پرسش:
حدیث مشهور به «طیر مشوی» که به‌عنوان یکی از فضیلت‌های امام علی علیه‌السلام بیان می‌شود، آیا کتاب‌های معتبر اهل تسنن هم ذکرشده است؟
پاسخ:
حدیث طیر مشوی، حدیثی است که در آن پیامبر صلی‌الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به‌عنوان بهترین خلق معرفی کرده‌اند. این حدیث در کتب زیادی از شیعه و اهل سنت وجود دارد. در ادامه به ذکر گزارشی از برخی کتب متقدم اهل سنت که به ذکر این حدیث پرداخته‌اند خواهد شد.
مصادر حدیث طیر مشوی در منابع اهل سنت:
حدیث طیر مشوی یا پرنده‌ی بریان یکی از روایات در فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. این حدیث در منابع متعددی از اهل سنت در قرن‌های گوناگون نقل‌شده است. البته متن این حدیث واحد نبوده و در به شکل‌ها و عبارات مختلفی در مصادر اهل سنت منعکس شده است.
برای سهولت دسترسی و نشان دادن قدمت منبع ذکرشده، نام مصادر این حدیث بر اساس تاریخ وفات مؤلف تنظیم‌شده است. همچنین برای آشنایی بیشتر، نمونه‌هایی از متن حدیث و ترجمه‌ی آن در ذیل معرفی مصادر قرن 3 و 4 نقل‌شده است.
الف: منابع قرن سوم
کتاب‌هایی که در قرن سوم این حدیث را در بردارند به این شرح است:
1- فضائل الصحابه
ابن حنبل که بسیاری او را به کتاب مسندش می‌شناسند، از عالمان بزرگ اهل سنت است که متوفای سال 241 است. وی در کتاب فضائل الصحابه اقدام به نقل حدیث طیر مشوی نموده است. متن این حدیث در کتاب فضائل الصحابه چنین است: «حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، نا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ، نا یُونُسُ بْنُ أَرْقَمَ، قثنا مَطِیرُ بْنُ أَبِی خَالِدٍ، عَنْ ثَابِتٍ الْبَجَلِیِّ، عَنْ سَفِینَهَ، قَالَ: أَهْدَتِ امْرَأَهٌ مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ و َسَلَّمَ طَیْرَیْنِ بَیْنَ رَغِیفَیْنِ فَقَدَّمَتْ إِلَیْهِ الطَّیْرَیْنِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ و َسَلَّمَ: اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ و َ‌إِلَى رَسُولِکَ و َرَفَعَ صَوْتَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ و َسَلَّمَ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: عَلِیٌّ، فَقَالَ: فَافْتَحْ لَهُ فَفَتَحْتُ فَأَکَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ و َسَلَّمَ مِنَ الطَّیْرَیْنِ حَتَّى فَنِیَا». (1) «سفینه» غلام رسول خدا صلی‌الله علیه و آله روایت کرده که گفت: زنى از انصار دو مرغ بریان وسط دو عدد نان، به پیامبر اکرم هدیه آورد و جلو او نهاد، رسول خدا گفت: خدایا محبوب‌ترین بندگانت را به من برسان همان موقع على علیه‌السلام آمد و صدایش را بلند کرد پیامبر فرمود: او کیست؟ گفتم: على است. فرمود: در را براى او بازکن، در را براى او باز کردم، با پیامبر باهم خوردند و تمام شد.
2- التاریخ الکبیر
کتاب تاریخ کبیر از کتب مهم اهل سنت است که توسط بخاری عالم بزرگ اهل سنت به رشته تحریر درآمده است. وی متوفای سال 256 است. به دلیل کتاب صحیح وی که مورد قبول همه اهل سنت است و همچنین قدمت وی، نقل کتاب التاریخ الکبیر بسیار پراهمیت است. او حدیث طیر مشوی را در دو جای کتاب خود نقل کرده است.
متن روایات این کتاب چنین است: اسمعیل بن سلمان الازرق الکوفى سمع اباه و الشعبى و ابا عمر سمع منه وکیع و قال عبید اللّه بن موسى اخبرنا اسمعیل بن سلمان بن ابى المغیره الازرق عن انس: اهدى للنبى صلی‌الله علیه و سلم طائر فقال اللهم ائتنى بأحب خلقک، فجاء على. (2) انس بن مالک نقل می‌کند که: برای پیامبر صلی‌الله علیه و آله پرنده‌ای هدیه داده شد. ایشان فرمودند: خدایا محبوب‌ترین خلقت را برسان. پس علی علیه‌السلام آمد.
در بخش دیگر کتاب التاریخ الکبیر آمده است: احمد بن یزید بن ابراهیم ابوالحسن الحرانى، قال لى محمد بن یوسف حدثنا احمد قال ثنا زهیر قال ثنا عثمان الطویل عن انس بن مالک قال اهدى للنبى صلی‌الله علیه و سلم طائر کان یعجبه فقال اللهم ائتنى بأحب خلقک الیک یأکل هذا الطیر فاستأذن على فسمع کلامه فقال ادخل. (3) انس بن مالک نقل می‌کند که به پیامبر صلی‌الله علیه و آله پرنده‌ای هدیه داده شد که ایشان بسیار خوشش آمد. پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین خلقت در نزدت را برای من بفرست تا از این پرنده بخورد. پس امیرالمؤمنین علیه‌السلام اجازه گرفت و پیامبر صلی‌الله علیه و آله صدای او را شنید و گفت داخل شو!
3- سنن الترمذی
ترمذی، عالم اهل سنت و متوفای 279 قمری است. حدیث طیر مشوی، یکی از احادیث این کتاب است. متن حدیث ترمذی چنین است: «حَدَّثَنَا سُفْیَانُ بْنُ وَکِیعٍ، حَدَّثَنَا عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، عَنْ عِیسَى بْنِ عُمَرَ، عَنْ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ طَیْرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ یَأْکُلُ مَعِی هَذَا الطَّیْرَ» فَجَاءَ عَلِیٌّ فَأَکَلَ مَعَهُ». (4) انس بن مالک نقل کرده که: در نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله پرنده‌ای (بریان) بود. پس عرضه داشت: خدایا محبوب‌ترین خلقت را برسان تا با هم این غذا را بخوریم. پس امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمد و با او هم‌غذا شد.
4- أنساب الأشراف
بلاذری عالم معروف و سرشناس اهل سنت (متوفای 279 قمری)، در کتاب أنساب الأشراف روایت طیر مشوی را روایت کرده است. متن روایت او چنین است: «المدائنی عن المثنى بن أبان، عن أنس قال: کنت مع النبی صلّى اللّه علیه و سلم فی حائط و بین یدیه طائر فقال: یا رب ائتنی بأحب الخلق إلی یأکل منه. (قال أنس): فجاء علی فأکل معه». (5) انس نقل می‌کند که: در حیاط منزل با پیامبر صلی‌الله علیه و آله بودم و جلویش پرنده‌ای (بریان) بود. پس گفت خدایا محبوب‌ترین خلقت را برسان تا از این غذا بخورد. پس امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمد و با هم خوردند.
5- مسند البزار
احمد بن عمر البزار از دیگر عالمان اهل سنت است که در کتاب مسندش روایت طیر مشوی نقل‌شده است. او متوفای سال ۲۹۲ است. متن حدیثی که در مسند او ذکرشده چنین است:
«حَدَّثنا أحمد بن عثمان بن حکیم، حَدَّثَنَا عُبَید اللّه بن موسى، حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ سلمان الأزرق، عَن أَنَس بن مالک قَالَ: أهدی لرسول اللّه صَلَّى اللّه عَلَیه و سلم أطیار فقسمها بین نسائه فأصاب کل امرأه منها ثلاثه فأصبح عند بعض نسائه صفیه، أو غیرها فأتته بهن فقال: اللّهم ائتنی بأحب خلقک إلیک یأکل معی من هذا فقلت: اللّهم اجعله رجلاً من الأنصار فجاء علی رحمه اللّه عَلَیْهِ فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم یا أنس انظر من على الباب فنظرت فإذا علی فقلت: أَنَّ رَسُولَ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم على حاجه. ثم جئت فقمت بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم فقال: انظر من على الباب فنظرت فإذا علی حتى فعل ذلک ثلاثًا فدخل یمشی و أنا خلفه فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم: من حبسک رحمک اللّه؟ قال: هذا آخر ثلاث مرات یردنی أنس یزعم أنک على حاجه فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم: ما حملک على ما صنعت؟ قلت: یا رَسولَ اللّهِ سمعت دعاءک فاحببت أن یکون من قومی فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیه و سلم: إن الرجل قد یحب قومه إن الرجل قد یحب قومه قالها ثلاثا». (6)
انس بن مالک نقل کرده که یکى براى رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله چند پرنده هدیه آورد. حضرت آن‌ها را بین زنانش تقسیم کرد و به هرکدام سه تا رسید. آن شب در خانه صفیه یا همسر دیگرش بود. وقتی صبح شد عرضه داشت: بار خدایا بفرست کسى را که دوست‌ترین خلق تو باشد تا این مرغ را با من بخورد (انس نقل کرده که) من گفتم: بار خدایا مردى را از انصار را برای خوردن این مرغ بفرست، پس ناگاه علی علیه‌السلام بر در خانه آمد من گفتم رسول‌الله را حاجتى است، آن حضرت بازگشت تا سه نوبت آمد و من همین گفتم و بازگشت، بعد از آن آمد رسول‌الله فرمود که: اى انس در خانه را بگشاى، من گشودم پس آن حضرت به اندرون آمد آن حضرت فرمود که: چرا دیر آمدى اى على، گفت: سه نوبت آمدم و انس مرا بازگردانید که آن حضرت حاجتى دارد، فرمود که: اى انس چرا چنین کردى و چه چیز ترا بر این داشت که این حرکت کردى؟ گفت: دعاى ترا شنیدم و دوست داشتم که این مرد از قوم من باشد، آن حضرت دو بار فرمود که: مرد قوم خود را دوست مىدارد.
ب: منابع قرن چهارم
کتاب‌هایی که در قرن چهارم این حدیث را در بردارند به این شرح است:
6- سنن الکبری و خصائص امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب
نسائی از عالمانی است که برخی او را به دلیل نقل فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام، شیعه می‌دانند؛ اما مطابق نظر مشهور او از عالمان اهل سنت است. او متوفای 303 قمری است. در دو کتاب سنن الکبری (7) و خصائص (8) خود، به نقل حدیث طیر مشوی پرداخته است.
متن این حدیث چنین است: «أَخْبَرَنِی زَکَرِیَّا بْنُ یَحْیَى قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ عِیسَى بْنِ عُمَرَ عَنِ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ کَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ یَأْکُلُ مَعِی مَنْ هَذَا الطَّیْرِ» فَجَاءَ أَبُو بَکْرٍ فَرَدَّهُ، وَ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، وَ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ». انس بن مالک نقل کرده که: نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله پرنده‌ای (بریان) بود. پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین خلقت را به من برسان تا با هم از این پرنده (بریان) بخوریم. پس ابوبکر آمد و او را رد کرد و سپس عمر آمد و او را رد کرد و بعدازآن امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمد. پس به او اجازه داد.
7- مسند أبی یعلی
کتاب مسند ابو یعلی از دیگر مصادر اولیه حدیث طیر مشوی است. او متوفای سال 307 است. متن روایت ابویعلی همانند سنن کبری است و لذا از نقل مجدد آن خودداری می‌شود. (9)
8- الشریعه
محمد بن حسین آجری از دیگر علمای اهل سنت است که در کتاب الشریعه او حدیث طیر مشوی نقل‌شده است. او متوفای سال 360 قمری است. متن حدیث آجری شیبه به متن مسند بزاز است، لذا از انعکاس دوباره آن خودداری می‌شود. (10)
9- طبقات المحدثین
طبقات المحدثین بأصبهان و الواردین علیها نام کتاب عالم اهل سنت (ابن ح‍ی‍ان) است. او درگذشته سال 369 قمری است. وی نیز به گزارش این روایت در کتاب خود پرداخته است. متن این حدیث همانند متن سنن ترمذی است. (11)
10- المؤتلف و المختلف
دارقطنی از علمای اهل سنت که متوفای ۳۸۵ قمری معرفی‌شده، در کتاب المؤتلف خود، این روایت را به‌صورت مختصر نقل کرده است: حمد بن محمد بن سعید، حدّثنا إبراهیم بن محمّد بن صدقه العامری، حدّثنا یغنم بن سالم بن قنبر، عن أنس بن مالک، عن النّبیّ صلی‌الله علیه و سلم بحدیث الطّیر فی فضیله علیّ: «اللّهمّ ائتنی بأحبّ خلقک إلیک یأکل معی الحدیث». (12) انس بن مالک از پیامبر صلی‌الله علیه و آله حدیث طیر را در فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل کرده است: خدایا محبوب‌ترین خلقت را به من برسان تا (این مرغ بریان) را باهم بخوریم و حدیث ادامه دارد.
ج: قرن پنجم
کتاب‌هایی که در قرن پنجم این حدیث را در بردارند به این شرح است:
11- المستدرک علی الصحیحین
کتاب مهم دیگری که اقدام به نقل حدیث پرنده‌ی بریان‌کرده، کتاب المستدرک علی الصحیحین است. حاکم نیشابوری که متوفای 405 است، در این کتاب خود سعی کرده تا بر اساس شروط بخاری و مسلم، روایات اخذ نشده را در کتاب خود جمع‌آوری کند. بامطالعه کتاب او می‌توان به حدیث طیر نیز رسید.
او پس از نقل این حدیث می‌گوید: «هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَى شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ و لَمْ یُخَرِّجَاهُ». (13) این حدیث صحیحی است که بر شرط کتاب بخاری و مسلم است و آن دو این حدیث را اخذ نکرده‌اند.
12- مناقب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام
کتاب مناقب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام از کتاب‌هایی است که در آن
به ذکر فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام پرداخته‌شده است. این کتاب متعلق به ابن مردویه از علماء اهل سنت و متوفای 410 قمری است. در این کتاب در بخش «الفصل العاشر حدیث الطیر» به ذکر نقل‌های مختلف این حدیث و طرق آن پرداخته است و جمعاً 8 طریق و سند برای این حدیث ذکر کرده است. (14)
علاوه بر این، ابن مردویه در حدیث منا شده نیز این فضیلت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده است. (15) حدیث منا شده، حدیثی است که در آن امیرالمؤمنین علیه‌السلام در روز شوری، (روزی که عمر بن خطاب در آستانه‌ی مرگ قرار گرفت) برای افضلیت خود بیان کرده است و دیگران را بر افضلیت خود قسم داده است.
13- حلیه الأولیاء و طبقات الأصفیاء
کتاب حلیه الأولیاء از دیگر مصادری است که به نقل حدیث طیر مشوی پرداخته است. (16) ابونعیم اصفهانی مؤلف این کتاب متوفای ۴۳۰ قمری است.
14- المعجم الاوسط
کتاب المعجم الاوسط، از دیگر منابعی است که حدیث طیر در آن نقل‌شده است. (17) سلیمان بن احمد طبرانی متوفای 430 قمری است.
15- فضائل الخلفاء الأربعه و غیرهم
کتاب فضائل الخلفا، منبع دیگری است که حدیث طیر در آن نقل شده است. در این کتاب حدیث طیر مشوی با عنوان «ذِکْرُ فَضِیلَهٍ أُخْرَى لِامیرالمؤمنین عَلِیٍّ، رَضِیَ اللّهُ عَنْهُ، لَمْ یُشْرِکْهُ فِیهَا أَحَد»، بیان‌شده است. (18) این کتاب تألیف ابونعیم اصفهانی، از علمای اهل سنت است که در سال 430 قمری وفات یافته است.
16- تاریخ بغداد
کتاب خطیب بغدادی با عنوان تاریخ بغداد از دیگر منابعی است که حدیث طیر مشوی را نقل نموده است. (19) خطیب بغدادی متوفای سال 463 است.
17- المناقب لإبن المغازلی
از مهم‌ترین منابعی که در اهل سنت به ذکر حدیث طیر مشوی پرداخته، کتاب المناقب لإبن المغازلی است. ابن مغازلی متوفای 483 قمری است.
در این کتاب در بخش «حدیث الطائر و طرقه» به جمع‌آوری اسناد و طرق مختلف این حدیث پرداخته است. در این باب مجموعاً 23 نقل گوناگون و همچنین طریق به این حدیث ذکر کرده است. (20)
د: سایر منابع
علاوه بر منابع بیان‌شده، مصادر دیگری مانند تاریخ مدینه الدمشق، (21) المناقب الخوارزمی، (22) أسد الغابه، (23) البدایه و النهایه (24) و ... منابع فراوان دیگری به ذکر این حدیث پرداخته‌اند که به سبب فراوانی این مصادر، نام همه‌ی آن‌ها بیان نمی‌شود.
نتیجه:
حدیث طیر مشوی روایتی در فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. در این حدیث پیامبر صلی‌الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه‌السلام را بهترین و محبوب‌ترین خلق در نزد خداوند متعال معرفی می‌کنند. این حدیث در کتاب‌های مهمی همچون فضائل الصحابه، التاریخ الکبیر، سنن الترمذی، أنساب الأشراف، مسند البزاز، سنن کبری، خصائص امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مسند أبی یعلی، الشریعه، طبقات المحدثین، المؤتلف و المختلف، المستدرک علی الصحیحین، مناقب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، حلیه الأولیاء، المعجم الأوسط، فضائل الخلفاء الأربعه، تاریخ بغداد، المناقب لإبن المغازلی و منابعی دیگر نقل‌شده است. این تعدد منابع در قرون مختلف می‌تواند نشانه‌ای بر فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اثبات آن در کتاب‌های اهل سنت باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن حنبل، احمد بن محمد، فضائل الصحابه، محقق: عباس، وصی الله بن محمد، مصر: دار ابن الجوزی، ۱۴۳۰ ق، ج 2، ص 691، ح 945.
2. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، لبنان: دارالکتب العلمیه، بی‌تا، ج 1، ص 3، ح 1488.
3. همان، ج 1، ص 358، ح 1132.
4. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، محقق: شاکر، احمد محمد، مصر: دارالحدیث، ۱۴۱۹ ق، ج 5، ص 454، ح 3721.
5. بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، محقق: محمودی، محمدباقر، مصر: دار المعارف، بی‌تا، ج 2، ص 142، ح 141.
6. بزار، احمد بن عمر، مسند البزار، محقق: زین الله، محفوظ الرحمن، عربستان: مکتبه العلوم و الحکم، ۱۴۳۰ ق، ج 14، ص 80، ح 7547.
7. نسائی، احمد بن علی، السنن الکبری، محقق: بنداری، عبد الغفار سلیمان، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱ ق، ح 5، ص 107، ح 8399.
8. نسائی، احمد بن علی، خصائص امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب، بیروت: المکتبه العصریه، 1424 ق، ص 24، ح 10.
9. ابو یعلی، احمد بن علی، مسند أبی یعلی الموصلی، محقق: سلیم اسد، حسین، بیروت: دارالمأمون للتراث، 1410 ق، ج 7، ص 105، ح 4052.
10. آجری، محمد بن حسین، الشریعه، محقق: سیف النصر، ولید بن محمد نبیه، بیجا: مؤسسه قرطبه، 1417 ق، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین بأصبهان و الواردین علیها، محقق: بلوشی، عبد ا ج 3، ص 202، ح 961.
11. ابو الشیخ الغفور عبدالحق حسین، بیروت: مؤسسه الرساله، 1412 ق، ج 3، ص 453، ح 613.
12. دارقطنی، علی بن عمر، المؤتلف و المختلف، محقق: ابن عبدالقادر، موفق بن عبدالله، بیروت: دارالمغرب الإسلامی، 1406 ق، ج 4، ص 2233.
13. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، محقق: مرکز البحوث و تقنیه المعلومات دارالتاصیل، بیروت: دارالتاصیل، 1435 ق، ج ۵، ص ۳۳۷، ح 4708.
14. ابن‌مردویه، احمد بن موسی، مناقب علی بن أبی طالب علیه‌السلام، محقق: حرزالدین، عبدالرزاق محمدحسین، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، 1383 ش، ص 139، ح 166.
15. همان، ص 128، ح 161 و ص 131، ح 162.
16. ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیه الأولیاء و طبقات الأصفیاء، مصر: دار أم القری، بی‌تا، ج 6، ص 339.
17. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، محقق: ابو معاذ، طارق بن عوض الله، مصر: دارالحرمین للطباعه و النشر و التوزیع، 1415 ق، ج 6، ص 89، ح 5886.
18. ابونعیم، احمد بن عبدالله، فضائل الخلفاء الأربعه و غیرهم، محقق: مدینه: دارالبخاری، 1417 ق، عقیل، صالح بن محمد، ص 65، ح 50.
19. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، محقق: عطا، مصطفی عبدالقادر، لبنان: دارالکتب العلمیه، 1417 ق، ج 9، ص 375.
20. ابن مغازلی، علی بن محمد، المناقب لإبن المغازلی، محقق: بهبودی، محمدباقر، لبنان: دارالأضواء، 1424 ق، ص 163، ح 189 تا 212.
21. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه الدمشق، محقق: شیری، علی، بیروت: دارالفکر، 1415 ق، ج 42، ص 244 تا 258.
22. اخطب خوارزم، موفق بن احمد، المناقب الخوارزمی، محقق:
محمودی، مالک، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم. مؤسسه النشر الإسلامی، 1411 ق، ص 77 ح 60.
23. ابن اثیر، علی بن محمد، أسدالغابه، بیروت: دارالفکر، 1409 ق، ج 3، ص 308.
24. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر، بی‌تا، ج 7، ص 355.
