ديدگاه صحيح درباره عيد نوروز چیست؟
پاسخ:
«عيد» به معناي عود و بازگشت است و ديدگاههاي متفاوتي درباره آن وجود دارد.
نگاه نخست به عيد از سوي كساني است كه عيد نوروز را عيد خرافه پرستان مي دانند كه به ما ارث رسيده است و براي كمرنگ كردن عيدهاي الهي همانند غدير، قربان، فطر و جمعه است. از اين رو، آتش پرستان و زرتشيان در ايران باستان بدان اهميت فراواني داده اند و با مراسمي چون چهارشنبه سوري، نحسي سيزده و مراسم سيزده به در، شيوه اي ناشايست به جاي گذاشته اند.
دليل سخن اينان رفتار امام هفتم عليه السلام است كه از نشستن در عيد نوروز و حضور در مراسم اين روز خودداري ورزيد.
ديدگاه دوم، مخصوص كساني است كه عيد نوروز را عيدي ارزشمند از نياكان ما در ايران زمين مي دانند كه عظمتي روزافزون دارد. با آن طبيعتِ سبز، اميد و رويش به دنبال خود آورده و ديد و بازديدها غبار كدورت را زدوده، صميميت و مهرباني به ارمغان مي آورد و با ضيافت ها، لباس هاي نو، مسافرت ها و جوش و خروش در زندگي، افزون بر مراسم ملي، نوعي احياگري ارزش هاي مذهبي نيز فراهم مي شود.
پيروان سومين ديدگاه بر اين باورند كه ما اصول خدشه ناپذيري در فرهنگ خود داريم كه برتري و ارزش آنها در قالب الفاظ، سنت ها و يا آداب و رسوم ملي ميهني نمي گنجد، از آموزه هاي وحياني سرچشمه گرفته و با توجه به ويژگيهاي انسان شناسي، روانشناسي و جامعه شناسي، گستره اي از معرفت و بينش نصيب انسان مي سازد؛ همانند مباني چشمگيري چون:
1. دستيابي به كمال و تكامل و رسيدن به مقام والاي خليفة اللهي به عنوان هدف نخست آفرينش.
2. احترام به آداب و رسوم و سنت هاي ملي و عادات قبيله اي به هنگام عدم اصطكاك هر يك با اصول بنيادين ديني.
اينان بر اين باورند كه زمان و مكان در ذات خود - بدون حادثه و يا حماسه اي - هيچ ارزشي ندارند، بلكه قداست يا نحوست ايام به خاطر حضور ارزشي از ارزش هاي الهي و يا نبود صفتي از صفات آسماني است.
حضور هاله اي از عظمت زرين و جاودان اطراف برخي مناسبت ها، بدان خاطر است كه هر يك چونان بيرقي هميشه برافراشته و نشاني نمايان، مسير سعادت، نيكبختي و هدايت را به انسان ها مي آموزد، از اين رو آداب خاصي نيز براي هر يك وجود دارد، همانند روز ولايت و رهبري (عيد غدير)؛ روز ذبح حيوان هواي نفس (عيد قربان)؛ روز شادي و موفقيت در اردوگاه رمضان (عيد فطر) و...
حال اگر چنين ويژگي براي عيد نوروز نيز وجود داشته باشد، بي شك عظمتي فرا ملي يافته، شعاع عرشي آن افزون تر از ابعاد محدود خاكي زمين مي گردد. چنان كه امام علي عليه السلام به خاطر كار پسنديده يكي از اصحاب در روز عيد نوروز، بدو فرمود:
«هر روز را نوروز سازيد».(2)
و در سخني ديگر درباره نوروز فرمود:
«نيروزنا كل يوم»؛(3) «هر روز براي ما، نوروز است».
پس عيد نوروز، روزي خجسته و فرخنده است، اما براي چه كساني؟ و چگونه؟ اگر جلوه بندگي يابد و يا روز پيمان خداوند با بندگان در دوري از نافرماني شود و يا به گفته پيشواي ششم شيعيان عليه السلام گشايش سختي ها و اندوه شيعيان و اهل بيت عليهم السلام در آن رخ دهد، در اين صورت نه تنها «عيد باستاني» بلكه «عيد آسماني» خواهد بود كه روزي نو، باشكوه و سرنوشت ساز خواهد بود. آنچه معيار اصيل در اين ميان است بينش، گرايش و كنش و واكنش است.
عيد در نگاه معصومان عليه السلام از ارزشي خاص برخوردار است، از اين رو شب عيد، صبح عيد، ظهر و روز عيد داراي اعمال ويژهاي است. گو اينكه لحظات روز عيد با غير آن هيچ تفاوت ظاهري ندارد اما در سخنان پيشوايان معصوم عليهم السلام، پارهاي اعمال داراي ارزشي برابر با «بيست حج» دانسته شده، در حالي كه همين عمل در «روز عيد همسان با يكصد حج» معرفي شده است!
رسول اكرم صلي الله عليه وآله مي فرمود:
«خداوند از هر چه كه آفريد تعدادي را براي خود برگزيد، از ميان شب ها، شبهاي جمعه، شب نيمه شعبان، شب قدر و شبهاي عيد فطر و قربان و از ميان روزها، روزهاي جمعه و عيد را انتخاب كرد.»(4)
برخي روايات عظمتي افزون براي عيد نوروز دانسته اند، زيرا عيد غديرخم را برابر با اول فروردين سال دهم هجري شمسي قلمداد كرده اند، از اين رو رنگ و عطري الهي و ولايي به نوروز بخشيده اند.
يكي از ياران امام صادق عليه السلام روز عيد نوروز خدمت آن حضرت رسيد. امام بدو فرمود: «امروز را مي شناسي»؟
او گفت: روزي است كه عجم ها آن را بزرگ مي شمارند و در آن روز به يكديگر هديه مي دهند.
حضرت فرمود: «... امروز روزي است كه خداوند از بندگان خود پيمان گرفت تا او را عبادت كنند و به او شرك نورزند و به پيامبران و حجج الهي و ائمه معصومين عليهم السلام ايمان آورند و... در اين روز قائم ما ظاهر مي شود و نوروزي نمي رسد مگر اينكه ما اهل بيت ظهور اسلام و گشايش آن را توقع داريم، چون نوروز از روزهاي ما و شيعيان است.»(5)
از آن سو، برخي روايات - به خاطر سنت هاي زشت و ناپسندي كه در گفتار و رفتار افراد در عيد نوروز مشاهده مي شده - برخورد پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله يا امام معصوم عليه السلام را نسبت به اين عيد با تلخي ترسيم كرده اند - كه با توجه به چهار نكته قسمت پيشين - به خوبي درمي آبيم هر گاه ارزشها و معيارهاي سلامت و سعادت اشخاص زير سوال رود، مخالفت ديني و رهبران مذهبي ديده مي شود. از اين رو، امام علي عليه السلام فرمود:
«امروز براي ما عيد است و فردا نيز عيد ماست و هر روزي كه در آن خدا را نافرماني نكرده باشيم براي ما عيد است».(6)
پی نوشت ها:
(1) جوانان، پرسشها و پاسخها (جلد اول)، احمد لقماني، انتشارات بهشت بينش، قم.
(2) وسايل الشيعه، ج 12، ص 214.
(3) كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 300.
(4) بحار الانوار، ج 91، ص 126.
(5) چهل حديث عيد، ص 40.
(6) بحارالانوار، ج 59، ص 100؛ ج 6، ص 73 و 79؛ ج 14، ص 370؛ شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 1، ص 26؛ تفسير المعين، ص 127.
