فلسفه عزاداری

پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
سوال شما را به صورت كلي تر مطرح مي كنيم و آن اين كه فلسفه عزاداري ها چيست چون سوال مختص به امام علي نيست و در مورد بقيه امامان نيز مي توان اين سوال را مطرح كرد.
اصل عزاداري و سوگواري از اهل بيت پيامبر به ما رسيده است. فلسفه و برخي از حكمت‌هاي عزاداري عبارتند از :
1- محبت و دوستي:
قرآن و روايات، دوستي خاندان رسول اكرم(ص) و اهل‏بيت(ع) را بر مسلمانان واجب كرده است.(1)
روشن است كه دوستي لوازمي دارد که با وجود آن لوازم مي¬توان گفت که محبت و دوستي وجود دارد. محبّ در مورد كسي صادق است كه شرط دوستي را - چنان كه بايد و شايد - به جا آورد.
يكي از مهم‏ترين لوازم دوستي همدردي و همدلي با دوستان در مواقع سوگ يا شادي آنان است؛(2)
از اين رو در احاديث، به برپايي جشن و سرور در ايام شادي اهل‏بيت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأكيد فراوان شده است. حضرت علي(ع) در روايتي مي‏فرمايد:
«شيعه و پيروان ما در شادي و حزن ما شريكند،يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا» (3)
امام صادق(ع) فرمود : «شيعتنا جزء منا خلقوا من فضل طينتنا يسوؤهم ما يسؤنا و يسرّهم ما يسرّنا؛
شيعيان ما پاره‏اي از خود ما هستند و از زيادي گل ما خلق شده‏اند؛ آن چه كه ما را بدحال يا خوشحال مي‏سازد، آنان را نيز بدحال و خوشحال مي‏گرداند».(4)
بنا بر اين لازم است كه در ايام عزاداري اهل‏بيت به ويژه امام حسين (ع)، حزن و اندوه خود را با «زبان حال» ابراز بداريم؛ يعني، با اشك، آه و ناله و زاري و کم خوردن و کم آشاميدن و...‏
امام صادق(ع) به معاويه بن وهب فرمود: «عزاداران سيدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دوري جويند تا آن كه يك ساعت از وقت فضيلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذاي معمول صاحبان مصيبت، سدّ جوع و عطش كنند.(5)
نيز از نظر پوشاك، با پوشيدن لباسي كه از حيث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حكايتگر اندوه و ناراحتي است، آشكار سازيم.
2- رشد معنوي و انسان‏سازي:
از آن جا كه در فرهنگ شيعي، عزاداري بايد از سر معرفت و شناخت باشد؛ همدردي با آن عزيزان، در واقع يادآوري فضايل، مناقب و آرمان‏هاي آنان بوده و بدين شكل، آدمي را به سمت الگوگيري و الگوپذيري از آنان سوق مي‏دهد.
فردي كه با معرفت در مجالس عزاداري، شركت مي‏كند؛ شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مي‏آميزد .در پرتو آن، انگيزه‏اي قوي در او پديدار مي¬شود . هنگام خروج از مراسم عزاداري، مانند محبي مي‏شود كه فعّال و شتابان، به دنبال پياده كردن اوصاف محبوب در وجود خويشتن است.
3- فرهنگ سازي:
هنگامي كه مجلس عزاداري، موجب رشد معنوي و انسان‏سازي مي¬شود، تغيير دروني انسان به عرصه جامعه نيز كشيده مي‏شود . آدمي مي‏كوشد تا آرمان‏هاي اهل‏بيت(ع) را در جامعه حكم‏فرما كند.
عزاداري بر اهل‏بيت(ع) با يك واسطه زمينه را براي حفظ آرمان‏هاي آنان و پياده كردن آن‌ها فراهم مي‏سازد. به همين دليل مي‏توان گفت: يكي از حكمت‏هاي عزاداري، ساختن جامعه براساس الگوي ارائه شده از سوي اسلام است.
4- انتقال‏دهنده فرهنگ شيعي به نسل بعد:
كسي نمي‏تواند منكر اين حقيقت شود كه نسل جديد در سنين كودكي، در مجالس عزاداري با فرهنگ اهل‏بيت(ع) آشنا مي‏شوند. به راستي عزاداري و مجالس تعزيه، يكي از عناصر و عوامل برجسته‏اي است تا آموزه‏هاي نظري و عملي امامان راستين، به نسل‏هاي آينده منتقل شود. مراسم عزاداري، به دليل قالب و محتوا، بهترين راه براي تعليم و تربيت نسل جديد و آشنايي آنان با گفتار و كردار اهل‏بيت(ع) است.
با توجه به مواردي که بيان شد، روشن است که اين عمل براي همة زمان‌ها مي تواند مفيد، سازنده، حرکت‌بخش و شورآفرين باشد.
پي¬نوشت¬ها:
1. شوري (42)، آيه 23؛ هود (11)، آيه 29؛ ميزان‏الحكمه، ج 2، ص 236.
2. المحبة في الكتاب والسنة، ص 169 - 170 و 181 - 182.
3. بحارالانوار، ج 44، ص 287.
4. امالي، ص 305.
5. تاريخ النياحة الامام الشهيد الحسين بن علي، ج 1، ص 157-159.