تولی و تبری - صله رحم - امر به معروف و نهی از منکر - اخلاق اسلامی

پرسش 1:
تولي و تبري - صله رحم - امر به معروف و نهي از منکر - اخلاق اسلامي شرح : 1: در جايي شنيدم که انسان نبايد با تارک الصلوه و فردي که اصلا نماز نمي خواند رابطه داشته باشد و يا به روي او بخندد و يا براي او امکانات و غذا و ... فراهم کند ولو اين که آن شخص فرزند يا پدر و مادر و اقوام انسان باشند ، لطفا بفرمائيد ارتباط اين مسئله با صله رحم چگونه مي شود ؟ يعني طبق روايات صله رحم مورد تاکيد بسيار فراوان است و نبايد ارتباطات قطع شود ، از طرفي در مورد اشخاصي که تارک الصلوه ( بي نماز ) هستند و يا دين دار نيستند تاکيد شده به تبري ! جمع اين دو موضوع و راه حل صحيح براي برخورد با اين دست افراد که بسياري از آن ها جز اقوام و فاميل هستند بفرماييد.

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
جمع بين دو مسئله چنين است:
قطع کامل ارتباط با ارحام جايز نيست مگر آن که قطع رحم موقت اثر مثبت داشته باشد . چنانچه قطع کامل ارتباط با ارحام نزديک سبب هدايت او نشود، جايز نيست . به مقداري که عرفا گفته شود با هم ارتباط دارند هرچند بسيار محدود و کم ،بايد ارتباط بين ارحام بر قرار باشد.
معناي تولي و تبري به معناي قطع کامل ارتباط نيست، بلکه اگر با برقراري ارتباط بتواند امر به معروف ونهي از منکر و امر به معروف با ارتباط بيش تر اثر کند، برقراري ارتباط لازم است.
در صورتي که امر به معروف و نهي از منکر اثر نکند ، براي آن که جلو گسترش انديشه بي نمازي گرفته شود، ارتباط با چنين افراد محدود شود.
صله رحم نيز به معناي برقراري ارتباط و قطع نکردن ارتباط است .ارتباط با ارحام نيز مراتبي دارد . اگر کسي از طريق تلفن از کسي خبر بگيرد يا سلام بفرستد و يا با ديدن ارحام سلام کند، کفايت مي کند.
صله ارحام فاميل دور واجب نيست، بلکه ارحام نزديک مانند پدر و مادر و برادر و عمو و عموزاده ها و امثال آن ها واجب است.
اگر قطع رحم با فردي که نماز نمي خواند تأثير مثبت داشته باشد و او را از بي نمازي خارج کند ،ترک ارتباط با او از مصداق نهي از منکر مي شود . لازم است و با صله رحم منافات ندارد.
در نتيجه اگر کسي از ارحام بي نماز باشد و نهي از منکر اثر نکند، قطع ارتباط اگر اثر مثبت داشته باشد جايز است اما اگر قطع ارتباط اثر مثبت نداشته باشد، قطع کامل ارتباط جايز نيست لکن درحد ارتباط برقرار باشد. ارتباط به صورت کامل قطع نشود مثلا در حد تلفن کردن در بعضي اوقات يا گفتن سلام به نحوي که ارتباط براي هميشه قطع نشود.
پي نوشت:
1. سؤال تلفني (7840001-0251) از دفتر آيت الله مکارم.

پرسش 2:
در صورتي که بدانيم شخصي از اقوام يا آشنايان ، به طور صريح دشمن دين، دشمن خدا و پيغمبر و ائمه است و سعي دارد افکار ديگران را نيز تحت تاثير قرار دهد بايد با او چه کنيم ؟ آيا بايد با او رابطه داشت ؟ آيا بايد به ديد و بازديد و مهماني با اين افراد ادامه داد ؟ در برخورد با چنين اشخاصي بايد چه رفتاري از خودمان نشان دهيم ؟
پاسخ:
در صورتي که از راه ارتباط، نهي از منکر ممکن باشد و اميد به ارشاد و هدايت او باشد ،لازم است با حفظ ارتباط او را ارشاد و با اخلاق نيک نهي از منکر نمايد.
چنانچه نهي از منکر اثر نکند ، اگر از اقوام دور باشد، مي تواند ارتباط راکاملا قطع کند. قطع ارتباط با اقوام دور اشکال ندارد . مي تواند به صورت محدود درظاهر ارتباط داشته باشد . اگر از ارحام باشد، از جهتي که او دشمن خدا و پيامبر است ،در دل از او متنفر باشد اما با حسن ظاهر برخورد کند . به مقداري که قطع رحم نشود و اثر منفي هم روي خود شخص نداشته باشد، ارتباط خود را هر چند محدود حفظ کند (1)
پي نوشت:
1. آيت الله دستغيب، گناهان کبيره ، ج1،ص 153 و سؤال تلفني از دفتر آيت الله مکارم.

پرسش 3:
افراد فاميل که مقيد به دينداري و مسائل شرعي و ... نيستند ، بايد چه برخوردي با آن ها داشت ؟ ادامه ارتباط مورد تاکيد است يا قطع ارتباط و يا سعي در اصلاح آن ها ؟
پاسخ:
قطع ارتباط کامل با افراد فاميل و ارحام جايز نيست. مگر در صورتي که تنها راه اصلاح آن ها قطع ارتباط باشد . در غير اين صورت جايز نيست بلکه بايد براي اصلاح افراد فاميل تلاش نمايد .با روش نيکو نهي از منکر نمايد .اگر اثر نکرد، مي تواند ارتباط را محدود کند لکن قطع کامل ارتباط و قطع رحم حرام است. البته اگر فاميل و اقوام دور باشد، در صورتي که نهي از منکر در جهت اصلاح آن ها اثر نکند، قطع ارتباط اشکال ندارد (1)
پي نوشت:
1. آيت الله مکارم شيرازي، گفتار معصومين(ع)، ص: 93 و سؤال تلفني از دفتر آيت الله مکارم شيرازي.
پرسش 4:
شخصي از فاميل که مجالس لهو و لعب ترتيب مي دهد، بايد در مجالسش به اسم صله رحم شرکت کرد يا بايد رابطه با او را کلا قطع کرد و يا بايد در مواقعي که چنين مجلسي ندارد به ديدن او رفت ؟
پاسخ:
شرکت در مجالس لهو و لعب و مجالسي که از نظر عرف مؤمنان گناه حساب مي شود ، حرام است، هرچند از طرف فاميل و ارحام باشد(1)، لکن شرکت نکردن در مجالس لهو و لعب به معناي قطع ارتباط نيست، بلکه در مواقعي که چنين مجلسي ندارد ، ارتباط داشته باشيد.
پي نوشت:
1. آيت الله مکارم، استفتائات جديد، ج‏2، ص 231 سؤال 704 ؛ استفتائات جديد، ج‏3، ص 154 ،سوال 458.

پرسش 5:
افراد فاميل همسر من و يا بسياري از بستگان خودم مسئله حجاب را در مهماني ها و ديدو بازديدها رعايت نمي کنند ، آيا طبق صله رحم بايد به ارتباط با اين اشخاص ادامه داد يا بايد قطع رابطه کرد ؟
پاسخ:
قطع ارحام جايز نيست لکن اگر مجبور به شرکت در چنين مجالس باشيد ،در صورت امکان نهي از منکر کنيد . درعين حال نبايد به موها وبدن نامحرم نگاه کنيد. اگر شرکت نکردن در مهماني هاي ها سبب قطع رحم نشود ،شرکت نکنيد . اگر سبب قطع رابطه شود، شرکت کردن در مهماني اشکال ندارد لکن وظيفه امر به معروف و نهي در صورت امکان و وجود شرايط فراموش نشود.(1)
پي نوشت:
1. سؤال تلفني از دفتر آيت الله مکارم شيرازي

پرسش 6:
اگر به مهماني بعضي اقوام بروم ، افراد نامحرم با من دست مي دهند و هر اندازه سعي مي کنم بفهمانم که اين کار صحيح نيست رعايت نمي کنند ، بايد به اين روابط ادامه داد يا بايد قطع رابطه کرد ؟
پاسخ:
دست دادن با نامحرم حرام است . نبايد با نامحرم دست دهيد، هرچند سبب ناراحتي او گردد . لازم نيست به اصرار آن ها توجه کنيد. صرف دست ندادن سبب قطع ارتباط نمي شود.
مي توانيد به مهماني شرکت کنيد ، ولي دست ندهيد.و مرتکب حرام هم نشويد . اگر ناچار شديد، از روي لباس دست بدهيد.(1)
پي نوشت:
1. سؤال از دفتر آيت الله مکارم شيرازي.
پرسش 7:
پدر زن و خواهر زن من اهل نماز و ... نيستند ، آيا نبايد به ديدن آن ها بروم ؟ ( ضمنا خواهر زن من حجابش را رعايت نمي کند ) ، همچنين در مورد خانواده دايي خودم و عموها و عمه هاي همسرم همين طور است ، نه اهل نماز هستند و نه حجاب رعايت مي کنند ، بفرماييد چه کار بايد بکنم ؟ آيا بايد قطع رابطه کنم يا بايد صله رحم را به جا آورم ؟

پاسخ:
خواهر زن و دختر دائي و عمو يا زن دائي و زن عمو از محارم نيستند . نبايد به آن ها نگاه کنيد . نگاه کردن به مو و بدن نامحرم حرام است، هرچند خواهر زن باشد، اگر مي توانيد به آن ها نگاه نکنيد، مي توانيد به منزل آن ها رفت و آمد و صله رحم کنيد . سعي نماييد با اخلاق نيک آن ها را امر به معروف و از بي حجابي منع کنيد . هم چنين از فائده هاي نماز و آثار آن بگوئيد . از پيامد هاي منفي و ضررهاي ترک نماز دردنيا و آخرت سخن بگوئيد . آن ها را تشويق به نماز کنيد ، اما اگر نمي توانيد به آن ها نگاه نکنيد، اگر رفتن شما همراه با نگاه به نامحرم و گناه باشد، نبايد برويد بلکه از راه هاي ديگري صله رحم نمائيد.

پرسش 8:
اگر بايد با برخي افراد دشمن بود و قطع رابطه کرد ولو اين که فاميل باشند، پس چطور در برخي روايات اسلامي به اخلاق اسلامي تاکيد شده، به اين صورت که انسان حتي نسبت به دشمن هم بايد مثلا رئوف باشد و کلام و روي گشاده داشته باشد؟

پاسخ:
با افراد فاميل و ارحام دشمني نکنيد تا دشمن نشوند، و اگر آن ها دشمني کردند ، شما نبايد در حق آن ها دشمني کنيد . ارتباط خود را کاملا قطع نکنيد .دستوراسلام و اخلاق اسلامي آن است که سعي کنيد تا دشمني وکدورت بين فاميل و ارحام برطرف شود . ارتباط با ارحام به هيچ وجه قطع نشود . هرکسي که با فاميل و ارحام دشمني کند و ارتباط خود را قطع نمايد ،خداوند او را ملعون دانسته است.
امام سجاد عليه السلام مي فرمايد: از مصاحبت با قاطع رحم بپرهيز که او را در سه جاي قرآن ملعون يافتم.(1)
پي نوشت:
1. آيت الله دستغيب شيرازي، گناهان کبيره، ج1، ص 139.
پرسش 9:
اگر فاميل من را به عروسي که به صورت مختلط برگزار مي شود دعوت کنند و در آن جا مطمئن باشم که حجاب رعايت نمي شود و مجلس لهو و لعب است ، ولو اين که فاميل بسيار نزديک باشد و نرفتن ممکن است منجر به قطع رابطه و دلخوري و ... شود بايد چه کنم؟
پاسخ:
مجلس عروسي که به صورت مختلط زن و مرد يا همراه با لهو و لعب باشد ، مفسده دارد و مجلس گناه حساب مي شود . شرکت در مجلس گناه جايز نيست ،هرچند مجلس مربوط به فاميل نزديک باشد(1).
پي نوشت:
1. آيت الله مکارم شيرازي، احکام بانوان، سؤال 752.

پرسش 10:
نوع برخورد صحيح و همچنين لزوم رفت و آمد و صله رحم را با 3 نوع افراد زير مثلا در حالتي که فاميل يا آشناي انسان هستند مشخص کنيد : 1)افرادي که اصلا دين و ايمان ندارند و مثلا طبيعت گرا هستند . 2) افرادي که دشمن دين و خدا و پيغمبر و ... هستند و سعي در تضعيف دين ديگران هم دارند. 3)افرادي که دين و ايمان ضعيف دارند و مثلا برخي اعمال ديني را فقط انجام مي دهند و به برخي ديگر مثل حجاب و ... بي توجه هستند.
پاسخ:
1- اگر فاميل و ارحام باشد ، در صورتي که با اسلام و پيامبر دشمني نکند، به مقدار متعارف در حد صحبت کردن و امثال آن ارتباط را با اخلاق نيک حفظ کنيد . در عين حال در صورتي امکان سعي کنيد امر به معروف و نهي از منکر کنيد تا اعتقاد خود را اصلاح کند . اگر آشناي غير از ارحام باشد، قطع ارتباط اشکال ندارد ،ولي لازم نيست مگر آن که ارتباط با آن ها موجب سستي در عقيده شود که در اين صورت بايد رابطه نزديک قطع شود .
2- کساني که دشمن دين خدا و پيامبر هستند ، هر چند فاميل و ارحام باشند، بايد قطع رابطه شود .دراين مورد قطع رحم حرام نيست، بلکه صله رحم با دشمن خدا معنا ندارد. صله رحم با ارحام کافر در صورتي صحيح است که دشمني با خدا و پيامبر نداشته باشد . دشمن خدا دشمن مؤمن است . جايز نيست با او ارتباط داشته باشد بلکه بايد براي جلو گيري ازتلاش هاي او در تضعيف دين کوشش نمايد(1).
3- با اين نوع افراد با اخلاق نيک رفتار شود . آن ها را با اخلاق و زبان نرم تشويق به دينداري کامل و حفظ حجاب نمائيد . از هر راهي که ممکن باشد تشويق شوند تا توجه جدي به دين و مسائلي ديني پيدا کنند. اگر از ارحام نباشند و نهي از منکر موثر نباشد ، هرچه ارتباط کم تر باشد، بهتر است.
پي نوشت:
1. سؤال تلفني از دفتر آيت الله مکارم شيرازي.

پرسش 11:
حد و مرز تولي و تبري را با بحث صله رحم و تلاش براي امر به معروف و نهي از منکر افراد فاميل و يا دوستان را ذکر کنيد . تا کجا بايد تشويق و تلاش کرد که به راه بيايند ، از کجا بايد رابطه را قطع کرد؟ بهترين نوع رفتار اسلامي را بنويسيد. ( تا کجا بايد صله رحم را رعايت کرد و از کجا بايد قطع رابطه و حتي دشمني کردن و برائت جستن را با افراد فاميل و حتي ساير مردم و همکاران کاري مد نظر قرار داد؟ ) پرسش 12 : اگر مادر يا پدري داريم که ايمان دارند، ولي نماز نمي خوانند ،بايد چه کنيم و در نوع رفتار و يا رفت و آمد چگونه مجاز هستيم ؟

پاسخ:
1- تولي به معناي دوستي با دوستان خداوند و تبري به معناي دشمني با دشمنان خداوند است.
اگر کسي دشمن خدا باشد، هرچند از ارحام باشد، بايد انسان با او دشمن باشد . در اين موارد صله ارحام معنا ندارد. دشمن خدا رحم انسان حساب نمي شود.(1)
اگر کسي از ارحام کافر باشد، ولي دشمني با خدا و پيامبر نداشته باشد ، صله رحم ترک نشود. به مقدار متعارف ارتباط باشد، در حدي که قطع رحم نشود، لکن در دل از آن ها انسان متنفر باشد و برائت قلبي داشته باشد، ولي در ظاهر قطع رحم کامل نشود.(2)
2-با پدر و مادر بايد با مهرباني رفتار شود ، هر چند کافر هم باشند، نبايد بي احترامي شود . با پدر و مادر بي نماز هم با اخلاق نيک رفتار شود . سعي در تشويق آن ها به نماز باشد، هرچند نماز هم نخوانند و امر به معروف اثر نکند، باز هم بي احترامي به پدر و مادر جايز نيست و خدمت به آن ها ثواب دارد.
پي نوشت ها:
1. سؤال تلفني(02517840001) از دفتر آيت الله مکارم شيرازي.
2. آيت الله دستغيب شيرازي، گناهان کبيره، ج1 ،ص 151

پرسش 12:
اگر همسر انسان نماز نخواند يا مسائل ديني را رعايت نکند بايد او را طلاق داد ؟

پاسخ: لازم نيست همسر را طلاق دهد .طلاق راه حل نيست، بلکه مبغوض ترين حلال در نزد خداوند طلاق است.
بايد اورا تشويق کند که نماز بخواند .با اخلاق نيک و گفتار خوب او را تشويق به نماز کند. اگر گوش نکرد، انسان تکليفي ندارد.

پرسش 13:
اگر همسر انسان درست نماز نخواند يا مثلا به جاي ايستاده نماز خواندن، نشسته بخواند يا مهر نگذارد، علي رغم اين که مي تواند ايستاده بخواند ،با او بايد چه کرد ؟ مرز تلاش براي اصلاح و جدايي کجاست ؟
پاسخ:
1- لازم نيست همسر خود را طلاق دهيد ،بلکه او را با اخلاق نيک با فائده ها و اهميت نماز و روش نماز خواندن آشنا کنيد . از اهميت نماز با او سخن بگوئيد . بگوئيد نماز بدون رعايت شرايط باطل است . اهميت ندادن به نماز و سبک شمردن نماز انسان را مستحق عذاب الهي مي کند . از شفاعت ائمه در روز قيامت محروم مي کند . در دنيا نيز روزي را کم و عمر را کوتاه مي کند، ولي اهميت دادن به نماز خير و برکت در زندگي دنيا فراهم مي کند.
2- در مورد اهميت نماز و آداب معاشرت کتاب هاي زير را تهيه و مطالعه کنيد:
1- صدو ده نکته در باره نماز، نوشته آقاي قرائتي
2- نماز راهي روشن در جاني تاريك: محمد محسن فيض كاشاني ،ترجمه اسدالله ناصح.
3- نماز مكتب عالي تربيت، آيت الله مكارم شيرازي.
4- نماز يا بهترين راه خود سازي - مير خليل سيد نقوي.
5- نماز و شكوفه‏هاي زندگي: مركز تحقيقات اسلامي.
6- سخنان چهارده معصوم (ع) پيرامون نماز عباس عزيزي اركي.
در مورد آداب معاشرت با فاميل و اقوام و ديگران کتاب هاي زير را تهيه و مطالعه کنيد:
بهشت خانواده، نوشته آقا مصطفوي
اخلاق عملي: نوشته آيت الله مهدوي کني
اخلاق معاشرت ،نوشته آقاي محدثي