اگر بخواهیم خودمون رو بشناسیم از چه راهی می تونم و اگر از طریقه علم روان شناسی‌برسیم چطور؟ چون كه می گن اگر خودتو بشناسی خدای خودتو بهتر می شناسی؟
علم روانشناسی علمی است كه رفتارها و اعمال انسان را مورد بررسی قرار می دهد و با معرفت نفس و خود شناسی دینی و اسلامی تفاوت دارد. اگر از طریق علم روانشناسی دنبال خود شناسی باشید، تنها به بخشی از وجود انسان علم پیدا می شود و به تمام حقیقت انسان معرفت كسب نمی شود.
مهم ترین رابطة انسان با خودش این است كه خویش را بشناسد.
تا انسان خود را نشناسد و از استعدادها و لیاقت‌های روحی و جسمی خود آگاه نشود و موقعیت خود را در جهان آفرینش نشناسد، نمی‌تواند به شخصیت و ارزش وجودی خود پی ببرد و در رسیدن به هدف نهایی از آفرینش خویش استفاده نماید.
خودشناسی به معنای این است كه انسان مقام واقعی خود را درك كند و حقوقی را كه هر یك از اعضا و جوارح بر او دارند بشناسد و ادا نماید. انسان از طریق خودشناسی می‌فهمد كه آزاد، مختار و مسئول آفریده شده، هدف از خلقت او قرب به درگاه الهی، رسیدن به مقام عبودیت و بندگی و آراستگی به اخلاق و صفات كمال و جمال حق گشتن است، كه این بالاترین سیر كمال بشر است.
آن چه خداوند در وجود انسان به ودیعه نهاده، نشانه‌های روشنی از علم و قدرت و حكمت پروردگار است، و در میان مخلوقات هیچ موجودی به اندازة انسان دارای این همه سرّ و حكمت نیست.
شناخت انسان در شناخت خدا نقش مهمّی دارد و خودشناسی راهی به سوی خداشناسی است: "من عرف نفسه فقد عرف ربّه"(1) انسان با خودشناسی به قابلیت‌ها، توانمندی‌ها، تحولات و ویژگی‌های فطری و غیر فطری خود پی برده، ضعف، فقر، نیازمندی و تعلق به قدرت لایتناهی پروردگار را در خود حس خواهد كرد، و این مقدمه‌ای برای سلوك عملی و رفتن به سوی خدا و كمال مطلوب خواهد بود. در روایات، خودشناسی برترین و نافع‌ترین شناخت، شمرده شده است.
"راه‌های خودشناسی": خودشناسی از دو راه امكان‌پذیر است:
1. با سیر درونی (انفس)، و مطالعه، تفكر و تعقّل در درون انسان اعم از جسم و روح.
2. با سیر بیرونی (آفاقی)، و این كه انسان در بین موجودات جهان هستی چه جایگاهی دارد؟ چرا به عنوان "خلیفة الله" (جانشین خدا در زمین) قرار داده شده است؟ و...
سیر آفاقی (بیرونی) و انفسی (درونی) به شكل‌های گوناگون امكان پذیر است:
الف) از طریق وحی و مطالعة كتاب و سنت و این كه قرآن و روایات دربارة انسان چه گفته است مانند آیات:
"هُوَ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن تُرَاب‌ٍ ثُم‌َّ مِن نُّطْفَة‌ٍ ثُم‌َّ مِن‌ْ عَلَقَة‌ٍ; (غافر، 67):
"إِن‌َّ الاْ نسان خُلِق‌َ هَلُوعًا ; (معارج، 19)
"خُلِق‌َ الانسان مِن‌ْ عَجَل‌ٍ; (انبیأ، 37)
"لَقَدْ خَلَقْنَا الاْ نسان فِی‌َّ أَحْسَن‌ِ تَقْوِیم‌ٍ ; (تین، 4)، و آیات: نحل، 78; مؤمنون، 12 - 16; حج، 5; روم، 54; واقعه، 57 - 62; یس، 77; انسان، 1 - 3; نبأ، 8; عبس، 18 - 24; انفطار، 7 - 19; و...(2)جهت آگاهی بیشتر ر.ك: مبانی خداشناسی، محمدی ری شهری، ص 91 - 154، دارالحدیث ؛ معارف قرآن، استاد محمدتقی مصباح یزدی، ص 321ـ442، مؤسسة در راه حق.
در یكی از اشعار منسوب به امیرالمؤمنین‌نیز آمده است : أتزعم انك جرم صغیر و فیك انطوی العالم الاكبر؛ گمان می‌كنی جسم كوچكی هستی، در حالی كه این گونه نیست، بلكه درونت عالم بزرگی نهفته است". (3)
ب) از طریق مطالعة كتاب‌هایی كه در مورد خصوصیات جسمی و روحی انسان و شناخت: چشم، گوش، پوست، مغز، اعصاب، قلب، سلول‌ها، استخوان‌ها و ... نوشته شده است .
این گونه مطالعات اگر با تفكر و تعقل صحیح همراه باشد انسان را به شناخت خدا خواهند رساند. قرآن مجید می فرماید:
"وَ فِی خَلْقِكُم‌ْ وَ مَا یَبُث‌ُّ مِن دَآبَّة‌ٍ ءَایَـَت‌ٌ لِّقَوْم‌ٍ یُوقِنُون‌َ ؛ و در آفرينش خودتان و آنچه از [انواع] جنبنده [ها] پراكنده ميگرداند، براي مردمي كه يقين دارند نشانههايي است."(4)
ج) سیر و شناخت از راه عرفان و شهود كه انسان به وسیلة تقوا، تزكیه نفس و سیر و سلوك عملی به آن نائل می‌گردد.
به بیان دیگر یكی از ره های خود شناسی راه اصلاح نفس و تهذیب اخلاق و پرورش ملكات والای انسانی است. انسان ازاین طریق به كرامت نفس و عظمت خلقت بزرگ الهی و اهمیت روح آدمی كه پرتوی از انوار الهی است، پی می‌برد و از همین راه خالق خویش را شناخته و مسیر عبودیتش را طی می‌نماید .
برای اطلاع بیشتر به كتاب "معرفت نفس" علامه حسن زاده آملی،"انسان كامل" شهید مطهری مراجعه نمائید.
پی نوشت ها:
1 . عبد الواحد تميمي آمدي،غرر الحكم ، ج 5 ، ص 194 ، مادة عرف.شرح آقا جمال الدين خوانساري،دانشگاه تهران،تهران،1366ش.
2. مبانی خداشناسی، محمدی ری شهری، ص 91 - 154، دارالحدیث ،قم؛ معارف قرآن، استاد محمدتقی مصباح یزدی، ص 321ـ442، مؤسسة در راه حق، قم.
3. الاربعین، الشیخ الماحوزی، تحقیق: سید مهدی رجائی، ص 281، طبع امیر.
4. جاثیه (45) آیه 4
