امام علي عليه السلام:

پرسش 1:
سطح و علم علما و دانشمندان در علوم ديني چگونه سنجيده مي شود؟ شرح

پاسخ:
سطح‌بندي علوم و علما در حوزه‌ها به حسب شرايط زمان متفاوت مي‌باشد، بدين معنا که در زمان‌هاي قديم معيار خاصي براي سنجش علوم و علما وجود نداشته است. در آن زمان برخي از کتاب‌ها تدريس و علوم ديني آن ها را مي‌خوانده‌اند. هر کدام بهتر و بيشتر در عرصه تعليم ظهور و نمود پيدا مي‌کرد و خود را بهتر نشان مي‌داد، زودتر و بيشتر معروف و مشهور و جايگاه خاص خود را پيدا مي کرد . البته در ظهور و بروز استعداد ، قابليت‌ها و شيوه تعليم نقش اساسي داشته‌اند؛ مثلاً اگر کسي استعداد خوب داشت و نزد اساتيد برجسته درس مي‌خواند ،زود تر مراحل علمي را طي مي‌کرد؛ ولي آخرين مرحله اي علمي براي يک طلبه و روحاني ،کسب اجازه اجتهاد از مجتهدين بود،، بدين معنا که يک طلبه بعد از درس خواندن و تدريس به مرحله اي مي‌رسيد که توان استنباط احکام را از منابع اجتهاد پيدا مي‌کرد. يکي از مراجع ، به او اجازه اجتهاد مي‌داد. اين امر جايگاه و مقام علمي شخص را مشخص مي کرد.
اما امروزه در حوزه ها معيارها و شرايط خاصي براي سطح‌بندي طلاب و علما وجود دارد. بدين معنا که متون درسي حوزه در چند سطح تدوين يافته‌اند. هر کدام از طلاب با خواندن متون درسي مشخص يک سطح از حوزه گذرانده ، ميزان و مراحل تحصيل او بستگي به خواندن آن متون دارد، مِثلاً دوره مقدماتي، به دوره اي گفته مي‌شود که طلاب با ورود به حوزه متون خاصي را مي‌خوانند. به عبارت ديگر : تحصيل در حوزه ها به سه دوره مقدمات، سطح و خارج تقسيم مي‏شود:
دوره مقدمات:
سال هاي اوليه طلبگي (اول تا سوم) را سال هاي مقدمات و دروس مربوط به اين دوره را دروس مقدمات مي‏نامند. طلاب در اين سال ها بيشتر به علوم صرف و نحو و معاني و بيان و منطق مي‏پردازند . از اين طريق براي فهم و فقه و اصول، قرآن و حديث و ورود به مراحل سطح و خارج آماده مي‏شوند.
دوره سطح:
دوره سطح معمولا به پايه‏هاي چهارم تا دهم گفته مي‏شود که خود نيز به دو قسمت ‏سطح يک و دو تقسيم مي‏شود .در اين مرحله طلاب به تفصيل با همه مباحث فقهي و اصولي آشنا شده و يک دوره کامل فقه و نيمه استدلالي را مي‏گذارنند .کتاب هايي که براي اين مرحله از تحصيل طلاب نوشته شده‏اند، حاصل تلاش فقها و متخصصان علوم فقه و اصول است . با الهام از مکتب غني اهل بيت ،مباني استوار و ژرف فقهي، اصولي، کلاس و فلسفي را به يادگار گذاشته‏اند.
علوم قرآن، تفسير، و حديث و کلام از جمله مباحث ديگري است که در اين مرحله تدريس مي‏شوند.
دوره خارج:
اين مرحله معمولا بعد از گذاراندن حداقل ده سال تحصيلي در حوزه است. طلاب در اين مرحله به شکل عميق و گسترده و به صورت کاملا استدلالي مباحث فقه و اصول را مورد بحث قرار داده ،پايه‏هاي علمي خود را جهت نيل به قله رفيع اجتهاد پرورش مي‏دهند.
تفصيل کتاب ها در سه مرحله تحصيل در حوزه به شرح زير است:
کتاب هاي درسي در علم صرف.
کتاب هاي درسي در علم نحو.
کتاب هاي درسي در علوم بلاغت.
کتاب هاي درسي در علم منطق.
کتاب هاي درسي در علم کلام.
کتاب هاي درسي در علم فلسفه اسلامي.
کتاب هاي درسي در علم عرفان اسلامي.
کتاب هاي درسي در علم هيئت و رياضيات.
کتاب هاي درسي در علم اصول.
کتاب هاي درسي در علم فقه.
کتاب هاي درسي در درس خارج.
به طلاب بعد از طي اين مراحل و دوره‌ها مدرک داده مي‌شود که از آنها به عنوان سطح 1 (معادل فوق ديپلم) سطح 2، (معادل کار شناسي ) سطح 3 ( معادل کار شناسي ارشد ) سطح 4(معادل دکترا ) ياد مي‌شود که هر کدام از اين سطوح جايگاه علمي طلاب را مشخص مي کند .