براي روشن شدن مطلب و اين كه هيچ گونه اختلافي ميان اين دو آيه وجود ندارد و هر كدام از اين دو آيه براي مقصودي نازل شده است، مناسب مي باشد هر دو آيه را ذكر و از هر كدام تحليلي كوتاه ارائه و در مورد نكته مورد سوال مطلبي بيان كنيم.

خداي متعال در سوره بقره فرمود:

1."وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرينَ" (1) سوره بقره،آيه 155

قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ها، آزمايش مى‏كنيم و بشارت ده به استقامت‏كنندگان!

و در سوره مائده فرمود:

2."إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‏ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ"(2) سوره مائده،آيه 69

آنها كه ايمان آورده‏اند، و يهود و صابئان و مسيحيان، هر گاه به خداوند يگانه و روز جزا، ايمان بياورند، و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آن ها است، و نه غمگين خواهند شد و اما در مورد آيه اول مطابق با شان نزول و تفاسير مربوطه بايد گفت، مخاطبين آيه همه مسلمانان خصوصا مومنان هستند و اين آيه اولا  مربوط به آزمايش مسلمانان هنگام برخورد با سختي ها  و ابلاغ تكليف به ايشان است كه  در اين جا آيه شريفه ناظر به  جنگ و مشكلات خاص آن مي شود كه هنگام جنگ با كافران بسياري از چيزها از دست مي رود اما به جاي آن بايد صبر كرد تا خداي متعال پاداش صبر را به شيريني بدهد.

(خداي متعال)در اين آيه به مساله" آزمايش به طور كلى" و چهره‏هاى گوناگون آن اشاره مى‏كند و به عنوان يك امر قطعى و تخلف‏ ناپذير مى ‏فرمايد:" به طور مسلم ما همه شما را با امورى همچون ترس و گرسنگى و زيان مالى و جانى و كمبود ميوه ‏ها آزمايش مى‏كنيم" وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ".

و از آنجا كه پيروزى در اين امتحانات جز در سايه مقاومت و پايدارى ممكن نيست در پايان آيه مى‏فرمايد:" و بشارت ده صابران و پايداران را" وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ".

آن ها هستند كه از عهده اين آزمايش هاى سخت به خوبى بر مى‏آيند و بشارت پيروزى متعلق به آن ها است، اما سست عهدان بى استقامت، از بوته اين آزمايش ها سيه‏ روى درمى‏آيند.(1)

در اين آيه شريفه خداي متعال به صابران در مقابل بلايا و سختي ها، مژده داده است مژده اي كه پاسخ آن را هم در دنيا كه همان آرامش روحي است مشاهده و هم در آخرت سعادت و آرامش ابدي را دريافت كرد.

و البته چنين است كه خداي متعال انسان هاي مومن را از براي دادن پاداش و جزاي بيشتر به انواع امتحان هاي سخت مي آزمايد تا آبديده تر و خالص تر شوند اين مطابق با مفاد آيه سوره بقره است، اما مي دانيم كه نتيجه چنين امتحان براي مومن و محصول آن، ترس نيست، بلكه مقاومت و بردباري و نيز اميد بيشتري است و مژده به صابران به همين معنا است.

و اما در آيه مربوط به سوره مائده ملاحظه كنيم كه اين آيه در وصف مومناني است كه وقتي عمل صالح انجام مي دهند و به خدا و روز جزاء ايمان دارند در نتيجه از هيچ چيزي جز خداي متعال نمي ترسند و ترس از خدا هم ترس از خدا نيست بلكه ترس از مواجهه با حق متعال با حالت شرمندگي از انجام گناه و سياه رويي است.

 و اين مطابق با مفاد سوره مائده است و همه مي دانيم انسان هايي كه مومن واقعي اند در دنيا به انواع امتحان ها آزموده مي شوند و آناني كه در اين گونه امتحان ها سر بلند بيرون مي آيند از غير خدا نمي ترسند و اگر ترسي هم دارند از ترس غلبه هواي نفس و معصيتي است كه ممكن است در اثر نسيان و غفلت انجام دهند و آناني كه عمل صالح انجام مي دهند دلي پر اميد دارند و خداي متعال آنان را در مقابل مشكلات توانا كرده و ترس و غم را از دل هاشان مي زدايد.

در نتيجه مفاد آيه سوره  بقره، رويا رويي انسان با امتحان هاي سخت الهي است كه هنگام مواجهه با سختي ها، تكليف انسان صبر و برد باري است  و مفاد آيه سوره مائده  عدم ترس است كه آن هم از  نتيجه ايمان و تقويت آن در باور دروني ناشي مي شود ،يعني مومني كه از عهده امتحان هاي الهي سر بلند بيرون آمد، اين مومن با ايمانش كه خداي متعال به او داده در مقابل حوادث دنيا مقاوم شده نه غمي او را مي گيرد و نه از چيزي مي ترسد چون به ايمانش اميد دارد و مي داند كه هنگام ترس ايمانش به دادش خواهد رسيد.

و اما اين كه آرامش دنيا فقط براي مومنان صالح است بايد بگوييم آري آرامش واقعي مختص مومنان صالح است و البته اين آرامش مطابق با درجات ايمان،بيشتر و كمتر مي شود و مطابق با وعده الهي آرامش و آسايشي كه در آيه مد نظر است، نصيب مومن صالح مي شود، اما همين آسايش مراتب و درجاتي دارد.

اين يك واقعيت است و به تجربه در همين دنيا هم ثابت شده است كه در مسير زندگي هر مقدار تلاش كنيم، نصيب بيشتري از بهره دنيا خواهيم برد و به همين نسبت انسان هاي مومن در پي بهره آخرت اند، بهره اي ابدي اگر چه در در پرتو ايمان در همين دنيا هم به نوعي آرامش خواهند رسيد كه از هيچ چيز جز خدا نخواهند ترسيد.

انسان مومن با تمسك به ايمان و عمل صالح، براي رسيدن به هدف الهي هر سختي را به  جان مي خرد تا به آرامش و رفاهي كه در مقصد وجود دارد برسد خصوصا آرامشي كه ابدي و الهي باشد، پس در اين راه طبق وعده الهي هيچ ترسي به خود راه نمي دهد و مثل انساني است كه با چراغ در شبي تاريك راه بيابان به پيش مي گيرد و هر مقدار نور چراغ بيشتر باشد، چون محيط بيشتري را روشن مي كند در نتيجه ترس صاحبش كمتر و آرامشش بيشتر خواهد شد و اين آرامش او را در مسير يافتن و رسيدن به هدف  ياري مي كند. ايمان همان چراغ است و مومن صالح هر مقدار نور ايمانش بيشتر باشد، به همان اندازه آرامشش بيشتر خواهد شد اين پيام و وعده الهي است.

نتيجه اين كه دريافت آرامش روحي و رحمت خدا امري نسبي است و به اندازه درجات ايمان و عمل، آرامش نصيب انسان مي شود و اين معناي عدل خداوندي است.

پي نوشت:

1.مكارم شيرازي، تفسير نمونه،تهران، انتشارات دار الكتب الاسلاميه، سال 1374 ه.ش، چاپ اول، ج‏1، ص 525.