چهار ركن توحید كدام است؟
در ابتدا باید گفت بر اساس روایات مراد از اركان چهار گانه توحید همان است كه در ذكر نورانی «سبحان الله والحمد لله ولا إله إلاّ الله والله أكبر» آمده است واز این رو شكل بیت المعمور كه در واقع تجلی همان ذكر است ،چهار ضلعی شده است .چه این كه كعبه هم كه چهار ضلع دارد به دلیل آن است كه بیت المعمور چهار ضلع دارد. (1)
پس اركان چهار گانه توحید در ذكر یاد شده اشاره شده و عارف سترگ معاصر امام خمینی در تبین این مسله سخن شنیدنی دارد وگفته است :
ركن اول «تسبیح» است. و آن، پرستش خدا است، كه از مقامات والا است. و بنده باید در تمام عبادات متوجّه آن باشد و قلب خود را وقف توصیف و ثناجویی حق كند.
گمان نكند كه عبد می‌تواند حق عبودیّت را به جا آورد. «عنقا شكار كس نشود، دام بازگیر» از این جهت گفته‌اند كمال معرفت اهل عرفان، عجز خویش است.
آری چون رحمت واسعه خدا شامل حال ما بندگان ضعیف است، به رحمت خود، ما بیچارگان را توفیق خدمت داده، و این از بزرگ‌ترین نعمت‌ها است كه اهل معرفت و اولیا ، قدر آن را به قدر معرفت خود می‌دانند، اما ما بازماندگان از هر مقام و منزلت و محرومان از هر كمال و معرفت، به كلّی از آن غافلیم، و دستورهای خدا را، كه بالاترین نعمت است، تكلّف و سخت می‌دانیم و با كسالت به آن عمل می‌كنیم،و از این جهت از نورانیّت آن محروم و محجوبیم.
ركن دوم «تحمید» (ستایش) است. و آن، مقام توحید فعلی است كه مناسب حال قیام و قرائت در نماز است.
ركن سوم «تهلیل» است. و اعتراف به اینكه فقط خواست خدا عملی و مؤثر است و هیچ موجودی به خودی خود، قدرت و اختیاری ندارد، بلكه خدا به او داده است.
«تهلیل» نتیجة مقام «تحمید» است، پس، گویی سالك می‌گوید كه چون جمیع ستایش‌ها منحصر در حق است، پس عبودیت و پرستش نیز منحصر به او می‌شود، و او معبود می‌گردد و بتها همه شكسته می‌شود.
ركن چهارم «تكبیر» است. و معنای آن، برتر بودن خدا از هر وصف و صفت است، چنان كه در ذهن نمی‌گنجد.(2)
پی‌نوشت‌ها:
1. محمد باقر مجلسی ،بحار ، نشر دار الكتب ا لاسلامیه، ج96 ، ص57
2. اما خمینی آداب الصلاة، امام خمینی، نشر موسسه اثار امام 1378 ش ص 373.
