۱۴۰۰/۰۴/۱۹ ۱۴:۲۴ شناسه مطلب: 98320
پرسش:
بهترين و دقیقترین ترجمههای فارسي قرآن را معرفي کنيد.
پاسخ:
برای اینکه روشن شود بهترین و دقیقترین ترجمههای فارسی قرآن کریم کدام اند، ابتدا باید به تعریف ترجمه و سپس به معرفی اقسام مختلف آن و درنهایت نوع نیاز مراجعهکنندهی به ترجمه پرداخت تا مشخص شود کدام ترجمه میتواند برای این نیاز را برآورده کند.
بهطورکلی مراد از ترجمه در اصطلاح و در عرف، انتقال معنى كلام از زبانى به زبان ديگر است. با توجه به اينكه جميع معانى و مقاصد منظور در متن اصلى را متضمن باشد به حدى كه گويى عين كلام را از لغتى به لغت ديگر منتقل كردهاند با علم به اينكه نقل عين كلام از زبانى به زبان ديگر ميسر نيست. (1)
نوع ترجمههاى موجود قرآن کریم را میتوان به سه دسته تقسيم كرد: ترجمهی تحتاللفظی، ترجمهی آزاد و ترجمهی تفسیری (معنایی)، هرچند در نامگذاری آنها اختلافنظرهایی وجود دارد.
1. ترجمه تحت الفظى: يا كلمه به كلمه، كه مترجم زبان مبدأ را كلمه به كلمه به زبان مقصد برمىگرداند. در ترجمههاى قديم قرآن، مترجمان باایمان به رعايت امانت كامل در برگرداندن كلام اللّه به فارسى اين روش را اتخاذ كردهاند. (2) گروهى معتقدند، اگر ما دقت وامانت را در ترجمه بخواهيم رعايت كنيم بايد واژه به واژه ترجمه كرده و جلو برويم. بدینوسیله حفظ امانت مىشود و دخالتى درآیات نمىشود. در اين نوع ترجمه، مترجم بهجای هر كلمه از زبان مبدأ، كلمهاى از زبان مقصد را جايگزين مىكند، از نمونههاى اين ترجمه مىتوان ترجمه آقاى معزّى و روان جاوید را نام برد.
بايد متذكر شويم اين نوع ترجمه مشكلات جديدى را فراهم مىكند و هدف از ترجمه را مختل و ناقص مىكند و در اين نوع ترجمه در كلامى مانند قرآن كه مشحون از انواع كنايات، تشبيهها و استعارهها هست ترجمه را قبيح و مستهجن مىكند و مىتوان گفت اين نوع ترجمه نارساترين نوع ترجمه هست. مثلاً اگر بخواهيم آيه 29 سوره اسراء «وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً» را ترجمه تحتاللفظی كنيم به اين صورت هست: «قرار نده دست خودت را بسته به گردنت و آن را از هم کاملاً گشاده مدار تا بنشینی نكوهيده و درمانده» خواننده اين ترجمه در حيرت خواهد ماند، چرا خداوند از بستن دست به گردن و از گشاده نمودن دست منع نموده است، ولى بايد توجه داشت كه «غلّ يدين» در لغت عرب كنايه از بخل ورزيدن و «بسط يدين» كنايه از سخاوت است. (3)
2- ترجمه آزاد: در این نوع ترجمه مترجم خود را مقيّد به برگرداندن دقيق لفظ يا معناى متنى كه ترجمه مىشود نمىداند، بلكه بهتناسب هدفى كه دارد به كاستن يا افزودن بر محتواى متن مىپردازد، گرچه معنى را بهطورکلی منتقل مىكند. روشن است ترجمه آزاد قرآن را نمىتوان ترجمه واقعى آن دانست، بلكه بايد آن را استنباط و دريافت ترجمان شمرد. (4)
3- ترجمه تفسيرى (معنایی): در اين روش، مترجم معنى را از زبان مبدأ به زبان مقصد برمىگرداند، بهطوریکه مراد گوينده يا نويسنده کاملاً بيان شود و تا ممكن شود الفاظ دو زبان نيز هماهنگى داشته باشد. بلى گاه براى رساندن مقصود يا روانى جمله بايد عبارتى افزوده شود، كه به رعايت امانت اين افزودهها را درون هلالين قرار مىدهند.
بهترين نوع ترجمه كلام اللّه، ترجمه تفسیری (معنايى) است كه مراد آيات را بازگو مىكند. البتّه كلمات و تعبيرات و جملهبندی بايد شيوا، گويا- و حتّى الامكان- زيبا و خوشخوان باشد. (5) اين نوع ترجمه بخشى از مشكلات ترجمه نوع اول را از ميان مىبرد و پيام آيه را رساتر به مخاطبين منتقل مىسازد ولى چون در اين نوع ترجمه يك تفسير اجمالى از آيات مطرح مىشود برداشتها و دیدگاههای مترجم در ترجمه لحاظ مىشود: ترجمه آقاى مكارم، سراج و الهى قمشهاى از نوع ترجمه تفسيرى هست. (6)
حال باید دید شخصی که دنبال ترجمه است به کدامیک از انواع سهگانه ترجمه نیازمند است؟ اگر بخواهد ترجمه لغات قرآن کریم را بدون مراعات ادبیات زبان مقصود لفظ به لفظ پیش ببرد و به معنای هر کلمهای در ذیل آن واقف گردد، خوب در این صورت نیازمند به ترجمهی تحتاللفظی است. اگر بخواهد بدون تقید به معانی تکتک الفاظ یک معنای کلی را از آیه برداشت کند خوب باید سراغ ترجمهی آزاد برود، ولی اگر در عین امانتداری یِ در انتقال معانی الفاظ، دنبال ریختن این الفاظ در قالب زبان فارسی با مراعات ادبیات زبان فارسی است و هر جا نیاز به توضیح دارد داخل دو هلال بیاورد، خوب باید سراغ ترجمه تفسیری یا معنوی برود.
باوجوداین تقسیمها و دلایلی ازجمله فصاحت، بلاغت و اعجاز قرآن، نمیشود و نمیتوان قرآن را بهطور کامل همراه تمام ابعاد معنایی آن ترجمه کرد؛ لذا نمیتوان با قاطعیت گفت: فلان ترجمه بهترین و کاملترین است؛ اما در مقایسه ترجمهها بهصورت کلی و با توجه به برتری ترجمه تفسیری (معنایی) نسبت با سایر ترجمهها میتوان گفت: ترجمههای زیر جزء بهترین ترجمههای تفسیریاند:
1. ترجمه مجتبوی.
2. ترجمه آیتالله ناصر مکارم شیرازی.
3. ترجمه محمدعلی رضایی اصفهانی.
4. ترجمه محمدرضا صفوی، بر اساس تفسیر المیزان.
5. ترجمه مشکینی.
6. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی.
7. ترجمه غلامعلی حداد عادل.
8. ترجمه محمدمهدی فولادوند.
روش آقای فولادوند در ترجمه، میانهای از ترجمه تحتاللفظ و ترجمه محتوایی میباشد یعنی دقت و مطابقت ترجمه با اصل آیه و همچنین خوشخوانی و روانی آن هیچکدام فدای دیگری نشده است. علاوه بر اینیکی از ویژگیهای کمنظیر ترجمه حاضر، همت مترجم در ارائه یک ترجمه آهنگین در سورههای مکی انتهای قرآن است. بدون اغراق این ترجمه یکی از دقیقترین و شیواترین ترجمههای معاصر است.
اما یکی از ترجمههایی که بهصورت اختصاصی برای مخاطب نوجوان و جوان نوشتهشده است، «ترجمۀ خواندنی قرآن، به روش تفسیری و پیامرسان برای جوانان و نوجوانان» اثر حجه الاسلام علی ملکی است. این ترجمه به خاطر روان بودن و سادگی و همچنین بهروز بودن اصطلاحات و لغات برای نوجوانان و جوانان بسیار دلنشین است.
در پایان قابلذکر است که قرآن به زبانهای زیادی ترجمهشده و میشود؛ و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (به آدرس: www.noorsoft.org) نرمافزاری بانام «جامع التفاسیر» تهیه و ارائه کرده که علاوه بر متن قرآن کریم، قرائتهای دلنشین، ترجمهها و تفاسیر فراوانی به زبانهای مختلف دارد و برای دانشجویان، طلاب و محققین بسیار مفید هست.
منابع بیشتر جهت مطالعه:
1. سید محمدحسن جواهرى، مقاله «پژوهشى در انواع ترجمه قرآن کریم»،پژوهشهای قرآنی، 1384ش، شماره 42 و 43 ویژه نامه ترجمه قرآن.
2. بیآزار شیرازی، قرآن ناطق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ اول، 1376 ش، ج 1.
پینوشت ها:
1. علی نجار، اصول و مبانی ترجمه قرآن، رشت، کتاب مبین،1381 ش، ص 19.
2. محمدمهدی رکنی یزدی، آشنایی با علوم قرآن، مشهد/ تهران، آستان قدس/ سمت، 1379 ش، ص 150.
3. ر.ک: علی نجار، اصول و مبانی ترجمه قرآن، رشت، کتاب مبین،1381 ش، ص 27 -29.
4. محمدمهدی رکنی یزدی، آشنایی با علوم قرآن، مشهد/ تهران، آستان قدس/ سمت، 1379 ش، ص 151.
5. همان.
6. ر.ک: علی نجار، اصول و مبانی ترجمه قرآن، رشت، کتاب مبین،1381 ش، ص 27-28.