ازامایش کردن دوست

در یک روایت از حضرت علی علیه السلام آمده است که «در تنگناها و سختی هاست که دوستی راستین خود را نشان می دهد» (ح:3080میزان الحکمه). رفتن به مسافرت یکی از مواردی است که می‌تواند ما را با افراد آشنا سازد و زمینه‌ها را پیش می‌آورد. و آگاه شدن از وضعیت روانی و عاطفی او در گفتار و کردار می‌تواند زمینه‌ای برای شناخت پیدا کردن نسبت به دوست باشد. همچنین برخی روایات هستند که اختصاصی به دوست ندارند و عمومی هستند. مثلاً این روایت که می‌فرماید «قلب احمق در زبانش است» نشان می دهد که او بدون فکر حرف می زند و می تواند برای ما دردسر ایجاد کند. در نتیجه ما باید از خودمان بپرسیم که آیا این فرد که قصد ایجاد دوستی با او را دارم فردی هست که مناسب و بجا گفتگو کند یا نه؟
اما اسلام به منظور پیشگیری از خطرات احتمالی بر رعایت نکاتی تأکید کرده است، مانند:
1 - جهت گیری صحیح در برخوردها و ارتباط انسانی: اسلام می خواهد همه دوستی ها و دشمنی ها برای خدا باشد و اغراض نفسانی در آن دخالت نداشته باشد.
2 - دوستی حساب شده:
جوانان در انتخاب دوست. آسان پذیر و زود پسند و با یک برخورد عادی مجذوب دیگری می گردند.
چنین دوستی های تصادفی و حساب نشده می تواند ثمرات تلخی داشته باشد.
گام اوّل در دوست‌یابی، دوست‌شناسی است. اگر این امر به طور شایسته‌ای انجام نگیرد، مراحل بعدی فرجام خوبی نخواهد داشت.
در پاسخ به این که چگونه دوست خوب را از بد بازشناسیم، باید گفت: تنها با آزمایش و امتحان این امر میسر است. تا دوستی را نیازموده‌ایم، نباید به او اعتماد کنیم. اکتفا کردن به ظاهر و روی خوش کافی نیست. همان‌گونه که پرنده دانه خوب را از بد جدا می‌کند، صاحب عقل و خِرَد نیز باید دوست و همنشین خویش را از میان مردم با توجه به معیارها و ملاک‌های صحیحی که دین و خردمندان عالم ارائه داده‌اند،‌ گزینش نماید، به خصوص در روزگار ما که فریب، دورویی، دروغ و ظاهرنمایی رواج دارد.
برای آزمودن دوستان مهم‌ترین راه، هفت چیز است:
1ـ آزمایش روحی: اگر روان و عواطف خویش را به خوبی بشناسیم، از راه احساس درونی می‌توان میزان محبت دیگری را تشخیص داد. در حدیث آمده است: «محبت قلبی برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبی خویش نسبت به او بشناس»(غررالحکم، ج5، ص 472).
2ـ آزمودن به گاه نیاز: در موقع نیازمندی، می‌توان دوست را شناخت. از لقمان نقل است که گوید: برادرت را مشناس مگر در وقت نیازت به او. (میزان الحکمه؛ ص 312)
دوست مشمار آن که در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی
دوست آن دانم که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
3ـ آزمودن علاقه دوست به برقراری پیوند نزدیک ‌تر: آیا او دوست دارد که به سخن تو گوش دهد؟ آیا از همنشینی با تو احساس رضایت دارد؟ آیا کارهای خوب تو را میان مردم مطرح می‌کند؟
4ـ آزمودن در سختی‌ها: دوست خوب کسی است که در گرفتاری‌ها به یاری‌ات بیاید. امام علی(ع) می‌فرماید: «دوست را در هنگام گرفتاری و سختی بیازمای». (میزان الحکمه، ج 5، ص 311)
5ـ آزمودن به هنگام خشم: هر انسانی چهره واقعی‌اش را در حال خشم آشکار می‌سازد، از این رو امام صادق (ع) فرمود: «اگر برادرت سه بار بر تو خشمگین شد و سخن ناخوشایندی درباره‌ات نگفت، او را برای خود حفظ کن!».
6ـ آزمودن در سفر: آدمی در سفر، لباس تکلف و ریا را از تن خود بیرون می‌آورد و آن طور رفتار می‌کند که واقعاً می‌اندیشد، از این رو می‌توان دوست را در سفر آزمود. در روایات. یکی از روش‌ها، دوست را آزمودن به هنگام مسافرت دانسته‌اند. (بحار الانوار، ج 78، ص 10)
7ـ آزمودن به هنگام زوال قدرت: دوستی واقعی، ناشی از سِمَت و مقام نیست و با نبود آن ها نیز پابر جاست. امام علی (ع) می‌فرماید: «هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته می‌شود». (میزان الحکمه، ج 5، ص 312)
3 - اعتدال در دوستی:
جوانان به دلیل برخورداری از احساسات و عواطف، در دوستی افراط می کنند و ارتباط امروز را ثابت و ناگسستنی می پندارند، از این رو به قدری در دوستی زیاده روی می کنند که گویی یک روح در دو بدن اند، از جمله مثل هم لباس می پوشند و مانند یک دیگر موی و روی خود را می آرایند، نیز با هم از هر سرّی سخنی می گویند و تحمل جدایی از یک دیگر را ندارند، چنان که در ایام جدایی بیش از حد ابراز مخالفت و دشمنی می کنند. اما اسلام اعتدال در دوستی را مطرح کرده ، در دوستی و دشمنی خواهان میانه روی است. امام علی (ع) می فرماید: «با دوستت با حفظ جهات و مدارا اظهار دوستی کن. شاید روزی دشمنت شود. همچنین در اظهار دشمنی نیز مدارا کن، شاید روزی دوستت گردد». (نهج البلاغه، قصار260)