مفسران و دانشمندان علوم قرآني در باب جمع بين اين دو مسئله، آراء و نظرات متعددي ارائه نموده اند (1) و ما در اينجا به سه ديدگاه مهم اشاره مي كنيم:
ديدگاه اول:
اين ديدگاه كه با الهام از روايات، به ويژه از سوي مفسران صدر اسلام و محدثان مطرح شده، اين است كه قرآن دو نزول داشته است: نزول دفعي كه از ناحيه ذات مقدس الهي يا لوح محفوظ، به وسيله جبرئيل بر سفيران گرامي و نيكوكار خدا به بيت المعمور در آسمان دنيا بوده و در ماه رمضان و شب قدر اتفاق افتاده است، و نزول تدريجي از بيت المعمور و سفيران گرامي خدا، بر پيامبر گرامي(ص) در طول مدت نبوت به صورت تدريجي نازل شده است.(2)
ديدگاه دوم:
علامه طباطبايي(ره) به دو نزول دفعي و تدريجي به شرح ذيل قائل شده است.
قرآن مجيد، داراي دو وجود است: يك وجود بسيط كه در آن تكثر، بخشها و اجزا (آيات و سور و كلمات) نيست و در لوح محفوظ است و به صورت دفعي بر قلب مقدس پيامبر(ص) نازل شده، و يك وجود تفصيل يافته و داراي اجزا كه به صورت تدريجي، در ظرف بيست و سه سال بر پيامبر(ص) فرود آمده است. آنچه در ماه رمضان نازل شده همان وجود بسيط قرآن است و آنچه در ظرف بيست و سه سال و به صورت تدريجي نازل شده همان وجود تفصيلي قرآن است.(3)
ديدگاه سوم:
آيت الله معرفت در التمهيد مي نويسد (4) كه براساس روايات اهل بيت بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولي نزول قرآن به عنوان كتاب آسماني و قانون جاودانه الهي پس از سه سال فاصله بر پيامبر نازل گشته است. در اين سالها پيامبر دعوت مخفيانه داشته كه روايات فراواني در اين زمينه وجود دارد. پس از گذشت سه سال از بعثت، آيات 94 و 95 سوره حجر، نازل گرديد و از اين زمان به بعد، نزول پيوسته قرآن آغاز گرديد.
از طرف ديگر رواياتي وجود دارد كه مدّت نزول قرآن را بيست سال ذكر نموده است. نتيجه ميگيريم كه آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. طبق اين ديدگاه بايد گفت:
1. هيچ ارتباطي ميان مسأله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد.
2. آيات اوليه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته به عنوان نزول به حساب نميآيد.
3. آغاز نزول پيوسته قرآن به عنوان كتاب آسماني از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پيامبر بوده است.
4. مدت نزول قرآن بيست سال بوده است و روايات آن را تأييد ميكند.
5. مراد از نزول قرآن در ماه رمضان، آغاز نزول است؛ چرا كه مبدأ تاريخ در وقايع مهمي كه امتداد زماني دارند از همان آغاز، ثبت ميشود.(5)
پي نوشت ها:
1. ر.ك: طاهري، حبيب الله، درسهايي از علوم قرآني، قم، اسوه، 1377ش، ج1، ص 274 و آيت الله مصباح يزدي، قرآنشناسي، قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)، 1380 ش، ج1، ص 90.
2. حفص بن غياث ميگويد: از امام صادق پرسيدم: قرآن چگونه ميفرمايد: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» در حالي كه در طول بيست سال از اول تا آخر آن نازل شده است؟
امام فرمود: نزل القرآن جملة واحدة إلي البيت المعمور ثم نزل في طول عشرين سنة؛ قرآن يك مرتبه به بيت المعمور نازل شده، سپس نزولش در طول بيست سال بوده است.(ر.ك: كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ه ق، ج2، ص 628).
3. علامه طباطبائي، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1417ق، ج2، ص 15.
4. آيت الله معرفت، التمهيد في علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، 1415ق، ج1، ص 108.
5. جوان آراسته،حسين، درسنامه علوم قرآني، قم، بوستان كتاب، 1380ش، ص 82.
