به گزارش روابط عمومی مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، اهمیت رسانه و فضای مجازی در عصر حاضر و در روزگاری که با تجاوز رژیم غاصب صهیونی تقابل می‌کنیم باعث شد تا در مساله بهره گیری از فناوری های نوین و فضای مجازی و نکات امنیتی آن، از نظرات مهندس هادی شیردل مدیر فناوری اطلاعات مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی استفاده کنیم.

در این گفتگو به هوشیاری کاربران فضای مجازی در بهره گیری از پلتفرم های داخلی و خارجی، چت بات‌های هوش مصنوعی و مسائل مهم امنیتی دیگر پرداخته شده است.

مشروح گفتگو را در ادامه بخوانید:

««با توجه به شرایط حاضر و تجاوز رژیم منحوس صهیونی به ایران، وظیفه مردم در استفاده از رسانه و فضای مجازی چیست؟»»
در این شرایط حساس مانند حمله اسرائیل به ایران، وظیفه مردم ایران در قبال رسانه ها و شبکه های مجازی را می توان در چند محور اصلی خلاصه کرد:

-- پرهیز از انتشار شایعات و اخبار تأییدنشده
•    از بازنشر اخبار بدون منبع معتبر خودداری کنید. شایعات میتوانند باعث ایجاد اضطراب و تشویش امنیتی شوند؛
•    اخبار را فقط از منابع رسمی و مورد اعتماد (مانند صداوسیما، خبرگزاریهای معتبر داخلی و خارجی) پیگیری کنید.

-- رعایت امنیت سایبری و اطلاعاتی
•    از اشتراک گذاری اطلاعات حساس نظامی یا امنیتی خودداری کنید. دشمن ممکن است از این اطلاعات سوءاستفاده کند؛
•    مراقب حملات سایبری و فیشینگ در فضای مجازی باشید و از نرم افزارهای امنیتی استفاده کنید.

-- تقویت روحیه ملی و وحدت
•    از انتشار محتواهای تفرقه انداز یا تحریک کننده بین اقشار مختلف جامعه پرهیز کنید؛
•    از محتوای امیدبخش و متحدکننده حمایت کنید.

-- مشارکت مسئولانه در اطلاع رسانی
•    اگر اخبار مهم و تأییدشده ای وجود دارد، آنها را با رعایت اصول اخلاقی و امنیتی منتشر کنید؛
•    از هشتگها و کمپینهای مردمی برای حمایت از منافع ملی استفاده کنید، اما مراقب سوءاستفاده دشمن باشید.

-- پرهیز از تنش آفرینی و هیجان کاذب
•    حتی در مواجهه با اخبار نگران کننده، خونسردی خود را حفظ کنید و از واکنش های احساسی پرهیز نمایید.
•    به جای گسترش ترس، به دنبال راههای عملی برای کمک به جامعه باشید.

««در مورد برخی از نرم افزارها و اپلیکیشن‌های جاسوسی سخن بگوییم. آیا استفاده از تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام و یا vpn ها تهدید جدی است؟ به چه دلیل؟»»
در شرایط بحرانی مانند تنش‌های امنیتی یا حملات خارجی، استفاده از نرم‌افزارهای خارجی مانند واتساپ (WhatsApp)، اینستاگرام (Instagram) و سایر پلتفرم‌های خارجی می‌تواند خطرات امنیتی و اطلاعاتی جدی به همراه داشته باشد.
برخی از مهم‌ترین این خطرات عبارتند از:
•    خطر جاسوسی و دسترسی به اطلاعات کاربران؛
•    بسیاری از این نرم‌افزارها تحت کنترل شرکت‌ها و دولت‌های خارجی هستند و ممکن است اطلاعات کاربران (مانند پیام‌ها، موقعیت مکانی، مخاطبین و...) را در اختیار نهادهای امنیتی دشمن قرار دهند؛
•    در شرایط بحران، کشورهای متخاصم (مانند اسرائیل و آمریکا) ممکن است از این داده‌ها برای اهداف نظامی یا امنیتی استفاده کنند؛
•    خطر حملات سایبری و قطع دسترسی؛
•    دولت‌های خارجی می‌توانند به بهانه‌های امنیتی، دسترسی ایرانیان به این پلتفرم‌ها را محدود یا قطع کنند (مانند قطع شدن واتساپ و اینستاگرام در برخی مقاطع)؛
•    ممکن است حساب‌های کاربری ایرانیان به صورت هدفمند مسدود یا هک شوند؛
•    انتشار اخبار جعلی و جنگ روانی؛
•    در شرایط بحران، شبکه‌های اجتماعی خارجی یکی از ابزارهای اصلی جنگ روانی هستند و اخبار جعلی را با سرعت بالا منتشر می‌کنند. برخی از این اخبار ممکن است برای ایجاد ترس، تفرقه یا تشویش اذهان عمومی طراحی شده باشند؛
•    آسیب‌پذیری در برابر نفوذ و فیشینگ؛
•    هکرها و گروه‌های وابسته به دشمن ممکن است از طریق پیام‌های جعلی، لینک‌های مخرب یا تبلیغات فیشینگ، اطلاعات کاربران ایرانی را سرقت کنند؛
•    برخی از این حملات می‌توانند منجر به دسترسی به گوشی، دوربین، میکروفون یا موقعیت مکانی کاربر شوند؛
•    وابستگی به سرویس‌های خارجی و تهدید حاکمیت دیجیتال؛
•    استفاده از پلتفرم‌های خارجی، وابستگی کشور به زیرساخت‌های بیگانه را افزایش می‌دهد و در بلندمدت امنیت ملی را تهدید می‌کند؛
•    در صورت قطع این سرویس‌ها توسط شرکت‌های خارجی (مثل مسدودسازی حساب‌های ایرانی)، ارتباطات داخلی دچار اختلال می‌شود؛
•    راهکارهای جایگزین و توصیه‌های امنیتی، استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی معتبر می باشد. در شرایط بحرانی، بهتر است از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده شود تا از خطرات جاسوسی، قطع ارتباط و جنگ روانی جلوگیری شود. اگر استفاده از نرم‌افزارهای خارجی ضروری است، رعایت شدید اصول امنیتی الزامی است.

««در مورد چت بات ها و استفاده از آنها در این ایام چه نکاتی باید مورد توجه باشد؟»»
استفاده از بات‌های هوش مصنوعی (AI) مانند ChatGPT، Gemini (گوگل)، Copilot (مایکروسافت) و سایر مدل‌های خارجی در شرایط بحرانی (مانند تنش‌های امنیتی یا حملات سایبری) می‌تواند چالش‌ها و خطرات امنیتی داشته باشد. 

در اینجا مهم‌ترین نکات را بررسی می‌کنیم:
الف) جمع‌آوری و تحلیل داده‌های کاربران:
بسیاری از شرکت‌های خارجی (مثل OpenAI، Google، Microsoft) اطلاعات ورودی کاربران را ذخیره و تحلیل می‌کنند.
در شرایط بحران، این داده‌ها ممکن است برای اهداف امنیتی یا نظامی استفاده شوند (مثلاً پیش‌بینی رفتار کاربران ایرانی).
حتی اگر شرکت‌ها ادعا کنند که داده‌ها را ذخیره نمی‌کنند، باز هم ممکن است تحت فشار دولت‌های متخاصم (مثل آمریکا یا اسرائیل) مجبور به همکاری شوند.

ب) سوگیری سیاسی و تحریف اطلاعات:
مدل‌های هوش مصنوعی معمولاً بر اساس داده‌های غربی آموزش دیده‌اند و ممکن است تحلیل‌های جانبدارانه درباره ایران ارائه دهند.
برخی چت‌بات‌ها در پاسخ به سوالات حساس (مثلاً درباره تحریم‌ها، عملیات نظامی یا سیاست‌های ایران) اطلاعات نادرست یا جهت‌دار منتشر کنند.

ج) خطر حملات سایبری و بدافزار:
استفاده از برخی پلتفرم‌های هوش مصنوعی ممکن است کاربران را در معرض فیشینگ یا بدافزار قرار دهد (مثلاً از طریق افزونه‌های جعلی یا لینک‌های مخرب).
در شرایط بحران، ممکن است حملات سایبری علیه کاربران ایرانی افزایش یابد.

««راه‌های ایمن استفاده از هوش مصنوعی را بیان کنید؟»»
-- رعایت اصول امنیتی:
•    از وارد کردن اطلاعات حساس (نظامی، امنیتی، شخصی) در چتباتهای خارجی خودداری کنید.
•    در صورت نیاز به استفاده از ابزارهای خارجی، از VPN معتبر و حساب کاربری ناشناس استفاده کنید.
-- فعال‌سازی تنظیمات حریم خصوصی:
•    در تنظیمات ابزارهای هوش مصنوعی، گزینههای عدم ذخیره تاریخچه مکالمات را فعال کنید.
-- اعتبارسنجی پاسخ‌های هوش مصنوعی:
•    هوش مصنوعی ممکن است اشتباهات فاحش داشته باشد یا تحت تأثیر پروپاگاندا قرار گیرد. همیشه پاسخها را با منابع معتبر داخلی مقایسه کنید.

««بحث تصویربرداری از مراکز نظامی و یا پدافندها و ... بسیار داغ است. از لحاظ فنی آیا می توان از یک عکس، لوکیشن و مکان را تشخیص داد؟»»
بله، از یک عکس ساده می‌توان اطلاعات مهم مختلفی مانند مکان، زمان، دستگاه عکاسی و حتی جزئیات فنی را استخراج کرد. این اطلاعات معمولاً در متادیتا (Metadata) یا داده‌های همراه عکس ذخیره می‌شوند. 
لازم است که مهم‌ترین اطلاعاتی که ممکن است از یک عکس استخراج شود و روش‌های حذف آنها را توضیح دهیم. اطلاعاتی که ممکن است در یک عکس ذخیره شود عبارتند از :
•    اطلاعات EXIF (Exchangeable Image File Format)؛
•    مختصات جغرافیایی (GPS): اگر GPS دوربین یا گوشی فعال باشد، طول و عرض جغرافیایی محل عکسبرداری ذخیره می‌شود؛
•    تاریخ و زمان دقیق عکسبرداری: حتی ممکن است شامل زمان اصلاح عکس هم باشد؛
•    اطلاعات دستگاه: مدل گوشی یا دوربین، شماره سریال، تنظیمات دوربین (مثل دیافراگم، سرعت شاتر، ISO)؛
•    نرم‌افزار ویرایش: اگر عکس با برنامه‌هایی مانند Photoshop ویرایش شده باشد، ممکن است نام برنامه و تاریخ ویرایش هم ثبت شود؛
•    چهره‌ها و اشیاء: با ابزارهای هوش مصنوعی (مثل Google Lens یا پلتفرم‌های تشخیص چهره) می‌توان افراد یا مکان‌های خاص را شناسایی کرد؛
•    پیش‌زمینه و جزئیات محیط: مثلاً اگر در عکس تابلوهای خیابان یا ساختمان‌های معروف دیده شود، می‌توان مکان را حدس زد؛
•    مقایسه با پایگاه‌داده‌های جغرافیایی: با مقایسه عکس با پایگاه دادههای جغرافیایی، میتوان اطلاعات مکانی عکس را استخراج کرد.

««برای جلوگیری از افشای اطلاعات عکس چه نکات امنیتی را باید رعایت کرد؟»»
•    قبل از عکس گرفتن، در تنظیمات دوربین موبایل، ذخیره موقعیت جغرافیایی (GPS) را غیرفعال کنید.
•    قبل از ارسال عکس، متادیتا را حذف کنید و اگر عکس حاوی اطلاعات حساس است، آن را کراپ یا تار کنید.
در نظر داشته باشید، در شبکه‌های اجتماعی، برخی شبکه‌ها (مثل تلگرام و توییتر) خودکار EXIF را حذف می‌کنند، اما اینستاگرام و فیسبوک ممکن است برخی داده‌ها را حفظ کنند.