پرسشگر محترم در مورد سند احاديث و شناسايي احاديثي كه از لحاظ سند و نقل كنندگان معتبر و قابل اعتنا هستند و رواياتي كه از لحاظ سند ضعيف مي باشند، تلاش هاي فراواني صورت گرفته است و در نرم افزارهاي حديثي و درايه (مانند نرم افزار نور الدرايه ) شما به راحتي مي توانيد سند آن حديث را از جهت قوت و ضعف ببينيد.

نكته مهم ديگري كه توجه به آن لازم است اين كه احاديث وارد شده از امامان در باب خلقت آسمان و زمين و ... كه مورد توجه شما است، غالبا خبر واحدند يعني يك يا چند راوي محدود آن را از معصوم  نقل كرده اند و كم اتفاق مي افتد كه روايتي را چندين راوي از معصوم نقل كرده باشند تا حديث مشهوري گردد كه اعتماد آوري اش بيشتر باشد.

ديگر اين كه غالب اين روايات از لحاظ سندي اشكال دارند يعني يا راوي ناشناخته است يا سند تا معصوم متصل نيست و ...

اگر روايتي در اين زمينه متواتر باشد يعني راويان بسياري آن را نقل كرده باشند و دلالت و معناي روايت هم صريح باشد، آن قطعا سخن معصوم است و حق مي باشد و مي توانيد به آن با اطمينان خاطر اعتماد كنيد ولي روايات اين گونه بسيار كم مي باشند و روايات معمولا غير متواتر هستند و در اين باب هم غالبا از لحاط سندي ضعف هايي دارند بنا بر اين نمي توان يقين داشت كه آنها سخن معصوم باشند و انتساب آنها به معصوم يقيني نيست.

پس اين روايات بدون اين كه لازم باشد در سند آنها تحقيق و بررسي كنيم و بررسي در سند آنها هم كمك چنداني به ما نخواهد كرد، با اين وجود مي توانند ما را در تحقيقات علمي مان كمك باشند و به عنوان نشانه هاي احتمالي بر حقيقت مورد استفاده قرار گيرند.

شما مي توانيد مضمون و مفهوم اين روايات را به عنوان سخن معصوم در نظر بگيريد و به كنكاش علمي در مورد آن معنا و مفهوم بپردازيد. اگر تلاش علمي و تجربي شما آن معنا و مفهوم برداشت شده را تاييد كرد، كه خدا را شكر و در غير آن صورت متوجه مي شويد معناي برداشتي شما صحيح نبوده يا اصل روايت اساسي ندارد.

در هر حال اين روايات را كه هم سندشان قطعي نيست و هم دلالتشان، مي توان به عنوان سخن احتمالي امام در نظر گرفت و برداشت خود از روايت را به عنوان معناي احتمالي مورد نظر امام فرض كرد و به بررسي و كنكاش حول آن پرداخت ولي چون اين روايات متواتر نيستند نمي توان به يقين اصل آن را سخن امام و مفهوم آن را معناي مورد نظر امام شمرد. 

يك دسته مربوط به خود پيامبر (ص) است .

 دسته ديگر مربوط به امامان معصوم (عليهم السلام).

اثبات حجيت روايات و سنت پيامبر  به وسيله روايات خود حضرت يا ساير معصومين (عليهم السلام) مستلزم دور است .حجيت سنت پيامبر  را به وسيله آيات قرآن و دليل عقلي اثبات مي كنيم.

آياتي كه دلالت بر لزوم اطاعت مطلق از رسول خدا (ص) دارد و دلايل عقلي كه دلالت بر عصمت رسول خدا  دارد ،بر حجيت روايات مأثوره از پيامبر  دلالت دارد.

از جمله اين آيات به آيه 12 سوره تغابن مي توان اشاره نمود كه خداوند متعال در اين آيه مي فرمايد:

« وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُول؛

اطاعت كنيد خدا را، و اطاعت كنيد پيامبر را».

 همچنين در آيه 7 سوره حشر مي فرمايد:

«  ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛

 آنچه را رسول خدا براي شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهي كرده خودداري نماييد».

 اين آيات و آيات متعدد ديگري از قرآن كريم دلالت بر حجيت سيره پيامبر  و لزوم تبعيت از آن دارد.(1)

اما درباره روايات مأثوره از امامان معصوم (عليهم السلام)  علاوه بر آيات قرآن و دلايل عقلي كه دلالت بر ولايت و عصمت ايشان و در نتيجه حجيت سنت ايشان دارد، به وسيله احاديث رسول خدا همچون حديث ثقلين (2)نيز مي توان حجيت روايات ايشان را اثبات نمود . اين امر مستلزم دور نيست. زيرا در اين جا به وسيله قول امامان حجيت اقوال ايشان اثبات نمي شود ،بلكه به وسيله قول رسول خدا (ص) حجيت اقوال ايشان اثبات مي شود.

از جمله آيات قرآن كه دلالت بر لزوم تبعيت از ايشان و در نتيجه حجيت سنت ايشان دارد، آيه اولي الامر است كه خداوند متعال در اين آيه مي فرمايد:

« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ؛ (3) اي كساني كه ايمان آورده‏ايد! اطاعت كنيد خدا را! و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [اوصياي پيامبر] را».

در روايات متعدد و معتبر، مراد از اولي الامر در آيه مذكور ائمه معصومين (عليهم السلام) دانسته شده است.

 شيخ طبرسي از جابر بن عبدالله انصاري نقل مي كند كه وقتي آيه اولي الامر نازل شد، از رسول خدا سؤال نمودم كه  ما خدا و رسول خدا را مي شناسيم . مراد از اولي الامر كيست؟

 فرمود:

« هُمْ خُلَفَائِي يَا جَابِرُ وَ أَئِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ بَعْدِي أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع) ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَيْنُ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْمَعْرُوفُ فِي التَّوْرَاةِ بِالْبَاقِرِ وَ سَتُدْرِكُهُ يَا جَابِرُ فَإِذَا لَقِيتَهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّي السَّلَامَ ثُمَّ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ مُوسَي بْنُ جَعْفَرٍ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَي ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ سَمِيِّي وَ ذُو كُنْيَتِي حُجَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ بَقِيَّتُهُ فِي عِبَادِهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ذَلِكَ الَّذِي يَغِيبُ عَنْ شِيعَتِه...‏؛(4)

 اي جابر !آن ها جانشينان و امامان مسلمانان بعد من هستند. اول آن ها علي بن ابي طالب (ع) سپس حسن و حسين و علي بن حسين و محمد بن علي كه در تورات به باقر معروف است . به زودي اي جابر! وي را ملاقات مي كني. پس سلام مرا به وي برسان . بعد از او صادق، جعفر بن محمد و سپس موسي بن جعفر و علي بن موسي و سپس محمد بن علي و علي بن محمد و حسن بن علي . سپس هم نام و كنيه من و حجت خدا در زمينش و باقيمانده الهي بين بندگانش، محمد بن حسن بن علي است . اين همان كسي است كه از شيعيان خود غايب مي شود...».

پي نوشت ها:

1.  براي مطالعه تفصيلي دلايل عقلي و قرآني دال بر حجيت سنت مراجعه شود به حكيم، اصول العامه، المجمع العالمي لاهل البيت(عليهم السلام)، 1418ق، ص 117.

2. « إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّي يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ ؛ (شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، مؤسسه آل البيت،  1409 هـ.ق، ج 27، ص 34).

 دو چيز گرانبها را در ميان شما به يادگار مي گذارم كه اگر به آن ها تمسك كنيد ،هرگز گمراه نمي شويد :كتاب خدا و عترت و اهل بيتم . اين دو هرگز از يكديگر جدا نمي شوند تا اينكه در حوض كوثر بر من وارد شوند».

3. نسا(4) آيه 59.

4. طبرسي، إعلام الوري بأعلام الهدي، دارالكتب الاسلاميه، 1390 ق، 396.