قيام نكردن ائمه(ع) علل و عوامل مختلفي داشته است؛ مثلاً يكي از علت‏هايي كه ائمه(ع) دست به قيام نمي‏زده‏اند، نداشتن اصحاب و ياران واقعي است. در روايتي امام صادق(ع) مي‏فرمايد: «اگر ما تعدادي ولو محدود، شيعه واقعي داشتيم، قيام مي‏كرديم».

    علت قيام نكردن امام سجاد(ع) نيز همين مسأله بوده است. در زمان امام حسن(ع) عده زيادي اطراف حضرت بودند، ولي بيش تر آن ها سست عنصر و بي‏وفا بودند، تا چه رسد به زمان امام زين‏العابدين(ع).

شايد منشا چنين پرسشي فراهم بودن شرايط براي قيام مختار،باشد.مي توان بين شرايط امام سجاد و مختار مقايسه انجام  و چنين نتيجه گرفته شود. چرا شرايط براي مختار فراهم است. اما براي امام سجاد فراهم نبوده ؟

فراهم بودن شرايط براي مختار نمي‏تواند دليل بر اين باشد كه براي امام هم شرايط فراهم بوده است.

خطر شهادت و از بين رفتن نور امامت را خداوند متعال در كربلا دفع نمود . تقدير الهي بر اين رقم خورده بود كه امام سجاد چهارمين پيشواي شيعيان زنده بمانند . قيام حضرت قطعا به كشته شدن وي منجر مي شد همان گونه كه مختار به شهادت رسيد .

آنچه در اين بين نبايد مورد غفلت قرار گيرد ،هدف قيام است ، هدفي كه امام حسين به خاطر آن به شهادت رسيد (حفظ اسلام و زدودن جهالت از دل ها)همان هدف را امام سجاد با نهضتي ديگر كه در ادامه نهضت حسيني است، ادامه داده است. ديگر نيازي به ریختن خون نبود. نيازي به انتقام گيري به وسيله امام سجاد نبود.

    پس از شهادت امام حسين«عليه السلام» حضرت امام سجاد زين‏العابدين«عليه السلام» نقش بسيار مؤثري در بيدار كردن مردم و زنده كردن مظلوميت پدر بزرگوارشان داشتند، چه در قالب خطبه ها و چه در قالب دعا و نيايش كه معارف  و روشنگري هاي خويش  را به مردم ارائه مي نمود .

 يكي از كارهاي بسيار مؤثر حضرت خطبه‏هايي بود كه در راه اسارت خواند . يكي از خطبه‏ها در كوفه و ديگري در مسجد امويان در شام بود .در  خطبه‏ها جنايات يزيد را برملاء كرد . فضائل جدش خاتم‏الانبياء«صلي الله عليه وآله» و حضرت علي مرتضي«عليه السلام» را براي مردم بيان  كرد . نقش ديگري كه حضرت ايفا كرد، گريه مستمر و عزاداري  حضرت براي پدرش بود كه به شكل گريه در صحنه‏هاي مختلف همراه با مصائب حضرت صورت مي‏گرفت . امام در خلال اين صحنه‏ها مظلوميت و شهادت پدر و برادران و ياران پدرش را يادآور مي‏شد. اين ها در حركت هايي كه بعد عليه حكومت بني‏اميه صورت گرفت كه منجر به سقوط خاندان آن ها شد، مؤثر بود.

با تحقیقاتی كه انجام شد به این مورد كه امام سجاد (ع) و اهلبیت امام حسین (ع) با یزید بیعت كرده باشد، دست نیافتیم . آنچه كه از منابع معتبر تاریخی و متون دینی استفاده می شود این است كه:

 امام با یزید بیعت نكرد . ظاهر و قراین نیز نشان می دهد كه چنین مسئله اتفاق نیفتاده است ،زیرا بیعت امام مبتنی بر این بود كه دشمن نسبت به امام سجاد حساس باشد، و حال این كه دشمن به بیعت امام زیاد حساس نبود ، زیرا دشمن تصور می كرد كه بعد از شهادت امام حسین مشكلات رفع و مانعی بر سر راه حكومت وجود ندارد ، افزون بر آن امام سجاد نیز یزید را می شناخت و با ظلم و جنایات وی آشنا بود ، با این وضع امام با یزید بیعت نمی كرد، همان گونه كه امام حسین با یزید بیعت نكرد.

 درا ین جا برخی از جملات امام حسین درباره یزید را می آوریم تا مشخص شود كه امام سجاد با چنین شخصی بیعت نمی كرد.

امام حسین خطاب به والي مدينه فرمود: " ما از خاندان نبوّت و معدن رسالت و جايگاه رفيع رفت و آمد فرشتگانيم ... در حالي كه يزيد مردي است، فاسق، مي‏گسار، قاتل بي‏گناهان؛ او كسي است كه آشكارا مرتكب فسق و فجور مي‏شود. بنا بر اين، هرگز شخصي همانند من، با مردي همانند وي بيعت نخواهد كرد". (1)

همچنين امام در پي اصرار مروان بن حكم براي بيعت با يزيد، با قاطعيّت فرمود: «وَ عَلَي الْإِسْلامِ ألسَّلامُ إِذْ قَدْ بُلِيَتِ الْأُمَّةُ بِراعٍ مِثْلَ يَزِيدَ، وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّي رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه و آله يَقُولُ: الْخِلافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلي آلِ أَبِي سُفْيانَ ؛ (2) هنگامي كه امّت اسلامي به زمامداري مثل يزيد گرفتار آيد، بايد فاتحه اسلام را خواند! من از جدّم رسول خدا شنيدم كه مي‏فرمود: خلافت بر خاندان ابوسفيان حرام است!».

امام در سخن ديگري خطاب به برادرش محمّد حنفيّه مي‏فرمايد: " اي برادر! به خدا سوگند! اگر در هيچ نقطه‏اي از دنيا، هيچ پناهگاه و جاي امني نداشته باشم ، هرگز با يزيد بن معاويه بيعت نخواهم كرد! ". (3)

گرچه شرایط قیام مسلحانه برای امام سجاد فراهم نشد و حضرت قیام نكرد ، (4) اما امام با بیان جایگاه اهلبیت ،مظلومیت امام حسین و جنایات دشمن علیه حكومت مبازه كرد. مبارزه امام در قالب عزاداری ، خطبه خواندن ،سخنرانی و دعا ظهور نمود . (5)

پی نوشت ها:

1. بحار الانوار، ج 44، ص 325 .

2. عاشورا ، سعید داوری و مهدی رستمی ، ص 255-256 ، مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع) ، قم ، 1384 به نقل از بحار الانوار ،ج1، ص 184.

3. بحار، ج44، ص 329 . 

4. سیره پیشوایان ، مهدی پیشوای ، ص239، موسسه امام صادق ، قم، 1379 .

5. همان، ص 259 .

پاسخ1:
امام سجاد (ع) درکربلا حضور داشت و با اهل بيت (ع) بود .تا برگشت اهل بيت از شام به مدينه با آنان بود. همچنان که حضرت عباس (ع) در کر بلا بود. از آن جائي که امام سجاد بيمار بود، توان مبارزه را نداشت و دشمن هم در باره ايشان چندان حساس نبود، زيرا تصور مي کرد خود وي از دنيا مي رود، اين در حالي است که حضرت ابوالفضل (ع) سالم و از پر چمداران امام حسين(ع) بود و دشمن نيز سخت نسبت به وي حساس و از ايشان احساس خطر مي نمود. درصدد به شهادت رساندن ايشان بود. اگر امام سجاد (ع) بيمار نبود، وي نيز مانند ساير ياران امام حسين(ع) در جنگ شرکت مي نمود. در ضمن بيماري امام سجاد (ع) تقدير الهى بود، براى اين كه امام سجاد زنده بماند و نسل امام حسين از اين طريق حفظ شود. بيمارى سبب نجات ايشان شد. دشمنان چند بار تصميم گرفتند حضرت را بكشند، اما چون بيمارى او شديد بود گفتند: بيمارى او را مى‏ كشد، چرا او را بكشيم.(1) حميد بن مسلم گويد: به اتفاق شمر بن ذى الجوشن در خيمه‏ ها عبور مى‏ كرديم تا به على بن حسين(ع) رسيديم، ديديم در شدت مرض در بستر غم و بيمارى و ناتوانى خوابيده است، و با شمر جماعتى از رجاله بودند، گفتند: آيا اين بيمار را بكشيم؟ گفتم: سبحان اللَّه! چگونه بي رحم مردميد. همين مرض او را خواهد كشت. بدين وسيله شر ايشان را از حضرت برگردانيدم.( 2 )

پى نوشت‏ها:
1 . مرتضى مطهرى، حماسه حسينى، ج 1، ص 97 - 98.
2 . شيخ عباس قمى، منتهى الآمال، ج 1، ص 399.
-------------------------------------

پاسخ2:
نماز انسان در وطن (اصلي ، حکمي ، اتخاذي ) کامل است. همچنين در غير وطن اگر قصد ماندن ده روز را داشته باشد، کامل است.
شهري که در آن متولد شده ايد، وطن اصلي شما مي باشد. اگر موقعي که از آن نقل مکان مي کرديد، اعراض نکرده باشيد (قصد داشته باشيد که به هيج وجه براي زندگي به آن جا برنگرديد) همچنان وطن شما مي باشد. هروقت که به آن جا مي رويد، نماز شما کامل است.(1)
اما شهري که براي کار به آن جا رفتيد، اگر بنا داشتيد که به صورت دايم و يا به مدت هفت الي هشت سال در آن جا زندگي کنيد، آن جا هم وطن شما مي باشد. اگر از آن شهر هم اعراض نکرده باشيد، همچنان وطن شما باقي مي ماند.(2)
شهري که براي ماموريت به آن جا رفته ايد، حکمش مانند همان شهري است که براي کار به آن جا رفته ايد.
انسان علاوه بر وطن اصلي مي تواند دو وطن ديگري هم داشته باشد.

پي نوشت ها:
1. آيه الله خامنه اي ، استفتائات ، س 703 .
2 . همان ، س695 .
-------------------------------------

پاسخ3:
در صورتي که مسافر تا قبل از اذان ظهر به زادگاه خود برسد و در طول روز، يعني بعد از اذان صبح چيزي که روزه را باطل مي کند، انجام نداده باشد، بايد روزه بگيرد.(1)
بنابراين اگر قبل از اذان صبح ويا بعد از اذان صبح تا قبل از اذان ظهر به وطن خود برسيد ،روزه شما صحيح است.

پي نوشت :
1.توضيح المسائل مراجع ، ج1، م 1722.