حدیث درج

مطلبی كه مجموع آن حدیث نیست و بعضی از آن حدیث است در اصطلاح علم حدیث  درج نام دارد یعنی عبارتی كه جزء حدیث نبوده و به آن راه یافته باشد.

نمونه از درج در عبارت زیر است:

« وَ رُوِيَ أَنَّهُ مَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ فِي يَوْمٍ أَفْضَلَ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَة ِوَ كَانَ الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ- رَسُولُ اللَّهِ ص أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع- بِغَدِيرِ خُمٍّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ قِيَامُ الْقَائِمِ ع يَكُونُ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ تَقُومُ الْقِيَامَةُ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ يَجْمَعُ اللَّهُ فِيهَا الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- ذلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِكَ يَوْمٌ مَشْهُود »(1)

و روايت كرده‏اند كه: آفتاب در هيچ روزي طلوع نكرده است كه بهتر و برتر از روز جمعه باشد.آن روزي كه رسول خدا (ص)امير المؤمنين (ع) را در غدير خم به امامت پس از خود منصوب فرمود روز جمعه بود، همچنين روزي كه حضرت قائم عليه السّلام قيام خواهد فرمود روز جمعه خواهد بود، قيامت نيز در روز جمعه بر پا خواهد شد كه خداوند متعال (ملّتها و نفوس) أوّلين و آخرين را در آن فراهم خواهد آورد و مؤيّد اين سخن همانا قول خداوند عزّ و جلّ است كه فرموده: «آن قيامت در روزي است كه مردمان در آن روز فراهم آورده شوند، و نيز در آن روز همه عالميان شهادت خواهند بر خويشتن يا بر يك ديگر شهادت خواهند داد، يا جملگي در آن روز حاضر خواهند شد».

علامه مجلسی درباره این حدیث گفته:

«   أن قوله و كان اليوم الذي إلي آخره يجوز أن يكون من عبارة الراوي أو من عبارته علي طبق طريقته في هذا الكتاب من إدراج كلامه كثيرا بين الأحاديث بدون علامة فاصلة بينهما و يؤيدهما أن مثل صدر هذا الحديث مروي في التهذيب و الكافي عن أبي بصير عن أبي عبد الله ع بدون هذه التتمة»(2)

ممكن است عبارت « و كان الیوم الذی...» سخن راوی و یا سخن شیخ صدوق باشد كه این طبق شیوه وی در این كتاب است بدین گونه كه در موارد بسیاری سخن خویش را در میان احادیث آورده بدون هیچ نشانه ای كه آندو را از یكدیگر جدا كند.

موید این احتمال آن است كه عبارتی همانند بخش نخستین این حدیث در كتابهای تهذیب و كافی از امام صادق روایت شده است. ولی این ذیل را ندارد.

در كتاب كافی همین روایت آمده و ذیل آن را ندارد:

« عن ابی بصیر قال سمعت ابا جعفر یقول: ما طلعت الشمس بیوم افضل من یوم الجمعه»(3)(4)

روایات جعلی زیاد است مخصوصا در زمان معاویه كه برای از بین بردن فضائل امام علی و سب ایشان و فضیلت دادن  معاویه به بعضی پول می دادند تا حدیث جعل كنند مانند این حدیث:« عن ابی هریره الامناء عند الله ثلاثه انا،جبرئیل و معاویه»(5)

لازم به ذكر است كه متاسفانه در منابع اهل سنت (حتی منابع دست اول آنها مانند صحیحین ) روایت جعلی به وفور یافت می شود برای اطلاعات بیشتر به كتاب سیری در صحیحین تالیف آیت الله نجمی مراجعه بفرمایید.

پی نوشت ها:

1.شیخ صدوق،من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص421.

2.علامه مجلسی،بحارالانوار ، ج 55، ص370.

3.كلینی،محمد بن یعقوب،كافی،انتشارات آل البیت، ج3،ص413.

4.مسعودی،عبد الهادی، آسیب شناخت حدیث،انتشارات زائر،ص83.

5.شانه چی، علم الحدیث،ص 110 به نقل از اربعین شیخ بهایی و سید رضا مودب،علم الحدیث،انتشارات احسن الحدیث،ص120