چرا حضرات معصومین (سلام الله علیهم) بیش از یك همسر اختیار می‌كردند؟ در حالی كه مسلم است كه وجود مبارك آنها از آلودگی به تمایلات نفسانی مبرا بوده است.
پرسش 1:
اعتقادي شرح چرا حضرات معصومين (سلام الله عليهم) بيش از يك همسر اختيار مي‌كردند؟
پاسخ:
پرسشگرارجمند با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
ائمه ما همانند پيامبر اسلام ، انساني چون انسان هاي ديگر بودند با تمام غرايز و اميال طبيعي که در وجود آدمي است . از اين جهت هيچ تفاوتي با انسان هاي ديگر نداشتند ، پس اگر در وجود آنها ميل و کشش غريزي و جنسي نيز وجود داشت ، هيچ جاي ترديد نيست . اصولاً از اين جهات هيچ تفاوتي ميان آنها و انسان هاي ديگر نيست. اما اگر اين ميل غريزي در تقابل با کمالات انساني و کسب فضايل باشد و مانعي در راه رسيدن به قرب الهي قرار گيرد ، آنها قرب به خداوند و کسب فضايل را بر آن غريزه مقدم مي دارند . اين مسئله ر ا مي توان در تاريخ به خوبي مشاهده کرد.
تعدد همسر گزيني چيزي نبود که ناهمگون با کمالات انساني باشد ، يا از نوع تمايلات و هواي نفساني بدانيم. اين مسئله اگر چه ارتباط با ميل جنسي دارد ، اما به معناي شهوت راني نيست که تنها انگيزه براي ازدواج را در مسئله غريزه جنسي جستجو کنيم.
اين مسئله دلايل و انگيزه هاي متعددي داشته است ، از جمله ازياد نسل و فرزندان و ذريه آنان كه مي تواند يکي از آن اهداف و دلايل باشد تا کساني که متولد مي شوند، مستقيماً تحت تعاليم ائمه معصوم قرار دارند و از تربيت ويژه آنان برخوردار مي شوند .تأثير نژاد و ژن اگر چه تنها عامل تربيتي نيست ، اما بي ترديد در ساختار روحيات انساني نقش به سزايي دارد.
اينکه در کجاي تاريخ نقش فرزندان امامان را جستجو کنيم ، بهتر است به انقلاب هايي که در زمان عباسيان و حتي امويان ايجاد شده بود ، توجه کنيم که در رأس آنان غالباً بني حسن (ع) بودند. از همين جا و براي سرکوبي آنان بود که يکي از دروغ هاي تاريخي در مورد امام حسن (ع) ساخته شد که او مردي مطلاق بود. يعني زن زياد مي گرفت و طلاق مي داد و از اين طريق با زنان بسياري ازدواج کرد. در حالي که اين موضوع چيزي جز يک دروغ بزرگ نبود . قصد انتشار اين دروغ نيز ضربه زدن به انقلابيون عصر عباسي بود که غالباً بني حسن بودند. (1). حتي امروز نيز مي توانيد نقش فرزندان امامان و سادات و تعداد آنها را ميان عالمان شيعي و رهبران انقلاب ها ي تاريخي معاصر به خوبي مشاهده کنيد. پس براي فهميدن مسئله مورد نظر بايد اطلاعات بيشتري از تاريخ داشته باشيم.
اهداف و موارد ديگري نيز در اين ازدواج ها وجود داشته که در ذيل به انها اشاره مي کنيم:
1- ازدواج هاي متعدد در آن عصر امر رايجي بود و به عنوان يک فرهنگ پذيرفته شد که عيب و نقص تلقي نمي شد. امامان نيز با توجه به برخي ضرورت ها و مصلحت ها به اين کار اقدام مي کردند ، از جمله ازياد نسل امامان و سادات و گسترش اسلام اصيل و ناب توسط کساني که در خانه آنان پرورش يافته بودند و تحت تعاليم مستقيم آنان بودند(زن و فرزندان).
2- امامان در صورت داشتن همسري که همشان باشد ، معمولاً به ازدواج ديگر اقدام نمي کردند ، مانند امام علي(ع)که در زمان حضرت زهرا(س) ،همسر ديگري اختيار نكرد،
3- برخي از ازدواج هاي امامان(ع) اختياري نبود ، بلکه به جهت ترس از حكومت بود، مانند ازدواج امام هشتم(ع) با ام حبيبه دختر مأمون عباسي، نيز ازدواج امام جواد(ع) با ام فضل دختر مأمون عباسي.
4- گاهي علت ازدواج هاي امامان(ع) روش تربيتي و بها دادن به زيردستان و طرد امتيازات جاهلي است، مانند ازدواج امام سجاد(ع) با كنيزي كه اوّل او را آزاد كرد، تا اين انديشه را ميان مردم ايجاد کند که يک برده و کنيز مانند يک انسان آزاد است و مي تواند تمام امتيازات اجتماعي آنان را نيز داشته باشد ؛ بنابراين امام در عين حال که مي توانست با کنيز خود همبستر شود ، اما با آزاد کردن و ازدواج با او ، پيام خاصي را به مردم ابلاغ کرد . به همين خاطر بود كه عبدالملك مروان به حضرت خرده گرفت كه چرا فردي از بزرگ خاندان قريش با يك كنيز آزاده شده ازدواج نموده است. حضرت فرمود: اسلام تفاخرات جاهلي را لغو نموده است.(2)
5-بعضي از ازدواجهاي آنها مثل بعضي از ازدواجهاي پيامبر(ص) جنبه سياسي و يا براي تأليف قلوب و ارتباط با يک جمعيت و قبيله بوده است.
6- ازدواجهاي متعدد در زمانهاي گذشته - مخصوصا در زمان معصومين - بيشتر به خاطر اوضاع بد اقتصادي و عدم امنيت براي بانوان بود. چيزي که ما از زمان حدود پنجاه سال قبل در جامعه خود سراغ داريم؛ مثلاً وقتي زني شوهرش مي مرد، شديدا در تنگنا قرار مي گرفت؛ چون آن روز تنها راه معيشتي خانوادهها شوهر بود . کار براي خانمها نبود و اگر هم بود، خيلي از افراد کار کردن را براي زنها بد مي دانستند. مسأله ديگر عدم امنيت بود. کساني که شوهر و همسر نداشتند ، در تهديد امنيتي قرار داشتند.
زنان در آن دوران که مثل اکنون حکومت مقتدر و فراگير در تمام شئون وجود نداشت ، بسيار نيازمند به حامي بودند. حامي که از هر جهت آنان را تحت حمايت خود قرار دهد و براي آنان محل امني ايجاد کند تا داراي آرامش باشند ؛ بنابراين همسر گزيدن يکي از راه هاي موثر و بلکه در برخي موارد تنها راه بود ؛ به همين خاطر حتي زناني که به سن بالا هم مي رسيدند و شوهر از دست مي دانند ، مجدداً ازدواج مي کردند. اين مسئله شايد اصلاً امروز و در جامعه معاصر مورد نداشته باشد. بنابراين قضاوت کردن با معيارهايي امروزي در مورد حوادثي که مربوط به گذشته و با معيارها و شرايط ديگر بود ، بسيار دشوار و بلکه نادرست است.
پي نوشت ها:
1 . حقايق پنهان ، احمد زماني، صفحات 331 تا 353 .
2. کليني، کافي، ج5، ص 345؛ مجلسي، بحار، ج46، ص 105.
