شأن نزول قرآن و ترتيب سوره هاي قرآن

قرآن از جانب خدا برای هدایت بشر بر قلب رسول خدا نازل شده ، بر زبان ایشان جاری گشته و به مردم  رسیده است تا برنامه عقیده و عمل آنان شود. خداوند غالب سوره ها و آیات را ابتدائا و بدون این كه واقعه خاصی رخ داده باشد، بر قلب پیامبر القا كرد تا به مردم ابلاغ كند . تعدادی از آیات و سوره ها در پس حوادث و وقایعی معین نازل شد  و حكم شان را بیان كرد و ناظر به آن ها بود كه به آن وقایع و حوادث "سبب نزول" یا " شأن نزول" گویند. (1)

دانشمندانی سعی در جمع آوری شأن و اسباب نزول آیات داشته اند. كتاب های زیر در این زمینه تدوین شده است:

علی بن احمد واحدی ، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الكتب العلمیه، 1411 ق.

محمد باقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات، تهران، انتشارات اسلامی، 1361 ش.

محمد جعفر اسلامی، شأن نزول آیات، تهران، نشر نی، 1383 ش.

ترتیب سوره های قرآن بر حسب نزول غیر از آن است كه امروز در قرآن می یابیم. ترتیب نزول بنا بر قول هایی كه هست در كتب علوم قرآنی ثبت شده است. (2) اما ترتیب نزول فعلی بنا به نظر گروهی به تمامه مطابق دستور رسول خداست. بنا به نظر گروهی همه یا بعض آن به اجتهاد صحابه بوده است. (3)

پی نوشت ها:

1. غالبا این دو واژه را به یك معنا گرفته اند(خرمشاهی، دانشنامه قرآن ، تهران ، دوستان، 1377،ج 2، ص 1289) زیرا غالبا از لحاظ مصداق با هم متحد می باشند،یعنی واقعه ای سبب نزول آیه یا آیاتی شده (همان ، ج 1، ص 192) كه در شأن همان واقعه و روشنگر حكم همان واقعه است. گاهی این دو با هم تفاوت می یابند، به این معنا كه واقعه و جریانی سبب شده تا آیه و آیاتی نازل شوند كه آن واقعه سبب نزول می باشد، ولی آن آیات در شآن مطلبی دیگر است و مطلبی دیگر را روشن می كند، مثلا سوال گروهی از یهود كه ایمان آورده اند، از پیامبر كه "ولی مسلمانان كیست؟" و بعد از پیامبر باید به چه كسی رجوع كنند؟  سبب نزول آیه ولایت(مائده (5) آیه 55) می شود كه در شأن امیر المؤمنین و ناظر به زكات و صدقه دادن ایشان است. وی را به عنوان ولی مؤمنان بعد از خدا و رسول معرفی می كند.

2. سید محمد باقر حجتی ، تاریخ قرآن كریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377 ش ، ص 394-409؛

سید محمد رضا جلالی نائینی، تاریج جمع قرآن كریم، تهران، نشر نقره، 1365 ش ، ص 158-181.

3.  سید محمد باقر حجتی، همان ؛سید محمد رضا جلالی، همان.