دوست

دوست خوب از نظر روايات معصومين كسي است كه ويژگي‏هاي ذيل را دارا باشد:
1 - عقل و خرد:
در روايات بر هم‏نشيني با دوستان خردمند تأكيد شده است. امام علي عليه‏السلام مي‏فرمايد:
"هم نشيني با دوست خردمند، زندگي بخش جان و روح است". (1) اين موضوع به حدي مهم است كه دشمن‏ خردمند بر دولت نادان ترجيح داده شده است.
امام علي مي‏فرمايد: "دشمن با خرد براي تو از دوست نادان مطمئن‏تر است". (2)
دوستي با مردم دانا نكوست دشمن دانا به از نادان دوست
دشمن دانا بلندت مي‏كند بر زمينت مي‏زند نادان دوست
2 - صلاحيت اخلاقي:
دوست خوب كسي است كه از رذايل اخلاقي و شرارت باطني به دور باشد.
در روايات معصومين از دوستي با اشرار و اهل فسق و فجور به شدت منع شده است. امام علي مي‏فرمايد: "همنشيني با تباهكاران مايه تباهي است، همانند باد كه وقتي بر مردار مي‏وزد، با خود بوي بد به‏ همراه دارد". (3) افرادي كه با دوستان نااهل رفت و آمد مي‏كنند، هر چند بتوانند مراقب خويش باشند، اما هرگز نخواهند توانست خود را از رسوايي و ننگ و بدنامي اجتماعي محفوظ بدارند.
پيامبر مي‏فرمايد: "شايسته‏ترين مردم براي بدنامي كسي است كه با بدنام‏ها همنشين باشد". (4)
تا تواني مي‏گريز از يار بد يار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند يار بد بر جان و هم ايمان زند
3 - پاي بندي به تعهدات:
دوست خوب كسي است كه به آداب دوستي متعهد باشد. امام صادق‏عليه‏السلام مي‏فرمايد:
"دوستي حد و مرزي دارد. هر كس آن‏ها را مراعات كرد، دوست حقيقي است و گرنه نسبت دوستي به او نده. حدود دوستي عبارتند از:
1 - آن كه نهان و آشكارش براي تو يكسان باشد.
2 - زينت تو را زينت خود و عيب تو را عيب خويش شمارد.
3 - اگر به رياست و ثروت و پست و مقام برسد، رفتارش عوض نشود.
4 - اگر تمكن پيدا كرد، از آن چه دارد، نسبت به تو دريغ نورزد.
5 - تو را در گرفتاري‏ها رها نكند و تنها نگذارد". (5)
4 - همطراز بودن:
دوست خوب كسي است كه از جهت مالي و اجتماعي همطراز و همسنگ انسان باشد. امام باقر عليه‏السلام مي‏فرمايد: "هرگاه خواستي با كسي هم‏نشين شوي، با كسي كه مثل تو است، رفيق شو و با كسي كه‏ متكفل تو شود، رفاقت نكن كه اين دوستي ماية ذلت و خواري است". (6)
دوست بد كسي است كه ويژگي‏هاي فوق را دارا نباشد، يعني از عقل و خرد برخوردار نباشد . صلاحيت اخلاقي نداشته باشد.به تعهدات پاي بند و همطراز آدمي نباشد. در پاره‏اي از روايات از دوستي با بعضي از افراد نهي شده كه به روايتي جامع در اين باره اشاره مي‏كنيم.
امام سجاد عليه‏السلام مردم را از رفاقت با پنج دسته برحذر داشته است:
اي فرزندم، به پنج گروه نظر كن و با آن‏ها رفاقت نكن و سخن نگو و همراه آن‏ها نشو:
1 - از رفاقت با دروغ‏گو بپرهيز كه او مانند سراب است كه نزديك را دور و دور را نزديك جلوه مي‏دهد.
2 - از دوستي با گناهكار اجتناب كن كه تو را به يك لقمه يا كم‏تر مي‏فروشد.
3 - از رفاقت با بخيل خودداري كن كه تو را در زماني كه نياز به او داري، رها مي‏كند.
4 - از مصاحبت با نادان بپرهيز كه او مي‏خواهد به تو نفع رساند اما ضرر مي‏رساند.
5 - از دوستي با كسي كه از خويشاوندانش بريده، دوري كن كه او را در قرآن ملعون يافته‏ام". (7)
پي­نوشت­ها :
1. تصنيف غرر الحكم، ص 429.
2. غرر الحكم، ج4، ص 611.
3. تصنيف غرر الحكم، ص 431.
4. مستدرك الوسائل، چاپ قديم، ج2، ص 65.
5. اصول كافي، ج4، ص 452.
6. مكارم الاخلاق، ص 131.
7. اصول كافي، ج4، ص 452.
********************
گام اوّل در دوست‌يابي، دوست‌شناسي است اگر اين امر به طور شايسته‌اي انجام نگيرد، مراحل بعدي فرجام خوبي نخواهد داشت.
در پاسخ به اين كه چگونه دوست خوب را از بد بازشناسيم، بايد گفت: تنها با آزمايش و امتحان اين امر ميسر است. پروين اعتصامي مي‌گويد:
پروين، نخست زيور ياران صداقت است باري نيازموده، كسي را مدار دوست
تا دوستي را نيازموده‌ايم، نبايد به او اعتماد كنيم. اكتفا كردن به ظاهر و روي خوش كافي نيست.
براي آزمودن دوستان مهم‌ترين راه، هفت چيز است:
1ـ آزمايش روحي:
اگر روان و عواطف خويش را به خوبي بشناسيم، از راه احساس دروني مي‌توان ميزان محبت ديگري را تشخيص داد. در حديث آمده است: "محبت قلبي برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبي خويش نسبت به او بشناس"(1).
2ـ آزمودن به گاه نياز:
در موقع نيازمندي، مي‌توان دوست را شناخت. از لقمان نقل است كه گويد: "برادرت را مشناس مگر در وقت نيازت به او"(2).
دوست مشمار آن كه در نعمت زند لاف ياري و برادر خواندگي
دوست آن دانم كه گيرد دست دوست در پريشان حالي و درماندگي
3ـ آزمودن علاقه دوست به برقراري پيوند نزديك‌تر:
آيا او دوست دارد كه به سخن تو گوش دهد؟ آيا از همنشيني با تو احساس رضايت دارد؟ آيا كارهاي خوب تو را ميان مردم مطرح مي‌كند؟
4ـ آزمودن در سختي‌ها:
دوست خوب كسي است كه در گرفتاري‌ها به ياري‌ات بيايد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: "دوست را در هنگام گرفتاري و سختي بيازماي". (3)
5ـ آزمودن به هنگام خشم:
هر انساني چهره واقعي‌اش را در حال خشم آشكار مي‌سازد، از اين رو امام صادق(ع) فرمود: "اگر برادرت سه بار بر تو خشمگين شد و سخن ناخوشايندي درباره‌ات نگفت، او را براي خود حفظ كن"(4).
6ـ آزمودن در سفر:
آدمي در سفر، لباس تكلف و ريا را از تن خود بيرون مي‌آورد . آن طور رفتار مي‌كند كه واقعاً مي‌انديشد، از اين رو مي‌توان دوست را در سفر آزمود. در روايات. يكي از روش‌ها، دوست را آزمودن به هنگام مسافرت دانسته‌اند. (5)
7ـ آزمودن به هنگام زوال قدرت:
دوستي واقعي، ناشي از سِمَت و مقام نيست و با نبود آن ها نيز پابر جاست. امام علي(ع) مي‌فرمايد: "هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته مي‌شود". (6)
پي‌نوشت‌ها:
1. ميزان الحكمه، ج 5، ص 311.
2. همان، ص 312.
3. همان.
4. همان.
5. بحار الانوار، ج 78، ص 10.
6. ميزان الحكمه، ج 5، ص 312.