعي است زيرا حوادثي كه در طول بيست و سه سال پيش آمد و زمينه ساز نزول قرآن شد ترتيب موضوعي نداشت.
بنابراين سير نزول قرآن و اهداف ويژه هدايتي و تربيتي آن، جغرافياي ويژهاي را ـ به لحاظ تنوع و پراكندگي موضوعاتِ مطرح شده ـ به هر سوره بخشيده است؛ چندان كه قاري قرآن گاهي در يك سوره با موضوعات مختلف و متنوعي روبرو مي گردد كه در نگاه اول ارتباط چنداني ميان آنها مشاهده نمي شود.
اما بايد توجه داشت كه به باور برخي از مفسران همچون علامه طباطبايي، در هر سوره نوعي وحدت تأليف و تماميت وجود دارد كه در ميان اجزاي دو سوره مختلف يافت نمي شود؛ هر سوره با هدفي مشخص سامان داده شده كه پيش از تحقق آن به پايان نمي رسد. به عنوان مثال غرضِ سوره حمد، «بيان شيوه اظهار بندگي در برابرخداوند» است؛ تمام عناصر اين سوره مانند زنجيره هايي به هم پيوسته اند كه ادب بندگي و سرسپردگي در برابر مولاي حقيقي را آشكار مي كنند و هيچ عنصرِ ناهمگوني در اين مجموعه به چشم نمي خورد. به عقيده علامه، آيات هر سوره در واقع بياني تفصيلي از غرضي كلي است كه سوره در پيِ تحقق آن است؛ لذا حتي آخرين آيه از يك سورة مفصّل را مي توان ترجماني از همان غرض اصلي دانست.(1)
همچنين بايد توجه داشت كه گرچه در اكثر موارد، ترتيب آيات، مطابق ترتيب نزول مرتب شده اما در مواردي به دستور پيامبر (ص) و طبق مصالحي كاتبان و حافظان وحي آيه اي را بر خلاف ترتيب نزول در سوره اي ديگر قرار مي دادند.
پي نوشت ها:
1. ر.ك: اشرفي ، اميررضا، مقاله « پيوستگي آيات قرآن و نقش آن در تفسير از منظر علامه طباطبايي (ره)»، دوفصلنامه قرآن شناخت، قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، پاييز و زمستان 1387 ، شماره 2، از ص 25 تا 58
